Responsive Ad Slot

EI ŢOBUL AH KIR NȂWK EI TIU - I (FȂK LE DȂWN THIL AH-1)

Thursday, March 19, 2020

/ Published by Simon L Infimate
~ V L Renga Hriler

Ei pi le puhai khan fâk le dâwn zawng dân thua an thupuitak (economic principle)  chu ‘Mani a intodel’ (self reliant) hi a nih.  Zîng ni suok le zântieng ni tlâk hnawtin sin an thawa, kum khat khawp tawk thlo suok tumin ṭhang an lâk hlak. An ngaituonaa ‘kut daw’ lungril an put ngâinaw nawa, kut daw hlak a nih ti khawm an hriet nawh. Chu nêk hmanin sawmdâwl ngaihai sawmdâwl thei tu ni an tum tlat hlak. A tâwizâwngin, fâk hmu khawp dingin taimâk an tum senga, thabo sinthaw peilo ni chu thil inzakum ah an ngâi a nih.

Ei pi le puhai hun lai khan fâk zawng dân um sun chu tlâng lo amani, tui lo nei a nih. Lova an ching bu le thlaihna chu an an ringtak a nih.  Sin an thaw nasa leiin an dam laia pasalṭha nina (title) chang theihai chu Pielral ah a faisa (bu hminsa) ring ding ti ngaidân an nei leiin pasalṭha ni chu tlangval taphawt thil inhawk le thil tum (aim in life) a nih. Pasalṭha ni ding chun mitaima, huoisen le tlawmngâi thei ni a ṭul a, mi thabo le dâwizep ta ding chun chu nina chu chang thei an nawh. Vawisunnia ei khawvel hmang mêk a ruok hin chu fâk zawng dân chi hrang hrang tamtak a um tah a, mi thabohai ta ding khawma khêl hrila fâk zawng dân khawm tamtak a um tah. Kut sinthaw ei hung tlawm deu deuva, sawrkar sin thaw le sumdawngmi (business) ei hung ṭhahnem ve ta hle a, khawpui tienga private company a sinthaw khawm ei pung hrat hle bawk. Zotlang tienga ṭhalaihai ti lo ṭhalaihai a tam lem chu a faisa ring deu vawng ei ni tah ti inla inkhêl naw nih.

Hmar ram economy hei ti dingin ram tia hril ding tak tak ei la nei ve naw leiin khawtlâng le insung economy ei thlir tlâng ding ni raw seh. Economy ti Sâp thumal hi “Khawsak rêl bâwl dân” ti inla indik deu tak a tih. Mizo fiemthu thiem Thangkurain Vâi ṭawng chu “Areh le achha in kar a mi vawng a nih” a ti ang deuvin economy chu a awlsam dântakin sum lamlut zât le hmang zât inkâr thu a ni deu tak. Sum lamlûtna ṭhatak nei, amiruokchu, a hmang dan thiem lo, sum lamlutna mumal nei lo a hmang dân khawm thiem bawk lo hi thil um thei a  ni a, chuleiin, sum lamlûtna thatak siem le thiemtaka hmang chu khawsak rêlbâwl dân indik tak a nih.

Khawsak rêlbâwl dân pawimawhai thupui pahni chau hei thilr tlâng ei tih:

Sum lamlut le hmang dan ding riruong (Budget) – Hmar nauhai lai hin thla khat amani, kum khat sunga sum lamlûtna ding le hmang dan ding (budget) fel taka siem hlak hi iengzâm um ei tih aw? Thla bia hlaw nei, nitina fâkfâwm zawng, sumdawnga fâkzawng khawm ni inla, sungkuo budget  siemnachang hrie iengzâm um ei tih aw? Mani insung thlakhat khawrsaw mamaw zat sût hlak hi sungkuo iengzâm um ei tih aw? Nachang hrie lo hi zaa sawmkuo vel deu thaw ei um ka zuk ringa, chu chun ei hnam economy ngîrhmun ding iemani chen an hriet thei a nih. Charles Dicken a tienami ziek ‘David Copperfield’ a Mr Micawber-in hlimna thuruk a hril “Sum lamlût zât Rs 1000,  hmang zât Rs 990; a rasuok hlimna. Sum lamlût zât Rs 1000, hmang zât Rs 1010; a râsuok harsatna” hi economy thu bulpui chu a nih. A umzie chu mani sum lamlût zat nêka tam ei hmang chun leibat hauna, beidawngna an tlun a, mani sum lamlût nêka tlâwm ei hmang ruok chun intodelna, siekhawl theina, hlimna an tlun hlak a nih. Hi hi thupui (principles) hi thil ho tein inlang sienkhawm a hnam puma ei fepui ding le ei khêkpui dinga thil pawimaw le ṭul chu a nih. 

Ei pi le puhai khan budgeting system hi hre nawhai sienkhawm an phâktawka kumkhat mamaw ding zât le a lamlût dan ding an hriet chieng hlea, an insêk khawl hlak. Tulai ṭhangtharhai hi ei insuk changkang viu a chu ei insung amani, mâni thlakhat sum mamaw zât le hmangzât hisap hlak hi iengzâm ei um ding? Ngaisak chuong lem lova hmu ang ang hmang zo nawk nghal mi hi ei ṭhahnem viu ring a um. Chun, mani sum lamlût neka hmangrawn lem hi ṭhahnem viu bawk ei tih. Sum hi ei lamlût rawn tâm, ei lamlût tlâwm, budget hi siem thei a nih. Ei ram a hin kohran amani, pawl (organisation)  chi te tehai khawmin budget siemna chang chu ei hriet deu fur a, amiruokchu, mimal budget, insung budget nei ruok hi chu ei tam ring a um nawh. Mi changkâng lemhai chun mimal nisien, insûng budget siem hi mâkmawa an ngâi a nih. (Budget siem dan ruokchu a sei ding a ni leiin tuta ṭum chu la hril hri nâwm ei nih). Kan chîn lai khan bazar a pheikhawk siemtu Vâi pakhat a um a, sum a hmu râwn ta’m, a hmu tlawm,, nitin Rs 50 a siekhawl ngêi ngêi hlak an tih. Rs 100 a hlawsuok ni chun Rs 50 a sieṭhaa, Rs 50 hmang ding a nei. Rs 60 chau a hlawsuok ni khawma Rs 50 a sieṭhaa, Rs 10 le ni danga a hmangbâng a um chun a khawsa el hlak an ti ka la hriet zing. Mâni sum lamlût ang peia khawsak thiem hi a nih ‘intodel’ ei ti chu. 

Fak zawng dan indik a pawimaw (Ethics) - Khawvêl a hung changkang deu deu a, fâk zawng dân lampui chi dang dang a hung inhawnga, chuong lai zing chun, mani taksa thil pawimâwtaka ngâina (Materialism) a hung hluor deu deu bawk. Nitin hin mani hlâwkna zawngin mitin ei phu sup sup a, Pathienin châwlkâr khat sung sinthawna hun ding a mi pêk a, chu khawm chu dittâwk ta lova Ama le inpâwl tlângna dinga a ni ruot Pathienni (Sunday) khawm inza zo ta lova sina ṭul le sumdawng ei tam ta hle a nih. Bible-in ṭaphai ṭappui ding le lâwmhai lâwmpui dingin amiin chûktîr a, ei pi-le-puhai khan Bible inchuktîrna lo hrie nawhai sienkhawm indiktakin an lo zui a, amiruokchu, tuhin chu mani khuo-le-vênghai thi nia inṭawiâwm nêka mâni sin ṭulna ngâipawimaw lem vawng ei hung ni tah. Mani ei hlawk phawt chun midang chu thi dêrhai sienkhawm pawi ti lo ei pung tuol tuol bawk a nih. Hi hi thilmak ani nawa, khawvêl duamnain a hung inhersuokpui hrim anih. Chuleiin, fâk zawng dân indik  hi a pawimaw takzet.

Tulai ei hriet seng angin India rama sumdawngtu milien (millionaire) Mr Vijay Mllaya (Kingfisher Airlines neitu), Mr Nirav Modi (Jewellers), Chanda Kocchar (ICICI Bank Ex MD), Rana Kapoor (Yes Bank Ex MD) le midang tamtak, an sumdawngna tlusie dingin tu khawma an ring ngâi nawh. An sumdawngna a hung pâr vula, anachu, hlawk luot nuomna leia thil indik lo chi te an lo thai zau khan kum tamtak an lo sâwlpui an hausakna chu thawk le khatin a hung kei ṭiet nâwk vawng a nih. Chuleiin, ei sinthawna amani, sum dawngna tluongtaka ei fe pui nuom a ni chun indikna am ei ti ding, thil indik lo chite, mi hriet khawp lo dinga in lang hei thaw zaua hausak uor uor theina lampui um hlak sienkhawm indikna kengkaw tlat hi a detindo a nih.

Ei pi le puhaiin mâni intodelna le indikna an lo kengkaw le vawng tlat hi ṭhangtharhai lai hin ei intuo thar nawk hi a pawimawi takzet. Kut daw lungril, mi chanâi fâk nuomna, mani hmakhuo chau ngaina, sumdawngna indik lova hausa uor uor nuomnahai hi ei hnam mizie ni lo, hnam danga inthawka ei lâksâwng a ni a, chuleiin, ei pi le puhai ṭobul ei en kirnawk hi a pawimaw takzet.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate