Responsive Ad Slot

A THU ZIEKIN MIT A SUK THǏP NGEI EL

Wednesday, August 26, 2020

/ Published by Simon L Infimate

 ~ Thangsawihmang

Pu L. Keivom hi thu le hla tieng chu a hausatak a ni ring a um, a thu le hla ei tiem chun hrietna tuihnar a tling a, Hmar Hla suina ei tiem chun na a ver a, Zoram Khawvel ei tiem chun na a ver sawk a, Translation (Thu le hla inlet) ei tiem chun na a ver tlang hawk el a nih. Gitanjali, Mizoram University chun Mizo ţawngin inlet an tum mêk lai Pu L. Keivom ruok chun Hmar ţawngin a lo inlet zo dêr hman a. Sap hla inlet lem chu ama nêka thiem Zoram Khawvela an um kei chun ka ring nawh. Thomas Campell hla, 'The River of Life' ti Mizo ţawnga an let lem chu a nêka ţha um thei ring a um nawh. Amiruokchu, July 22, 2020, Hmasawnna Thara a thu ziek, ' Hmar ţawng Rurel' ti ei tiem ruok chun mit a sukthîp ram ram ngei el. Mizo ziektu ţhenkhatin Hmar hnam le Hmar ţawng hmusit taka an hrilhnawm ti nâka laia Hmar ţawng suokna hnaite chau nia a hril kha ka tiem chun hner ka eû zawk zawk el a nih. Hieng ang hin ama hril ang takin tarlang ei tih.



"Old Kuki group lai khawm Hmar hnam le ţawng hi a naupang tak, Lusei ţawng le inhnai tak, tuta 'Hmar ţawng' ei ti tak lem hi chu kum 1800 AD hnunga Lusei lalhai awpna hnuoia chênghaiin Lusei ţawng le chawkpawl an hung ser suok, 'Khawsak ţawng' tia hriet, Mizoram Hmar tieng pana a hawna inpêm nuhnungtakhai'n an hmang leia 'Hmar ţawng' tia hung suok, Senvona Chanchin ţha a hung lut hnung Gospel puong darna hmangruoa hmang  ani leia ţawng tlanglawna hmang chau a nih," tiin a hril a. Hieng hin a la hril nawk ta deu deu a, "ţawng thiem ding chun lekhabu eini ţawngin a um naw tlat a nih. Ei tiem rawn tak BSI sut Baibul hlak chu ei ţhangmawbâwk laia a pikhawi a  ni bawk si," tiin, a hril nawk ta deu deu, mit a suk thîp ram ram ngei el. A thu ziek hi ei  ngaituo veng veng chun mani hnam le ţawng inzapui khawm a hawi bâk el. Mahatma Gandhi chun, " Ka nu nene ka chel det angin ka nu ţawng chel det tlat ka ti, hi chau hin damna fiertui a mi pek thei,' tiin a hril. (I will cling to my mother's tongue as I clinged to my mother's breast, it alone can give me a life long milk).

Duthusâm tling naw sienkhawm ţawng inchûkna ding Hmar Grammar ei nei a, Manipur tlangmi dang khawm eini neka lekhabu ţha an nei bik nawh. Chun, Literature Society khawm Hmar Literature Society nêka insang le chunghnung an um bîk bawk nawh. Chun, duthusâm tling naw sienkhawm BSI sut Hmar Bibul nêka Hmar ţawng indika ziek Baibul ei nei bawk nawh. Chuleiin, ţawng inchûkna ding Hmar Grammar le BSI sut Hmar Baibul ei nei hi lawm a um takzet a nih.

Pu L. Keivom chun Hmar hnam hming suokna khawm hieng hin a hril a, "Zo hnathlak Kabaw phai le Chin Hills-a kum 300 neka tam ei um lai khan hnam hminghai hi a la pieng nawh. Hmar hming lem hi chu Hmar hnathlak a tam lem daiin Mizoram ei suoksan hnunga pieng chau a nih. Hmar hming hi pi le puhai phuok ni loin kum 1800 A.D. hnunga Lusei lalhaiin Mizorama inthawka  hmar tieng pana fe pawl an hrilna ţawng hnam hminga ei put mei mei a nih." Sawrtui Magazine Thlazing p, 8). Pi le Pu thu le hla ţawngbaua inpêksâwng pei, tuta zieka um ta hi  chanchin (History) suina dinga hmangruo ţha tak a nih. Hmar hming suokna kum 1800 A.D. vel a ni naw thu ziektu ţhenkhat thuziek zuk tarlang ei tih.

1. "Hmarhai chu Sinlung an suoksan chun China roreltu laka an hung zalên a. Hmar chu ţawng hlui 'Hmarh' tia inthawka lak a nih; chu chu 'zalen' tina  nih. (Hranglien Songate: Hmar Chanchin p, 33).

2.  G.A. Grierson ziek kum 1904 Linguistic Survey of India, Part III, Vol-VIII chun Chin mi Hakka le Falam chun Lusei le hnam dang Pawi ti lo po chu 'MHAR' tiin an ko thu a ziek a nih.

3. "Khawchhaka kan awm lai chuan  Luseihote hi Pawih chuan 'Hmarh' min ti a, Paite chuan Duhlian min ti ve thung ţhin." (C. Lalzudinga: Thu leh Hla March, 2015)

4.. " Lianduka khua le Lunkhua inkarah "Marva' an ti, lui pakhat a luang a, tukhum sam zialho hi 'Mar' an ti a, Marho lui tina a ni. "Hualngo Literature And Cultural Association: Zofate Chanchin p, 75). Vadung chu Lusei chun 'Lui' an ti a, Hmar ruok chun 'Va' an ti hlak, Parbung rama khawm Vadungpui le Paiva a um.

5. "A tirah chuan Pawi le Hmar hi hnam hming a ni lova, Kâwl-vai pawh ni sela hnung lam sam zial phawt chu 'Hmar' ti a ni, tin, mipa hma lama sam zial tawh phawt chu 'Pawi' tih an ni mai bawk." (Jem, Thawnglinga: Chin-Mizo Chanchin p, 37).

6." Hmar mean people who wear chignon or hair twisted into a coil at the back of the head. The Pois are all those tribes who tie the hair in a knot on forehead, and they are identical with the tribes styled in Chins in Burma. " A.W. Davies: Gazzetteer Of The North Lushai Hills, 6&7).

7. " Hmar means Lushai or other tribes the men of which wear their long hair done up in a knot at the back of the head, in contradiction to the Pawi, etc. who wear their hair in a knot on the forehead or on top of the head. " J.H. Lorrain or Pu Buanga Dictionary).

Ei phuokfawm ni dêr loin Mizo ziektu le sap ziektu chun Lusei chen khawm 'Hmar' tia an lo koa inthawk hin Hmar hming chu Lusei hming nekin a hmasa lem fiena niin ei hriet. Hmar upahai hi hnam dang pi le puhai nêkin thu le hlaa an lo changkang lem leiin Mizo ziektu ţhenkhat chun Hmar ţawnga thil hming chen an min chupui a nih. C. Lalaudinga chun Hmar-âm  khawm hi'Lusei puanfên tina  a ni' tiin a hril. Chun, a ţhen chun  'Mizo-âm' an ti bawk. Pu Buanga ruok chun hieng hin a hrilfie, "Hmar-âm means the name of a women's skirt or kilt originally belonging to the Hmar tribe." tiin. Hmar hnam le Pawi hnam hming suokna chun kum 1800 hma dai, Sinlung suok hnungtienga sam intawm chu 'HMAR' an ta, hmatieng le lusipa sam intawm chu 'Pawi' an tih, chu chu Hmar le Pawi chun hnam hmingin ei put zawm pei a nih.

Pu L. Keivawm chun Hmar ţawng chu kum 1800 hnung, Senvona chanchin |ha a lut kum 1910 hnung Gospel puong darna hmangruoa hmang leia ţawng tlanglawna hmang chau a ni thu a ziek a. Hi thu tak hi chu, "Hei ha, hum ha, Babre Bab" ei ti naw thei nawh. Hmar ţawng suokna chu Mizorama lut hma dai, ţawng tlanglawnin an lo hmang leiin Hmar pi le puhai chun Hmar ţawngin thu le hla kûr ngei nguoiin an lo phuok a nih. Pi le pu thu le hla hi Hmar ţawng vawng a nih, Lusei ţawng a ni dêr nawh. Sikpui lâm le a hla lem hi  Lusei lâm hla nêkin upa lem daia hril a nih. Pu Hranglien Songate chun, "Sikpui lâm hi Manmasi nauhai lâma chun a upatak a nih. An nei hun hrietlo kuma inthawk kum 1950 chena hmang a nih," tiin a hril. (Hmar Chanchin p, 155). Sikpui lâm hla chu Lusei hla chu Lusei ţawng ni lo, Hmar ţawng ngeia phuok a ni thu zuk tarlang ei tih.

Sikpui inthang kan ur lai a,

Chângtuipui aw sen marilli kang intan;

Ke ralawna ka leido aw,

Sûnah sum ang zânah mei lawn invâk e.

Hmar ţawng chu ţawng tlanglawn hun sawt taka inthawka ei lo hmang a nizie a fie tawk a nih. "Hranglâm Hla, 'Tiena raw khuo an sienga khaw Sinlungah' ti hi Sinlunga inthawka in\an a na, a hun tak chu hriet phak an nawh." (H.V. Vara Hmar Hla Hlui p, 10). Butu khuonglawm Hla, 'Khaw  Sinlungah kawt siel ang ka zuong suok," ti khawm hi Pu H.V. Vara chun Shan khuoa umlai kum 900 A.D. vela phuok niin a hril. (Hmar Hla Hlui p, 20) Pi le puhai chun San khuoa umlai Hmar ţawng hmangin Thlanrawkpa'n khuong a chawi thu khawm an lo hril bawk.

San khuoa um lai Liendang chu hla phuok thiem hmingthang ni a hril a nih. Hla tamtak a phuok a, chu chu Liendang Hla ti a nih. Mizo thlang tlak hun Mizoram an lut hma met chu Rev. Liangkhaia A.D. 1700-18000 niin a hril. Chun, Rûn le Ţieu inkara an um lai hun chu 1000-1500 niin a hril, chuong hun laia an hla hmasa chu Huolngo lal; Lalvunga zai'an ti chu a nih. Lalvunga thattuhai chun hieng hin Lusei ţawngin hla an phuok a.

"Lalvung'n ka lian a ti,

Far zawl a luah,

A luah sual e,

Changsial sawmthum a la e, " tiin (Rev. Liangkhaia: Mizo Chanchin p, 33). Liendang ruok chun San khuoa um lai 900 A.D. vel hin nunghak, Khawltuo a ngaizie hrietzingna dingin lung a phun a, chu chu hlain hieng hin an zawt. " Tiena pi pu'n thlafamin hrânglung an phun, Suilunglengin Chaltuoiin hrânglung ka phun," tiin. Mizo inti b$khai khawm hlaphuoktu hmasa an hril chun Hmar hming tho an lam hlak. " Hla phuah chhuaktu hmasa ber Lawitlangho Hualngo ram, Lawitlang leh Lamtui (Tuilum) khuaa an awm  laiin Chawngchên hla an phuah a, chuvangin an hla hming leh a thluk hming atan 'Lamtui zai' ti a lo ni ta a nih. Chu mi huna Lawitlang zingah hming lang deuhte chu Darvuaia Lawitlang te, Leiria le Cherchunghnungi an ni." (Jem. Thawnglinga: Chin-Mizo Chanchin p, 556). Chawnghawih le Siallam khuoa hlaphuok thiem an hril khawm Hmar tho, Chawnghmuk Ngênte a nih. Darvuoi hla ei pi le pu khawmin, "A li an thûk, Sawrlai li an thûk, Darvuoihai leh lênga kan manna," ti an lo nei.

Hmar ţawnga phuok, Sikpui Lam Hla neka upa hnam dang hla ei hriet der nawh. Unau hnam dang chun inhril upa an tum, Sinlung suok an nizie an hril pha Hmar Butu Khuonglawm Hla "Khaw Sinlunga kawt siel ang ka zuong suok," ti an hril a. Chu neka upa lem an hril pha Sikpui hla, " Sikpui inthang kan ur lai a, Changtuipui aw sen marili kan intan,: ti hi Israel hnam sawm inhmanga inhrillȗtna'n an hmang hlak. Exhibition For the  Lost Ten Tribes of Israel chu August 15, 1991 hin Hatefutsoth,  Tel-Aviv hmuna a um a, Chu huna chun Pi Zaithangchhungi chun Sikpui hla Hmar ţawnga a lekhabu ziekin a pek lut a. Kum 2003 khan, 'Bnei Manashe' ti pawl chu Israel hnam sawm inhmang lai an ziek lut zai el a nih. (Zaithanchhungi: Israel -Mizo Identity p,75). Hmar hnam le Hmar ţawng suok hun chu kum 1800 hma dai a ni thu ei fie tawk tah. Chuleiin, "Hmar hnam le Hmar ţaawng  hrilnawn le hmusittuhai, mak ti inla boral ro, " tiin suktawp ei tiu aw.


July 25, 2020

Ph. No. 9862424948               


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate