~ H. Zaneisang
Khawvêl sawrkâr inzawmkhâwm (ti el ei ta), UNO General Assembly chun December 14, 1990 khan, kum tin October ni 1 hi Upa-hai Ni (International Day of Older Persons) tia inser/hriet dingin thutlûkna an lo siemtah a. Chu an thutlûkna chu UNO Resolution no 44/106 dated December 14, 1990-ah record a nih. Chuong ang tak chun khawvêl sawrkâr tam tak (member of UNO)-hai chun, a hmasatakna dingin October ni 1, 1991 khan ‘Upa-hai Ni’ chu an lo inser ṭan a nih. Ei chêngna India rama khawm vawisûn (October ni 1, 2018) hi International Day of Older Persons, tia hriet le inser hlak a nih. Ei chêngna India rama chu Upa/ Older Persons/ Senior Citizens tia hriethai chu kum 60 le a chungtienghai an nih.
Vawisûn October 1, 2018 hi Thawṭanni a ni ding leiin, kan lawina EFCI Rengkai kohran chun, zâni September ni 30, 2018 Pathienni zîng inkhâwm, Sunday Sikul inchûkna huna kan nei hlak kha cancelled-in, Upa-hai ni, kan kohran ah a ṭum khatna ni dingin kan hmang a. India sawrkarin Senior Citizen a tihai chu kum 60 le a nêka tamlema upahai nihai sien khawm, hi nia kan kohranin chawimawina a pêkhai chu kum 70 le a chungtienghai an nih. Chu thil ka hei hril le nitin chanchinbua ka hei ziek kher nasan chu, thil pahnih a um a. A pakhatnaa chun, mithiemhai chun kum upa, ei ni rawiin ‘tar’ ei ti el hlakhai hi, an taksa le an lungril a hung chau hnung hin naupang thar nâwkin, an lâwmna le an lungawinawna khawm thil chîtê tê a ni hlak an ti chu, ka lungrilah a thar lei le, kum 70 le chu nêka upa, nuhmei le pasal mi 69 zet kuomah kohranin ditsakna le ngaihlutna thilpêk envelops a sem suok thei chu lâwmum ka ti êm lei a nih.
A pahnina a chun, hi huna kohranhai chawimawina dawngtuhai lai hin kei (hi thuziek ziektu) le ka khing phel Ms Lalchawimawi kan ṭhang ve lei a nih. Kha chawimawina hunser, mi tam tak hmu le ngaia thil hotê anga inlang kha, kan ta dinga a hlutna bêk bêk chu, kei naupangtê ka nia inthawka bawrsâwm hrim hrim, ṭum tam tak thi ṭhel tah (ti el ka tih) hin, Pathien mi Mosie ṭawngṭaina Psalms 90:10-a, “Kan dam sûng kumhai chu kum 70 a nih a….” a lo ti, kum 70 ban phâk dingin ka lo insuongtuo ngai naw lei a nih. (Lungril sûngril inthûk taka ruok chu, “Pathien thu thu nîng a ta,” tiin beiseina ruok chu a bo ṭhak chu a ni chuong nawh.
Ka ruolnu, ka khingphel leh hin kohran dân bawsiein May 9, 1971 zân khan, a khing a khinga kan nu le pahai râwn ṭhak lovin kan lo inṭhuoi ve chawt a. Harsatna chi hran hran ṭum tam tak paltlangin, kum 70 hmêl hmu ve vein, kum 47 zet kan lo inkawp tah a. Zâni September 30, 2018-a kan inlawina kohranin, ‘Kum upahai chawimawina’ hunser kan hmang kha mi ṭhenkhat ta ding chun a hlutna a um lâwm naw el thei lai, kei ni nupa ta ding chun a hlu bêk bêk a nih.
Chu tieng chu hril sei rak lovin fesan ei ta. Kum upa le bawrsâwmhai ei hmangai le ei lainat leia ei ditsakna ṭawngbau ṭhenkhat, a lo dawngsawngtu ta dinga tuorhlaum ṭawngbau ṭhenkhat, keima thil tawng ngeia inthawk tlâwm azâwng hei hril ka tih. Kei hi chîntêta inthawka bawrsâwm, a vêl a vêla doctor clinic tlung zing zing. Ṭum li (4) rau major operation tuok tah ka nih a. Ka taksa hrisêlna le ka nitin sin thawna Bank sin kha a lo inremnaw bawk leh. Pei le pei lo, zawi ngawi ngawiin ka nitin sin kha thei le thei lovin ka sunzawm ṭâwk ṭâwk hlak a. Ka taksa bawrsâwm leiin doctor-in driving thaw lo dinga thurâwn a mi pêk leiin, ruolhaiin loan la a, mani gari-a an sin thawna hmun an pan sup sup lai khan, tlep ngawi ngawiin ka nitin sin thawna hmun kein ka pan hlak a. Ruol ṭha le ditsaktu ṭhenkhatin lam lakah an min tuokpui châng, “I va chêr lâwm lâwm de ! I dam nawh maw ?” an mi ti châng khan chu, lu inhaiin lamlien lai ka tlu sawp vâng hlak niin ka hriet.
Mithiemhai chun, ‘Mihriem hin tui ei mamaw êm êm a; tui bo chun ni tam ei dam thei nawh a. Amiruokchu, mihriem hringna dinga tui nêka pawimaw lem a la um a, chu chu boruok a nih. Boruok (air) bo chun minute tam ei dam thei nawh. Amiruokchu, chuong thil pahnihai nêka mihriem ta dinga la pawimaw lem rawp chu, beiseina hi a nih. Mihriem hi beisena bo chun second khat khawm ei hring/dam thei nawh,’ an ti chu. Chu thil chu indik dinga ka ring bêk bêk nasan chu, chau le hrâtnaw tak pumin zîngkâr ka hei in vâk suok a. Unau ṭhenkhat, (kei chun a vengva deuhai ka ti el a) kan tuokpui châng a. “E khaw chen am phâk i tum a ? Saikawt i tlung hlak a ni ?” an ti châng chu, kea lâwn ringawt chun Saikawt ka tlung zo naw ding ti hrezing lang khawm, ka hrât sawt a, ka kalpên khawm a zâng sawt hlakin ka hriet.
Amiruokchu, mi hmangaitu le mi ditsaktu an nih ti ka hriet ngawi ngawi mi ṭhenkhatin, “E ! i suok pei a ni maw ? I chêrin i lo va hrât tanaw de !” an mi hei ti châng dâm chu, luhaiin lamlien lai ka tlu vâng hlak ni’n ka hriet hiel hlak. Upahai ṭawng takin, ei vânglai hun haia khan chu hlimen (dârthlalang) hma ah, lungawinawna ṭhang lêm lovin ni khat ah vawi hni khat el khawm ni lovin, ṭum tam ei inlang sên hlak a ni kha tie maw ? Tu hun, Upa-hai chawimawina hunser ah, a chawimawitu ni lova, mihai chawimawia ei hei um ve zet hnung hin chu, ṭhalai haiin, ‘Pu, i la va tlangvâl de’ an mi ti châng khawm, an ṭawng chun thudik a pai lâwm nawh ti hrie zing inla khawm, ‘I va tar ta de !’ mi tituhai nêk chun ei lâwm lem hrim hrim.
Thuomhnaw tha, suit man tam tam leh ngaitha fahrana ei hei induong châng hlak khawm chun, kûnghmuia puon vâr târ ang chau ei ni tah, inhmena hrim hrim hlak nei ve ta lo. Mani kawngkârah nal lo inti ve nâklai, thalaihai hlak chun, ‘An cheina thuom chu ama inbel ding chun a va pâmhmai de!’ dâm an lo ti ta dai nâwk nghâl. Amiruokchu, a bengvâr pawl deuvin, an lungril le inpersan êm êmin, ‘Pu / Pa i va nal de!’ an mi hei ti châng hin chu, an tawngbau chun thudik a fûn nawh ti hre kar inla khawm, ngaitha fûtin, a rûkin ei innui var var hlak chu a ni hi tie!
Thalaihai po po hi, chuong ang vawnga bengvâr ni hai sienla hlak chu, a tak tak insâwnin ei che buoi rawp ding a ni âwm nghâl a! I va nal de mi titu ding an um ta nawh, ti thudik chu lungawi takin lo pawm thiem ve tah lang khawm; ‘I va tar ta de’ mi titu le hin chu inchapchâr nghal ka nuom deu hlak. Indikna le thudik hi ngainatu ka ni ve hlakin ka hriet a. Amiruokchu, ‘I va tar ta de’ ti thudik tawngbau ruok hi chu khawvêla ka ngai pei naw tak ni hiel ta âwm a nih. Tlangvâl intuoi tha put chu ka ni ta nawh ti hre zing lang khawm, ‘I la tlangvâl ngei’ mi titu hi chu zakuo thar inchâwkpêk tak ka nuom hiel hlak; ka neiin tlin sienla lem chu!
Khawvêl mithiemhai chun, ‘Mihriem hi an hung upa deu deu a, tar tihai laia zêl thei hiel an hung ni hnung hin chu, lungril le ngaituona ah an naupang thar nâwk a nih,’ an ti hlak a ni âwm ie. Chu chu thudik a ni ka ring. Naupang chu thil hotea khawm an lung awi lovin, nuor hlak hai sien khawm, thil hotê, ṭawngbau ṭha ringawt khawma thlêm lungawi thei an ni angin, kum upahai khawm chuong ang tho chu an hung ni pei ding a ni leiin, ṭhalaihai khawm, mani nu le pa le pi le puhai, taksaa upa (tar)-hai hrietthiemna kawngah inṭhang ei pawimaw hlê âwm ie. Naute i ni lai, nangma hringtu che i nu le pa kuomah insêkin, anni chun kawi thei dawma an lo dawm el hlak che ang khan; i piengna nu le pahai chu, ei thuring inziekna Bible-in, mihriem dam chen a ti, kum 70 an lo pêl duoi a ni tah lem chun, i piengna i nu le pahai kha, nangma lakah an insêk ve hun a tlung ‘an tah, ti thudik hi, ṭhalaihaiin ei hriet dinga pawimaw bêk bêk el chu a nih.
Upahai chawimawina nia kan kohranin hun kan hmang mêk lai khan, ka lungril mi kamtu lientak chu, ‘Chawimawia um, ni lovin, a chawimawitu ngîrhmun ah la ngîr lem lang aw,’ ti a nih. Exam result ṭhat lei dâm, sin thar hmu leia chawimawina dâm hi chu, chawimawia um ngîrhmun hi dit le inhnar a um hle hlak a. ‘Kum upahai chawimawina’ programme-a ruok chu, chawimawia um nêk chun, chawimawitu ngîrhmuna um nuom a um vei tliet leh; ka dam sûngin kum upahai chawimawina ni ah, a chawimawitu ngirhmun ah ka ngir ve tah ngai naw ding a nih ti hrietna ruok hin chu, lairil a va fang na ngei aw …!!
Dated: Rengkai, the 1st October 2018.
Phone: 9862065735.
Khawvêl sawrkâr inzawmkhâwm (ti el ei ta), UNO General Assembly chun December 14, 1990 khan, kum tin October ni 1 hi Upa-hai Ni (International Day of Older Persons) tia inser/hriet dingin thutlûkna an lo siemtah a. Chu an thutlûkna chu UNO Resolution no 44/106 dated December 14, 1990-ah record a nih. Chuong ang tak chun khawvêl sawrkâr tam tak (member of UNO)-hai chun, a hmasatakna dingin October ni 1, 1991 khan ‘Upa-hai Ni’ chu an lo inser ṭan a nih. Ei chêngna India rama khawm vawisûn (October ni 1, 2018) hi International Day of Older Persons, tia hriet le inser hlak a nih. Ei chêngna India rama chu Upa/ Older Persons/ Senior Citizens tia hriethai chu kum 60 le a chungtienghai an nih.
Vawisûn October 1, 2018 hi Thawṭanni a ni ding leiin, kan lawina EFCI Rengkai kohran chun, zâni September ni 30, 2018 Pathienni zîng inkhâwm, Sunday Sikul inchûkna huna kan nei hlak kha cancelled-in, Upa-hai ni, kan kohran ah a ṭum khatna ni dingin kan hmang a. India sawrkarin Senior Citizen a tihai chu kum 60 le a nêka tamlema upahai nihai sien khawm, hi nia kan kohranin chawimawina a pêkhai chu kum 70 le a chungtienghai an nih. Chu thil ka hei hril le nitin chanchinbua ka hei ziek kher nasan chu, thil pahnih a um a. A pakhatnaa chun, mithiemhai chun kum upa, ei ni rawiin ‘tar’ ei ti el hlakhai hi, an taksa le an lungril a hung chau hnung hin naupang thar nâwkin, an lâwmna le an lungawinawna khawm thil chîtê tê a ni hlak an ti chu, ka lungrilah a thar lei le, kum 70 le chu nêka upa, nuhmei le pasal mi 69 zet kuomah kohranin ditsakna le ngaihlutna thilpêk envelops a sem suok thei chu lâwmum ka ti êm lei a nih.
A pahnina a chun, hi huna kohranhai chawimawina dawngtuhai lai hin kei (hi thuziek ziektu) le ka khing phel Ms Lalchawimawi kan ṭhang ve lei a nih. Kha chawimawina hunser, mi tam tak hmu le ngaia thil hotê anga inlang kha, kan ta dinga a hlutna bêk bêk chu, kei naupangtê ka nia inthawka bawrsâwm hrim hrim, ṭum tam tak thi ṭhel tah (ti el ka tih) hin, Pathien mi Mosie ṭawngṭaina Psalms 90:10-a, “Kan dam sûng kumhai chu kum 70 a nih a….” a lo ti, kum 70 ban phâk dingin ka lo insuongtuo ngai naw lei a nih. (Lungril sûngril inthûk taka ruok chu, “Pathien thu thu nîng a ta,” tiin beiseina ruok chu a bo ṭhak chu a ni chuong nawh.
Ka ruolnu, ka khingphel leh hin kohran dân bawsiein May 9, 1971 zân khan, a khing a khinga kan nu le pahai râwn ṭhak lovin kan lo inṭhuoi ve chawt a. Harsatna chi hran hran ṭum tam tak paltlangin, kum 70 hmêl hmu ve vein, kum 47 zet kan lo inkawp tah a. Zâni September 30, 2018-a kan inlawina kohranin, ‘Kum upahai chawimawina’ hunser kan hmang kha mi ṭhenkhat ta ding chun a hlutna a um lâwm naw el thei lai, kei ni nupa ta ding chun a hlu bêk bêk a nih.
Chu tieng chu hril sei rak lovin fesan ei ta. Kum upa le bawrsâwmhai ei hmangai le ei lainat leia ei ditsakna ṭawngbau ṭhenkhat, a lo dawngsawngtu ta dinga tuorhlaum ṭawngbau ṭhenkhat, keima thil tawng ngeia inthawk tlâwm azâwng hei hril ka tih. Kei hi chîntêta inthawka bawrsâwm, a vêl a vêla doctor clinic tlung zing zing. Ṭum li (4) rau major operation tuok tah ka nih a. Ka taksa hrisêlna le ka nitin sin thawna Bank sin kha a lo inremnaw bawk leh. Pei le pei lo, zawi ngawi ngawiin ka nitin sin kha thei le thei lovin ka sunzawm ṭâwk ṭâwk hlak a. Ka taksa bawrsâwm leiin doctor-in driving thaw lo dinga thurâwn a mi pêk leiin, ruolhaiin loan la a, mani gari-a an sin thawna hmun an pan sup sup lai khan, tlep ngawi ngawiin ka nitin sin thawna hmun kein ka pan hlak a. Ruol ṭha le ditsaktu ṭhenkhatin lam lakah an min tuokpui châng, “I va chêr lâwm lâwm de ! I dam nawh maw ?” an mi ti châng khan chu, lu inhaiin lamlien lai ka tlu sawp vâng hlak niin ka hriet.
Mithiemhai chun, ‘Mihriem hin tui ei mamaw êm êm a; tui bo chun ni tam ei dam thei nawh a. Amiruokchu, mihriem hringna dinga tui nêka pawimaw lem a la um a, chu chu boruok a nih. Boruok (air) bo chun minute tam ei dam thei nawh. Amiruokchu, chuong thil pahnihai nêka mihriem ta dinga la pawimaw lem rawp chu, beiseina hi a nih. Mihriem hi beisena bo chun second khat khawm ei hring/dam thei nawh,’ an ti chu. Chu thil chu indik dinga ka ring bêk bêk nasan chu, chau le hrâtnaw tak pumin zîngkâr ka hei in vâk suok a. Unau ṭhenkhat, (kei chun a vengva deuhai ka ti el a) kan tuokpui châng a. “E khaw chen am phâk i tum a ? Saikawt i tlung hlak a ni ?” an ti châng chu, kea lâwn ringawt chun Saikawt ka tlung zo naw ding ti hrezing lang khawm, ka hrât sawt a, ka kalpên khawm a zâng sawt hlakin ka hriet.
Amiruokchu, mi hmangaitu le mi ditsaktu an nih ti ka hriet ngawi ngawi mi ṭhenkhatin, “E ! i suok pei a ni maw ? I chêrin i lo va hrât tanaw de !” an mi hei ti châng dâm chu, luhaiin lamlien lai ka tlu vâng hlak ni’n ka hriet hiel hlak. Upahai ṭawng takin, ei vânglai hun haia khan chu hlimen (dârthlalang) hma ah, lungawinawna ṭhang lêm lovin ni khat ah vawi hni khat el khawm ni lovin, ṭum tam ei inlang sên hlak a ni kha tie maw ? Tu hun, Upa-hai chawimawina hunser ah, a chawimawitu ni lova, mihai chawimawia ei hei um ve zet hnung hin chu, ṭhalai haiin, ‘Pu, i la va tlangvâl de’ an mi ti châng khawm, an ṭawng chun thudik a pai lâwm nawh ti hrie zing inla khawm, ‘I va tar ta de !’ mi tituhai nêk chun ei lâwm lem hrim hrim.
Thuomhnaw tha, suit man tam tam leh ngaitha fahrana ei hei induong châng hlak khawm chun, kûnghmuia puon vâr târ ang chau ei ni tah, inhmena hrim hrim hlak nei ve ta lo. Mani kawngkârah nal lo inti ve nâklai, thalaihai hlak chun, ‘An cheina thuom chu ama inbel ding chun a va pâmhmai de!’ dâm an lo ti ta dai nâwk nghâl. Amiruokchu, a bengvâr pawl deuvin, an lungril le inpersan êm êmin, ‘Pu / Pa i va nal de!’ an mi hei ti châng hin chu, an tawngbau chun thudik a fûn nawh ti hre kar inla khawm, ngaitha fûtin, a rûkin ei innui var var hlak chu a ni hi tie!
Thalaihai po po hi, chuong ang vawnga bengvâr ni hai sienla hlak chu, a tak tak insâwnin ei che buoi rawp ding a ni âwm nghâl a! I va nal de mi titu ding an um ta nawh, ti thudik chu lungawi takin lo pawm thiem ve tah lang khawm; ‘I va tar ta de’ mi titu le hin chu inchapchâr nghal ka nuom deu hlak. Indikna le thudik hi ngainatu ka ni ve hlakin ka hriet a. Amiruokchu, ‘I va tar ta de’ ti thudik tawngbau ruok hi chu khawvêla ka ngai pei naw tak ni hiel ta âwm a nih. Tlangvâl intuoi tha put chu ka ni ta nawh ti hre zing lang khawm, ‘I la tlangvâl ngei’ mi titu hi chu zakuo thar inchâwkpêk tak ka nuom hiel hlak; ka neiin tlin sienla lem chu!
Khawvêl mithiemhai chun, ‘Mihriem hi an hung upa deu deu a, tar tihai laia zêl thei hiel an hung ni hnung hin chu, lungril le ngaituona ah an naupang thar nâwk a nih,’ an ti hlak a ni âwm ie. Chu chu thudik a ni ka ring. Naupang chu thil hotea khawm an lung awi lovin, nuor hlak hai sien khawm, thil hotê, ṭawngbau ṭha ringawt khawma thlêm lungawi thei an ni angin, kum upahai khawm chuong ang tho chu an hung ni pei ding a ni leiin, ṭhalaihai khawm, mani nu le pa le pi le puhai, taksaa upa (tar)-hai hrietthiemna kawngah inṭhang ei pawimaw hlê âwm ie. Naute i ni lai, nangma hringtu che i nu le pa kuomah insêkin, anni chun kawi thei dawma an lo dawm el hlak che ang khan; i piengna nu le pahai chu, ei thuring inziekna Bible-in, mihriem dam chen a ti, kum 70 an lo pêl duoi a ni tah lem chun, i piengna i nu le pahai kha, nangma lakah an insêk ve hun a tlung ‘an tah, ti thudik hi, ṭhalaihaiin ei hriet dinga pawimaw bêk bêk el chu a nih.
Upahai chawimawina nia kan kohranin hun kan hmang mêk lai khan, ka lungril mi kamtu lientak chu, ‘Chawimawia um, ni lovin, a chawimawitu ngîrhmun ah la ngîr lem lang aw,’ ti a nih. Exam result ṭhat lei dâm, sin thar hmu leia chawimawina dâm hi chu, chawimawia um ngîrhmun hi dit le inhnar a um hle hlak a. ‘Kum upahai chawimawina’ programme-a ruok chu, chawimawia um nêk chun, chawimawitu ngîrhmuna um nuom a um vei tliet leh; ka dam sûngin kum upahai chawimawina ni ah, a chawimawitu ngirhmun ah ka ngir ve tah ngai naw ding a nih ti hrietna ruok hin chu, lairil a va fang na ngei aw …!!
Dated: Rengkai, the 1st October 2018.
Phone: 9862065735.
