Responsive Ad Slot

COVID-19: (Coronavirus Disease 2019/Novel Coronavirus Disease)

Monday, March 23, 2020

/ Published by Simon L Infimate
~ Upa Dr.Challiensung

Introduction:
World Health Organisation (WHO) meuvin January ni 30, 2020 a Public Health Emergency a a lo puong el baka, tu lem hin chu Pandemic a a puong ta hiel el tah COVID-19 natna hripui hin khawvel pumpui huopin mi 2,30,000 chuong kai zawpin mi 11,000 chuong hringna indawi nei hlek lovin thla thum sung in a lâka. Chu natna chu WHO in Risk Assessment a thawna ah Global Level huop le High Risk Category ah siein nasatakin a natna tukdeina dingin thang a lâk mek a nih. Pandemic a puong hiel natna hai hi Stage 1,2,3,4 a the an ni hlaka, ei ram India hi Stage 2 ah a um mêka, China le rambung tamtak hai chu Stage 4 a umin harsatna namenlo an tuok mek a nih. Chuongang bawkin, WHO chun hi natna dolêtna dinga inbuotsaina (Preparedness and Response Plans) chu Phase 1,2,3,4,5,6 le Post-peak period in a țhe bawka. Phase lai poa ai-kuo- tawp țhang Phase 6-ah tuhin khawvel chu a buoi mup mup mêk a nih.

COVID-19 hin khawvêl sak le thlang, sim le hmar tlung phak nawna hrim a nei tah nawh. Thlathum sung khan mi 1,00,000 vel COVID-19 Positive kai an uma, tulai hnai el khan ni 12 sung chauvin mi 1,00,000 chuong an positive hman ve thung.

Ahmasataka, ei renga hriet dinga pawimaw chu hi natna hi ngaitha mei meia, sawrkar thusuok hai inza lova lungril sukngar lo ding le natna tibâi-um tak a ni zie hi a nih.

COVID-19 hi iem a nia?
WHO-in hming a pek COVID-19 hi Coronavirus Disease 2019 tina a nia, kum 2019 December thla ah China ram Hubei Province sunga khawpui, Metropolis Wuhan a hmusuok tan a nih. COVID-19 hi Coronavirus family a mi a nia, Middle East Respiratory Syndrome (MERS-CoV) le Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS-CoV) hai lo intluntu Virus chi laia mi a nih. Coronavirus hi zoonotic virus a nia, chu umzie chu rannung a inthawka mihriema kai hlak chi natna virus tina a nih. SARS CoV hi Civet Cats a inthawk le MERS CoV hi dromedary Camel a inthawka mihriema kai an nih. COVID-19 ruok chu a suok tana tak sui mek a nih.

A natna inkai sawng thei dân :
Hi natna invawi mihriem (Positive case) a inthawkin mi dangah awlsam taka inkai sawng thei a nih. Insim(sneezing), inkhul (coughing) le khaksaw pei le chilpei a inthawk hi virus hi a suok dawka, hun sawttak (2 Р24 hours v̻l) an dam theia hril a nih. Chu virus hrik chu taksa (kut ah)a dam, thuomhnaw le thil dang dang a kai theia. Chu chu miin a va t̢wk pal a, a tawkna kut sawpfai hmain a bau, a hnar a mit dam a lo tawk pal nawk chun a hrik Virus chu taksa a hung lutin an kai zawp pei hlak a nih. Chu hrik kaina kutin mi dang a va tawk pha an kai theia, chu kut v̻kin thil dang a lo va tawk hai midangin an va them pha an kai nawk pei thei bawk.

Chuleiin,hi natna hi droplets/aerosols infection natna a nih. Insim changa hnar le bau dam a inthawka hung suok tuithli (any fluid/droplet/aerosols), hnap dam le bau a inthawa hung suok khaksaw haia inthawk hin a hrik hi a hung suok hlak a nih. Chun, hi natna nei naupai hai khawmin sunga naute a kai thei ni dinga ring a ni bawk.

A natna inlang dân :
Hritlang khawsik le inkhul (common cold)leh danglamna a nei nawh. Hnuk inthak (sore throat) ser ser dâm, insim insim dam, hritlâng hnaptui (runny nose) dâm an hung neia; an khuo a sika (fever), lu nâ (headache) neiin, an hung inkhul (cough) țan bawka. A virus in chuop (lungs) a hung tawk tan pha hin inkhul a hung zuola, khawsik a hung insang peia, awmtieng pang chau deu hai lem chu awlsam takin thuok harsatna (Difficulty in breathing/Chest discomfort) in a hung zuia, an khuo sikin an awm a hungna a (Pneumonia). Chu chu Severe Acute Respiratory Distress Syndrome ei tih.

Mi tam tak oxygen pek an hung ngaia, a then ventilator thangpuina bova inthuokzo lo an um bawk. Tutak hin 5-10% vel an thia, SARS CoV in kum 2002 a China ram vek a bei khan 9.5% in an thi pha bawk a nih. (hi % hi out of Infected Case a nih.) Kum 10 le hnuoitieng naupang le kum 60 le chungtieng hai ta dingin ti a um zuol bawk.

A natna a inthawka inveng dân :
Hi natna ta ding hin an vengna Vaccine a la um naw el baka a sukdamna ding damdawi hmusuok a la ni nawh. Chuleiin, a natna kai lo dinga INVENGNA hi ei hriet ding chau nilovin ei ngaipawimawa ei zawm dinga thil tul chu a nih.

Hieng ang hin zuk hril ei tih:
1. Sawrkar roreltu haiin invêng dan ding an ti hai zawm.
2. Kut sawpfai hi a pawimaw bek bek.

Tuol suok chun tui le sabawn/handwash a um chun Second 20 sûng bek kutsawp hlak ding. Sawp hun karlak hi a tam taluo/an zing taluo umnaw nih. Kut sawp remchangnawna hmuna Hand sanitizer alcoholic based hmang ding. Kuta kai Virus hai hi kut sawp hin a suk fai vawng thei leiin kut sawp ngun dinga thang lak ding a nih.
3. Inzin suok lo. Lo theilova inzin suok ngai I ni chun invengna hmangruo hai ngaipawimaw ding.
4. Leng suok lo. Inzin nisi lova, bazar le mitamna a leng suok lo ding. Lo theilo thila suok ngai chun thaw tul hai chau thawa an rang thei anga kir nawk a tha.
5. Mi tamna hmun hieng market place, shopping malls, cinema hall, mipui pungkhawmna hrim hrim haia fe lo ding.
6. Suok dawk khawma midang abikin hritlang le inkhul (Flu symptoms) nei hai le kar sie tum tal ding. (Physical distancing- 1 meter bek ti a nih: Social distance kha WHO-in a term “physical distancing” a hung thleng anga hmang a ni lem).
7. Tuol para thil fak chi fak mei mei lo ding. (Avoid Roadside unhygienics foods)
8. Chil sak le hnaphnit thang mei mei lo ding. Toilet annawleh mani rawmawl/handkerchief or tissue paper hmang ding.
9. Kut fai lovin bau, hnar,mit le hmai hai tawk lo tum tlat ding.
10.Rawmawl (hankerchief), tissue paper annawleh masks hmang sa hai pei hawn mei mei lo ding.
11.Mi lai thawveng deuva (open deuva) insim or inkhul lo ding. Tissue paper or rawmawl hmang ding annawleh kiu vin bau a inthawka suok hup/dang tum tlat ding( cover your mouth & nose with bent elbow).
12. Mask hmang hi a pawimaw em em bawk. Tuolsuok ding chun hmang ngei ding a nih. Mask hmang tasa pei hawn mei mei lo ding. Sawp chi a ni chun nikhat hmang zoa sawp fai pei nisien.
13.Hi natna invawina ram (India sung le Foreign country) a inthawka hung hai hrim hrim chu thuawitaka Sawrkar protocols anga in report ding annawleh mani in Quarantine ngei ngei ding ding a nih. (tuolsuok lova ina in enkawl ding ni 14 sung )

Conclusion :
Hi artikul tawite a ziek hi abikin Shillong sunga Kohran thuoitu haiin hung ziek dinga an miphutna leia ziek a nia. Abikin Shillong khuo sunga um hai ta ding bika ziek a ni leiin khaw danga um tiemtu hai hrietthiemna eiin ngen bawk.

Chun, sei tak ziek hman an naw lei le awlsam taka hriet thiem thei dinga ziek ani bawk leiin a kimnawna tam tak um ngei a tih. A natna invawihai INENKAWL DAN (Mangaement Protocols) ruok chu ei ziek hman ta bawk nawh; hi tak hi chu Hospital kuta sie hri phawt el ei tih.

Hi natna leia beidawnga inngaisie el lovin (do not panic), an VENGHIM DAN ding ziek lang hai khi zawm dinga thang la seng dingin a tharin eiin fiel a nih. A tawp taka ka hrilsa nuom chu Sanhimna Kulpui le Thlamuongna Bulpui tak ruok chu LALPA Jehova Pathien chau hi a nih. LALPA kuomah tawngtaina leh ei ram ei hnam ei kohran sanhima a um theina dingin mi tuelkhawm tlulût ei tiu.

Shillong dated 21/3/2020
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate