Responsive Ad Slot

SINLUNG HILLS COUNCIL LAMTLUONGA KA TAWNHRIET LE HMATHLIR

Sunday, November 25, 2018

/ Published by Simon L Infimate
~ John Pulamte

March 23-26, 2016 khan kan sungkuo-in Shillong-ah kan inzin a; ruolpa Thlamuon hai sungkuo le kan inpawl lai Mizoram Police CID Officer pakhatin a mi hung ‘phone’ khiet a. A thu hung intlun chu ieng dang ni lovin a hmaa vel tam ralkang le hmaisana kan lo chaih ta hlak, ‘HPC(D) thu’ a nih. Ka umna hmun le hunin a zir naw bawk leiin May 16, Hmar Martyrs’ Day lai Mizorama ka um tum thu le chulai hun vela chipchier lema hohlim dingin thu ka pawtchat pui a. A hnungah chu ka uksak zawm ta meu nawh.

Ka lo tum lawk angin 2016 Martyrs’ Day (May 16) chu Mauchar-ah ka hmang a; in inlawi tienga Aizawl ka la cham lai Shillonga ka um laia mi hung bietu bawk khan a mi hung biek nawk nal a. An office-a lenga, an pu tak, SP (CID/SB) le hmaisana hohlim dingin fiel takmeua a mi hung fiel leiin ‘aw ka paw’ ta ringawt a. An office ka zuk tlung chu SP, Addl. SP, DSP le Inspector pahni hai le kim á¹­hapin an lo um a. SP chun pehel kuol lovin Zokhawthieng incident kha pawi an ti thu le sorkar palai le ‘D’ hotuhai inremna lampui dapa an inbiek á¹­an mek leia boruok a á¹­haa ngaia intelligence tieng an lo inthlada deu thu a hril a. Kha thil tlung le inzawma inhnamhnawi bika an hriethai a á¹­hen an ‘eliminate’ a, a tam lem an man ta thu bakah list-a umhai chu hrem loa an enliem naw ding thu thukhawchang a hril a.

Kei chun inthawkvakin a hmaa ka article lo ziek thu á¹­anna Mahatma Gandhi á¹­awngbau ka kuat (quote), “Hrengkawl min buntir thei I ta, Mi sukrimsi thei bawk I tih; Ka mihriem taksa khawm hi suk awngrawp thei ngei I ta, Ka ngaituona lungril ruok chu iengtik lai khawm tanginah khum thei naw ti nih” ti le a thu suktawpnaa ka ziek, “Giving opportunity for the Hmar to preserve, protect and promote their culture, custom and literature will in no way harm the Mizo brotherhood and unity. On the other hand, it will definitely augur better understanding and equal development and progress to the whole Mizo society, state and nation in the long run. Chauvinistic Mizos, the NGOs and political parties who feel that giving autonomy to the Hmar people and region will ultimately pull down the Mizo nationhood should also think of measures how to bring physical, emotional and spiritual development of the minority tribes like the Hmars and their regions. The state government will definitely have the power to chase down the present set of armed or unarmed leaders who fight for the Hmar cause in Mizoram, put them behind bars, killed or left alone to meet their natural death; but definitely, the movement will in no way be arrested and will continue and go on and on” ti thu chu ka Lusei á¹­awng thiem ang tawk tawkin bau kham rakin ka tuihni a. A ieng ieng khawm nisien unau le unau innghirnghona hi a tu tieng tieng ta ding khawma a á¹­hatna nekin a sietna a tam lem thuah kan inlungruol tlang a. Inremna lampui dapa ‘2013 laia á¹­an le suktawp inbiekna kha’ sunzawm nawk vat a ni theina dinga inhmaw taka hma lak a á¹­hat thu hrilin le chanchin inhril tawn dinga intiemin kan in chibai a.

Hi á¹­uma ka Mizoram prokram mi siempuitu le bawisawmtu Dr. JL Daizoa le a zingah YMA President a inah kan zu pan a. HPC(D) le Mizoram sorkar inbiekremna dinga Sinlung Hills area-a YMA Branch pathumhai hmalakna thlawpa CYMA meuin sorkara thu a lo inthlunna thuah mimal taka ka lawm thu ka hril a. Hmarhai hi Mizo hnam inpumkhatna dinga á¹­hahnemngai a ni ve thu le HPC(D) hi Mizoram le Mizo hnam keidartu ni lovin inzawmkhawmna dinga leilak a ni lem ding thu ka hril a. Ama khawm chun hrethiem awm tak hin, “chuong ang zawng tieng chun ngaituona kan lo siem ngai hrim hrim le’m. I hril anthawk chun ka hriet naw tamtak ka hriet pha” tiin lawmthu a hril malamin a kawppui (nuhmei) khawm Hmar pahnama mi a ni thu a hril nghe nghe.

Jail-a intang Pu Lalropui (RIP) zu hmu dingin Tv. Jerry le kan fea; a ‘court’ ni a lo ni leiin sawtfe kan nghak hnung khoma an hung kir el ta naw leiin kan inlawi san a. A zingah Airport pan malamin ka zuk sir malam vuot a; a fal deua inbiek kha an lo phal mang naw leiin Hmar á¹­awng hrie jail staff pakhat hmabula sawtnawte kan titi a. Movement fe peina ding chun ama tak hi Jail anthawk a suok a pawimaw tak thu le a zani laia sorkar le kar naw palaihai le kan titina thukhawchang le inbiekna dawkan daw nawk vat a ni el thei thu ka hril a; a thu bulbal iengkim a hriet vawng naw khawma Jail puo tieng anthawka á¹­huoituhai hmalakna chu lungawitaka lo pawm hmasa tawp vawng dingin kan fui nel nuol a.

Veng ka tlungin Mizorama ka thil hmu le hriethai HPC(D) Working Chairman Pu LT Hmar kuomah ka ripawt a. Hieng lai hun a hin Chairman Pu Zosangber chu a hriselna a thlahnuoi ta hlea, á¹­awngsuok harsa a ti a, inbiekpui sawl a umin lungril ngaituona a sukrimsi thei hle. Tu theida lo ding chun, hieng hun laia ei pawlpui á¹­huoitu lulok lai, fumfe taka politics hrila inrawnpui ding an tam nawh. Pu LT le Pu Lalthalien le kan inrawn sunzawm a, inhmaw deua bawzui á¹­ula kan hriet leiin Pu Lalthalien chu mi tam hriet loa Aizawl inzin din kan rel a; mi ngai suká¹­hatna ding le sung le kuo kan malama inzin a anga ding tina leiin a nuhmei leh kan infetir kher a. Inhmupui ding awm le á¹­ulhai a zu hmu a; hung kirna ding ticket a remchang el naw leiin chawlkar khat zet an cham pha nghe nghe. Sung le kuo kan ding an lo hau tak tak thoa, a zie a um. A hnung deuah vawikhat dang, socio-political group á¹­huoitu pakhat le inhmu din zan khat ngawi riekin kan infetir nawk bawk a; anni pawl le lem hin chu chanchin ei inhriet zawm ta meu nawh.

Boruok a fe tluong peia; August chawhnung tieng inbiek á¹­an a nih. Ti ta mei mei inla, inbiek ei hang á¹­an hlim lai khan chu beiseina kha ansang bek naw khawp el. Sixth Schedule provision hnuoia ADC kha chu a mi petu dinghai khan ‘a theinaw hulhuol thu’ a vel a velin an hril tah. A nawrtuhai tienga a bultumtu takin ‘jail runthim a nghak’ a, a pawla a lukhaitu tak hlak taksa bawrsawmna leiin milai-salaia inzel thei a ni ta nawh; ei inphan lai tak a ni zie thu hrilin a phak nawh. Mizoram sorkar khan, “in mitanghai po thuhma-thuhnung um lovin insuo pek kan ti cheua, Hmar hnam silai hin Mizoram tieng tinzawn ta á¹­hak naw raw se aw” ti’n mi dawrhai sien khawm, ngaituo sei mang loa, “ni raw se” ti a awl lai a ni el thei.

A hma meta CM le HM hai le sorkar hnarkeitu lien á¹­henkhat á¹­awngbauhai ei lungnat puia chu inhrosak rak bak thaw thei ei hau nawh. Dawkasisi’n Malsawmkim a hung inlang hlauha ei boruok a suklum thar met ti mei a nih. Hang hril suok ta mei mei inla, inbiek á¹­an tir laia dawha nei kuka ka mimal duthusam chu - Jaila-a um Pu Puia hi a um sawt taluo chun a in tienga a rawi/ruolhai hi lo chi-aiin lo inkeidar thei ngai an ni leiin ama suok theina tawk chauha inbiekna dawkan daw a nih; hieng chen chen an mi tlungpui hi ka beiseina khel tieng a nih. Hi chen ei tlung hi ei theina, hratna le nawrluina lei anga ei ngai chun thil invetthlak ni ngei ngei a tih. Pathienin a mihai á¹­awngá¹­aina a dawn lei a ni ka ring lem.

Inbiekna hmasatakah ‘unau inbieka inbieka, inringzo tawnna chu a thulaimu ni sien’ ti a ni dea chu a sie tieng le á¹­ha tieng ngaituo naw thei a ni nawh; 2013-a ‘deadlock’ lo um ta khawm kha a nih. Inbienkna, a vel hnina chena khawm a á¹­ha pei a. A hma deia Mizoram Home Ministerin ‘HPC(D) le inbiek ding chun pasalá¹­ha Fam Malsawmkimin sorkar silai a tlanhmangpuihai le Zokhawthieng thil tlunguma silai lakpeka um hai kha an hung pekkir phawt ding’ tia a lo inhantaw pui thua khan kan ngaidan an min dawn a; ho le tawifel deu hin Pu Puia le ama ruola an man Pu Bara le Ngura hai 3 le inthleng din kan phut kek a. 

Inbiekna boruok a á¹­haa a á¹­hat zawm peina ding a ni beiseiin hnam le HYA á¹­huoitu mi 3 CYMA á¹­huoituhai zu hmua ‘lobby’ din a hranpa lieuin mi tam hriet lovin ei tir nawk bawk. Boruok á¹­ha siemna dinga ngaiin hmawsarumin Dec. 13, 2017 khan Saikot, Churachandpur-ah Sikpui Ruoi huoihot thut a nih a. Chief Guest din CYMA President le Guest of Honour din MZP GHQ President fiel an nih. A prokram tak a thupui bek bek nawa chu a tum lungril tak a hlawtling hle nin kan hriet.

2016 Khristmas tawm ruoia inbiek, a vel thumna ding tawmin Jail anthawk Pu Puia insuo a ni a; ring phak lo deiah a lasuoktu le thawtua insal an hung um nuoi a, mak le ho ka tih. Mi 3 insuo dinga ngai kha pakhat chauh insuo a ni leiin boruok a fe suol vang a, rawlki khawm an sang hmang meta chu ei ‘sentiment’ hrie chiengin sorkarin hma a lak vat a, mi pahni danghai khawm an insuo ta khawng khawng a; Manipur tienga pa lem kha chu Governor a quota in Khristmas ni takin Aizawl anthawk Imphal a hung vuong lut nin ka hriet.

2017 sung á¹­um 2 dang inbiek nawk a nia; official levela a vawi ngana le tawpna tak, Sept. 21 & 22 , 2017 um a chun Development Council khela State Act hnuoia Council puitling le a dan le dunhai riruong zo phuor a nih. Christmas hmaa iengkim peifel dinga ti deu kha a hman ta nawh a; a ri a re riei riei sawt ta deu leiin a thlithlai malama Mizoram CM, HM le midang dang hmu din January chawhnu tieng khan Manipur-a Hmar MLA neisun, Dr. Chalton leh Aizawl kan inzin nghe nghe. 

Thu tiem lawka um ang ngeiin March 8, 2018 in Political level talk nei a nia; a hmaa sukfel theiloa um, Council lulokhai inkona hming ding le a dang danghai suk fel vawng a nih a; Accord ziekna ding ni le ‘home coming ceremony’ nei ding nihai chen lungruoltaka rel fel vawng a nih. Kum 2010 lai deia ‘Charter of Demand’ buotsai hun lai anthawka lo duong phuor, ‘Economic/Development Package’ thu kha ka lungkham tena ‘Inhrietthiemna le Inunauna’ bawma khum anga ngai ei um si leiin a hranpa lieuin inbiekna a khan hril lang a ni ta nawh. Thurawn a um nuol thar tho leiin inbiekna palai á¹­henkhatin CM inhmupuiin kan la hang peklut ta hram a. ‘Draft SHC Act’ a khan ‘transfer subjects’ zieklang a ni nawh a; ‘Rules’ tieng thunlut hram a la ni ka beisei. Ruot ang takin April 2, 2018 khan Aizawl hmunah Mizoram-HPC(D) Accord, ‘Memorandum of Settlement’ chu ziek a nih a; April 13, 2018 in VTI, Sesawngah HPC(D) Cadres le Council Member mi 114 hai In Inlawina hunser hmang a ni bawk.
 
Hmarhaiin tharum insuo meua movement ei á¹­anna chu Mizoram a nih. 6th Scheduled (of the Indian Constitution) hnuoia Autonomous District Council chu ei ngen hmasatak le ei lung inlenna tak chu a nih. Kum 5 chuong awr beipui ei thlak hnungin 1994 khan ‘Inremna Thuthlung’ ei siem a, ei lawm hman vieua chu sawt a dei nawh. A la um hnufuolhaiin á¹­hang khat liem er awr thi lo damloa an bawzui hnungin hi chen hi ei tlung a nih.

SHC hi ei duthusam chu a ni naw seng a. Lai, Mara le Chakma hai hmana an nei chun ieng leiin am 6th Schedule hnuoia Council chu ei nei ve naw ding, tiin mi tamtak ei la inhantaw el thei. Sienkhawm, eini tieng khawm ei inen a á¹­ul. Ei thil demand hi ei phu chie am, ei tha le zung, sum le puon, ngaituona le a luvom ei pek zat le anphutawk chie am khawm en a á¹­ul hle. Ṭhang khat ei nawr taa, á¹­hang khat dang la nawr zawm dingin ei zo chie ding am? Bei zawm zing inla, ei tum ram tak tlung chie lovin lampuiah ei thamral el thei ding am tihai ngaituo chi a nih. Tu theida lo dingin zuk hril pawp lang: Manipura Hmar lai Pathien thu neka kohran inhnik ei tamlem a, kohrana inhnik nekin kohran pawl-a inhnik ei la tamlem nawk bawk. Chuong ang deu chun, Mizoram Hmar lai politiks-a inhnik nekin electoral politics-a inhnik ei tamlem a; election nekin party politics-a inhnik ei la tamlem nawk bawk. Hi hin thil tamtak a hril. Mizorama Hmar politics a á¹­uonmuongna san khawm hi ‘politics-a graduate el chauh ni lovin adviser anga insie thei ei tamlem lei a ni el thei’. ‘Leader’ ei tam ang hu chun ‘follower hau’ ei tam naw nisien a hawi. A mipui nekin a á¹­huoitu ei tam lem pal lem chun zienaw ngawt a tih.
   
Thla 6 sunga ‘Interim’ sunga Council lukhaitu ding ei indap chiem a, a ni thei ding awm chu ei tam; ei lunginruolna tlangna tak a um thei nawh. Eini le eini ei insekhek hman á¹­ep a ni kha. A ieng ieng khawm nisien, ei phak tawk sukdikin ei neisun sun te hi theitawpa keihringa lam inlawntir chu ei mawphurna sengah ngai inla a hrisel tak hmel. Politics a hin ‘zaah za lunginruolna’ chu beisei kher ding a ni nawh. Hang thaw sin phawt inla, ni thei ngang loa ei hmu le tawnhriet in a mi hril chun a neka insang le á¹­ha lem chu ei la nawr dinga sie inla a him tak ring a um. Tuta ei hun tawng mek hi hun harsa le pawimaw a nih. November 28-a Mizoram Hmar mipui ditthlangna hin khawvel umsunga Hmar hnam pumpui politics-ah hril le kakhawk a nei ngei ring a um. Na nei chun hrie mawl raw seh!

National Games Village, Imphal
November 1, 2018
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate