-Thangsawihmang
“Ka hei thlîr vêl a sak le thlang sim le hmâr, Ka suilunglêng mu ang a’n lêng diei diei; Hril a hai ngei intum bîk ding um loin, Khawtlâng lunglêng ka nih.”(Zatawn)
Zaipu Zatawn hlaphuok hin Khawtlâng Lunglêng chu a hrilfie niiin ei hriet. Khawtlâng lunglêng ei sui hmain lunglêng le khawsâwt hei sui hmasa phawt ei tih. Lunglêng le khawsâwt chu inphîr ang hriet buoi thei, ngai buoi thei a nih. Amiruokchu, inphîr chu en chet chet chun an danglamna ei hmu angin lunglêng le khawsâwt khawm chuong ang chu an nih. Rev. V. T. Kappu chun, “Sandamtu lêngna Zion ram khi, Ka lung a’n lêng ni’n ka thlîr a; Lêng ka nuom ngei de aw,” a lo tih. Sandamtu lêngna vânram chu a la hmu dêr nawh. Amiruokchu, a ngaituona le suongtuona chun a khuo sâwt loin a lung a’n lêng a nih. Ei thil hmu dêr lo ngaituona khawmin lung a’n lêng thei a. Rev. Thangngur le Rev. V. T. Kappu chun an hmu dêr lo ngairuotnain Kalvari muol an fang a, hla tamtak an phuok. Khawsâwt chu mihriem lungrilah ngai bîk neiin a hung inlang a, lunglêng ruok chu ngai bîk nei lo khawmin muol le tlâng, thilhring le vate inhrâm khawmin lung a suklêng thei.
Khawtlâng Lunglêng chu ngai bîk nei loa lunglêng a nih. Muol le tlâng, thing le ruo, vadung, ramsa, vate, thilhring le thil dang dang mita hmu le ngaituona chun lung a suklêng thei. Pathien thilsiem mita hmu le hmu phâk lo mâwina chu ‘Khuorêl mawina’ (Nature’s Beauty) a nih. Chu mawina zûna inuoi chu khawtlâng lunglêng a nih. Khawsâwt chu mihriem lungrila ngai bîk neiin a hung inlang a, lunglêng chu mita hmu kher lo khawmin ngairuotna le suongtuona khawmin mihriem lungrilah a hung inlang thei.
Pathien thilsiem, muol le tlâng, thing le ruo, vadung inri hawk hawka luong, thilhring inhrâm veng veng dâm, ramsa inhrâm dâm chun lung a suklêng thei. Chun, Pathien thilsiem mita hmu thei lo, Khuorêl mawina hmutu chu a zûnah an inuoi tlep zâk el a nih. Chuong anga Khuorêl mawina ngaia inuoi tlep zâk el, khawtlâng lunglêng tuor zing zing chu Sâp hlaphuoktu, William Wordsworth le Robert Frost hi niin ei hriet. Eini lai khawm khawtlâng lunglêng zûna inuoi zaipu Zatawn hi niin ei hriet. Zaipu ropui L. Keivom tak tak hi khawtlâng lunglêng a tuor dân zaiin a’n âwi nasa bîk.
William Wordsworth ruok chu mita a hmu dêr lo, khuorêl mawina chu lungril mita a hmuh a, nunghâk ama khât chauha um angin a hmuh a. Chu chu a ngaizâwng a, a lunglêng beidawng chun hla a phuok a, “She Dwelt Among The Untrodden Ways,” tiin, in nuisaw loa hei inlet ve bawk ka tih.
Awi ka rei ! ka va thiem naw lâwm lâwm de aw; zaipu L. Keivom ṭawngkam hlak chu haw thei an nawh. Hlaphuoktu, William Wordsworth hin a ngai êm êm ‘Lucy’ tia a ko hi London nunghâk chu an nawh, Paris nunghâk a ni bawk nawh. Amiruokchu, a ta ding chun Hollywood film star nunghâk za tam sîngzotu a nih. J. Howard Paines khawm Rom khawpuiah in ropui takah um sien khawm a tlei thei nawh. Long Island-a a in chite, a chung khawm inhna chu a ngai a. A in kâwla thing le ruo, pârte, vate inhrâm chîl chîl dâm chu a ngai a, khawvêla hla inlâr tak ‘Home Sweet Home’ hi a phuok a nih. Khawtlâng lunglêng chu a tûr a na a nih. Tlângrama nun hmang kum 60 chungtieng chun an thawhla bîk a nih. Mizo zaipu Damhauh chun Zoram muol le tlâng, thing le ruo, ramsa, vate le thilhring inhrâm dâm a hriet chun a lunglêng thu hieng hin a lo inzâwt.
Pi Phaltinkim, pitar/putar ei ni ta bawk a, ei tlângram nun, lunglêng keithotu hei inzâwt rêk ei ti aw. Ṭhangthar nuizat tlâk chauh ni inla khawm, nupui/papui eini anga tlângram mawina hmutu chun mi hre thiem tho an tih. Senvon ram vailam muol nei kuma i ngaizâwngpa leh hlo thloa in inlâwm dâm kha chu inhawi in ti cher cher ngei maw. Hmangaina thu in inba tawn dâm kha nisapui hnuoia sin thaw ni inla khawm rinum in ti dêr naw khah. Khang hun dâm kha i ta ding chun vânram tla fuol a ni khah. Rûn hmun khata inlâwi ding in rêl dâm kha chu beiseina chu khamhrui angin a sei a nih. Sienkhawm I beisei ang i tuok naw zie chu tu khan i var tah a, i hriet ta khah. In hlo thlo lai, fanghma tuoi dâwng tuthlawin I zel zawt zawt a, i hei pêk dâm kha chu dawngtu ta ding chun a hlu a, Nobel Prize dawng ang a nih. Senvon ram, muol le tlâng, vadung inri hawk hawka luong hai kha an la luong zing a nih. Ramsa, vate le thilhring hai chu an la’n hrâm chêl chûl zing a nih; an la danglam chuong nawh. Mihriem hringnun ruok chu a danglam a, hieng ku hi ei ni ta hih; a va teplo ngei de aw.
Khawtlâng lunglênga hei lût tak tak ei ti aw leh. Nupui pakhat chun zakuo boin, puon a tlângdungvêl ut a, tuol tieng châwrsawnga hin pat a her a. Chuong lai chun arpui intui a bua inthawkin a hung inchâwm thla thar a, “Thaw ta naw ning, thaw ta naw ning,” tiin a’n dâk lau lau a. Nupui herâwt ri chun, “Utin ût, tuipui dung muol ka zui nang; âwtin âw,” a tih a. Favâng tlâng panthlang berem thinglêra uleu le rengchal insai kal nak naka an inhrâm dâm kha pitar/putar ni hnunga ngaituona nakâwra a hung inri phât chu tuor thiem an tak a nih.
Zân re veng vawng hunah sipai suṭi pakhat hin theihle a hung mût a. “Ka buaina ram thlalêra hian” ti hla a sak dâm kha chu ngainuom a um a, lunglêng a kei tho hlak.
Tlângram krismas tak tak an hawi chem chem a nih. Krismas tâwm chun ngaizâwng leh puon sâwpa ei feh a. Tuikhur mawng tieng tu dîp lo dingin ei pan a. Puon chauh sâwp loin hmangaina tui ei insil hmunkhat dâm kha chu inhawi deuh a nih. Tlangvâl siel kei an hunga an haw haw dat dat ri hriet dâm kha tuoktu ta ding chun inhawi deuh a nih. Tlangvâl se keia fe lem kha chu kohran chauh ni loin nunghâk ngainat an hlawa inhawi ti deu an nih. Tuolah sâwlhna an phun zing dum a, chu hnuoia chun inṭhungin, ‘A chunghnung a chunghnung chunghnung tak Lal ropui,’ tia ei insâwi dam dam kha chu theinghil ni um naw nih. Khang lai huna khan chu Mobile ei la hmu phâk nawh. Amiruokchu, mit Mobile hmangin ei inbiek zet zet dâm kha chu inhawi deu a nih.
Krismas zân khawvar tâwmin Mizo hla ei sak a, “Lenrualte u khua a var dâwn ta, Hmangai ram mawi takin a lo lang ta,” ei ti lai tak mit telephone-a ei inbiek zawk dâm kha hmangaina ram mawia lêng ei ni hlak. Krismas ṭumṭiek zân inpâm êm êmin, “La châm rawh la châm rawh,” ei ti lawm lawm hlak chun, ama chun, “Kumpui thlangtla ding hi zui naw thei ka’n nawh, Ni khat dang châm theina pêk kan nawh,” tiin a mi dawn a. Chuong ang chun krismas chu ngai êm êmin ei inthla liem hlak. Hieng ang hin mihriem hringnun chu hunin a liempui a, hieng ku hin pitar/putar ei ni ta hi; mihriem hringnun tawp hi chu a lo teplo ngei el.
Chulram fang mâ ma kha lunglêng a kei tho, ei khât chauhin chulram ei fang chun ei nghatna tieng tieng chu lunglêngna ding vawng a nih. Ṭu ṭâwp chunga chun vate, ṭuronghâk a mei phawng zak zakin a ṭhung a. Hlo kâra chun bupâwl ram tinah a la ngîr a, manta le hmarcha kûng chu ṭâwl barin an la ngîr bawk a. Bu chîl nia hme suongna hâr kâwla vawkte rawna thingtuoi a hmawr inzum ei hmu bawk a. Ei nghatna tieng tieng chu khawsâwtna ding vawng a nih. Chulram fang khawsâwt umzie chu hieng ang hin zaipu Thanher chun a lo inzâwt. “Kan sulhnu ka rawn fang lung ruala kan lenna, Kan tukram chul hnu leh khawtlângin lung min lên,” tiin. Tukram chulhnung fang chu khawsâwt um deuh a nih. Nuhmei thi hnung, pasal thi hnunga an dam laia an lo chulram fang lem chu khawsâwta thi hlawl thei a nih. Hril ngam ding an nawh.
E khai chulram fang chu khawsâwt a um ngei el ! Ei khawsâwt belsa dingin muvânlai chu “Kawkaw lêk” tiin a hung inhrâm veng veng a. Ṭu lieng dâwka fu vaṭhu khawmin ṭap zai a rem bawk. A lum leiin insil dinga ei hei fe chun tuikhura chun ei lâwmnu leh ei insil huna rawva no chu hlui barin a zâl a. Ei lâwmnu le ei insil, nunhlui chul hnung chu lunglaia a hung thar a; a taka hmu ding um ta lo, nunhlui ngaiin ei kûrinkuk hlak chu a nih. Lâwmnu insil, a thlukvûm vûm tharin, a êlpui vâr zak zak chu lungril mita a hung inlang a; e hei ! khawsâwt beidawngin insil khawm ei pei ta nawh. Pitar/putar chun nun chulram ei fang ei fang el chu a nih; eini hlak chu hieng hlawl hin ei awngrawp zo tah. Hmar tlâng le muol chu a la danglam nawh, thilhring le vate an la’n hrâm chîl chîl zing a, vadung khawm inri hawk hawkin a la luong zing a nih. Mihriem nun ruok chu a teplo ngei el; chuleiin, thuhriltu chun hieng hin a hril: “Pathien ṭi la a thupêkhai chu zâwm rawh, hi hi mihriem thilthaw ding pumpui chu a nih,” tiin.
“Ka hei thlîr vêl a sak le thlang sim le hmâr, Ka suilunglêng mu ang a’n lêng diei diei; Hril a hai ngei intum bîk ding um loin, Khawtlâng lunglêng ka nih.”(Zatawn)
Zaipu Zatawn hlaphuok hin Khawtlâng Lunglêng chu a hrilfie niiin ei hriet. Khawtlâng lunglêng ei sui hmain lunglêng le khawsâwt hei sui hmasa phawt ei tih. Lunglêng le khawsâwt chu inphîr ang hriet buoi thei, ngai buoi thei a nih. Amiruokchu, inphîr chu en chet chet chun an danglamna ei hmu angin lunglêng le khawsâwt khawm chuong ang chu an nih. Rev. V. T. Kappu chun, “Sandamtu lêngna Zion ram khi, Ka lung a’n lêng ni’n ka thlîr a; Lêng ka nuom ngei de aw,” a lo tih. Sandamtu lêngna vânram chu a la hmu dêr nawh. Amiruokchu, a ngaituona le suongtuona chun a khuo sâwt loin a lung a’n lêng a nih. Ei thil hmu dêr lo ngaituona khawmin lung a’n lêng thei a. Rev. Thangngur le Rev. V. T. Kappu chun an hmu dêr lo ngairuotnain Kalvari muol an fang a, hla tamtak an phuok. Khawsâwt chu mihriem lungrilah ngai bîk neiin a hung inlang a, lunglêng ruok chu ngai bîk nei lo khawmin muol le tlâng, thilhring le vate inhrâm khawmin lung a suklêng thei.
Khawtlâng Lunglêng chu ngai bîk nei loa lunglêng a nih. Muol le tlâng, thing le ruo, vadung, ramsa, vate, thilhring le thil dang dang mita hmu le ngaituona chun lung a suklêng thei. Pathien thilsiem mita hmu le hmu phâk lo mâwina chu ‘Khuorêl mawina’ (Nature’s Beauty) a nih. Chu mawina zûna inuoi chu khawtlâng lunglêng a nih. Khawsâwt chu mihriem lungrila ngai bîk neiin a hung inlang a, lunglêng chu mita hmu kher lo khawmin ngairuotna le suongtuona khawmin mihriem lungrilah a hung inlang thei.
Pathien thilsiem, muol le tlâng, thing le ruo, vadung inri hawk hawka luong, thilhring inhrâm veng veng dâm, ramsa inhrâm dâm chun lung a suklêng thei. Chun, Pathien thilsiem mita hmu thei lo, Khuorêl mawina hmutu chu a zûnah an inuoi tlep zâk el a nih. Chuong anga Khuorêl mawina ngaia inuoi tlep zâk el, khawtlâng lunglêng tuor zing zing chu Sâp hlaphuoktu, William Wordsworth le Robert Frost hi niin ei hriet. Eini lai khawm khawtlâng lunglêng zûna inuoi zaipu Zatawn hi niin ei hriet. Zaipu ropui L. Keivom tak tak hi khawtlâng lunglêng a tuor dân zaiin a’n âwi nasa bîk.
“Kan tlângram mawi hring dum dûr hi,
Lentu sâwl thing tin an vul chiei;
Thlîrin a mawi salung a awi,
Zo thlifîmin damte’n mi thawi,” tiin.
William Wordsworth ruok chu mita a hmu dêr lo, khuorêl mawina chu lungril mita a hmuh a, nunghâk ama khât chauha um angin a hmuh a. Chu chu a ngaizâwng a, a lunglêng beidawng chun hla a phuok a, “She Dwelt Among The Untrodden Ways,” tiin, in nuisaw loa hei inlet ve bawk ka tih.
“A violet by a mossy stone,
Half hidden from the eye;
Fair as a star, when only one
Is shining in the sky.”
Suonglung mawitu sawkhlei a ieng,
A sakhmêl hmu fie thei ruol lo;
Thangvân zâwl mawitu siar mal tla,
Inlep sieu sieu ang a nih.”
Awi ka rei ! ka va thiem naw lâwm lâwm de aw; zaipu L. Keivom ṭawngkam hlak chu haw thei an nawh. Hlaphuoktu, William Wordsworth hin a ngai êm êm ‘Lucy’ tia a ko hi London nunghâk chu an nawh, Paris nunghâk a ni bawk nawh. Amiruokchu, a ta ding chun Hollywood film star nunghâk za tam sîngzotu a nih. J. Howard Paines khawm Rom khawpuiah in ropui takah um sien khawm a tlei thei nawh. Long Island-a a in chite, a chung khawm inhna chu a ngai a. A in kâwla thing le ruo, pârte, vate inhrâm chîl chîl dâm chu a ngai a, khawvêla hla inlâr tak ‘Home Sweet Home’ hi a phuok a nih. Khawtlâng lunglêng chu a tûr a na a nih. Tlângrama nun hmang kum 60 chungtieng chun an thawhla bîk a nih. Mizo zaipu Damhauh chun Zoram muol le tlâng, thing le ruo, ramsa, vate le thilhring inhrâm dâm a hriet chun a lunglêng thu hieng hin a lo inzâwt.
Zawtin hril thei chang se chunglêng huiva,
Berhva hrâm thiam thing tin zâr âwi lelte nen;
Zûn ngai chhawl ang uai ve ang maw,
Hril za ila lunglen hi;
Kei chu nau ang tlei ka rêl lo,
Ṭapin khawvêla ka rûm;
Zion thlen hma lo chuan.
Pi Phaltinkim, pitar/putar ei ni ta bawk a, ei tlângram nun, lunglêng keithotu hei inzâwt rêk ei ti aw. Ṭhangthar nuizat tlâk chauh ni inla khawm, nupui/papui eini anga tlângram mawina hmutu chun mi hre thiem tho an tih. Senvon ram vailam muol nei kuma i ngaizâwngpa leh hlo thloa in inlâwm dâm kha chu inhawi in ti cher cher ngei maw. Hmangaina thu in inba tawn dâm kha nisapui hnuoia sin thaw ni inla khawm rinum in ti dêr naw khah. Khang hun dâm kha i ta ding chun vânram tla fuol a ni khah. Rûn hmun khata inlâwi ding in rêl dâm kha chu beiseina chu khamhrui angin a sei a nih. Sienkhawm I beisei ang i tuok naw zie chu tu khan i var tah a, i hriet ta khah. In hlo thlo lai, fanghma tuoi dâwng tuthlawin I zel zawt zawt a, i hei pêk dâm kha chu dawngtu ta ding chun a hlu a, Nobel Prize dawng ang a nih. Senvon ram, muol le tlâng, vadung inri hawk hawka luong hai kha an la luong zing a nih. Ramsa, vate le thilhring hai chu an la’n hrâm chêl chûl zing a nih; an la danglam chuong nawh. Mihriem hringnun ruok chu a danglam a, hieng ku hi ei ni ta hih; a va teplo ngei de aw.
Khawtlâng lunglênga hei lût tak tak ei ti aw leh. Nupui pakhat chun zakuo boin, puon a tlângdungvêl ut a, tuol tieng châwrsawnga hin pat a her a. Chuong lai chun arpui intui a bua inthawkin a hung inchâwm thla thar a, “Thaw ta naw ning, thaw ta naw ning,” tiin a’n dâk lau lau a. Nupui herâwt ri chun, “Utin ût, tuipui dung muol ka zui nang; âwtin âw,” a tih a. Favâng tlâng panthlang berem thinglêra uleu le rengchal insai kal nak naka an inhrâm dâm kha pitar/putar ni hnunga ngaituona nakâwra a hung inri phât chu tuor thiem an tak a nih.
Zân re veng vawng hunah sipai suṭi pakhat hin theihle a hung mût a. “Ka buaina ram thlalêra hian” ti hla a sak dâm kha chu ngainuom a um a, lunglêng a kei tho hlak.
Tlângram krismas tak tak an hawi chem chem a nih. Krismas tâwm chun ngaizâwng leh puon sâwpa ei feh a. Tuikhur mawng tieng tu dîp lo dingin ei pan a. Puon chauh sâwp loin hmangaina tui ei insil hmunkhat dâm kha chu inhawi deuh a nih. Tlangvâl siel kei an hunga an haw haw dat dat ri hriet dâm kha tuoktu ta ding chun inhawi deuh a nih. Tlangvâl se keia fe lem kha chu kohran chauh ni loin nunghâk ngainat an hlawa inhawi ti deu an nih. Tuolah sâwlhna an phun zing dum a, chu hnuoia chun inṭhungin, ‘A chunghnung a chunghnung chunghnung tak Lal ropui,’ tia ei insâwi dam dam kha chu theinghil ni um naw nih. Khang lai huna khan chu Mobile ei la hmu phâk nawh. Amiruokchu, mit Mobile hmangin ei inbiek zet zet dâm kha chu inhawi deu a nih.
Krismas zân khawvar tâwmin Mizo hla ei sak a, “Lenrualte u khua a var dâwn ta, Hmangai ram mawi takin a lo lang ta,” ei ti lai tak mit telephone-a ei inbiek zawk dâm kha hmangaina ram mawia lêng ei ni hlak. Krismas ṭumṭiek zân inpâm êm êmin, “La châm rawh la châm rawh,” ei ti lawm lawm hlak chun, ama chun, “Kumpui thlangtla ding hi zui naw thei ka’n nawh, Ni khat dang châm theina pêk kan nawh,” tiin a mi dawn a. Chuong ang chun krismas chu ngai êm êmin ei inthla liem hlak. Hieng ang hin mihriem hringnun chu hunin a liempui a, hieng ku hin pitar/putar ei ni ta hi; mihriem hringnun tawp hi chu a lo teplo ngei el.
Chulram fang mâ ma kha lunglêng a kei tho, ei khât chauhin chulram ei fang chun ei nghatna tieng tieng chu lunglêngna ding vawng a nih. Ṭu ṭâwp chunga chun vate, ṭuronghâk a mei phawng zak zakin a ṭhung a. Hlo kâra chun bupâwl ram tinah a la ngîr a, manta le hmarcha kûng chu ṭâwl barin an la ngîr bawk a. Bu chîl nia hme suongna hâr kâwla vawkte rawna thingtuoi a hmawr inzum ei hmu bawk a. Ei nghatna tieng tieng chu khawsâwtna ding vawng a nih. Chulram fang khawsâwt umzie chu hieng ang hin zaipu Thanher chun a lo inzâwt. “Kan sulhnu ka rawn fang lung ruala kan lenna, Kan tukram chul hnu leh khawtlângin lung min lên,” tiin. Tukram chulhnung fang chu khawsâwt um deuh a nih. Nuhmei thi hnung, pasal thi hnunga an dam laia an lo chulram fang lem chu khawsâwta thi hlawl thei a nih. Hril ngam ding an nawh.
E khai chulram fang chu khawsâwt a um ngei el ! Ei khawsâwt belsa dingin muvânlai chu “Kawkaw lêk” tiin a hung inhrâm veng veng a. Ṭu lieng dâwka fu vaṭhu khawmin ṭap zai a rem bawk. A lum leiin insil dinga ei hei fe chun tuikhura chun ei lâwmnu leh ei insil huna rawva no chu hlui barin a zâl a. Ei lâwmnu le ei insil, nunhlui chul hnung chu lunglaia a hung thar a; a taka hmu ding um ta lo, nunhlui ngaiin ei kûrinkuk hlak chu a nih. Lâwmnu insil, a thlukvûm vûm tharin, a êlpui vâr zak zak chu lungril mita a hung inlang a; e hei ! khawsâwt beidawngin insil khawm ei pei ta nawh. Pitar/putar chun nun chulram ei fang ei fang el chu a nih; eini hlak chu hieng hlawl hin ei awngrawp zo tah. Hmar tlâng le muol chu a la danglam nawh, thilhring le vate an la’n hrâm chîl chîl zing a, vadung khawm inri hawk hawkin a la luong zing a nih. Mihriem nun ruok chu a teplo ngei el; chuleiin, thuhriltu chun hieng hin a hril: “Pathien ṭi la a thupêkhai chu zâwm rawh, hi hi mihriem thilthaw ding pumpui chu a nih,” tiin.
