Thil pawimâw buoipui ding a um
leiin nikhat lai khan Aizawl-ah ka hang inzin zawk a. Guwahati a’nthawk Sumo in
kan suok dawk a. A hma tlar, a lâi tlar le a nuhnung tak tlar chena bit deu
ramin kan hang tlân ṭan a. Ka hriselna a ṭha rak naw leiin hmun hla tak intar
mapa zuk fe ding chu hawphur rûk rieuna ka nei a. Ka thil thaw ding pawimawna
khan a mi tur nasa hle leiin, hawphur hle lang khawm ka tum ram tlung vat kha
chu ka duthusam tak a ni tho. Iengtik khawtika la’n hmu ngai lo hai kha Sumo
sûnga chun inden lalin kan inhnâw a, inngâi tak ni âwm fahran khan a motor
intet le inzûl peiin kan hang innâwt vêl pei a. Khanapara kan tlung chun Thau
(Diesel) an thun a. Chu zoa kan hang tlân dawk nâwk char chun ṭawngṭaina hun kan
hmang a. Kha lai hmun kha ni dang huna khawm ṭawngṭaina an lo neina hlak ni âwm
tak a nih. A hma thlara inṭhung nunghak/nuthlâwi (ka chieng nawh), ama khan “I ṭawngṭai
ang uh” a ta, ṭawngṭaina a hung nei a. A ṭawngṭai nu tak kha chu biekin
inkhâwmna le nuhmei pâwl ṭawngṭai inkhawm huna khawm khâng ang platform kha chu
a nei ka ring hran bêk nawh. Motor kan tlân dawk chara inthawka a thilthaw in
phûrna a pêk leia kha hmun kan tlung chen khawma gâwp ṭhet char char kha a na. Ṭawngṭai
hun hmang dinga an insîngsat lai khan, hun hmang nuom an um le um naw an
indawn ka lo ring deu laiin, ieng khawm indawnna um chuong lova ama kher kherin
a hung hmang el kha chu kawngkhat ngaituo chun a mak ve hle tho.
Chu hnunga ka ngaituo zawm peina a
chun, Pathien ei biek dân hi ei ngâi awlsam deu niin ka hriet hiel a. Nikum
Krismas lêngkhâwm kan hmangna a nunghak pakhatin hun a hmangna huna a ruolnu
Muslim pakhat ṭawngbau a hril thu a mi zuk inhriettir rak el. Exam huna lekha
tiem ding tam tak an nei leia lungril sâwl taka an um laiin ama ang bawka a
pathien ko dinga a ruolnu a fiel thu a hril a. A ruolnu chun, “Nail
polish kan nâl leiin ka pathien ka biek thei naw a nih” ti’n a dawn thu
a hril. Ringnâwtu, sakhaw neilo ang hiela ei ngai hai hmana chuong lâwm chun an
pathien an inzâ a lo ni chuh! Nuoma vawikhat phur thut thil thu bakah, thil
iemani mi pangâi ei nina khêla phurna mi pe thei thil ei thaw leia Pathien ei
biek hin, ei ko pa hin a lo ngaithla ngut di’m chu!
Kristien seng seng lai khawm hin,
vâi ei ti hai mâ hin Pathien inzâ dân an thiemin ka hriet hlak. Eini râwiin
Berampu ṭhenkhatin pulpit an kâi dinga chapal/pheikhawk an hlîp ringawt khawm ṭûl
lo le nuizat um a ei ngâi laiin, anni chun Pathien bie dinga biekin an lût ding
khawma an pheikhawk an hlîp ve tlat thung. Pathien, khawlâi hmuna khawm um le
ieng hun khawma biek thei nei ei ni lai zingin, a biek dan kawnga ruok hin chu
fimkhur met a ngai ve tho in ka hriet. Ama ei biek hin, a dawn tlâkin ei dâwr
am? Ei râwl hi ngaithlâk inhawi tâwk ani am? Ama le inpâw taka ei inpâwlna ding
dâltu thil a um am? ti hai dam hi thil ngaituo tham tak chu a tling a nih. Isu
meu khawmin, “Pathien chu Thlarau a nih; ama chibai bûktu haiin Thlarau le
titakzetin chibai an bûk ding a nih” a lo ti hiel kha a na.
Kan ruol ṭhenkhat haiin fiemthu ang
deuin “Mizoram House lai chu thil iengkim a um vawng” an ti hlak a. A
hma chun ka lo ngaituo ngai rak naw bakah, pawimaw khawm ka lo sak ngai em nawh
a. Amiruokchu, kha zâna motor nghâka iemani chen ka um sûng khan thil tam tak
hre hman chun kan hriet ve tho. Motor tluong taka kan fe theina dinga ṭawngṭaina
nei nu khawm hi khâng lai hmuna counter pakhata Manager an ti hai ang deu kha a
nih. Dârkâr khat vel deuthaw motor ka nghâk sûng chun, an hmêl hang en ringawt
chun âwi um lo deu deu hi maksak tak taka um an um vêl nuol a. Dâwrte a hai
khawm chun tui danglam deu deu khawm hi an lo kawl ve deu fur bawk. A mak ka ti
hran nawh, Vairam ani leiin a hmun la hmêlhriet lo hai tading chun thil remchâng
tak ni dingin ka ring.
Chuonga kan zuk fe pei chun, iemani
chen hnunga hin zantieng bufâkna hmun hi kan tlung nâwk a. Chu hmun chu
Guwahati a’nthawk khawma hla taluo lo hi a nih. A driver pa chun laklâw deu hin
side naw tieng a mi tlânpui thut a. Iem a ngaituo ani ka ti chuh, minute 2 vel
ding kan tlan zo hin compound pakhat sûnga hin a mi tlân lût pui a. A gate bana
chun signboard lien deu kuou hin MIZO HOTEL ti hi a lo inziek a. Ka lungrilin
bufâk an rawt ta ding ani hmel hi ka zuk ti el a. Kan hung suok ṭanna ngaituo
chun, inzin ṭhang hai tading lem chun phîng ṭâmna tham khawm a la ni nawh. A mi
ṭhuoitu hai takin an rawt ta si leiin, ṭam le ṭam lo hril theina hun a um ta
nawh. An hme suong hai khawm chu a’nhnik le inhnik lo khawm ngaituo taluo lovin
lungâwi deuin ka zuk bâr ve mawl mawl a. Thâwk khat phingṭam huna bufâkna ding
vâi hotel khawm lampui sei tak kan la fena dinga hin a tam awm vei leh ti hai
khawm chu lungrila chu a um zing tho a. Ni dang hai khawm kha lai hmuna khan an
lo fâk rawp hlak ni dingin ka ring a. An hnam le an ram mi hai an ni leia harsa
sâ sâ, traffic dân bawsiet hiela kha hotela a mi tlân lût pui kha lo ni ding a
na. A hmun inhawi naw deu le an fâk siem inhnik rak lo khawm nisien, mani
chipui hai an fâk zawngna ngaihlu puia an hamṭhatna ding a zuk ngaituo pêkna
thu a ruok khan chu driver pa kha inpâk um ka ti kawng khat hle tho. Mi hai
hlâwtlingna thîkthu sie taka thlîra; midang hmakhuo ngâina nêk nêka mani phîng
sukbêl nuom hnam hai tading chun entawn tlâk tak niin ka hriet hiel a nih.
Bufâk khawp chun sâwt châwl hman
lovin kan tlân dawk nawk nghâl a. Zân a hung sâwt pei leiin intar map khawm ni
inla, a mi turtu a nasa meu ta chun imû khawm a lovin that thei ve tho a. Zîng
khuo a hung var ier ier chun Mizoram hi kan lo tlung dêr tah a. Ka chuongpui ka
ruol haiin mani ram an tlunga thlangmuong deua an um kei hmun le ram nei ve lo
pa’n inhnar deuva ka tlîr mêk laiin, ka hrietthiem lo deu thil pakhat ka tawng
fûk ta rêk a. Kolasib kan tlung tâwm deu hin report mak deu hi kan dawng ta
hlau el. Kan suok deu hlima inthawka Sumo pali vêl inthlawn pei kha kan na. A
hmasa taka mi driver pa hi kan motor tukvera hung dâkin, “Ṭha deuin in hril thlang vawng
el ei tih, YMA le Excise hai an lo duty a, an um sâwt deu ding ani leiin mani
thil seng inhre ṭhat dan ngaituo el ding” hi a hung tih a. A thil hril
chu a umzie chieng taka ka hriet naw lai zingin, kâwk ṭha tak a nei chu ka ring
tho a. Ṭhenkhat kha an mitmeng hai a hung danglam vel a; iemani tak hriet tumin
to ṭawk khan an châng chavai hai ka lo thlîr ringawt a. A nakie met chun, an
bag hai an hang siemrêl vêl leh, a nuhmei a pasal hin dâwn chi hi tam tâwk tak
hi an lo phur seng kha a na. Nikhat lai chaua zu zawr phalna dân Mizoram sawrkârin
a passed chau kha ani si, a hmuna khawm a tam tâk âwm vei leh ieng leia khâng
zât zât kha an phur tâwl am a nih ti’n ka khât khât chun ka lo ngaituo buoi ve
rak rak a. Excise hai khawm zu zawrna dân a um ta leiin a black a mi an man
chun side an hau pha ding leia taima deua an duty ni ding damin ka zuk ring tho
a. Amiruokchu, State pakhat sûnga Department pakhata thuneina neitu le kengkâwtu
haiin duty post/check gate hranpa nei lova, an remchâng le nuom hun huna khawpui
laia Organization pakhat le ṭhangruola an duty pei el hi chu mak tina tak chu
ka nei ve tho. Aizawl ka tlung hnunga zu zawr le dâwn chungchâng kimchang taka
ka hrietna khêlah, an Home Minister in “Zu zawr phal naw na khuo hai chu thaw lui
thei an ni nawh a; Amiruokchu, a ram mipui haiin ei ṭhatpui lem dan ngaituoa rêl
a nih a, a phal lo hai tading khawma, ar that dan chi khat chau a um nawh”
a ti ka hriet hnung hin chu thil âwm tak a tlung pei chu niin ka ngâi ve thung.
Mizoram hi vawi iemani zât ka lo
inzin ta hlak a chu, iemani ti takin tûta ṭuma ka fe hin ka en chipchier deuin
ka hriet. A ram kan lûta inthawk hin lampui sîr le khuo hai chu chîk takin ka
en kuol vêl pei a. An khawpui deu le bazaar hmun haia sign board a thil inziek
hai dam chu ka tiem malam pei bawk a. Kristien state ti takah, Pathien thu
inziek hi hmun tin deuthaw a hin hmu dingin a um pei a. Ni danga ka la ngaituo
ngâi dêr lo, india rama literacy rate hmun pathumna hiel hautu an ni leiin
inchûkna hmun tam tak um dinga ngaina hi ka nei tlat el a. Thingdawl laia
Navodaya Skul le Dutlâng hung lût tung lai vêla tlâwm a zâwng a um ti naw chu
ka beisei ang lem chu ka hmu hran nawh. Mizoram chu tlângram deu vawng ani
leiin, lampui laia inlang phâk lovin a kilkâr deua an inchûkna In hai a um tâwl
ni dingin ka zuk ring suk el a. Literacy rate insang tak hautu ni lai zinga
inchûkna hmun hmu ding a tam naw ngaituo chun, TB laka invêngna dinga inhrilna
thu chu kâwi tin deuthaw a hin hmu ding a um pei a. “Kar hni inkhul ta chun, I khâksâw
test thaw rawh” ti hi minute tlâwmte dan peia hin hmu ding a um a nih. Hieng
lâwma TB invawi an inlauna san hi dumkhû an hê lei ni tak dingin ka ring a.
Eini râwi chu ei pi le puhai hun chena inthawka dumkhû hâwp hnam ei nih tia
mani inthiem fâwma a ṭhat naw zie hre zing puma insûm tum lo ei ni leiin, a mak
khawm ka ti hran bêk bêk nawh. Kum sâwm vêl liemtah a Aizawl kan zin lâia thil
mak ka ti em em hlak kha a mi zuk inhriettir thar pha hiel a nih. Nunghâk hmelṭha
le pieng mâwi tak tak hai khawm kui hin, hmun finriel deua an um pha an handbag
a’nthawk cigarette le lighter an lâk dawka an hîp mawl mawl hlak chu ti! Nuhmei
khawm mihriem tho an na, sawisêl thei lem chu an ni bîk nawh.
Aizawl khawpui sûnga khawm kha hma
ngaituo chun hmar ṭawng hi a lo mikhuol ta naw hle el. Bazar hmunpui le City
Bus chunga hai chen khawm hin hmar ṭawng ri hi an kat nak an tah. Vâiram anga a
hmar ṭawng chau khawm nilova, tlangmi ṭawng hmang taphawt ngâinatna hmun nisien
chu chibai seng zozâi ni naw ni hai. An umna le sinthâwna hmuna hai mi nêka
inhnuoi ang deua in ngâia, ruol nêka thlâwm lem anga an inngâina ruoka khan chu
kawng khat ngaituo chun lungril mak tak tak a mi’n neitir ve tho. Mani rama chêng
le khawsa ei ni hih, hung ro tih a “Aw Kan Hmar Ram” ti hla hang rempui
el chu thil awl-âi tak ani ka ring hran nawh. A châng hin mani ruolpui laia
thlâ ngamna dingin mi tam takin MIZO ka nih hang ti ve dê hlak inla khawm, a
nina taka chu ei hmin tak tak naw niin a’nlang deu tho. Chu ngirhmun chawngpu
sak taka neitu hai angin, anni hai lai hin ei chang a par zo naw hle khawm ti
thei ning a tih.
Guwahati a’nthawk kan tlân pei a,
Shillong kan zuk pêl deu char khan tâwite châwlin kan inzun a. Kan inzun zo
chun mani ṭhungna senga inṭhung dingin kan lût nâwk tâwl sau sau a. A nuhnung
tak thlara inṭhung kha kan nih a. Kan thlara inṭhung mi pahni kan lût hma deu
khan a lâi thlara mi hai kha an lo lût tâwl vawng a. Zuk lût kan tum chun a YMA
seat (anni râwi ti dân) a inṭhung pahni kha an hung suok a. Pakhat lem pa chun,
“lut
raw uh, in palian hlawm si!” a lo tih a. Pa vânthlâng ve taka inngâi
hlak kha, mi’n an mi lo hmu lien ve tah niin ka zuk hriet a. Kan zinna a ka
thil hmu le hriet hai a’nthawk hriet le inchik zing ding tam tak ka nei zing
laiin, ka mimal taka ding chun pa lien ka zuk hlâw ve hi hriet zing tlâk chu
niin ka hriet.
Guwahati:
26th March, 2015
