Responsive Ad Slot

Hmar Ṭawng Thua Ka Ngaidan

Thursday, March 10, 2011

/ Published by VIRTHLI
-Mr. Robert Wilson Thilsong, Shillong, Meghalaya

Hmar ṭawng hawrawp ei nei hmain sâphaiin ei awphawi dungzuia ei hmang dingin Roman Script hmangin A, AW, B, CH… an mi lo siem pêk a. Hi zova hin tiem le ziek ei thiem theina ding tiin ei ṭhuoitu hmasahaiin Bubul/Buhmasa tiin A, AW, B a ṭanin thiem takin an mi lo siem pêk a. Buhmasa tiema fethlengpuituhai rêng rêng chun, Hmar ṭawng ziek le tiemah harsatna an nei nawh. Entirna dingin- Mâi a ra liei liei, thingpui a khu hlut hlut, Lovâi an fe nguoi nguoi, tihai le a hawrawp inkawp tiem inchûkna-Biei, chiei, diei, fiei, ngiei; buol, chuol, duol, fuol, nguol; bieng, chieng, dieng, fieng; chuong, duong, fuong, nguong ti le a dang dang inchûkna ṭhatak siemin ei ṭawng ziek dân ding hi thiemtakin an mi lo siem pêk a, lawm um tak a nih. Buhmasa mi lo siempêktu, ei ṭhuoitu hmasahai kuomah chawimawina ka hung inhlân nghâl bawk.

Hmar ṭawng hi a thlûka innghat a tam a, hawrawp pakhat hi a thlûk leiin thil dang, hming dang dai kawk thei an ni tawl a. Indiktaka a thlûk hrietnaw chun lam harsatak vawng an nih. Entirna dingin- Ban=Post; Bân= Arm; Bân=hnawl tihai le chang=hard, chang=nei; châng=(raw) châng; châng=trap (English), châng=move tihai dâm le a dang dang an um a. Hieng thumalhai hi a lamdân indik taka siem a ni ding chun Hmar mihai laia Linguistic tienga Doctorate Degree nei ei tam pha leh ei hawrawp hi siem ṭhat dan um dingin ka ring. Hindi ṭawng hi Isu Krista pienghma, Indus Valley Civilization lai daia lo pieng tah, vawi ieng zât am a ṭhatna dingin a siem ta ding hriet lo, tuhin an ṭawng tiem inhawina dingin an siem â a î i (a ki matara) an hawprawk bâkah an neisa ang khin Hmar ṭawng hawrawp kum 100 nêka la upa lo, hi a ṭhat dân ding siem chu an hnuah ka la ngai nawh. Entirna dingin- “Damnaw kan kan kan kan a.”(We visited the patient again and again) ei ti chun ‘kan’ hi a tam khawp el a, a hmasataka ‘kan’ hi a thlûk an sâng meta, a dawta ‘kan’ ruok hi chu ân sâng hle nawka, a dawt nâwka ‘kan’ hi chu a hmasatak pa leh ân tluk nâwk a. Ieng tin am sawisêl um lovin ziek danglam thei ei ta ? tihai hi nakie chu siemṭhat a la ngai hle ding nîn ka ngai a. Hmar Language Monitoring Cell / Hmar Literature Society fel taka neia hmatieng ei sawn pei dân ding chu eini a ṭawng neituhai mawphurna a nih.

Tulai hin Hmar ṭawng ziek dân thuah insêlna nasatak ei tuok a. Hmar ṭawng hi Buhmasa lo fethlengtahai khan chu buoina ei nei nawh ei ti kha. Buhmasa fethlenghai chun a thlûkah ei chieng a, ei ziek thei a, ‘aw’ le ‘o’ tihai khawm ei thlierhran thei a. Amiruokchu, ‘o’ dit êmêm pa khan Hmar ṭawng hi a thlûk tawiah ‘o’ ei lo hmang ding ni ta sienkhawm, a thlûka chiengnawtuhai ta ding chun hmang indik harsa hlêng a tih, ti ka ring a nih. Tuta ‘o’ dittu le hmangtuhai hi Buhmasa lo fethlengpui tah, Hmar ṭawng thlûka buoilo, an ni tâk leiin an hmang thiem chau a ni a. Hmar ṭawng thlûk thiemsahai chau hin hi hawrawp hi an ziekthiem ding nîn ka ngai a. Hmar ṭawng la thiem lo, Buhmasa la khêl lohai ta ding chun Hmar ṭawnga thlûk tawiah ‘o’ hmang ding ti ta inla, Hmar ṭawnga inchûklai class 2-3 hai hin A, AW, B, ah a thlûktawi an inchûksa chuong nawh a, ‘o’ hmangna ding a nih, tiin indik hmak hmakin an ziek thei ka ring nawh. Amiruokchu, tuta Buhmasa fethlengtuhaiin tuta ei hawrawp hmang pangngai tienlaia mi ang kha chu Class 1 a inthawk khawmin lekhathawn tiem theiin an ziek thei nawk si niin ka ngai. Asan chu a thluksei le tawi a ziek ding ti um chuonglova a ni dân dâna ziek el kha a ni leiin.

Chuleiin, tulaia insêlna ‘o’ le ‘aw’ hmangdân kawnga chu ei hawrawp A, AW, B. ei inchûkna bul ei siem ṭhat hma chu tuta ei hmang pangngai, Buhmasa a inthawka Hmar ṭawng tiem theina lampui an siem hi la huntawk hlein ka hriet bawk. Amiruokchu, hunsawt a seiah chun ei hawrawp buoipuitu mithiem ei hung tam pha leh, ei A, Aw, B hai khawm thleng ding am ? siemṭhat ding am? a thlûk insâng, inhnuoi le lairawlhai siem dân zawnghai sien, mihai khawma awlsam taka an thlûk ve theina ding le eini a hmangtuhai ngei khawma buoina umlova ei hmang theina dingin ei siemsuok thei chun ṭha hlêng a tih.

Ṭ le Tr thua buoina hi chu a la nêp deuvin ka hriet.Ṭor Tr hi ngaituo chet chet chun Ṭ aiah Tr a ni ding chun Tripura ti a chun an mil thlap a, Trap tiah an mil thlap nawk a, amiruokchu ṭhangpui =Trhangpui or ṭhangpui: Ṭhalai = Ṭhralai or Trhalai etc… hi taka hin Ṭ kha Tr, in a thlâk nawk thei ta dêr nawh, Tr karah ‘h’an rawl nawk dai ! Chu umzie chu Ṭ aiah Tr le Thr hi inang chara hmang dingin A,AW,B, ah siemsa la ngai a tih.

Ṭawng hi a ziekdân le lam dân khawm hmang inhawidân le âwmang zâwnga siem kher kher hi chu a lo um chuong nawh. A neitu hmang dân le lam dân ang kha a ni el hlak a. Entirna dingin- Sap ṭawng chun B U S chu bas tiin an lam a, P U T ruokchu put an ti nawk a. Meiteihai lem chu English huithu an ti tawp el a nih. Asan chu BUS chu bas a ni chun PUT chu pat ni awm tak an ta an buoi el a nih.
A ieng ieng khawm lo ni ta raw seh, Hmar ṭawng ziek dân el nêka harsatna ei tuok ding chu tuta inthawka sawtnawte hunah Hmar ṭawng thlûk mawi le nalhai ei inhmang zo ding hi tuorhla um hlein ka hriet. Tulai naupang tamlem daihai hi Hmar School-ah an kai ta nawa, an chîntêta inthawkin English Medium School-ah, a pasie nau le a hausa nauhai khawm an kai a. Hmar ṭawng inchûkna bu ‘Buhmasa’ kha ei tiem ta naw leiin ei Hmar nau ṭhangthar la hung um pei dinghai chu iem an chang tawp ding ti chu ngaituo um tak an tah. Tulai mihai hin ‘Hriet’ khawm lam thiem ta lo ruol an na, an ni chun ‘Hrit’ tîng an ta; ‘Chuong’ khawm lam thiem ta lohai ‘Chung’ an ti nawk a. ‘Suong’ khawm ‘Sung’ an mi ti pêk pei ta leiin ei Hmar ṭawng thlûk mawi le nal hi nakie iem an mi changpui thlâwt ding chu tihai ngaituo tham a nih. Annihai hlak chu English Medium School-ah an chîntêt a inthawka kaiin, B.A.; M.A. le Doctorate Degree la tah dâm an ni nawk tawl bawk ta si. Tuta Hmar ṭawng thiemhai hlak chun a kum a khuoin mi dampui ta si naw nihai a. Ieng tin am ei Hmar ṭawng thlûk mawi le nal umhai hi sukhmang el lova ei hum ṭhat tlat dân ding hi ei zawng nasat ṭul hlein ka hriet a nih. Tuta inthawka ei bei tan naw chun, ei ṭawng ei sukboral zo ding a nih. A dang dangah la buoi lovin hma lâk nghâl tulin ka hriet !!!

Buhmasa hi sut thar nawk ṭeu inla, Hmar In tinah naupang um zât seng ta dinga inchawk seng dingin thupêk siem inla. English Medium School-a kaihai phawt phawt hin Buhmasa hi an Schoolah an hmang naw khawmin nu le pahaiin subject pakhatah ngai seng inla. Tuta inthawkin Hmar naupang rêng rêng chun Buhmasa hi an suo ngei ngei ding a nih, khawlai hmunah umin lekha inchûk sienkhawm, a thiem ngei ngei ding a nih. Buhmasa pass nawhai chu subject dangah Degree lo lahai sienkhawm Buhmasa an pass naw chun an Degree lâk chen kha pawm pêk lo el dingin, compulsory anga ei nei el hi thilṭul ni tah in ka hriet. English ngaihlutna le Hmar ṭawng ngaithana ei nei hi a pawi hle a nih. Mani ṭawng thiem lova midang ṭawng thiem hi thil inzakum laia pakhat a nih, ti hi ei hriet nawk zuol ka nuom. Hienga ei thaw naw chun ei ṭawng thlûk mawi le nal ei inhmang sawng el ding hi inlau um a tling tah a nih. Nuom inla, nuom naw inla ei ṭawng dinga Pathienin a mi namnghet(ordain) pêk a ni leiin, a sukvul le siemṭhat chu a hmangtuhai mawphurna a nih. Mani ṭawng hi a nuhmei, a pasalin, inzapui rêng rêng lo ding ei nih. Ei inzapui a ni chun Pathien hmusittu ei ni theina lampui a um a nih.

Mosolman-hai hi ngaituo ro. An naupanghai thawding le nakie tienga an hung umdân ding chu an nu le pahaia inthawka inpêksawng le invawng sawngtir peia um an nih. Vawisunni chen hin an hnam dân le sakhuonaah nghettakin an um a, khawvel nghawk khawp hielin an ringna an invawngtir thei a nih. Einihai khawm khi a chunga thu khi ngaipawimaw taka nei ngei ngei ding le sukpuitling seng dingin tiemtuhai ei infiel takzet a nih.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate