Responsive Ad Slot

Hmar Culture le Cultural (Kalchar le Kalcharal 'Kalchural' tia lamrik) chu ieng am ani a?

Friday, January 24, 2020

/ Published by Simon L Infimate
- Lrs Puruolte

(Hmar Inpui/Hmar Supreme House a affiliated body pakhat ve el chauh khawm nilo, hnam sunga pawl um hai laia chu a upa pawl, kum 80na khawm ni kum 2019 October 3 a lo hmang tah le a kum 81na ding hraw lai mek, hnam hmakhuo ngaia kawng dangdang haia hma la rawp hlak, Hmar Students' Association (HSA) in hnam hmakhuo ngaia hnam sunga mi rawnkai tak tak hai fielkhawma February 15-16, 1988 laia Guest House, Haflong, NC Hills, Assam, India a HSA Leader's Retreat an huoihawt ṭuma thupui pawimaw taktak an lo chai tah laia khawm ṭhangsa ve le an thutlukna, hmalak dân dinga ṭhaa an hriet hai an lo zieksuokna lekhabu 'LUNGKHAM BANGNA' tia an ko a ngei khawm an lo inchuonsa le kha hun laia Dr. and Mrs. Rochunga Pudaite of Bibles for the World, Inc. ha'n Hmar Students' Association an Published pek a khawm inchuonsaa lo um tah kha, ka mimal ngaidân el nilo, a'ndik hlea ka hriet lei le Hmar Cultural Festival 2020 khawm January 23, 2020 sun le zan haiah Saidan Playground, Tuiṭhaphai, Churachandpur, Manipur ah Hmar Art and Culture Society, Manipur le Hmar Youth Association, Tuiṭhaphai Joint Headquarters hai ṭhangruola an huoihawt ding lai khawm a lo ni bawk leh hril tharna hun remchang khawm niin ka hriet a, tiemtu taphawtin ngun taka ei lo ngaituo thar le ngaituo zawm/ngaituo nawn rawp dinga ditna leiin 'Kalchar le Kalcharal thu' hi "Hmar Culture le Cultural (Kalchar le Kalcharal 'Kalchural' tia lamrik) chu ieng am ani a?" ti thupui a hmangin ka hung tlangzar a nih. Hi taka HSA Leader's Retreat hril a um a hin HSA Ṭhuoituhai bakah fiel bîk mi rawnkai 67 lai an ṭhang a, Dr. Rochunga Pudaite le Pu L. Keivom in an inrâwi a nih. Chuleiin a pawimaw hle a nih, ti lo hei chieng hmasa phawt inla nuom a um...)
Hmar Culture le Cultural (Kalchar le Kalcharal 'Kalchural' tia lamrik) chu ieng am ani a? ti indawnna hi Hmar á¹­awnga hang hrilfie dan ding tak le tawifel deua dawn ding chun 'Hnam Aidentiti/Identity (Ei nina/mizie indik tak) mihaiin an hriet theina tak kha Kalchar/Kalcharal hi a nih ti inla suol naw tak a tih.

Chu umzie chu hnam mizie, nunphung le ser le sânghai hrilna ṭawngkam a nih. Fâk le dâwn zawng dân, sakhuo ring dân le hmang dân, chêngna leilung le sik le sa le inzawla khawsak ei relbâwl dânhai, thu le hla ei kei dânhai, sum le puon ei thawsuok dânhai le mihriemin ei chîng taphawt, ei hnam nuna hung inlanghai kha ei kalchar/kalchural chu an nih.
Entirna'n - Changalhme, chialhme, hme but, chârtang, hmarchadeng le hmepawk tihai ang dam hi Hmar kalchar laia a langsâr pâwl an nih.

Mihriem nun ang bawkin kalchar hi nitina insiem le inthlâktung pei a nih. Kristien sakhuo a hung lût hma-a ei ngaisâng le hlut zâwnghai chu kristien sakhuo a hung ni hnunga inzirtirna leh a'n mil naw tamtak a um leiin chuonghai chu bânsan an na, kristien kalchar-in ei hung thlak tah a nih. Insuk sakhawmi ṭhenkhatin 'kalchar' hming sâm phawta pi-le-puhai chîng dân hluia kîr nawk ding anga inngaina an nei hi a thlûka an buoi lei a nih. Hnam lâm (cultural dance) ṭhenkhat, kristien sakhuo a hung lût hnunga bânsan tah, hnam pakhat ei ni ngei ti inentirna dinga an insîr dâm hi suola lo ngai pawl an um! Pi-le-puhai chîng dân taphawt suola bel ding an' chun ei thlai suong dân le ei bu fâk dân chen hi suol a ni vawng el ding a nih...

Tulaia ei kalcharal lâm thar chu sakhuo hla saka lâm hi a nih. Pi-le-puhai lâm leh hang tekhin chun inzapui a umin umzie a nei tlawm a, a zalên taluo. Amiruokchu, ei kalchar thar a ni tlat a, ei pawmzam a ngai a nih. Ei lâm dân mihaiin an insîr ruok chun ei lung a sen nuom el!... Chu chun ei kalchar thar, lâmna thuah, a pawnlângzie a suklang. Sakhuo leh inzawma Pathien ropuina hrilna dinga Vaihaiin lâm chi hrang hrang an hung chîng suokhai leh chu hang tekhi ngaina a um nawh.
Tuta Hmarhai kalchar khaltu tak chu Kristien Sakhuo hi a nih. Hi sakhuo hi an hmang dân a lutinle nasa po leh Hmarhai kal pên a khak buoi nasa el a nih. Kohrana inṭhena a hung um chun Hmar hnam inthuruolna a hung sukchâu a. A thu tieng le a hril tieng hrât a, a thaw tieng ruok chu inhlemsan seng tumna nun chu hnam hripui a hung ni tah a nih.

Hi ang hun hi Europe ramah kum zanga neka tam lo liemtah khan an lo tawng tah a. Vangneithlaktakin kum zabi 16 le 17 A.D. vêl khan Kristien sakhuo inchûkna ṭha ni lem awma an hriet, hrilfiena thar chu huoitakin Martin Luther hai, John Calvin le mi dangdangin an hung kheksuokpui ngam a. Pathien biek dân ṭhatak chu sinthaw a nih ti an hung inchûktir a. Thilthawa Pathien chawimawi le sukropui tumna nun an hung nei a inthawkin a ni telin mihaiin thil thar an hung hmusuok a, Industrial Revolution tia an hril huoihuoi hlak kha a hung tlung a nih.

Chu hamṭhatna siper chun British hai hmangin India hmar sak ram khawm a hung dêng a, chuchu tlangmi tam lem kalchar thar innghatna ban a hung ni tah. Vangduoithlâktakin, kristien sakhuo an hung putlût ruola an kalchar an hung sawmlût chu mi tamtakin an hriet hrang naw a. An kalchar ṭhahai lâklût nêka an nun pawleu lo kawpi/lo entawn tum ṭalna lungril chun tlângmihai nun a khal buoi hle. Chu ngîrhmun a chun Hmarhai khawm an intâng ve a nih.

Hi kalchar thar hung lût hin Hmarhai nunah ieng ang tawpin am sîkinsawina a siem ti hi sui suok ruol a ni nawh. Pipu nuna an ngaisâng tak chu thangsuo zo a nih. Chu ngîrhmun chu kristien sakhuo inchûktirna/inzirtirna hnuoiah chu piengthar taphawtin an chang thei vawng. Chuleiin, kristien kalchar thara chu piengtharhai chu mi ngaisâng, nuhmei-pasal ding khawma ditum an nih. Chu ngîrhmun chu chang tumin a mimirin ṭhang an lâk a. Chuleiin Hmarhai lai hin piengthara insâl, sûngrila ruok chu tharna nei lo, hmaithinghawng bun an tam êmêm. A kohran a ṭhahnemngai pawl hlakin beiruol an tih, inṭhi puma hnaw buoiin, ngaituona ril le fîm hmanga lung tlûkna siem hman lovin mihai chu an inpiengthar luitir a. Hienga a lema indawr le inhlemtawnna a hung tam hin hnam mizie a kei buoi nasa êmêm. Hi kalchar thar hi bân vat a ṭha.

Kristien ni leia Saphai kalchar pawleu, anni khawma an dit nawhai chu inbel ṭêpṭêp tumna lungril (Hmar/tlangmi) kristienhai lai a um leiin hnam nunphung a khîk buoi thei hle. An inchei dân, an lâm dân, an hla sak dân le thil dangdang kawpi/entawn phetphet tumna a lien a; an intodelna nun le an taimaknahai ruok chu kawpi/entawn tumna a tlawm hle. Hnam varhai chun intodelna nun hi an ngîrhmun a'n sang po leh an chawisâng deudeu. Hmarhai ruok chun intodelna nun bânsân an tum ve thung! A khawtlâng hang en inla, sinthaw lova fâk zawng tum, sawrkara inthawka ram suk hmasawnna dinga sum an hung sangsawnhai a thlawna lo fâkrûk ṭêpṭêp nuom pawl an tam deudeu. Sinthaw lova hlaw la thei chu mifela ngai an ni tah!...

Kohran tieng hang ngha inla, Sap rama inthawka chawmna hung, a thlawna lo fâk dân ngaituo'n kohran mipui an inkhak buoi a. Kohran indarna san khawm hi chîktaka sui chun ringna thua chel dân inanglo lei nêkin Sap rama inthawk chawmna sum thu lei tak niin a'n lang lem. Hmarhaiin an thaw ding pawimaw chu an pi-le-puhai anga intodelna nun ngaisâng a, chu bulṭhuta inthawka kalchar thar indin chu a nih.

Thlarau tienga rivaival an mamaw ang bawkin Hmarhaiin kalcharal rivaival an mamaw. Hnam nun thila harna rûnpui a tlungna hmun taphawtah mani ṭobul, ser le sâng, thu le hla hluihai le hnam thil rêngrêng hriet le sui châkna a hung um a. Chuonga mani zuk insuilêtna-a inthawk chun hnam hang tuoithar nuomna lungril a suok rawp a; hnam inlusu le ṭâmsawl invawihai khawmin hartharna an chang hlak. Hi kalcharal rivaival hi hla-a dâm, thu-a dâm sin a thaw chau ni lovin pawlitiks le sakhuona chenah inpumkhatna le hrâtna thahrui a pêk hlak. Kalcharal rivaival nei theina dinga hmangruo pawimaw chu Hmar Cultural Society (HCS) tuta Hmar Art and Culture Society tia ko tah le hung ni tah dâm hi a nih. Vangduoithlâktakin, HCS hi/kha kum tam a inlusu a, a hung harsuok nawk tah a, lawm a um tak zet. HCS tia ko lai hun a khan HCS ṭhuoina hnuoiah hin kha hma khan hnam tadinga thil hlawk taktak thaw a lo ni ta hlak a, thaw thei ding khawm a hau. HACS khawm mivar le bengvar taktak hai enkawl le ṭhuoi hung ni zawm peiin hnam tadinga hlawk le hmathlîr sei tak nei thil a hung thaw pei lo beisei ei tih.

Ei thupui le inzawma hril ding tamtak um sienla khawm tuta á¹­um a ding chun dittawk phawt ei ta, hun remchang ah la sunzawm nawk pei tum ei tih.

Hmar Cultural Festival 2020 a hin khawvel pumhuopa Hmarhai tadinga ra á¹­ha iemani tak hung suok pha ngei dingin ka ditsakna insangtak ka'n hlan. Chulai zinga chun Hmar Kalchar/Culture hi a hausaa á¹­hangthar peiin an hrietfie a, Hmar ha'n kalchar á¹­ha ei neia ei vawnghim zing dit a um leiin hmatieng peiah ngaituona hmang nasa nawk zuol inla nuom a um...
Hmar Kalchar/Culture vul zing raw seh!
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate