Responsive Ad Slot

JERUSALEM TEMPLE TLANGAH - II

Saturday, June 12, 2021

/ Published by Ralsun Hmar


~ Rev. Alan L Thiek

Kum 70 AD a hung inher suoka, April Thla, Fêkan Sâkhawhmang hma deuin General Titus (39 AD- 81 AD) È›huoi Roman sipaihaiin, Isu Khrista hrillawk ang ngeia Jerusalem khawpui le Temple chu sukse dingin an hung inhuol khup el taha. General Titus le a sipaihai hi Rom sorkar laka hel Judahai tukdawl dinga hung inthawk an nih. Ei Lalpa Isu Khrista’n zirtirhai, hun rinum hung tlung ding hun a hrilna hmun Olive tlâng (Mk 13:3) ngeia khan Roman sipai Legion 10-na haiin È›hang hmun an khawha, Jerusalem Tlak tieng  Legion 12-na le 16-na in È›hanghmun an khaw veha,  Jerusalem Sim tieng Legion 5-na È›hang hmun an rem ve thunga, Jerusalem khawpui chu râpum taka lockdown a ni der tah. Jerusalem le a sûnga umhai chu dolung le sek inkara um ang, intâlsuok dân ding hrim hrim um ta lo dinga inhuol khum an nih. General Titus hi rârêl thiem tak  a na, Fêkân Sakhawhmang inser dinga hmun tin ram tina Jerusalem pana  hung Judahai chu khawpui a’n luttir peia, an suok ruok chu a phal ta nawh. Hmelma hi thalngul le fei chauha hne an ni nawhzie thurûk hrechiengtu a nih. Roman sipaihaiin Jerusalem thla nga an inhuol hnung chun a tlu taha, thla nga inhuolkhum a ni sunga Jerusalem khawpuia umhai tuorna rapthlak zie hi “Hrilin a siek nawh” an ti ang hi a ni awm. Jerulsalem kula inthawka suokdawk an manhai chu khrawsah, kul bang ep zawngin an hemde peia, a tawpa lem chu khraws phunna hmun ding le khraws ding thing khawm a um ta naw hiel  niin an ziek.  Chanchin suitu Pu Reland lem chun, Roman sipaihaiin hieng lawm lawma Juda helhai sawisaka, a hawna khrawsa an hemde el hi, an suol thaw rapthlâk tak, an Messie ngei khrawsa an hemde leia, rorêlna an phu tawk an chunga tla angin a ziek hiel. Hi bâkah È›am leia nu le nau tuor nasatzie, mihriem thaw dinga awm loa ngai, mani nauhai thata an sa fa hiel khawm an um a nih. Judahai tuorna  nasat zie le lainatum zie hi mita hmutu ngei Juda chanchin ziektu Josephus Flavius in a ziek  The Jewish Wars bu 5 & bu 6naah chieng êm êmin a’n ziek.


General Titus hi pa rorum ni si, ngil nei tak el a na, Jerusalem le Temple suksiet a nuom naw leiin Juda helhai hi vawi tam inpe dingin a ngên a, an inpek chun an sa hum dingin a tiem el bakah, Temple tlâng  sung le Temple inhuonna daibang (Temple court)  sunga   Juda hel inkulhai chu suok dingin a vêl a vêlin a ngena.  Pu Titus È›awngbau ngeiin “In Temple le hmun thienghlim hum a ni theina dingin, indo dân kalhmang bawisie meuin, him taka Temple tlâng suoksana hmun dang a indo dingin phalna chen ka pek cheua  (I again departed from the laws of war, and exhorted  you to spare your own sanctuary and to preserve your holy house to yourselves. I allowed you a quiet exit . . .I gave you leave to fight in another place, J. Flavius, The Jewish War, Book 6, Ch 6). Hieng ang khieua General Titusin a ngên hnung khawma Juda helhai hin an bengkhawn chuong naw leiin Roman sipaihai hin indawina È›hang der lovin kut an thlak taha, maicham umna hmun, thiempuhai chauh lut theina hmun thienghlim chu indona hmunah an changa. September thla, 70 AD chun, Herodin mawi le ropui êm êma a bawl Jerusalem Temple chu meiin an raw ûta, ei Lalpa Isu Khrista’n a hrillawk ang ngeiin  a lung bang le banhai pakhat khawm inthuo hrim um lovin an rawt nam  vawng tah a nih (Mt 24:1-2; Mk 13:1-2; Lk 21:5-6). A rapthlak hle’l.


Indo sung hin Juda mi a nuoia tiem an thiha, sâng têl sala mana zawr an ni bâkah, Rom khawpuiah hawn khat È›huoi thlakin an uma, ennuom siemtua hmangin rawt ram an nia, a thi mahla tlawmte chau ti naw chu Judai rama hin Juda mi  an um ta naw ang tluk a nih. Juda hnam hi Judai ramah an chimit tah ti suklangnain, Rom sorkar chun a ram hming “Judai Ram (Judea)” ti chu, tienlaia a ram lo hluo hmasatuhai hming chawiin Palestina (The land of the Philistines) ti hming thar a’n buka. Hi hming Palestina  ti hi a nih tu chena khawvelin a buopui lut lut el ta chu! Kum 134 AD in Rome Kumpinu Hadrian remruot angin Jerusalem Temple tlâng, Judahai Temple ngirna taka khan Rom hai pathien temple Jupiter Capitolinus an bawla, hi china inthawk lem hin chu Juda mi hrim hrim Jerusalem lut phal an ta nawha, a lo lut lui an um chun, dân ang taka that thieng an nih. Judahai ta ding chun a mang ang thlak ta hle el. Judahai hi Pathien hnam thlang, Pathien vochuom hnam nihai sien khawm, suol thawa, Pathiena inthawk an pethmang chun, Pathienin an dawi naw hle a nih ti a chieng hle el. Amiruokchu, hi hi Judahai tawpna a ni nawh.


Khawvel sorkarna hung inthlâk danglamin Mawsawlman ral a hung liena, 638 AD in Mawsawlman haiin Jerusalem khawpui an hung lâka, hi taka inthawk, kum 1099 AD – 1187 AD inkar, kum 88 sûng Khristien fierfík pawl “Crusades” an ti haiin an awp sûng ti chauh nawh chu, Palestina le Jerusalem khawpui hi Mawsawlman hai awpna hnuoiah a um ta char char a nih. Hi hun sûng hin Temple tlângzawla a chung eng vur, Mawsawlmanhai hmun serh Dome of the Rock an ti le Al-Aqsa Mosque hai hih bawl an n’a, Dome of the Rock hi Jerusalem Temple ngírna hmun chara bawl niin mithiemhai chun an hrila,  hieng hai pahni hi vawisun chen Jerusalem Temple tlângah a la ngir zing a nih. Mawsawlman haiin Palestina ram kum 1291 lai an awpde hnungin kum 1917 khan Kumpinu Sorkar  a hung lien taha, Palestina le Jerusalem khawpui chu Kumpinu Sorkar hnuoiah  umin, kum 1948, August 14 khan Judahai chu mani kea ngira, mani sorkar indinin  independence an puong taha. Kum 142 BC-63 BC inkara "Hasmawnian Lalram" an ti ngîr sûng pova mani kea ngira, mani ro inrêla, zalên taka rambung pakhat anga an khawsa kha, kum 1948, August ni 14 a State of Israel a pieng khan, Judahai hi ‘ka ram’ ti ding neiin an um nawk chauh a nih. Kum 2011 sung a tla a nih. A sawt veng veng kher el!


Israel ram a hung ngirsuok nawkna dinga Judahai lam hraw hi a kho inkhamin a harsa êm êma, È›apna ruom vawi tam hrawin, thisen vadung vawi tam  an palkaia, lunginsietna È›hang der lova thina khawpuia a maktaduoia tiema hawl lût hum huma an um lai khawm a um. Hienga Israel ram a hung ngirsuok nawk el hi khawvel history a dingin thilmak a tlinga, Pathien um ring mumal lo, India Prime Minister hmasa tak, Pu Jawaharlal Nehru meu khawma  Judahai chungchang hi hieng hin a ziek, “Juda hai, ka ram ti ding khawm nei lo, sawisak le sukdudana hril ruollo nerthleng le a telpuia rawtna tuok zing zing, mang lova an nina kum 2000 chuong an vawng him zing hi history a thilmak an nih”  a ti hiel a nih (It is one of the wonders of history how the Jews, without a home or a refuge, harassed and persecuted beyond measure, and often done to death, have preserved their identity and held together for over 2000 years, Nehru, Glimpses of World History, p.86). Pu Nehru ti ang hin Judahai hi ram neia, an hung ngirsuok nawk el hi thilmak a tling hrim a nih. An ram kum 2000 chuong mi awpdêna hnuoia uma, khawvel kil tin kil tanga hnawt dara um hnung, kir nawka an ram inngir nawk hi khawvel historya Judahai naw hih an la um nawh ti hi, thudik muhlum a nih. Hi hi thilmak a ni hrima, hi neka thil mak khawm Judahai chunga hin a la tlung nawk ngei ding a nih.


Kum 1948 a Israelin ‘independence’ a puong char khan, an unau Arab, an sir le vêla umhai po poin an do hrawn nghâla, an tum tak chu Judahai nuoi chimit a nih. Amiruokchu, nuoi chimit ta nêkin, a ding chang lemin Israel a È›hanga, an indo zât Israel a hrat tul tula, ram khawm a zauh liensa zie. Anni kâra inngei lona, inthûk taka inphûm, dam thei ta lo ruÈ›o hi a'n khat tawkin a hung inirsuok nawk hlaka. Tu kum May 10, 2021 a Isarelhaiin Jerusalem Ni an inser ni taka ‘indona’ suok khawm kha hi buoina fepei inirsuok nawk  a nih. Tu È›uma Israel le Hamas ni 11 lai an indo sung khan, an inkulna Gaza ‘strip’ a inthawkin Hamas haiin rocket 4340 bawrin Israel an kâp hmana, hienghai laia rocket  zaah sawmkuo (90%) chu Israel haiin  vân boruoka a umlai an kapthlâka, indo leiin Israel mi 12 an thi. Israel Defence Forces (IDF) haiin Hamas hai inkulna le ralthuom siena vawi 1600 lai  an bomb lêt veha, Gaza Health Ministry thusuok chun Palestina mi 240 lai an thiin a hril. Kum 2014 khawm khan Israel le Hamashai hi nasa takin an lo indo a, ni 50 sûng an inkap hnungin August 26, 2014 in an inchalrema, hi inchalremna hin kum 6 lai a daih. Tu kuma Israel le Hamas hai inchalremna khawm hin kum 5 bawr chu a daih an ring thu mithiem haiin an hrila, anni pahnih kara hin inremna dettak um el thei dingin a la’n lang hri nawh. A ram chawngpu inchu ve ve an na, an nina lai a um ve ve bawka, an khat tawkin an puok nawk rup hlak ding chu a ni awm.


Ani ngei! Jerusaelm khawpui le Temple tlânga hin, iengtikam muongna le remna tak tak um a ta? ti zawna hi, khawvel them thiemna chun  dawn harsa tak, dawn thei lo ang tluk a nih. Amiruokchu, muongna le remna hun chu a la hung tlung ngei ding a nih, a hun ei hriet naw lem chauh a nih. Hrânghlui le Thlaraua miril Rev Thangngur È›awngbauin, Kanaan phaizawl, Saron par mawi, tiena Romhaiin an lo sukthliek kha zalênna ropuiin hilai hmuna hin a la hung inÈ›huom ding a nih. A ram neitu, a ram chawngpu inchua buoi buoina rama hin a chawngpu  indik tak a la hung nawk ding a na. Kum 2000 lai liemtaha hi khawpui sûnga ‘dân ang taka’ thiem naw an inchang, khawpui puoa È›awngsephur thinga an khai kang Isu Khrista kha a la hung nawk ding a nih. Hi lai muol le tlâng hi vawi khat a lo sukhnîng taha, vawi khat a la hung sukhnîng nawk ding a nih. Indiklo taka rorêl pêkin a uma, tu ruok hin chu rorêltuiin a hung ding an tah. Ka hril nuom chu hi hi a nih, thing È›awngsephur le È›ibaiuma khawvelin a ngai kha, Thlarau mita hmutu ta ding chu “Inremna Thing” a na, hi thing a ngei hin Pa Pathien le Naupa Pathien chun remna thu an thlunga, chuleiin a khawpui khawmin a hming “inremna bulÈ›hut” (foundation of peace) ti hi put awm hlie hlie a nih, Hnuoi le Vân inremna thu an thlungna hmun a ni meuh siha. Saron pâr mawi, Vân Lalnau an thliek hnung kha, inremna thing, a tliekna hmun ngeia hin zalênna ropuiin la hung inÈ›huom a ta, suol, È›itna, thina le rinumna hai po pova inthawkin mi’n zalentir a ta, chu pha chun sa le mihriem khawm do râl bângin ei lêng ta ding a nih. Chu hun chu a nih, nghakhla taka ei thlîr chu!

Thaldo 8, 2021

Sielmat

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate