Responsive Ad Slot

Tulai Hmar Politics chungchanga HNA thusuok

Friday, August 29, 2014

/ Published by VIRTHLI
Thlaraua piengthar ding chun, Eden bawsietna le Krista thisena intlan sa ei ni zie hriet hmasak zet a, ei nia suol kawp tlat chu hlipthlak thei ani hlak chauh ang hin, tulai Hmar hnam politics khawm hi tui luong lai tingdil anga hmasawn thei der lova um el tak na san chu, ei hnam sunga thuoituha’n an chunga mawphurna Pathienin an nghat chu a law ngaina an hriet ngang naw lei amani, annawleh, an thabo leia an thaw pei naw lei amanih, ani si nawleh, an mimal hmakhuo ngaina leia fak ding an hmu hmasa sa an fanghmadawng fak hmatiem lei mani ding, tia indawnna le ngaidan hi mipui mimira inthawka pieng suok chu a lo ni ta a nih. Chuleiin, tulaia Hmar hnam politics mumal nawna hi phawrdar-a (analyse-a) siem that thei anina ding chun, tienlaia ei thlatuhai thil lo thaw dan le tulai thil umzie hi a ru inlang rawt a ei suklang naw chun, retheina bawia inthawka thisena inthawi nawn nawk ngai ta lo dinga hnam pasaltha tamtak thisena intlan ei nina hin, khawvel tawp chen khawma umzie hrim a nei thei chuong naw ding a nih.

Mizoram sung a hin, kum 1800 bawr vel khan Hmar khuo pakhatah chun lal ding an inhmu zo naw leiin Sailo lalram (Dynasty) Mizoram chu hung ngir suokin, lal-in a i hmang tawng, “Engnga” ti tawng ngei khawm chun hi ngirhmun hi a hung hluo phak tah a nih. Chu hnung kum za le ti vel ding ah bawk chun, Manipur tlangram tuta Hmar biel (Tipaimukh) lai hin ‘Ie ma na’ ti tawng hmang Hmar intihai chun an khuo haia lal ni chu an ngam naw lei amani, annawleh, an nuom naw lei amanih, Hmarhai chengna biel chu Singsuon/Singson ‘lal ram’ ti thei hiel a hung ni nawk a. Singsuon pachal le khawvel hnam laia changkang pawl taka ngai, Wales tlangvalhai pahni chu hmangruo pawimaw taka hmangin, “IE-MA-NA” ti tawng ngei khawm chu in dam khawsuok tir a lo ni bawk a nih. (Rom 11: 12 ah, “Chuongchun an tlukna khawm khawvel suk hausakna a ni a, an kiemna hman Jentelhai suk hausakna a ni chun, an famkimna chu an hausakna a va ni nasa zuol awm de!” ti ziek hi ‘ie-ma-na’ ti tawng hmanghai kuom a khawm hin hril a ni ve theina lai a um a nih.)

Khawvela political inremna thuthlung (political accord) ziek lai ah chun, SHDC le BVHTDC hai hi sukpuitling in tak pawl tak ni ngei dinga ring a nih. Chuong lai zing chun, Manipur state sawrkarin Pherzawl ADC chu kum iemani zat liem ta khan a lo indin a, sienkhawm vawisun ni chen hin hawngna (inauguration) nei thei a lan naw a nih. Chuong ang bawkin, NC Hills-a Hmar hnam le unau dang Non-Deemasa hai hmalakna dam, Meghalaya sunga Ie-ma-na tawng hmang le Hmar pahnam laia Biete tawng hmanghai inhumhimna ding Regional Council ngenna chungchang dam le, Tripura-a Hmar pahnam tawng laia tawng hrang hrang hmangtuhai inhumhimna ding district ngenna chungchanghai chu iemani kawng a chun lampui hluotu lientak uma ngai thei ani ruol ruolin, kawngkhat a ruok chun, Pathienin Israelhai hmanga thil mak ropuitak suklang a tum leia sala an tang tir le khan ngai kawp thei ding ieng amani tak chu um dinga ring a nih. Chuleiin, Hmar hnam thangmawbawka ngaihai ngei khawm chu, Pathienin an thu le hla ni lova a hmag an ni ngei ding a nih. Mizoram sawrkar hmanga Hmar hnam chu Sinlung neitu nina pek a nina chu kum 20 veng vawng an vawi ta der chu a nih a. Hi hun sung hi Pathien chun, Hmar hnam le a tawng ‘Ie-ma-na’ ti tawng hmanghai chu Sinlung neitu ei ni angin, Sinlung politics (Sinlung suok insuikhawmna politics) chu phursuok zo tu ei ni theina dinga inchuktirna (training) ami pek ni dinga ngai thei a nih.

Sinlung Hills Development Council (SHDC) hi kum 1994 kum tawp khan Mizoram sawrkar tuta sawrkarna chel mektu le HPC in remna thuthlung an zieknaa hung pieng ani a. Kum 20 veng vawng an vawi hnungah SHDC indintu Congress party Pu Hawla thuoi ngei le Pu Hmingchunghnung SHDC inremna thuthlung ziektu ngei chu hung intawng nawkin, tuta tuma Mizoram MLA inthlang hnuhnung tak tawm ruoi, September 27th 2013 khan, Mizoram sawrkar chun SHDC constituency delimitation a siem fel thu chu a puong suok ta khawng khawng a nih.. Sienkhawm, vawisunni chena inthlang la huoihawt lo ani na san chu, Mizoram sawrkar chun, “HPC (D) Chairman pawl hin MLA inthlang a suk buoi ang khan a suk buoi hlau chun, muolphona lien tak a tlung thei ding a nih, ti hi a nih.
Pherzawl ADC huom sunga um, Tipaimukh Dam hi sawrkar thlungpui chun bawl tho tho a tum leiin, a rama chenghai hin meichawk thlira thlir amani, annawleh, ui in bauh ang chauh a in bauh el nek chun, dam bawlna leia tuortu a ram mi hai chu political inhumhimna ding District (under the provision of 6th schedule) chu ngenna le, hmarsak biela Hmar hnam chengna hmunhai ta ding, political inhumhimna, (administrative unit) ngenna memorandum chu ni 17/11/2009 khan India Prime Minister kuomah Hmar People’s Human Rights Forum (HPHRF) chun a pek a, a dawnna chu ni 10/12/2009 khan President Secretariat New Delhi a inthawka hungin, Manipur Chief Secretary kutah 7/1/2010 khan a hung thlung nghal a. CS chun HPHRF houtuhai chu nasa taka a zawng hnungin 14/1/2010 khan a hmu thei tawl chauh a. CS chu HPHRF thuoituhai chun iengkim an hril hnung chun, Tipaimukh biel ngirhmun chu kim chang takin DC in report penga ta; Manipur CS fe thlengin India PM office ah thawn nawk ani ding a nih. CS in DC kuomah report pe dinga inhrietirna lekha a thawn khawm chu, ama CS ngei chun, “Post in ka thawn chun hun a lut sawt ding ani leiin nangnin chawi nghal inla” a ti nghe nghe a. Chu ni lala chun, HPHRF thuoituhai chun DC khawm chu an pek nghal a. DC chun, thla 3 chauh ka la um ani leiin a hmun-le-hmanghai khawm la zu fang zet ka ta; report ka pek thei chauh ding a nih, a ti a. Chuongchun DC khawm chun hun sawt naw te hnung ah Vangai le Hmar biel khawm chu a zu fang ta nghe nghe a. Sienkhawm, Job-Card fe dan, HPC (D) le bieltu MLA han an lo sawisak dan, za ah sawm sari lai ding hiel an lo hem kuol danhai chun a lung a suksen hle a, chuong lai huna Job-Card sum cheng nuoi zahni vel ding chu hmun dangah a thawn hmang hiel a nih. DC chun Hmar Inpui President Pu Lalawilien Amo kuom ah HPHRF hmalak dan chu an dawn a, Pu Lalawilien Amo chun HPHRF thilthaw chu a hrietpui naw zie thuin a dawn a nih. Pu Lalawilien Amo hi HPC (D) in Hmar hnam sunga a ringzo tak, vau na hmang meua Hmar Inpui President-a a hlangkai a nih. DC chun, Hmar hnam sung a hei hmu chieng chun, palzut tlak chauhin a ngai ta lei chu ni ngei a ta; Tipaimukh District thu le hmun danga Hmar hnam chengna haia politics administrative unit ngenna chungchanghai chu bawzui thei lovin a la um ta pei a nih” ti chu, HPHRF in a beidawngna thu an zawt kuol dan chu a nih.

“NC Hills sunga cheng Deemasa ni lo popo hai chu in zawmkhawm a, District kan ngenna chu sawrkar thlungpui le Assam state sawrkarin a ngaisak mek lai zing, HPC (D) hin kan lampui a dal a nih” ti chu, N. C. Hills-a pawl pahni, Hills Tiger Force (HTF) le Indigenous People’s Front (IPF) thuoituhai hril dan chu a nih. Chuongang bawkin, “Barak Valley Hill Tribes Development Council chu suk puitling ani theina dingin hma hei lak kan tum kek leh HPC (D) hin a mi dang a, poster kan tar leh a min pawtthlak tir nawk pei a, an thu kan awi naw leh silai dawt kan hmu el hlak bawk si: hieng kuhi kan la ni zing el a nih” ti chu Barak Valley sung abikin Hmar hnam sunga thuoituhai hril dan chu a nih.
Khieng a chunga Hmar politics mumal um lova buoi zing elna san khi, a suksuoltua ngaihai khawm chun suksuol inti naw hleng an ta; thuneina insang lem beiseina lei khawm chu ani el thei tho a nih. Sienkhawm, tuhin chu Hmar hnam chun ei hma el a tharum ngai lova hmu theia umhai chu suonlam siem der lova lak hmatiem a, a khel tieng chu Pathien kuta innghat chawt el chu thil tul le makmaw hmasa in a ngai tah a nih.

Tharum ngai lova hmu le lak el thei thilhai chu:
1. Tuta inthawka thla 10 sung ngeia SHDC inthlangna / election in um tir ngei dinga tharum thang lova ngenna (non-violence movement) nei ding.
2. BVHTDC khawm hi tuta Assam state sawrkar hun tawp 2016 bo hma ngeia inthlangna (election nei dinga nawr ding.
3. Pherzawl ADC khawm hi Manipur CM in a tiem ang ngeia hung thlung ding October 2014 bo hma ngeia hawngna nei dinga insingsa ve a; palzut theia um tum ta lo ding.

Hmar Inpui Chungchang bik:
Hmar Inpui hi Hmar hnam popo ta ding chauh ni lovin Sinlung suok taphawthai ta dinga rawng bawltu ni thei sien nuom a um tak zet a, sienkhawm, tuta a fe dan pangngai anga a fe pei chun, Hmar hnam suk muolphotu le suk zaktu el ani zing ding a nih. Manipur sunga nitin chanchinbu lien pawl tak, Sangai Express August ni 13 suok a chun, Manipur state sunga hel pakhat palaia thang ve, Hmar Inpui President Pu John H Pulamte hming a hung suk lang el khan, Hmar hnam sunga chinchang hre deu hai ta ding chun mengna ruol an kaw naw hle a nih. Hmar Inpui hin tu hel khawm nihai sien an harsatna thangpuia sawsrkar thlungpui le state sawrkar kuomah hai ieng thil khawm ngen pekin hrilpui rawse, hnam hmelhemna iengkhawm a um nawh. Sienkhawm, Hmar pumpui thuoitu hel keihruoina hnuoia palaia a hei thang el kha, Hmar hnam pumpui chu Manipur hel pakhat hnuoiah a khum lut vawng tina a nih a; Hmar hnam pumpui chu hel ah a mi siem ti na a nih” ti chu mipui ngaidan a nih. Chuleiin, hi chungchang hi Pu John H Pulamte hin hi thusuok siema inthawka ni 30 bo hma ngeiin, Hmar mipui kuomah chanchinbu fethlengin inhrilfiena le ngaidam inhnina a nei naw chun, HNA chun Hmar Inpui chu a thiek (ban) ding a nih.

Mizoram Hmar Welfare Committee (MHWC):
MHWC hin MP inthlang zo khan, Parliament budget season zo pha leh team in siema sawrkar thlungpui thuoituhai dawr ding tia thuthlukna an lo nei ta zing lai, Vice Chairman Pu Lalmuanpuia Punte chun nikhat lai ela an inkhawmna ah chun a Delhi fe thu report a pek ta dai el a, member sungah ngaidan an ang ta naw nuoi a nih. Pu Punte chun, “Kei khawmin ka hriet lawk der nawh a, Silchar ah inhmu dingin an mi ti a, ka hei tlung chu ka vuongna ticket ding khawm an lo lak hieu a, ka fe ve tawp el a nih” tiin a dawn a nih. Pu Punte in a report dan chun, “Delhi kan hei tlunga Pu LB Sinate’n a min rawia, Union State Home Minister chu kan inhmupuia, sienkhawm, kan thu intlun ding tak kha felfai taka duonglawk a lo um naw leiin, Minister pa khawm kan suk buoi hle a, a tawp a tawp ah chun, ka beidawngin Mizoram puol bik chauh chu ka hril nghek a, Minister khawm chun, Mizoram ah inkhawmpui/function ieng amani in nei hunah chief guest-in mi ko inla a hmun ngei ah ka hung ding a nih a tih” tiin report a pek a nih. MHWC Excutive Member pakhat chun, “Union Minister chu Mizoram a hin hung te reng sienkhawm, Mizoram CM khawm an hmupui ngei awm si a! CM chun, an in rem naw tlat leiin iengkhawm a law ngaina a um naw a nih, SHDC accord signatory ngei khawm tuhin SHDC chairman-in ka sie mek a, ama ngei khawm chu hei hohlimpui hrim hrim la: ti ta ang sien, a bulhnai ela inthawkin SHDC chairman khawm chu hung suok nghalin, a thiemthu nam zutin hei hril a ta; ka thawpuihai hlak chu, “Engnga” ti tawng hmangha’n, “Tuikuk Pathien pa siem thei lo” an ti ang chauh an nih. Tuhin Mizoram state sawrkar hin SHDC election dingin hma a lak mek a, election hei um a ta, Hmar hnam sung buoina hi chu dam te’n hung fel el a tih, lo tinga ta, Union minister chun iem a thaw chuong ding?” tiin a hril a nih. Ahril nawk dan pei chun, HPC (D) Chairman pawlin MHWC sung hi an mi chawkchen vawng a nih a ti bawk a nih. (Manipur a KNO le UPF inthuruol thei naw leia Manipur sawrkar-in a nuom a ninga palzutin political dialogue tak ngiel khawm neipui thama a ruot naw ang tho hi ani ding a nih. Chu lo hrimah political dialogue chu hei neipui te reng sienkhawm, ram pakhat sung ni bawk, hnam khat sung ni bawk, pakhatin Kuki State, pakhatin, Tribal State ti tlat el hai chu, NSCN (IM) le India sawrkar thlungpui indawr ang tho hi ala ni nawk ta awn ding a nih.)

Iengpo khawm nisien, tuta Hmar hnam ngirhmun chu tharum ngai lova ei hmu thei ding pathum a chunga suk langa umhai khi lungawi taka lak phawt chu mipui ditdan le nuom dan a nih. Chuleiin, Hmar hnam sunga pawl hran hran, SHDC Chairman le a thawpuihai, HPC, Hmar Inpui, Mizoram Hmar Welfare Committee, HSA, Mizoram HSA, HYA, HCLF, HWA, Manipur HNU, Assam HNU, NC Hills HPU, Kohran thuoitu tin, Hmar khawtina VA/VC le mimal tin bakah HPC (D) Chairman pawl le President pawlhai ngei khawmin, a bawzuitu le a nawrtuhai chu sukbuoi lova mani theina zawn senga lo thangpui lem dingin HNA chun a ngenin a fiel seng a nih.

L. Z. Changsan
Secretary Information & Publicity

Dated: Hmar Runpui
28th August , 2014


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate