Responsive Ad Slot

Hmar Hi Mizo A Ni Am?

Thursday, August 28, 2014

/ Published by VIRTHLI
-Tv. LRS Puruolte, Rengkai

Hi thu a hin thlir dan chi hni a um. Pakhatna, Hmar hi Mizo an ni nawh! Hmar hnam hi India Danbu-ah Schedule Tribe laia pakhat a zieklut a ni a, (Schedule Tribes Order 1950, Ministry of Home Affairs Order No. 316 (A) hmangin October, 1956 khan zieklut le puong a lo ni tah). Mizo ti khawm a hran a chuong ang bawk a zieklut a nih. Chuleiin, Hmar ti le Mizo ti hi ngirhmun in ang chara um an nih. Dulien tawng, a hnunga Lusei tawng an hung ti nawk hmang lo po hi chu Mizo nilova ngaina Dulien tawng hmanghai lai a um. Mizo history/chanchin ziektuhai khawmin Mizo tia an sui tak chu Luseihai chau an ni pei hlak. Entirna’n, lekhabu pakhat hang suot inla. V.L. Siama ziek, Mizo History, Mizorama sikul text book a an hmang hiel a chun hiengang hin a ziek a:

Mizo hi Mizo rama an luh thlak tirh vel hi kum 1700 A.D. vel a ni. Pawiho nen indo fo an ni a; Mizoho hi a tlem zawk leh a chak lo zawk an ni (Bung III phek 15).

Mizo rama Luseiho lo luh tirh lai vel chuan hmar lamah hian Hmarho te, Hrangkhawl te an awm a; chhim lamah Bawmzo te, Khiang te, Dawn te leh Chawraiho te hi an awm a ni. Mizoho lo lut chu an hlau va an pem darh zo ta a (Bung III phek 16).

Hi thu laksuoka inthawka thil inlang chu hienghai hi an nih. Pakhatna, Mizo ti le Lusei ti a hmangkarthlaka chu thuhmun charin a hmang a. Mizo a ti hai chu Luseihai an n’a, Lusei a tihai chu Mizo an nih. Pahnina, Mizo a ti laia chun Hmarhai, Pawihai le hnam dangdang, Lusei ni ve lohai chu an thangtir nawh. Pathumna, Mizohai, Mizorama an hung lut hun awm nia a hril 1700 A.D. hma dai hin Hmarhai chu Mizoram an lut hman dai tah a, Tripura, North Cachar Hills le Chittagong Hill Tract chenin an indar hman der tah. Mizorama khaw hming tamtak hi Luseihai an hung thlak hmaa Hmarhai lo chengna hmun, an pahnam hming seng chawia an lo phuok a nih. (Chuonghai chu hieng- Tualte, Zote, Vankal, Vangchia, Khawbung, Khawbung (South/Hlakungpui mual ti a hriet lar bawk), Khawzawl, Biate,… (Champhai Dist.), S. Zote, Darngawn, Hrangchalkawn, Lung-en (Lungsen) Khawlhring khuo (Lunglei Dist.), Chawngte (C), (L), (P)… (Lawngtlai Dist.), Thiak… (Aizawl Dist.) le a dang dang, Mizoram a dil lien tak Burma (Myanmar ni tah) ramah a um ti a hrietlar a um  hlak Rih Dil ngei khawm hi Hmar pahnam laia mi Leiri-hai lo khawsakna hlak, an ni lo phuok, Leiri Dil, A khawhnung a Rih Dil an hung ti ta pei lem anih). Chuleiin, Hmarhai hi Mizo a ti lai a zel ve nawh ti a chieng. Palina, Mizo History hming inputtirna lekhabu an ziekna bu an ni tak a; a ziektuhai khawmin chu sunga chun khum an tum tlat a; hnam dang chanchin an hang ziek ve sun khawm a sieli khawmawia an thaw meimei a nih. Social History khawm hang ziekhai sien, Luseihai nun, an thaw dan deu chau an ziek hlak bawk. Thu le hla nisien, Lusei tawng a hung suok le an inlet fawm tihai naw chu hnam dang hla le thu chu Mizo thila ngai nawna a um. Hieng history buhai hi Lusei History/Lusei chanchin ti lem ding an nih! Chuleiin, Mizo ti hi Lusei tina anga hmang a ni leiin Hmar le hnam dang chu Mizo tia hin an inhuomtir nawh.

Thangtharin an hriet thiem thei lo pakhat nawk chu Mizo nunphung inentirna a um changa Luseihai thaw dan chau Mizo nunphunga ngaina a um hi a nih. Luseihai lam dan ti lo chu hieng Mizo-Chin-Kuki-Zo/Zohnathlak- Hmar, Lakher, Pawi, Paite, Thado le hnam dangdang lam chu Mizo lamah  pawm nuom nawna lungril lien tak el a um. Chu chau khawm chu ni lovin, Mizorama inthawk a mi ani ngat naw chun ram le hmun danga Mizo intihai thilthaw chen khawm Mizo aiawa ngai thei nawna lien tak a um bawk. Churachandpur a inthawka Mizo lam pawl, Festival of India, Moscow, Russia a thang dinga thlanghai chun Mizorama Mizohai mit an sukkham chau ni lovin  Mizo aiawa an thang chen chu a theida le kal pawl an um. Hmarhai hi Mizo an ni chun an lam khawm Mizo lam, an tawng khawm Mizo tawnga pawm ding a nih. Mizorama mihaiin Mizo aiawa Hmar lam inentir chu an phal teu teu si nawh. Mizo ni hi Lusei hnama insaphunna ding a ni chun Hmarhai hi Mizo an intinasan/dan ding a um nawh ti ngaidan khau tak el thangtharhai lai a um tlat. Chuchu an dik hrim a nih.

Thlirdan pahnina: Hmarhai hi Mizo an nih! Mizo hnamhai hi Linguistic Survey of India (1904) Volume III Part III-ah chun Tibeto-Burma Family hnuoiah Kuki-Chin Group sungah a khum vawng a. www.en.wikipedia.org ah Hmar ei en khawm in Mizo/Chin/Kuki group pakhat angin a hril bawk. Hieng hnamhai hi Myanmar (Burma) ramah chu CHIN tiin an kova. A hung thlang tla hmasa, Bengalihai zu paw hmasatuhai chu KUKI tiin an lo kova. Chu hnung daia Chin Hills-a inthawka Luseihai an hung thlak hnung chun Mizoram popo deuthawah lalna an hung chang tak leiin an hnam bing Lusei chu an hung chawilar a, a ram hming chen khawm Lushai Hills tiin an hung in buk a. Amiruokchu, hi hnam bing hming hi a ni ve lohai tadingin innguptaka put a remchang naw leiin renga inkona dingin MIZO ti hming hi hmang lem a hung n’a (Chuchu November/Thlaphal 1902 vel a intan nia hriet a nih), Lushai Hills khawm Mizo Hills a hung n’a, a hnungah MIZORAM tia thlak a hung ni tah. CHIN, KUKI, MIZO ti hminghai hi a tu hnam bing hming bik khawm an’ naw a, hun le hmun dangdanga mi dangin an mi kona hming an nih. Chu umzie tak chu, Zohnathlakhai popo hi Myanmar ramah chun CHIN, Mizoram (India ramah) chun MIZO, Tripura (India ramah) chun KUKI ti a ko kuol vel el ei nih. China ram Sichuan Province a lem chun Manmasi/Manmasi nauhai ti a ko dam ei lo ni hlak! LUSEI ti ruok chu hnam bing hming, Mizo laia hnam pakhat ve el a nih. Mizo tawng laia Lusei tawng a hung inlar tak leiin Mizo ti hi Luseihai pek bik el ding a ni chuong nawh. Chun, Zohnathlak hai laia thu-le-hla ziektu inlar le suisuoktu hmingthang, Pu L. Keivom IFS (Retd.) in, Mizo tawng taktak chu a la pieng naw a, an siem tan mek a nih. Chu Mizo tawng hung pieng ding chu Mizo hnathlak tawng popo lakkhawm le Sap tawng, Hindi, Kawl tawng, Meitei tawng le an kawl le kienga an indawrpuihai tawng an lakluthai le inchekpawl, tawng hmasa tak la ning a tih. Mizo tawng a hung inthanglienna hmun chu Mizoram puo tieng a ni lem ring a um, a san chu tawng dang hung luong lutna le luong suokna dawt an daw rawn lem leiin, a lo ti rawp ta hlak hi a la hung ni thei bawk ding a nih.

Chuleiin, hi thlirna tukvera inthawk hin Hmarhai chu Mizo hnam laia pakhat an n’a,chu ngirhmun chu nuom le nuom naw thua thlakthleng el thei an nawh. Ruol chu dit naw chun an thlak thei; piengpui unau nina ruok chu thisena inthlung a ni tlat leiin an thlakthleng thei nawh. Lusei tawng hmang pawlin anni huonga Mizo nina khum tep an tum hin chu ngaidan chun a pawmpui nawh. Mizorama an dil lien tak Rih Dil (Hmar pahnam pakhat Leiri hai a sir vela hun iemani chen an lo khawsakna hlak Leiri Dil an lo ti hlak a khaw hnung deuva Rih Dil an hung ti) chu Myanmar (Burma) ramah a um ang bawkin Mizo hnam le a mipui tam lem dai chu Mizoram puo tieng an um a, Lusei tawng hmang lo an tam lem. Mizo hnathlak popo hi maktaduoi laia Lusei tawng hmang chu nuoi tlawmte met chau an nih. History inkhina rulrin hmang lem chun Mizo hnathlak popo hi nikhat lai el khan tawng khat hmang vawng an nih. An hung indar a, mani puola hmun an hung hluo seng hnungin tuta Mizo hnamhai laia tawng inhrang metmet hai hi an hung suok chau a n’a, chuchu kum zahni sung vel chauva thil um anih.

Hiengang ngaidan inphir ni si, indik veve bawk si hi a hung suokna san bulpui tak chu pawlitiks lei a ni deu tak. Mizo Union a vung vanglai chun Lusei tawng hmanglo Mizo hnamhai laia an ruipui le la run tak chu Hmarhai an nih. A san bulpui tak chu rambung khata cheng a, “Mizo Sawrkar” indin an nuom lei a nih. Amiruokchu, ram khat huonga “Mizo Sawrkar” inngir dinga an lo nawrpuina tha kham chu a re hmain Mizoram tienga unauhaiin ani khatin Autonomous District chu an lo pumbil ta a. Tulem hin chu India rama State inthang mek pakhat a lo ni tah nghe nghe. Hienganga inrawn derna khawm um der lo le Hmarhai Mizorama an lut ve thei dan ding hang nawr sinna hlekte khawm um der lova a um lei hin Hmarhai chu ‘Mizo’ lakah an hnar a kir tah a nih.

Mizo ei nina ang taka pumkhat a ngir a, Insuikhawm leh zai I rel ang u… Sem sem dam dam… Nangni keini… inti biklo dinga inditsakna le infuina tha tak tak el hai popo hi, thu le hla ringawt nilova, a tak ngei a Zohnathlak ha’n ei pal ngeina dingin in nang le kei ei pawimaw tak zet. Chu ding chun, ei theina zawn sengah hma hang la thar tak tak ei tiu khai.



Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate