Responsive Ad Slot

SINLUNG LE HMAR ṬAWNG SUOKNA CHU HLA TAK A NIH

Saturday, July 3, 2021

/ Published by VIRTHLI

 -Thangsawihmang


Lekhabu ṭha chu a tiemtu an tam a, sawiseltu an tam bawk hlak. Bible chu khawvela lekhabu tamtak, tiemtu le sawiseltu an tamtak, niin hril a nih. Hieng ang deu hin L.Keivom le David Buhril lekhabu ziek ‘Biethu’ ti ka tiem chun ka’n hnik khawp el a. Amiruokchu, phek 70 chen ka tiem khawmin sawisel ding ka hmu nghal a. Ei ziektu ropui L.Keivom thu ziek, ‘Phuokfawm Histawri’ ti part I naa chun Pu Hranglien Songate Hmar chanchin ziek chu a sawisel nghal a. Ama hi Hmar chanchin ziektu hmasatak a ni leiin a thu ziek sawisel ding um tho sien khawm hmusit em em a, biek râwp el loin inpâk le chawimawi tlak niin kei chun ka hriet. A sawiselna thu chu tarlang chuong loin Pu Hranglien Songate thu ziek, hnam ta dinga hlu le innghatna tlak nia ka ngai pakhat chau zuk tarlang ei tih. 



“Lalruong hi Hmarhai Himaloi tlang sevel le Lungdingzo le Dimphai suoksana sak an nawr laia Vangai tlang chen phak a lo fe pawl laia mi a nih. Zauhrâng le Zawltleipui nau a nih; Vanhritin dawithu (dawihla) a hril a, a dawibur ṭha tak a pek leiin Dawithiem a nih.” (Hranglien Songate: Hmar Chanchin, phek 119). Hi hi thudik a nizie namdetna nia ei hriet chu hieng ang hi a nih. EFCI Pastor Lipui Betu chu Hmar bielah a hung inzin a, Vangai tlangdung chu Bawmhai chun an pi Lalruong rawiin an lo hluo thu a hril a. Eini’n Vangai Sumtuk ei ti khawm hi anni chun ‘Vangai Sûmtuk’ an lo ti thu a hril a. Vangai Sûmtuk chu Bawm tawng chun ‘Vangai Sûmin a bawm’ tina a ni thu a hril bawk. Betu chu Bawm hnam kaupeng pakhat, Bawm chu Hmar hnam kaupeng a ni thu a hril bawk. Lalruong chanchin chu Zo hnathlak po poin tienami angin ei nei vawng a. Vangai tlangdung le Tuiruong dunga Lalruong sulhnung nia ei lo hril hai ruok hi chu thil ni thei lo, phuokfawm a ni ring a um. Lalruong chu dawithiem ni ngei a ta, thil ni thei lo, a chanchin hrila um ruok hi chu phuokfawm a ni chu ring a um. Chuleiin, Pu Hranglien Songate Hmar Chanchin a lo ziek hi sawisel ding chu um ngei a tih. Amiruokchu, pi le pu thu le hla a lo ziek hi thudik a nizie besan ding tam tak umin ei hriet. Ei mihrâng lo thi tah, an thi hnung khawma suk muolpho tum a, an dierkei hlip pek ṭâwk ṭâwk tum chu thaw chi niin ei hriet nawh.


Phuokfawm Histawri Part II naa chun L. Keivom chun hienghin a thu hawngna a ziek a. “December 10, 2004 (1000-1600 hrs) khan nuhmei magazine editorial board huoihotin Young Learners’ High School Churachandpur-ah HMAR TROBUL SEMINAR HMASA TAK 2004 an nei a. Hi seminar-a hin mi parietin Paper an buotsaihai chu an tiem baka mi paliin thu an hril a, hril tlangna an nei bok a. Chu Seminar thutlukna siem le repawt, phek 35-a sei, a meijang hlaptu le dawikungpua ngai Thangsawihmang Songate buotsai chu February 2005 khan a buin an insuo a.” (Biethu phek 39). Hmar Ṭobul Seminar Hmasatak a sawiselna chu a kim a changa hril loin tlawmte chau zuk tarlang nawk ei tih.


“Seminar thutlukna hi thu boruok mei mei a nizie hre thei nghal ei tih. Boruoka in bawl an tum suknghetna ding thu le hla an fawm khawm hai chu chîk taka ei chanchin hlui le thu le hla sui hlaktuhai chun ngairuotna khawvela chenghai thu phuok khawm le pasalthra ramsuok anga lutchil ngam lo, titi lengkhawm besana ei histawri suituhai thu vuok thlak a nih ti hre thei nghal an tih.” (Biethu phek-41). Hieng hin Hmar Ṭobul Seminar chu a sawisel pei a. “Kum 1960 kuma sut Readers’ Digest World Atlast mapa chun China ram, Sezechuan Province sung Yalung vadung pang, Chamdo saktieng khawruo chu Zo hnathlakhai hung suokna SINLUNG khaw hmun niin an tarlang a, tiin a ziek a. Inrui inhai loa hieng thu ziek ngam ding chun huoisen dawbol el baka, vun sa dawbol put ngai ka ring. A tiemtu khawm inzakin ei hmai a sen el a nih.” (Biethu, Phek-45). 


Hieng ang hin Hmar Ṭobul Seminar 2004-ah ziektu pariethai thu ziek chu a sawisel pei a. “Pasalthra thangsuo tum chun ramsa tamna buonnel ramngaw chu ral thlir el loin a lut chil hlak ang bawkin, eini khawm ei hnam chanchin ei sui nuom tak tak a ni chun taima tak le huoisen takin lut chil ei tiu. Lut chil ngam tak tak si lo a, a hadamna china, thosilen hnuoia, nuhmeihai puonbil phena histawri phuok tum ngawt el chu mani chauh ni loin hnam pum muolphona ei ni thei a nih,” tiin. A zie naw hlak ngei el, hieng lawm lawma ziektu dang hei hmusit el chu, mani tawtawrawt chu mut rak inla khawm mi dangin an hriet chuong nawh. Sienkhawm, kei chu ka lung a sen chuong der nawh, a mi ngaidan ang taka a hril a ni leiin invêt inpâk angin ka la’n nui vur vur zing tho a nih.'


SINLUNG A UM CHIENG

Pasalṭha thangsuo tum chun ramsa tamna, buonnêl ram ril chu ral thlir el loin an lut chil hlak a. Thosilen hnuoi, Nuhmeihai puonbil phenah thangsuo an tum bawk nawh. Chuong angin pasalṭha, Rev. Lalremliana chun a hmun ngeiah a lut chil a, March 2012 hin SINLUNG chu a ke ngeiin a hmun a hang sir a. Sinlung chu China ram, Szechuan Province, Chamdo saktienga um, a lai taka chun Yalung vadung chu a luong tlangthu khawm a hril a. A umna hmun khawm Longitude 100.50 E le Latitude 31.3 N, insuntuona taka um a ni thu khawm a hril bawk. Amiruokchu, Mizo ziektu ṭhenkhatin Sinlung a um naw thu an la khek pui ngam tlat hi chu thilmak a nih. 


Sinlung chu phuokfawm histawri ni loin a um ngei a ni chu ei fie tah. Ama ziektu ropui, L.Keivom ngei khawm inhma chun Sinlung a um ngei a ni thu hlain a lo phuok a. “Aw kan Sinlung khawpui chul hnung, Hung indin thar nawk la,” tiin, perkhuong le sakin a lo insawi hluo hluo khawm ei hriet. Hnam hla chau ni loin Pathien hlaah chen khawm Sinlung hming sâmin Rev. Lienrum chun, “Kan Sinlung ram, kan Sinlung ram, Ram boral ding chunga kan leng,” tiin Sinlung hming hlain a lo inzawt a. Chu ang bawk chun Rev. Khuonga khawmin, “Ei lengna khaw Sinlung ram ni a kin pha, Zion tlang sipa nunkhawnuoma lengin,” tiin hlain a lo inzawt bawk. Chau chu ni loin ringlo hunah Hmar pi le puhai chun thu le hlaah Sinlung hming an lo inzawt bawk. Chuong sa khawmin Sinlung a um nawh, ti chu Hmar ta ding chun thilmak tlingin ei hriet. 


Amiruokchu, Rev. Lalremliana chun a ke meuin Singlung a hang sir hnung khawma ‘Sinlung a um nawh,’ la ti ṭawk ṭawk el chu a va mak lawm lawm de aw! Hieng mi hi chu thudik khengbet, Isu hmel an hmu hnung khawma la ring nuom lo, Pharisai le Sadukaihai ang niin ei hriet. “Sinlung a um nawh” tia la ṭhang ṭawk ṭawk el chu a mak ngei el, hril dan ding hlawl ka hriet nawh, ‘a mak’ ti bak chu. Ama Rev. Lalremliana ṭawngbau bawk zuk haw inla, “Mihring muhil tak tak te hi chu han kaitho ila awlsam takin an harh mai a, muhil der eraw chu han sawi nawk nawk mah ila zuk harh thei hau lo ni a.” (Chhinlung Chhuak Zofate, p-27). Ama hril anga in tehlem thaw chu thudikin a sawi nawk nawk khawmin an har thei hlawl naw chu a nih.


Zo hnathlak po po ta dinga hnam pasalṭha, Sinlung a ke ngeia sirtu, Rev. Lalremliana hi chawimawi tlak niin ei hriet. Chuleiin, Hmar Art And Culture Society, Pu Dr. Rosiem Pudaite rawi a, Rengkai Community Halla an chawimawi kha hnam thaw ding reng niin ei hriet. Chun, chawimawina hnam puon (Hmar puon) an insiltir khawm kha a phu hlie hlie niin ei hriet bawk. Hmar puon hi hnam puon a ni leiin mi naran insiltir ding an nawh. Rev. Lalremliana hai ang, hnam pasalṭha insiltir ding niin ei hriet. Chuleiin, thu tam hril loin, “SINLUNG A UM NGEI” tiin benediction insam e lei tiu aw. A nuom naw chu lo Amen ve dal raw hai se.


HMAR ṬAWNG SUOK DAN

Hmar ṭawng chu upa tak, hriet phak lo huna suok ta niin hril a nih. Amiruokchu, L. Keivomin Hmar ṭawng suokna hun chu hnaite nia a hril ei pawn thei am, la zuk tarlang hmasa phawt ei tih. “Old Kuki Group lai khawm Hmar hnam le ṭawng hi a naupang tak, Lusei ṭawng le inhnai tak, ‘tuta Hmar ṭawng’ ei ti lem hi chu kum 1800 A.D. hnunga Lusei lalhai awpna hnuoia chenghaiin Lusei ṭawng le inchawkpawl an hung ser suok, “Khawsak ṭawng” tia hriet, Mizoram hmar tieng pana a hawna inpem nuhnung haiin an hmang leia ‘Hmar ṭawng’ tia hung suok, Senvona chanchinṭha a hung lut hnung, Gospel puong darna hmangruoa hmang a ni leia Ṭawng tlanglawna hmang chau a nih.” (Hmasawnna Thar July 22, 2020). A va mak ram ram de aw, hlak chu lu an hai chum chum el a. Pi le pu thu le hla hi Hmar ṭawng indik takin ṭawngbaua an lo inpeksawng a nih. Lusei ṭawng an hmang der nawh. Chun, pi le pu thu le hla hi Burma rama um lai, Mizoram an lut hmaa suok deu vawng niin hril a nih.


Entirna dingin pi le puhai hla pathum chau tarlang ei tih.


1. Khaw Sinlunga kawt siel ang

Ka zuong suok a,

Mi le nêl lo tama e;

Hriem mi hraih,

Chekin chau zo rawh. (Butu Khuonglawm Hla)

2. Sikpui inthang kan ur laia,

Chângtuipui aw sen marilli kang intan;

Ke ralawna ka leido aw,

Sûnah sum ang zânah mei lawn invâka e.

(Sikpui Hla)

3. San khuoah lenpur a tla,

Mi raza tlan ratlier a;

Lai inra’n dang zo lo ve,


Darlaizo hlawlâma pe. (San Khuo Hlapui). Hmar hla hlui ei tarlanghai naw khawm hi hmar pi le pu thu le hlahai hi Lusie ṭawnga phuok a ni der nawh. Mizoram lut hma kum 1800 A.D. hma, Kristien ei ni hma, kum 1910 hma daia phuok a nih. Mizo ziektu ṭhenkhat Hmar hnam hrilhnawm pawl, Hmar hming le Hmar ṭawng suokna hnai taluoa hril pawlhai hi chu an thu ziekah anni le anni an inpal buoi mei mei niin ei hriet. Hranglam Hla, “Tiena raw khuo ansienga khaw Sinlung-ah, Hrangkhup le Ṭhâwnglai nunkhuo lo phâm,” ti hi Sinlunga inthawka inṭan a na, a hun tak chu hriet phak an nawh. (H.V. Vara: Hmar Hla Hlui, p-10). Chun, Butu khuonglawm hla, “Khaw Sinlungah kawt siel ang, ka zuong suoka,” ti khawm hi Pu H.V. Vara chun San khuoa a umlai kum 900 A.D. vela phuok niin a hril. (H.V. Vara: Hmar Hla Hlui, p-20). 


San khuoa umlai chun Lusei ni lo, Hmar pachal Liendang chu hlaphuok thiema hril a nih. Hla tamtak a phuok a, chu chu ‘Liendang Hla’ ti a nih. Chuong hlahai chu Lusei ṭawnga phuok a um der nawh, Hmar ṭawnga phuok vawng a nih. Khawltuo a ngaizawng hrietzingna dingin lung a phun a, chu chu hlain hieng hin an zâwt a. “Tina Pi Puin thlafamin hrânglung an phun, suilunglêngin chaltuoiin hrânglung ka phun,” tiin. Tienlai ziek le tiem an thiem hma chun Pi le Pu thu le hla hi ṭawngbaua an lo inpêksawng vawng a nih. Chuong chu eini ṭhangtharhai ta ding chun hmangruo ṭha tak a nih.


Lusei ṭawng le ṭawng danga phuok ni der lo, Sikpui Lam Hlapui, “Sikpui inthang kan ur lai a, Chângtuipui aw sen marilli kang intan,” ti neka upa Zo hnathlak hnam dang hla ei hriet nawh. Pu Hranglien Songate chun an ṭanna hriet phak lo hun, kum 1950 chen Sikpui Ruoi hi hmang niin a hril a. Ringlo hun Mizoram lut hnung khawmin Sikpui Ruoi an la hmang a, Sikpui an lâmna zawllung khawm Mizoram Zote khuoah hmu dingin a um. Chun, kristien ni hma chun Sikpui Lam Hlapui hi an la sak dap dap a nizie Mizoram, Vaitin khaw kawlah Zawllung a um a, Manipur, Senvon ram, Zopui tlangah Zawllung a la um bawk. Zo hnathlak unau, hnam dang ṭhenkhat chun Sikpui hla hmangin Israel hnam inhmang niin an inhril lut a, Manipur Hmarhai ruok chu hi hla hmang hin Israel hnama inhril lut an tum nawh;Israel hnam inhmang an ni bawk nawh. Chuleiin, patling hnunga ser inthi zel zula tan an um bawk nawh. Ringnaa Israel, ringnaa Abraham thla ei ni a huntawk. “Ringlo huna Hmar pi le pu hla ei tarlang le ei tarlang naw hre zingin Hmar ṭawng suokna 1800 A.D. hma dai, Senvona chanchinṭha a lut kum 1910 hma dai a nih,” tiin kut ben ṭhap ṭhapin suktawp el ei tiu aw.


16.4.2021

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate