Family Planning Le Birth Control
“Chi tamtak thlain hung pung unla, hnuoi hih hluo sip unla, in thu thuin inumtir ro” (Gen. 1:28)
-Joseph Joute, Freelance Journalist.
Tamtakin Family Planning le Birth Control hi an hriet pawl a. Hi lei hin Family Planning (sĂ»ngkuo tha indinna dinga inrĂŞlbâwlna áąha) hih Pathien thu le inkalin an ngai hlak. Family Planning hih Pathien thu leh a’n kal nawh a, Birth Control ruok chuh a’n kal a nih. Gen. 1.28 dangna dinga Setan hmangruo chu khawvĂŞl varna hmanga siem Birth Control hih a nih. Family Planning hmasatak khawm Eden huon a nih. Mihriem a khât chauva um tha a ti naw leiin Evi (nuhmei) a siempĂŞk a, “tamtak” inthla pung dingin a hril. Abraham, Lal Hezekia, Mary le Joseph, zâwlnei Hosea ziek, add, Pathienin sĂ»ngkuo a’n vawi zie suklangna vawng a nih. Sul sukping nĂŞkin a hawng lem hlak.
Tu kum September Beiruol Independent Church of India chun Kristien SĂ»ngkuo (Christian Home) thupuia hmangin hriltlângnahai kan nei a. Sept. 3 zâna kan hriltlâng (discuss) chu: “Adam le Evi khan lo bawse tah naw sienla, thina a um naw ding a ni sih a, tuchena mihriem pung dân ngaituoin khawvĂŞlin mihriem a keng ta di’m a nih? Ieng am fain dâwn ta’ng ei ta? Iengtinam khawvĂŞl siem tĂ®ra inthawka pieng po po dam zing siin khawvĂŞla hin inleng thei ei ta? Tukhawm hin khawvĂŞl hih ram inchuin ei buoi vĂŞl el tah sih a?” ti a nih a.
Subject áąhuoitu Pro Pastor Joseph L. Khawbung-in, “Bawse ta naw sien” ti chuh a probable met a. Tulai ringtu nun le practical deuh metin; 1) Family Planning hih ringtuhai thaw ding chi nĂ®ng a ti? ti le, 2) Homosexuality (Mawngkuohurna) hi iengtinam ringtu hân ei response ding? ti a hung sap a. Tulai khawvĂŞl thiemna le varna insâng pei, Pathien thu mihriem ngaidân tha le thiem taka hemkawi peina ram le Setanin var taka Kohran lai ram a lâkna hmangruo relevant deuh nia ka hriet leiin a hmasatakah ka hril teu nghe nghe tah rĂŞk a. Kohran dang dang khawmin hre ve inla, ei ramin ei sawr áąangkai ngei nuoma leiin ka la hung tuihni tah pei a nih.
Pathien ThupĂŞk Dang Le Ropuina SuknĂŞp Tumna: KhawvĂŞl mihriem po po a mi concerned leiin a pawimaw a. Biekin sĂ»nga ka ngaituo laia ka lungrila hung inlang chu; Pathien ThupĂŞk dang le a ropuina suknĂŞp tumnaa Setan thil thaw a nizie dâm, “Bâwsietna” chuh Pathien hmangaina suklangna dinga um a nizie hai hih a nih. Adam bâwsietna kha lo um tah naw sien chuh, “Leilung insieng hmaa that tah Berâmte” that a nĂ®na ding le Pathien mi hmangaina inthĂ»k zie suklangna ding a um naw ding a nih. “Bâwsietna” le “ngaidamna” hi Pathien mi hmangai zie suklangna a nih leiin.
Hnuoi thina hih um lovin mihriem inthla pung pei ding nih inla khawm, khawvĂŞl chun a mi la keng ding a nih, Hun Ruot tlung hma chuh. Bâkah, “bâwsietna” kha thlarau thina a nih a. Pathienin mihriem dam kum a suktawi hma khawm khan taksa thina chu a lo um hlak niin Bible-in a hint (mawrhmu) tlat. Adam, Enoch, add. an dam sâwta chu an taksa thi hun kum tlângpui a um. Eden original angin inthla pung pei inla khawm, khawvĂŞlin a keng tah naw pha chu khawvĂŞl thar khawm a siem a pei ring a um; planet dang tamtak a siemhai khawm hih asan um ngei a tih, asan bovin Pathienin thil a siem/thaw ngai naw leiin. Universe khawm a la’n darh zau tiel tiel ang hin “tamna” le “lienna” hih Pathien ropuina suklangna a nih leiin a ropuina suklangna dingin a siem sa nuom ngei ring a um! Pathien mizie a nih tlat.
Over Population: Tulai khawvĂŞla over population (mihriem tam taluo) ei tih zing laiin, mihriem um tanna (civilization) kum 5000 vĂŞl sĂ»ng hin, khawvĂŞl hmun thuma thea hmun khat khawm ei la hluo sip nawh, tiin suituhai chun an hril a. Adam a inthawkin (thi lovin) inthla pung pei nih inla khawm, khawmuol hmun thuma hmun khat vĂŞl ei la hluo sip chauh ding tina a nih. Vânram lem chuh khawvĂŞl nĂŞkin hmun a la ruok lien nâwk a! “Hmun tamtak a la um” leiin mi tamtak la fiel dingin a mi ti zing a nih. Iengtika’m ei hluo sip ding chuh?! I hming ziek a nih ve ta’m? Vânram Census ah i áąhang naw chun, Adhaar Card le Voter I-Card hai khan sâwt daih naw nih! Vânram Identity-Card i nei ta?
A umzie chuh, Noa Tuilêt hun chena a hrem population le Noa Tuilêt zova inthawka tuchena population bel khâwmin, khawmuol hmun thuma thea hmun khat vêl chauh ei la hluosip ding tina a nih. Kawng danga hril chun, thlarau Hremhmun hih nisa ril nêka lum hnuoi ril (Core of the Earth)-a um dingin an ring a. Tuta khawvêl mihriem po po (7 billion vêl) hih um (bum) vawng inla, inthâwl dok ei ta, hmun thuma thea hmun khat khawm ei la sip naw ding niin an hril bawk. Core of the Earth hih artuite-eng anga khawvêl sûngrila um, khawvêl hmun thuma thea hmun khat tiet vêl a nih.
Ka awi vena san chu, Abhu Dhabi (UAE, Middle East) a inthawka Brazil (khawvĂŞl khingtieng) Atlantic Tuipui chungah dârkâr 14 kan vuong khan khawvĂŞl lien zie le mihriem chĂ®n zie ka hmu a lei a nih. Mobile phone le internet (speed) leiin chĂ®te, hnai taka um angin inlang inla khawm, khawvĂŞl hih lien tak a lo nih. A lien taluo leiin a’n phĂŞk angin ei hmu/hriet a nih. Sum chung fit 35,000 ah dârkâr khata Km. 950 zeta hrât – hnuoia chuh vieuuu tia mita hmu hmanlo vâng dingin – kan vuong a. KhawvĂŞl a lien taluo leiin intâwl áąhak lo angin, kan thung tok tok el a nih! Atlantic Tuipui biel sĂ»ngah ringawt khawm, khawvĂŞla vuongna lien pâwl Boeing 737 khawm futbâwl fĂ®l lailunga phaivângte sie ang vĂŞl a nih!
Khawvêl intâr tah êm êma ei inhrietna san chu mihriem hi mâni khâta um ngam lo, thlaphâng awl êm êm, duâm deuh ei nih leiin khawpui mihriem tamna le fâk zawng inhawihna na a buma um nuom ei nih lei a nih. Hmun chitereka intom inhawih ti, ram lien tak dit si, ni khat khopna ding khop khawm fa khâwl thei lo ei nih. Zâwng khawm ei thluk nawh!
Khawpui intĂŞp tak tak, mihriem tamna na ei bĂŞl a, ram âwl lien tak tak um áąeu siin intâr ĂŞm ĂŞmin ei um bum a. Fâk le dâwn ding, hnuoi ra, ransa le ramsahai khawm inthla pung peia mihriem fâk pei dinga siem sa an nih leiin mihriemin A thupĂŞkhai ei zâwm phawt chun ei taksa hringna ding tâwk fâk ding chu hnuoiin a’n suotir pei thei a nih. Mihriem thiemna bawka hnuoithatna (chemicals) le tĂ»r-a ei suksiet ngot naw chun. Mihriem ei pung peia a mi keng tah naw ding hun lo um ding khawm nisien, khawvĂŞl siemtu chun a Hunbi Ruot ah “hnuoi thar le vân thar” siem ding thu a hril bawk leiin, mihriem um peina ding chu thlaphâng a um nawh. Ringnawtu tamtak chu an thlaphânga ‘khawvĂŞl dang’ an zawng zing tah hih!
Hi khawvĂŞl (earth) hun hih tâwp nei dinga siem a nih a. Mihriem inthlasâwng theina (fertility) khawm hin tâwp/áąĂ˘wl hun a la nei ring a um. Chu Hun tlung hma po chu Eden a inthawka ináąana Pathienin hluop sip dinga a mi ti Setanin a hung sukbuoi tah a nih lem a. Chuleiin, khawvĂŞl intâr ding, fâk le dâwn indaih lo ding ti chu ring a um nawh, Pathien thu ang tak chun. Mihriem bawkin ei suksiet a, indona, nuclear râlthuom le chemical weapons hân thlai le hlo, tui le khawmuola ran, thing le ruohai ei sukrĂŞm hrât lei a nih lem. Mihriemin ei varna le suolna bawk ei sietpuia ei thlaphângpui a nih.
Pathien ropuina suklangna chuh tamna (multitude) hih a nih a. KhawvĂŞla mihriem tamtak inthla punga hnuoi hluo sipa, vânram khawm hluo sipa, tuifĂ®nriet phaiphin ang le vâna pilvut-sĂ»m anga tam mihriemin Pathien an hang chawimawi ding chu Setanin áąha a ti nawh a. Pathien a thĂ®kna leiin mihriem inthla pung nawna dingin Birth Control dâm, nuom chĂŞna hremhmun fe ding dâmin thiem takin a mi hlĂŞm hlak a nih. Pathien chawimawia a um ding le vânram ei kai ding hih a dit naw tak a nih.
Pathien ropuina suknĂŞp hih a policy a nih a. Chutaka a hmangruo pakhat chuh, Pathien thupĂŞk “hnuoi hluo sip ro” ti dang hih a nih. Mihriem ngaia thil âwm tak, Birth Control thawa, sĂ»ngkuo tlâwm, hausatak, inrĂŞl thik thek, tlâksam nei lova, inhawih ti taka nun chĂŞn hih ei nuom zâwng tak a nih ti a hriet leiin chu kawnga chun a mi thlĂŞm thlĂ»k zing a nih. SĂ»ngkuo chĂ®n, nau pakhat chauh nei inhawih an ti kher nawh. Nau pakhat/pahni chauh nei hlim lo ĂŞm ĂŞm, insĂŞl zing zing an tam! Nau nei theilo pawisa hauh khawm an hlim chuong nawh! Kei chun, “A small family is a sad family. A big family is a happy family!” a’n dik lemin ka hriet.
Birth Control: Hmârhai lem chuh ei la tlâwm nâk sapah, Birth Control ei thaw nâwk pei chun - mithi ei pung lem tiel tiel sih a - ei la mang (extinct) vak el naw di’m a nih? Mihriem thiemna le varna hmanga mihriem hringnun control tumna hih a’n sâng taluo tah a. KhawvĂŞl boruok hlak mihriem bawkin ei sukpawrche deuh deuh leiin mihriem chi inthlasâwng theina hrisĂŞlna (fertility) khawm a tla hnuoi tiel tiel a. Khawpui (urban cities) a umhai lem chu Rural-a umhai nĂŞkin chi inthlasâwng theina (fertility) a lĂŞt zâtve zetin a’n hnuoi tah, tiin Norway-a scientist-hai chun an hril.
Hi lei hin a tlângpuiin nu nau pai theina le pasal chi inthlasâwng theina khawm a tla hnuoi tah a. Pathien isiem natural process kha artificial (siemfâwm)-a enkawl a tam tiel tiel leiin naute hrisêlna chenin a tla hnuoi tah. Nu khawm pangai taka nau nei nêkin ât dawk ngai, sul pei ngai an tam deuh deuh bawk. Pathien ditdân le inkal a nih tlat leiin nau nei theina malsâwmna le hrisêlna khawm a sukhnuoi tiel tiel ti dingin a um.
Pasal chi a hrât ta naw tiel tiel ang bawkin nuhmei nau bâwm khawm a tlo naw tiel tiel a. KhawvĂŞl khawsakna le hun a khir deuh deuh leiin mihriemin nau nei tlâwm an nuom tiel tiel a. Pathien thu ang nĂŞka mihriem varna le khawvĂŞl thiemna hmanga nuhmei, nau nei khawm ei chĂ®ng leiin Pathien lungsenna ei la ko thlâk ngei ngei ding a nih. Pathien lungsenna ko thla hlaktu chuh nuom chĂŞnna a nih. Pathienin “Nau pakhat bâk i nei ding a nih nawh” a ti nĂŞkin, “Tuol i that ding a nih nawh” a ti lem a. Birth Control le Nausukthlâk hi tuolthatna chi khat a nih.
Birth Control khawm hih inhawih chĂŞn nuomna le thua inthawka ináąan a nih. THU-a ináąan a takin a tlung hlak. Hringna hi THU a nih leiin THU bawkin hringna a control a. Chuleiin, Birth Control khawm hih Pathien THU control-na a nih leiin Pathien thu leh a’n kal a, Family Planning a tling phâk nawh.
Homosexuality (Mawngkuohurna): Sodom le Gomorrah Pathienin a hremna san chu Homosexuality (Mawngkuohurna) lei a nih. Hi lei hin Homosexuality chu Sodomy an tih bawk. Sodom le Gomorrah mihai hur dân chuh, pasal le pasal, nuhmei le nuhmei an inthawh a. (OK lo deuh tulaia Life OK le Blue film XXX mobile phone le thlep-top (laptop) a i en vet ang khan!) Nuhmei khawm an mawng kher kher thaw châkna an nei a, nau nei thei nawna inhawih chen theina a ni leiin mawngkuoa thaw an thlang lem hlak. Pathienin “sĂ»ngkuo indinna ding” le “insukpungna” dinga a ti tak kha inhawih chennaa hmangin Pathien thu naw angin nun an hmang leia a sukbohmang vawng an nih. Thâwk hni khawvĂŞl a hremna chuh hurna lei a nih. A thâwk thumna ding khawm hih hurna lei bawk nih mei a tih!
“Chuongchun, an fâkin an dâwn a, pasal le pasal khawm a hnarin an inhnar a…” Tulaia khawvĂŞl char a nih. Du du fa, nuom nuom thaw, Muslim helpâwlhai chenin an hnâma an kâp hlum áąeu áąeu hin Pathien ditzâwng thawah an inngai ve tho a nih!
Tuilêtin a that vawng hnungin mi tha a iti Noa le Abraham a inthawka hnam thienghlim (Israel) siem a tum khawmin Mawngkuohurna lei bawkin (Sodom le Gomorrah chuh) a hrem nâwk el a nih. Noa Tuilêt zoa sumrisâng hmanga khawvêla mihriem po po sukbo vawng tah lo dinga thu a tiem lei chauvin khawvêl po po a mi la hrem naw chauh a nih.
Tulai khawvêl hin Sodom le Gomorrah khawm a sukzak tah hle a, hrem a phu hlie hlie tah. Sodom le Gomorrah khan chuh pasal le pasal, nuhmei le nuhmei inhawih chênna dinga inthaw an chîng a. Sumdâwngna êm chun an hmang nawh. Tulai khawvêla ruok chuh, mâni thaw chauh khawm dittâwk tah lovin, mi danghai kâwkhmuin, sumdâwngna chenin an hmang tah.
Naupang kum tling lo pâwlna (children sex) le sumdâwngnaa hmang dâm a nih tah tulai khawvĂŞl hurna le suol nungchang chuh. Hurna hi an sâng taluo tah a, a vawrtâwp an tah. Thimtham hnuoia thaw nĂŞkin uolau taka sĂ»nchang lai le vara thawa, film siem a, khawvĂŞla thedar dâm a nih tah an chapopui ĂŞm ĂŞm chuh. Mihriemin ei thup tak (zâmâw) suklang vawnga, a’n thĂ»kna tieng tieng suklang puma inpâwlna dâm an ngaisâng zâwng a nih tah. Sodom-a chuh an thawa an zo el a, tulai chu an thawlai Film an siem a, inhawih ti takin an la en nâwk hlak!
Setanin var taka Mawngkuohurna hmanga Kohran a hnêna pakhat dang chuh Human Rights a nih. America, Britain, Australia le khawvêla rambung 35 vêl Homosexuality an pawmtirna chu Human Rights (Rights to Equality) a nih. Homosexuality hi taksa le lungril a inthawka hung intan, a tam lem chu Genetic-a inthlasâwng a nih leiin Human Rights hnuoiah chanvo le dikna an nei tiin democracy (mipui) sorkâr chun a pawm el a ngai tah a nih.
Tlângkâwmna: Thu tlângkâwmna dinga ka hril nuom chuh; Setanin thil mawi tak le âwmtak, tha tak anga inlang hmangin mi a hlêm hlak, ti hih a nih. Pathien thu leh inkalna um lo anga inlang thil a hmang hlak a. A tha thei taluoa Pathien thu le a danglamna hriet hran harsa khawpa thatna dân hmangin Pathien thu a kal hlak a nih.
Ei châk zâwng, mihriem le khawvĂŞl ngaia thil mawi le âwm, áąha le indik anga inlang hmangin a mi hlĂŞm hlak. Family Plasnning khawm hih a tha taluo. Pathien khawmin Family Planning a hmang, nauhai A thu ang taka uma lampui tha an hrâw theina dinga thununna khawm a hmang a nih.
Amiruokchu, Family Planning-a thatak chu “nau nei tlâwm, sĂ»ngkuo chin a nih” tia Birth Control, Family Planning anga hrilmawina hih Pathien thubul a kalna a nih. KhawvĂŞl mihriem thiemna le varnaa inthawka suok rĂŞng rĂŞng chun Pathien thu a kal hlak.
Taksa hrisêlna le inhawitirna chauh hi Pathien thiltum a nih nawh a, thlarau damna le chatuona hringna a nih Pathienin a buoipuitak lem chuh. Family Planning khawm taksa tieng nêkin thlarau tieng a ngai pawimaw lem bawk. Ringnawtuhai fâk hmu zo lo, nau châwm zo lo, khawvêl hmun indaih lo an inlauna san chu Pathien hring an ring ve naw lei a nih. Khawvêla chauh ringna innghattu, Pathien um ringlotuhai ta ding chun a awm tho.
Eini ringtuhai ta ding ruok chun, khawvĂŞl thiemna le varna hmanga hringnun inenkawlnahai hi chu Pathien thu mi’n chĂ»ktir dân le a thil mi tiem leh an kal a nih ti hi hriet tlat a tha. Chu chu a dikna tuhin la hmu el naw inla khawm, thi hnunga ei lâwmman hmu ding dâm a nih lem.
Nau nei tlâwm nuom chun “Pathien a inthawka lâwmman” a dit tlâwm tina a nih! “Nau le tehai hih Pathien a inthawka ei rochan, rila ra malsâwmna” an nih sih a! Pathienin lâwmman a pĂŞk che i sukhmang el chun aw, nakie Pathien kuomah iem hril i ta? KhawvĂŞl mihai thaw dân po po thaw ve hi a áąha tak kher nawh, ringtuhai ta ding chun.
Nau, tu le te, suon le pâr tamtak neihai an ropui a. Nau mal nei or nau nei thei lo, pawisa sum malsâwmna dawng teuhai sienkhawm, ropuina tak tak nei le mi inhnar kai an vâng, an um meuh nawh.
Hi taka inthawk hin eini Kristien, ringtuhai ta ding chun tamna hih ei ropuina a nih a. Tamna ding chun Birth Control hih a solution an nawh ti a chieng tah awm. Birth Control lo ding ti lei ela, nuom nuoma che thâng zel zul a, ram tina (sâwn) nau nei áąek áąuk ding tina ruok chuh a nih nawh aw?!
Chi the thâng mei mei hih Pathienin a theida tak a nih! Chu chu ruok chuh i “control” tlat ve thung ding a nih! Chu chu a nih Family Planning le Birth Control indiktak chuh!
“Chi tamtak thlain hung pung unla, hnuoi hih hluo sip unla, in thu thuin inumtir ro” (Gen. 1:28)
-Joseph Joute, Freelance Journalist.
Tamtakin Family Planning le Birth Control hi an hriet pawl a. Hi lei hin Family Planning (sĂ»ngkuo tha indinna dinga inrĂŞlbâwlna áąha) hih Pathien thu le inkalin an ngai hlak. Family Planning hih Pathien thu leh a’n kal nawh a, Birth Control ruok chuh a’n kal a nih. Gen. 1.28 dangna dinga Setan hmangruo chu khawvĂŞl varna hmanga siem Birth Control hih a nih. Family Planning hmasatak khawm Eden huon a nih. Mihriem a khât chauva um tha a ti naw leiin Evi (nuhmei) a siempĂŞk a, “tamtak” inthla pung dingin a hril. Abraham, Lal Hezekia, Mary le Joseph, zâwlnei Hosea ziek, add, Pathienin sĂ»ngkuo a’n vawi zie suklangna vawng a nih. Sul sukping nĂŞkin a hawng lem hlak.
Tu kum September Beiruol Independent Church of India chun Kristien SĂ»ngkuo (Christian Home) thupuia hmangin hriltlângnahai kan nei a. Sept. 3 zâna kan hriltlâng (discuss) chu: “Adam le Evi khan lo bawse tah naw sienla, thina a um naw ding a ni sih a, tuchena mihriem pung dân ngaituoin khawvĂŞlin mihriem a keng ta di’m a nih? Ieng am fain dâwn ta’ng ei ta? Iengtinam khawvĂŞl siem tĂ®ra inthawka pieng po po dam zing siin khawvĂŞla hin inleng thei ei ta? Tukhawm hin khawvĂŞl hih ram inchuin ei buoi vĂŞl el tah sih a?” ti a nih a.
Subject áąhuoitu Pro Pastor Joseph L. Khawbung-in, “Bawse ta naw sien” ti chuh a probable met a. Tulai ringtu nun le practical deuh metin; 1) Family Planning hih ringtuhai thaw ding chi nĂ®ng a ti? ti le, 2) Homosexuality (Mawngkuohurna) hi iengtinam ringtu hân ei response ding? ti a hung sap a. Tulai khawvĂŞl thiemna le varna insâng pei, Pathien thu mihriem ngaidân tha le thiem taka hemkawi peina ram le Setanin var taka Kohran lai ram a lâkna hmangruo relevant deuh nia ka hriet leiin a hmasatakah ka hril teu nghe nghe tah rĂŞk a. Kohran dang dang khawmin hre ve inla, ei ramin ei sawr áąangkai ngei nuoma leiin ka la hung tuihni tah pei a nih.
Pathien ThupĂŞk Dang Le Ropuina SuknĂŞp Tumna: KhawvĂŞl mihriem po po a mi concerned leiin a pawimaw a. Biekin sĂ»nga ka ngaituo laia ka lungrila hung inlang chu; Pathien ThupĂŞk dang le a ropuina suknĂŞp tumnaa Setan thil thaw a nizie dâm, “Bâwsietna” chuh Pathien hmangaina suklangna dinga um a nizie hai hih a nih. Adam bâwsietna kha lo um tah naw sien chuh, “Leilung insieng hmaa that tah Berâmte” that a nĂ®na ding le Pathien mi hmangaina inthĂ»k zie suklangna ding a um naw ding a nih. “Bâwsietna” le “ngaidamna” hi Pathien mi hmangai zie suklangna a nih leiin.
Hnuoi thina hih um lovin mihriem inthla pung pei ding nih inla khawm, khawvĂŞl chun a mi la keng ding a nih, Hun Ruot tlung hma chuh. Bâkah, “bâwsietna” kha thlarau thina a nih a. Pathienin mihriem dam kum a suktawi hma khawm khan taksa thina chu a lo um hlak niin Bible-in a hint (mawrhmu) tlat. Adam, Enoch, add. an dam sâwta chu an taksa thi hun kum tlângpui a um. Eden original angin inthla pung pei inla khawm, khawvĂŞlin a keng tah naw pha chu khawvĂŞl thar khawm a siem a pei ring a um; planet dang tamtak a siemhai khawm hih asan um ngei a tih, asan bovin Pathienin thil a siem/thaw ngai naw leiin. Universe khawm a la’n darh zau tiel tiel ang hin “tamna” le “lienna” hih Pathien ropuina suklangna a nih leiin a ropuina suklangna dingin a siem sa nuom ngei ring a um! Pathien mizie a nih tlat.
Over Population: Tulai khawvĂŞla over population (mihriem tam taluo) ei tih zing laiin, mihriem um tanna (civilization) kum 5000 vĂŞl sĂ»ng hin, khawvĂŞl hmun thuma thea hmun khat khawm ei la hluo sip nawh, tiin suituhai chun an hril a. Adam a inthawkin (thi lovin) inthla pung pei nih inla khawm, khawmuol hmun thuma hmun khat vĂŞl ei la hluo sip chauh ding tina a nih. Vânram lem chuh khawvĂŞl nĂŞkin hmun a la ruok lien nâwk a! “Hmun tamtak a la um” leiin mi tamtak la fiel dingin a mi ti zing a nih. Iengtika’m ei hluo sip ding chuh?! I hming ziek a nih ve ta’m? Vânram Census ah i áąhang naw chun, Adhaar Card le Voter I-Card hai khan sâwt daih naw nih! Vânram Identity-Card i nei ta?
A umzie chuh, Noa Tuilêt hun chena a hrem population le Noa Tuilêt zova inthawka tuchena population bel khâwmin, khawmuol hmun thuma thea hmun khat vêl chauh ei la hluosip ding tina a nih. Kawng danga hril chun, thlarau Hremhmun hih nisa ril nêka lum hnuoi ril (Core of the Earth)-a um dingin an ring a. Tuta khawvêl mihriem po po (7 billion vêl) hih um (bum) vawng inla, inthâwl dok ei ta, hmun thuma thea hmun khat khawm ei la sip naw ding niin an hril bawk. Core of the Earth hih artuite-eng anga khawvêl sûngrila um, khawvêl hmun thuma thea hmun khat tiet vêl a nih.
Ka awi vena san chu, Abhu Dhabi (UAE, Middle East) a inthawka Brazil (khawvĂŞl khingtieng) Atlantic Tuipui chungah dârkâr 14 kan vuong khan khawvĂŞl lien zie le mihriem chĂ®n zie ka hmu a lei a nih. Mobile phone le internet (speed) leiin chĂ®te, hnai taka um angin inlang inla khawm, khawvĂŞl hih lien tak a lo nih. A lien taluo leiin a’n phĂŞk angin ei hmu/hriet a nih. Sum chung fit 35,000 ah dârkâr khata Km. 950 zeta hrât – hnuoia chuh vieuuu tia mita hmu hmanlo vâng dingin – kan vuong a. KhawvĂŞl a lien taluo leiin intâwl áąhak lo angin, kan thung tok tok el a nih! Atlantic Tuipui biel sĂ»ngah ringawt khawm, khawvĂŞla vuongna lien pâwl Boeing 737 khawm futbâwl fĂ®l lailunga phaivângte sie ang vĂŞl a nih!
Khawvêl intâr tah êm êma ei inhrietna san chu mihriem hi mâni khâta um ngam lo, thlaphâng awl êm êm, duâm deuh ei nih leiin khawpui mihriem tamna le fâk zawng inhawihna na a buma um nuom ei nih lei a nih. Hmun chitereka intom inhawih ti, ram lien tak dit si, ni khat khopna ding khop khawm fa khâwl thei lo ei nih. Zâwng khawm ei thluk nawh!
Khawpui intĂŞp tak tak, mihriem tamna na ei bĂŞl a, ram âwl lien tak tak um áąeu siin intâr ĂŞm ĂŞmin ei um bum a. Fâk le dâwn ding, hnuoi ra, ransa le ramsahai khawm inthla pung peia mihriem fâk pei dinga siem sa an nih leiin mihriemin A thupĂŞkhai ei zâwm phawt chun ei taksa hringna ding tâwk fâk ding chu hnuoiin a’n suotir pei thei a nih. Mihriem thiemna bawka hnuoithatna (chemicals) le tĂ»r-a ei suksiet ngot naw chun. Mihriem ei pung peia a mi keng tah naw ding hun lo um ding khawm nisien, khawvĂŞl siemtu chun a Hunbi Ruot ah “hnuoi thar le vân thar” siem ding thu a hril bawk leiin, mihriem um peina ding chu thlaphâng a um nawh. Ringnawtu tamtak chu an thlaphânga ‘khawvĂŞl dang’ an zawng zing tah hih!
Hi khawvĂŞl (earth) hun hih tâwp nei dinga siem a nih a. Mihriem inthlasâwng theina (fertility) khawm hin tâwp/áąĂ˘wl hun a la nei ring a um. Chu Hun tlung hma po chu Eden a inthawka ináąana Pathienin hluop sip dinga a mi ti Setanin a hung sukbuoi tah a nih lem a. Chuleiin, khawvĂŞl intâr ding, fâk le dâwn indaih lo ding ti chu ring a um nawh, Pathien thu ang tak chun. Mihriem bawkin ei suksiet a, indona, nuclear râlthuom le chemical weapons hân thlai le hlo, tui le khawmuola ran, thing le ruohai ei sukrĂŞm hrât lei a nih lem. Mihriemin ei varna le suolna bawk ei sietpuia ei thlaphângpui a nih.
Pathien ropuina suklangna chuh tamna (multitude) hih a nih a. KhawvĂŞla mihriem tamtak inthla punga hnuoi hluo sipa, vânram khawm hluo sipa, tuifĂ®nriet phaiphin ang le vâna pilvut-sĂ»m anga tam mihriemin Pathien an hang chawimawi ding chu Setanin áąha a ti nawh a. Pathien a thĂ®kna leiin mihriem inthla pung nawna dingin Birth Control dâm, nuom chĂŞna hremhmun fe ding dâmin thiem takin a mi hlĂŞm hlak a nih. Pathien chawimawia a um ding le vânram ei kai ding hih a dit naw tak a nih.
Pathien ropuina suknĂŞp hih a policy a nih a. Chutaka a hmangruo pakhat chuh, Pathien thupĂŞk “hnuoi hluo sip ro” ti dang hih a nih. Mihriem ngaia thil âwm tak, Birth Control thawa, sĂ»ngkuo tlâwm, hausatak, inrĂŞl thik thek, tlâksam nei lova, inhawih ti taka nun chĂŞn hih ei nuom zâwng tak a nih ti a hriet leiin chu kawnga chun a mi thlĂŞm thlĂ»k zing a nih. SĂ»ngkuo chĂ®n, nau pakhat chauh nei inhawih an ti kher nawh. Nau pakhat/pahni chauh nei hlim lo ĂŞm ĂŞm, insĂŞl zing zing an tam! Nau nei theilo pawisa hauh khawm an hlim chuong nawh! Kei chun, “A small family is a sad family. A big family is a happy family!” a’n dik lemin ka hriet.
Birth Control: Hmârhai lem chuh ei la tlâwm nâk sapah, Birth Control ei thaw nâwk pei chun - mithi ei pung lem tiel tiel sih a - ei la mang (extinct) vak el naw di’m a nih? Mihriem thiemna le varna hmanga mihriem hringnun control tumna hih a’n sâng taluo tah a. KhawvĂŞl boruok hlak mihriem bawkin ei sukpawrche deuh deuh leiin mihriem chi inthlasâwng theina hrisĂŞlna (fertility) khawm a tla hnuoi tiel tiel a. Khawpui (urban cities) a umhai lem chu Rural-a umhai nĂŞkin chi inthlasâwng theina (fertility) a lĂŞt zâtve zetin a’n hnuoi tah, tiin Norway-a scientist-hai chun an hril.
Hi lei hin a tlângpuiin nu nau pai theina le pasal chi inthlasâwng theina khawm a tla hnuoi tah a. Pathien isiem natural process kha artificial (siemfâwm)-a enkawl a tam tiel tiel leiin naute hrisêlna chenin a tla hnuoi tah. Nu khawm pangai taka nau nei nêkin ât dawk ngai, sul pei ngai an tam deuh deuh bawk. Pathien ditdân le inkal a nih tlat leiin nau nei theina malsâwmna le hrisêlna khawm a sukhnuoi tiel tiel ti dingin a um.
Pasal chi a hrât ta naw tiel tiel ang bawkin nuhmei nau bâwm khawm a tlo naw tiel tiel a. KhawvĂŞl khawsakna le hun a khir deuh deuh leiin mihriemin nau nei tlâwm an nuom tiel tiel a. Pathien thu ang nĂŞka mihriem varna le khawvĂŞl thiemna hmanga nuhmei, nau nei khawm ei chĂ®ng leiin Pathien lungsenna ei la ko thlâk ngei ngei ding a nih. Pathien lungsenna ko thla hlaktu chuh nuom chĂŞnna a nih. Pathienin “Nau pakhat bâk i nei ding a nih nawh” a ti nĂŞkin, “Tuol i that ding a nih nawh” a ti lem a. Birth Control le Nausukthlâk hi tuolthatna chi khat a nih.
Birth Control khawm hih inhawih chĂŞn nuomna le thua inthawka ináąan a nih. THU-a ináąan a takin a tlung hlak. Hringna hi THU a nih leiin THU bawkin hringna a control a. Chuleiin, Birth Control khawm hih Pathien THU control-na a nih leiin Pathien thu leh a’n kal a, Family Planning a tling phâk nawh.
Homosexuality (Mawngkuohurna): Sodom le Gomorrah Pathienin a hremna san chu Homosexuality (Mawngkuohurna) lei a nih. Hi lei hin Homosexuality chu Sodomy an tih bawk. Sodom le Gomorrah mihai hur dân chuh, pasal le pasal, nuhmei le nuhmei an inthawh a. (OK lo deuh tulaia Life OK le Blue film XXX mobile phone le thlep-top (laptop) a i en vet ang khan!) Nuhmei khawm an mawng kher kher thaw châkna an nei a, nau nei thei nawna inhawih chen theina a ni leiin mawngkuoa thaw an thlang lem hlak. Pathienin “sĂ»ngkuo indinna ding” le “insukpungna” dinga a ti tak kha inhawih chennaa hmangin Pathien thu naw angin nun an hmang leia a sukbohmang vawng an nih. Thâwk hni khawvĂŞl a hremna chuh hurna lei a nih. A thâwk thumna ding khawm hih hurna lei bawk nih mei a tih!
“Chuongchun, an fâkin an dâwn a, pasal le pasal khawm a hnarin an inhnar a…” Tulaia khawvĂŞl char a nih. Du du fa, nuom nuom thaw, Muslim helpâwlhai chenin an hnâma an kâp hlum áąeu áąeu hin Pathien ditzâwng thawah an inngai ve tho a nih!
Tuilêtin a that vawng hnungin mi tha a iti Noa le Abraham a inthawka hnam thienghlim (Israel) siem a tum khawmin Mawngkuohurna lei bawkin (Sodom le Gomorrah chuh) a hrem nâwk el a nih. Noa Tuilêt zoa sumrisâng hmanga khawvêla mihriem po po sukbo vawng tah lo dinga thu a tiem lei chauvin khawvêl po po a mi la hrem naw chauh a nih.
Tulai khawvêl hin Sodom le Gomorrah khawm a sukzak tah hle a, hrem a phu hlie hlie tah. Sodom le Gomorrah khan chuh pasal le pasal, nuhmei le nuhmei inhawih chênna dinga inthaw an chîng a. Sumdâwngna êm chun an hmang nawh. Tulai khawvêla ruok chuh, mâni thaw chauh khawm dittâwk tah lovin, mi danghai kâwkhmuin, sumdâwngna chenin an hmang tah.
Naupang kum tling lo pâwlna (children sex) le sumdâwngnaa hmang dâm a nih tah tulai khawvĂŞl hurna le suol nungchang chuh. Hurna hi an sâng taluo tah a, a vawrtâwp an tah. Thimtham hnuoia thaw nĂŞkin uolau taka sĂ»nchang lai le vara thawa, film siem a, khawvĂŞla thedar dâm a nih tah an chapopui ĂŞm ĂŞm chuh. Mihriemin ei thup tak (zâmâw) suklang vawnga, a’n thĂ»kna tieng tieng suklang puma inpâwlna dâm an ngaisâng zâwng a nih tah. Sodom-a chuh an thawa an zo el a, tulai chu an thawlai Film an siem a, inhawih ti takin an la en nâwk hlak!
Setanin var taka Mawngkuohurna hmanga Kohran a hnêna pakhat dang chuh Human Rights a nih. America, Britain, Australia le khawvêla rambung 35 vêl Homosexuality an pawmtirna chu Human Rights (Rights to Equality) a nih. Homosexuality hi taksa le lungril a inthawka hung intan, a tam lem chu Genetic-a inthlasâwng a nih leiin Human Rights hnuoiah chanvo le dikna an nei tiin democracy (mipui) sorkâr chun a pawm el a ngai tah a nih.
Tlângkâwmna: Thu tlângkâwmna dinga ka hril nuom chuh; Setanin thil mawi tak le âwmtak, tha tak anga inlang hmangin mi a hlêm hlak, ti hih a nih. Pathien thu leh inkalna um lo anga inlang thil a hmang hlak a. A tha thei taluoa Pathien thu le a danglamna hriet hran harsa khawpa thatna dân hmangin Pathien thu a kal hlak a nih.
Ei châk zâwng, mihriem le khawvĂŞl ngaia thil mawi le âwm, áąha le indik anga inlang hmangin a mi hlĂŞm hlak. Family Plasnning khawm hih a tha taluo. Pathien khawmin Family Planning a hmang, nauhai A thu ang taka uma lampui tha an hrâw theina dinga thununna khawm a hmang a nih.
Amiruokchu, Family Planning-a thatak chu “nau nei tlâwm, sĂ»ngkuo chin a nih” tia Birth Control, Family Planning anga hrilmawina hih Pathien thubul a kalna a nih. KhawvĂŞl mihriem thiemna le varnaa inthawka suok rĂŞng rĂŞng chun Pathien thu a kal hlak.
Taksa hrisêlna le inhawitirna chauh hi Pathien thiltum a nih nawh a, thlarau damna le chatuona hringna a nih Pathienin a buoipuitak lem chuh. Family Planning khawm taksa tieng nêkin thlarau tieng a ngai pawimaw lem bawk. Ringnawtuhai fâk hmu zo lo, nau châwm zo lo, khawvêl hmun indaih lo an inlauna san chu Pathien hring an ring ve naw lei a nih. Khawvêla chauh ringna innghattu, Pathien um ringlotuhai ta ding chun a awm tho.
Eini ringtuhai ta ding ruok chun, khawvĂŞl thiemna le varna hmanga hringnun inenkawlnahai hi chu Pathien thu mi’n chĂ»ktir dân le a thil mi tiem leh an kal a nih ti hi hriet tlat a tha. Chu chu a dikna tuhin la hmu el naw inla khawm, thi hnunga ei lâwmman hmu ding dâm a nih lem.
Nau nei tlâwm nuom chun “Pathien a inthawka lâwmman” a dit tlâwm tina a nih! “Nau le tehai hih Pathien a inthawka ei rochan, rila ra malsâwmna” an nih sih a! Pathienin lâwmman a pĂŞk che i sukhmang el chun aw, nakie Pathien kuomah iem hril i ta? KhawvĂŞl mihai thaw dân po po thaw ve hi a áąha tak kher nawh, ringtuhai ta ding chun.
Nau, tu le te, suon le pâr tamtak neihai an ropui a. Nau mal nei or nau nei thei lo, pawisa sum malsâwmna dawng teuhai sienkhawm, ropuina tak tak nei le mi inhnar kai an vâng, an um meuh nawh.
Hi taka inthawk hin eini Kristien, ringtuhai ta ding chun tamna hih ei ropuina a nih a. Tamna ding chun Birth Control hih a solution an nawh ti a chieng tah awm. Birth Control lo ding ti lei ela, nuom nuoma che thâng zel zul a, ram tina (sâwn) nau nei áąek áąuk ding tina ruok chuh a nih nawh aw?!
Chi the thâng mei mei hih Pathienin a theida tak a nih! Chu chu ruok chuh i “control” tlat ve thung ding a nih! Chu chu a nih Family Planning le Birth Control indiktak chuh!