~ John L Pulamte
Khawvêl thiemna le varna hi a ni têlin inṭhang lien tieng hmâ a sâwn pei a, a manga ei la mang phâk lohai dâm chu a takin a hung suok zung zung pei a. Mihriem ngaituona khâwl (thluok) hi 100-a 10 vêl chau mihriemin ei la hmang phâk a nih mi thiemhai chun an ti a. Chu chau khawm chun hieng lâwm hin thiemna a'n sâng ta chun, 100-a 100 ei hmang phâk huna chu Pathien angpuia siema ei umna hi sukdikin la um a t'a, kut le kê khawm hmang ngai ta lovin, lungril ngaituona ringawt hmangin thil ei thaw thei ta ding niin an hril. Thla nei lo khawma vatehai anga ei vuong ve duoi duoi hun a la um ding niin mi thiemhaiin an hril bawk.
Chu tieng chu lo hun phawt sien, ei thil hril tum tak ni naw sien khawm, zep sâ lo thei loa ka ngai leiin a thu hawngna ding le bengvârna ding tia ka hung hmer sâ zawk a nih. Mihriem thiemna le varna hin tâwp chin nei loa a pung pei ding thû ei Bible-a khawm ei hmu a. Sienkhawm, hringna ruok hi chu mihriem thiemna hmanga siem thei dinga Pathien ruot a ni ve tlat nawh.
Hringna hi mihriemin ei siem thei naw ê tî lo chun, hringna inlâkpêk hlak hi ei chîng nasa vieu el sî. Tuolthat hi Pathienin a theida tak a nih. Ei Bible-a khawm "Tuolthattu chu a thî chenin tlân se zing sien la, tû khawmin hum naw raw se" tîin a lo chuong a, an dam sûngin ṭawng sie a'n phur thlâwt el a nih. Ring nawtuhai chen khawmin tuolthat hi an ngai mâw ve a, ngaidam thei lo hiela an sie ve a nih. A tlukpui suol dang hrilkhîpui ding thil ieng khawm a um nawh.
Tuolthattu chu ṭawng se phur an nî leiin, an dam sûngin inhawi muol an dâk ngai naw a, inthiem nawna le ṭitna ngawtin dam sûngin hlim angin a zui hlak.Tuolthattu chu thli hrângin hnâ a mût ṭil mei mei khawm, a suolna phuba la dinga mi'n that tuma an hnawt sâwnin bak lêngin a zâm se hlak an ti chu. Tlân se kher kher naw hai sien khawm, an dam sûngin lung muong takin an um thei tak tak ta ngai nawh tî hrilna a nih.
Mi'n tuol a that chun mihriem taksa hringna ringawt a that a ni naw a, mihriem thlarâu chen khawm hremhmunah a pei lût sâ vê a nih. Chû umzie chu, piengtharna la chang lovin mî chu a thi chun, a thlarâu hremhmun tieng a fe ngei hlak. Mihriem hringna hi Pathien kuta chau a um bîk naw a, mihriem kuta khawm a um ve a nih. Nakie huna thlarâua la piengthar ding dâm an la ni thei a, chû hun tlung hmaa tuol thia an thlarâu hremhmuna infêtirtuhai chungthû chu rik nasa hle'ng a tih. An thisen mâw chu phûtin an la um ngei âwm si a.
Tuolthattu chun mihriem thlarâu chen hremhmunah a tir lût el chau khawm ni lovin, a la damhai chen khawm dam lai hremhmun a'n temtir sâ vê a nih.
Mîhaiin "Kut ruokin ka sandamtu iengtin am tuok thei ka t'a?" ti'n an thil ṭha thawhai dâm chu insitin, Pathien lakah inkiltawiin, an thil thaw ṭhathai chu Pathien hmaah inzâwt khum le pawm tlâk a tling di'm tia inthlahrung ngâwi ngâwi dâma an la um chun, tuolthattu lem chun a mi thathai lû châwiin Pathien hmaah ieng am hril ve ta'ng a t'a? Pasal ṭha ram suokin sahrâng lû hung hâwna châwimâwina ropui tak a dawng ang kha ni lo, châwimâwina danglam le râpthlâk chu pêkin um ngei a tih.
Ei thû ni lo, natna le accident lei ringawta thî hman hi a pawi tâwk tâk vei tliet leh, dam le hrisêl rawng rawng lai, ran ang ela manî mihriem chanpui lainatna bo dêra ei hei that tawp tawp el ta hi chu a râpthlâk el chau khawm ni lovin, pangzat a um tak zet a nih. Ei Pathien thûin "Khaw lai ram khawm manî le manî indo chu ngîr suok naw ni hai" a lo tî kha ei hnamin ei sukdik mêk zing chu a ni ta hi. Inhma chun ei hnam (Hmâr) hi ei unâu hnam danghai mi entawn le hma ṭhuoitu niin, a lua ṭhang hlak ei ni a, manî inthat ei hung chîng tika inthawk hin mi hnung ei hung hnawt ṭan ta a; a lû ni hlak kha a meiah ei hung ṭhang lem ta a nih. A na vang vang ngei. A meia ṭhang na ná nà chun, lûin a mi fenna tieng tieng ei zui kâwi a, ei tî nawna tieng tieng fen lêngin ei um a, manî nuom thû khawm ei hril thei ta nawh; mî meitehêm ei ni ta mieu sî leiin.
Hienga ei fe pei a ni chun, nakie chu mazu mei angin ei la'n zui ral ding a nih. A.K 47-in khaw lai ropuina le inlalna khawm kâp dawk ngai hliek naw'm ei ni a, ei mihriem thathai thisenin ei suol dangchârna chu sukre bawk naw nih. Kohran ṭhuoituhai khawmin pulpit tlânga inthawk ringawtin thlarâu inhmanghai chu san suok naw tawp an tih. Bâu ringawta rawngbâwl hi a hun tâwk ta nawh; bâu chu thlêmtu el chau a nih. Châwimâwina dawng tlâk chu châwimâwina ei inhlân ngam ang bawkin, hremna hmu tlâk chu ei hrem ngam êm naw a ni khawmin hnâwl ngam ei tîu. Kristien ei nî ang hrimin, a ṭha chu ei pawm ngam ang bawkin a sie chu huoisen takin hnâwl ngam ei tîu. Ei hnâwl ngam sî naw chun mi suol ei inchalrempui tîna ni'ng a tih.
"Thî chenin zui pei ka ti che" tia hlasaka lâm hrât hrât hai hlak hi thî chau khawm ni lovin, tuor inlâu lâua ṭhang dâm hi ei la hei ni khanglâng nâwk a. "Remna siemtuhai ke pên chu a va mâwi ngêi" tia pulpit tlânga khêk inring ringhai hlak hi buoina rî an hriet hunah, remna siem nêkin to inchû tienga ramṭang nâwk dai sî dâm hi an ni nuom vieu hlak. Dân kengkawtuin dân baw setuhai chungah action a lâk ngam sî naw chun a dân siem chu ienga hmang di'm ni ta'ng a t'a? Ieng am a ṭangkâina? Pathien thû zer far rak raka ei khêkpuihai hi iengtika hmang dinga ei khêk khâwl am a n'a? A thua thun dinga la hla thâu am ei nih? Tû zâwm dinga ei tî bîk am ni'ng a t'a?
"Thû chu thil thaw ṭhang lo chun thil thî a nih" tî a ni si chun, mithî lâwn thei ei va tam nasa âwm ngêi dê! Ei sathu/ngathu hme po hman hi a huntâwk tâk vei tliet leh; Pathien thû chen hi a thû chau bawkin ei la hmang zui pei el ding a nî?
Tienlai thil ni ta sien khawm, thil pakhat la hei phawr lang zawk ei tih, ei tû lai khawvêl fê dân a la ni zing leiin ka ngai maw em a. Kohran mawng ei inhlîmpêkna thû hlâ lo chang naw sien la, hmâ tieng peia khawm thil tlung thei ngai a la nî leiin, dawizepna thuomhnâw hlîp nachâng hre a, ei har suok theina dinga ka hung suklang tum chau lem a nih. Pânser inkhawkpêkna ni naw hrâm sien ka beisei.
Hmar nâu laia cabinet minister hmasa tak, hnam tâ dinga mi ṭangkâi em em el, pu Ngurdinglien Sanate kha, hnam sipai intî, HRF-hai vâng laia an kut lum tuora râwng taka chem tum hmanga that a nî thû lungsietthlâk tak kha Hmar hnamin vawisûn nî chen hin a la'n nghil naw a; kha chanchin lungsietthlâk tak el khan Hmar khawvêl a dêng suok a. Vânpui khawm a sukhnîng a ni kha. Mûin ârpui a lâk hmang a, a têhai chu thlaphâng le baivai taka an um angin, ei hnam chu inrieng le chanhai taka umin, lungriem mitthli tam tak a ko suok a, vawisûn nî chen hin Hmar hnamin inpâmum a tîzie thû mittuiin a la hril bâng naw a, a sûnna mittui chu hul zâi rêng a la rêl thei nawh. A pawizie chu hril tam ngai loa vawisûn huna ei hnam hmêlhmâng hi a lo ni tah. Khâ hun kha kumpui sûlin vawi tam lo her liempui ta sien khawm, hriet zingna ruok chu a la her liempui thei tak tak naw chu a ni hi.
A hmangai em em a nuhmei le a nâuhai hmeithâi le fahraa siemtuhai kha, khawvêl um sûng chu ei hnamin inthiem thei ta ngai naw nih. Bo thei ta lo dinga thiem nawna thisen, suol inchikna chu anniah nam kâiin a lo um ta si a.
Biek In sûnga a um lai chu, inkhâwm an hei ṭîn tik chun, thîna'n a lo hmuok ta zing hi a lo n'a. Biek In inkhâwm ṭîn mi tam lai tak chun, santu ding invâiin baivâi takin chem habe râpthlâk tak chu tuorin, thlaphânga khêk rawng rawngin Biek In tuol pâra chun a hun tâwp a lo hmang ral ta a nih. Mihriem khâng zo zâi lai khan santu ding nei lovin thaphângin a khêk a, sien khawm "A bei fatuhai khaw la'm an um zo ta a?" tî ang khan, kohran upa le pastor-hai chu an Pathien thu lo khêkpui rawp hlak chu, Biek In sûng le pulpit tlânga chau zâwm dinga lungrila an lo pasik ta sâ chu hre zingin, santu ding nei lo mi lungsietum, pu Ngurdinglien thi ding nat tuor lai chu, kut suiin an uipui tui lien thlîr liem ta ringawt el a nih. A natzie chu mitthli chau naw chun mihriem ṭawngkaa hril suok ruol an' nawh.
Tuolthattu hmu zing sia khânga kohran pumpuiin an hei en liem el thei kha chu râpthlâk deu a nih. A nghâwng chu pawi sei tak a nih. Vawisûn nî chen hin inthatna'n a la zui char char. Action la ngamtu um tlat lo chun, mi suol chu an zalên deu deu pei ding chu ni ta mâ naw ni'm. Ei Bible-in "A hriltu ding um lo chun iengtin am hrie'ng an t'a?" a lo tî angin, tuolthattuhai hi a ziltu ding boin iengtin am an khâtin an thil thaw chu simin bânsan thei rêng an t'a?
Kum 1941-45 lai vêla Hitler-in Juda mî 6,00000 (nuoi ruk ) lai hiel a that theina san khawm kha ieng dang lei an' nawh, kohran pâwlin râwl an insuo ngam naw lei a nih. Vawi le khata a ruola a zuk that fâi rît el a ni bîk nawh. Hun sâwt tak a lâk a nih. Khâng hun sûng po po khan kohran pâwlin to ṭawkin kut suiin a en liem mei mei a nih. Thlarâu mî intihai le kohran ṭhuoituhaiin do lêt ngam hai sien la chu, khâng anga nunrâwng khan Hitler kha che lui ngam bîk kher naw nih. Sienkhawm siem ṭhat thei hlak chu a ni ta sî nawh, a pawi zo tah.
Mi chan sie, rûkru, inrui thei thawa thi vâng vânghai chunga chau kut ei lek ngam sûng chu, inthatna hi ei hnam sûnga hin bo ngai naw ni a, chuong nêkin huongtâuin zalên deu deu pei lem a tih.
Ka chil per hi a khieng a lo na deu a, dêng hliem dâm a lo nei a ni chun, kei ni lovin thu dik muin a ding hliem chêu tîna ni'ng a tih. "Thu dik hril le sa zâng kâp a na" tî a ni si a. Chu chû indikna chu, a lo ngai thei nawtuhai lu chunga tla tîna ni'ng a tih.
Hringna hi a hlu a, Siemtu Pathien khawmin a ngai ropui a, a'n ro em em a nih. A nâupa meu khawm hringna pakhat bâk a pêk phal bîk nawh. "Ama hi chu dam a la phû em a, a thî hun hmaa mî that a nî leiin hringna dang pakhat la pe sa'ng ka tih," a ti naw hrim hrim. Chûleiin hringna hi inhlut ei tîu, pawisa suma inchâwk thei a ni si naw a. Tuolthattu tam tak chun a thi sûnghai suklungawina dingin pawisa leh an inbiek rempui rawp hlak a. Pawisaa chîngfel thei a nih tî lei elin, mihriem hringna hi ngainêp phana'n ei hmang zo ta khawm ni sien a hawi hiel el tah, hieng lâwma hringna ngai hlut nachâng hre ta lova ran that ang ela ei inthat phier phier el tâk hi. Pawisa le hringna hi inthleng thei ang zie zângin ei inbiek rem zung zung a. Hienga ei fe pei a ni chun, pawisa hlak hi a sutna khâwla dit zât zât sut dawk thei a ni si a, mihriem hringna'n dai sêng zo zâi naw nih; hringna hi a sutna khâwl a um ve si naw a.
"Thil ṭha hre zing sia thaw nawtu chu bawsetu leh unâu an nî ang hin, thil suol hmu zing sia mithai insîmsan tlattu chu suol thawtû leh angkhat an nih."
Khawvêl thiemna le varna hi a ni têlin inṭhang lien tieng hmâ a sâwn pei a, a manga ei la mang phâk lohai dâm chu a takin a hung suok zung zung pei a. Mihriem ngaituona khâwl (thluok) hi 100-a 10 vêl chau mihriemin ei la hmang phâk a nih mi thiemhai chun an ti a. Chu chau khawm chun hieng lâwm hin thiemna a'n sâng ta chun, 100-a 100 ei hmang phâk huna chu Pathien angpuia siema ei umna hi sukdikin la um a t'a, kut le kê khawm hmang ngai ta lovin, lungril ngaituona ringawt hmangin thil ei thaw thei ta ding niin an hril. Thla nei lo khawma vatehai anga ei vuong ve duoi duoi hun a la um ding niin mi thiemhaiin an hril bawk.
Chu tieng chu lo hun phawt sien, ei thil hril tum tak ni naw sien khawm, zep sâ lo thei loa ka ngai leiin a thu hawngna ding le bengvârna ding tia ka hung hmer sâ zawk a nih. Mihriem thiemna le varna hin tâwp chin nei loa a pung pei ding thû ei Bible-a khawm ei hmu a. Sienkhawm, hringna ruok hi chu mihriem thiemna hmanga siem thei dinga Pathien ruot a ni ve tlat nawh.
Hringna hi mihriemin ei siem thei naw ê tî lo chun, hringna inlâkpêk hlak hi ei chîng nasa vieu el sî. Tuolthat hi Pathienin a theida tak a nih. Ei Bible-a khawm "Tuolthattu chu a thî chenin tlân se zing sien la, tû khawmin hum naw raw se" tîin a lo chuong a, an dam sûngin ṭawng sie a'n phur thlâwt el a nih. Ring nawtuhai chen khawmin tuolthat hi an ngai mâw ve a, ngaidam thei lo hiela an sie ve a nih. A tlukpui suol dang hrilkhîpui ding thil ieng khawm a um nawh.
Tuolthattu chu ṭawng se phur an nî leiin, an dam sûngin inhawi muol an dâk ngai naw a, inthiem nawna le ṭitna ngawtin dam sûngin hlim angin a zui hlak.Tuolthattu chu thli hrângin hnâ a mût ṭil mei mei khawm, a suolna phuba la dinga mi'n that tuma an hnawt sâwnin bak lêngin a zâm se hlak an ti chu. Tlân se kher kher naw hai sien khawm, an dam sûngin lung muong takin an um thei tak tak ta ngai nawh tî hrilna a nih.
Mi'n tuol a that chun mihriem taksa hringna ringawt a that a ni naw a, mihriem thlarâu chen khawm hremhmunah a pei lût sâ vê a nih. Chû umzie chu, piengtharna la chang lovin mî chu a thi chun, a thlarâu hremhmun tieng a fe ngei hlak. Mihriem hringna hi Pathien kuta chau a um bîk naw a, mihriem kuta khawm a um ve a nih. Nakie huna thlarâua la piengthar ding dâm an la ni thei a, chû hun tlung hmaa tuol thia an thlarâu hremhmuna infêtirtuhai chungthû chu rik nasa hle'ng a tih. An thisen mâw chu phûtin an la um ngei âwm si a.
Tuolthattu chun mihriem thlarâu chen hremhmunah a tir lût el chau khawm ni lovin, a la damhai chen khawm dam lai hremhmun a'n temtir sâ vê a nih.
Mîhaiin "Kut ruokin ka sandamtu iengtin am tuok thei ka t'a?" ti'n an thil ṭha thawhai dâm chu insitin, Pathien lakah inkiltawiin, an thil thaw ṭhathai chu Pathien hmaah inzâwt khum le pawm tlâk a tling di'm tia inthlahrung ngâwi ngâwi dâma an la um chun, tuolthattu lem chun a mi thathai lû châwiin Pathien hmaah ieng am hril ve ta'ng a t'a? Pasal ṭha ram suokin sahrâng lû hung hâwna châwimâwina ropui tak a dawng ang kha ni lo, châwimâwina danglam le râpthlâk chu pêkin um ngei a tih.
Ei thû ni lo, natna le accident lei ringawta thî hman hi a pawi tâwk tâk vei tliet leh, dam le hrisêl rawng rawng lai, ran ang ela manî mihriem chanpui lainatna bo dêra ei hei that tawp tawp el ta hi chu a râpthlâk el chau khawm ni lovin, pangzat a um tak zet a nih. Ei Pathien thûin "Khaw lai ram khawm manî le manî indo chu ngîr suok naw ni hai" a lo tî kha ei hnamin ei sukdik mêk zing chu a ni ta hi. Inhma chun ei hnam (Hmâr) hi ei unâu hnam danghai mi entawn le hma ṭhuoitu niin, a lua ṭhang hlak ei ni a, manî inthat ei hung chîng tika inthawk hin mi hnung ei hung hnawt ṭan ta a; a lû ni hlak kha a meiah ei hung ṭhang lem ta a nih. A na vang vang ngei. A meia ṭhang na ná nà chun, lûin a mi fenna tieng tieng ei zui kâwi a, ei tî nawna tieng tieng fen lêngin ei um a, manî nuom thû khawm ei hril thei ta nawh; mî meitehêm ei ni ta mieu sî leiin.
Hienga ei fe pei a ni chun, nakie chu mazu mei angin ei la'n zui ral ding a nih. A.K 47-in khaw lai ropuina le inlalna khawm kâp dawk ngai hliek naw'm ei ni a, ei mihriem thathai thisenin ei suol dangchârna chu sukre bawk naw nih. Kohran ṭhuoituhai khawmin pulpit tlânga inthawk ringawtin thlarâu inhmanghai chu san suok naw tawp an tih. Bâu ringawta rawngbâwl hi a hun tâwk ta nawh; bâu chu thlêmtu el chau a nih. Châwimâwina dawng tlâk chu châwimâwina ei inhlân ngam ang bawkin, hremna hmu tlâk chu ei hrem ngam êm naw a ni khawmin hnâwl ngam ei tîu. Kristien ei nî ang hrimin, a ṭha chu ei pawm ngam ang bawkin a sie chu huoisen takin hnâwl ngam ei tîu. Ei hnâwl ngam sî naw chun mi suol ei inchalrempui tîna ni'ng a tih.
"Thî chenin zui pei ka ti che" tia hlasaka lâm hrât hrât hai hlak hi thî chau khawm ni lovin, tuor inlâu lâua ṭhang dâm hi ei la hei ni khanglâng nâwk a. "Remna siemtuhai ke pên chu a va mâwi ngêi" tia pulpit tlânga khêk inring ringhai hlak hi buoina rî an hriet hunah, remna siem nêkin to inchû tienga ramṭang nâwk dai sî dâm hi an ni nuom vieu hlak. Dân kengkawtuin dân baw setuhai chungah action a lâk ngam sî naw chun a dân siem chu ienga hmang di'm ni ta'ng a t'a? Ieng am a ṭangkâina? Pathien thû zer far rak raka ei khêkpuihai hi iengtika hmang dinga ei khêk khâwl am a n'a? A thua thun dinga la hla thâu am ei nih? Tû zâwm dinga ei tî bîk am ni'ng a t'a?
"Thû chu thil thaw ṭhang lo chun thil thî a nih" tî a ni si chun, mithî lâwn thei ei va tam nasa âwm ngêi dê! Ei sathu/ngathu hme po hman hi a huntâwk tâk vei tliet leh; Pathien thû chen hi a thû chau bawkin ei la hmang zui pei el ding a nî?
Tienlai thil ni ta sien khawm, thil pakhat la hei phawr lang zawk ei tih, ei tû lai khawvêl fê dân a la ni zing leiin ka ngai maw em a. Kohran mawng ei inhlîmpêkna thû hlâ lo chang naw sien la, hmâ tieng peia khawm thil tlung thei ngai a la nî leiin, dawizepna thuomhnâw hlîp nachâng hre a, ei har suok theina dinga ka hung suklang tum chau lem a nih. Pânser inkhawkpêkna ni naw hrâm sien ka beisei.
Hmar nâu laia cabinet minister hmasa tak, hnam tâ dinga mi ṭangkâi em em el, pu Ngurdinglien Sanate kha, hnam sipai intî, HRF-hai vâng laia an kut lum tuora râwng taka chem tum hmanga that a nî thû lungsietthlâk tak kha Hmar hnamin vawisûn nî chen hin a la'n nghil naw a; kha chanchin lungsietthlâk tak el khan Hmar khawvêl a dêng suok a. Vânpui khawm a sukhnîng a ni kha. Mûin ârpui a lâk hmang a, a têhai chu thlaphâng le baivai taka an um angin, ei hnam chu inrieng le chanhai taka umin, lungriem mitthli tam tak a ko suok a, vawisûn nî chen hin Hmar hnamin inpâmum a tîzie thû mittuiin a la hril bâng naw a, a sûnna mittui chu hul zâi rêng a la rêl thei nawh. A pawizie chu hril tam ngai loa vawisûn huna ei hnam hmêlhmâng hi a lo ni tah. Khâ hun kha kumpui sûlin vawi tam lo her liempui ta sien khawm, hriet zingna ruok chu a la her liempui thei tak tak naw chu a ni hi.
A hmangai em em a nuhmei le a nâuhai hmeithâi le fahraa siemtuhai kha, khawvêl um sûng chu ei hnamin inthiem thei ta ngai naw nih. Bo thei ta lo dinga thiem nawna thisen, suol inchikna chu anniah nam kâiin a lo um ta si a.
Biek In sûnga a um lai chu, inkhâwm an hei ṭîn tik chun, thîna'n a lo hmuok ta zing hi a lo n'a. Biek In inkhâwm ṭîn mi tam lai tak chun, santu ding invâiin baivâi takin chem habe râpthlâk tak chu tuorin, thlaphânga khêk rawng rawngin Biek In tuol pâra chun a hun tâwp a lo hmang ral ta a nih. Mihriem khâng zo zâi lai khan santu ding nei lovin thaphângin a khêk a, sien khawm "A bei fatuhai khaw la'm an um zo ta a?" tî ang khan, kohran upa le pastor-hai chu an Pathien thu lo khêkpui rawp hlak chu, Biek In sûng le pulpit tlânga chau zâwm dinga lungrila an lo pasik ta sâ chu hre zingin, santu ding nei lo mi lungsietum, pu Ngurdinglien thi ding nat tuor lai chu, kut suiin an uipui tui lien thlîr liem ta ringawt el a nih. A natzie chu mitthli chau naw chun mihriem ṭawngkaa hril suok ruol an' nawh.
Tuolthattu hmu zing sia khânga kohran pumpuiin an hei en liem el thei kha chu râpthlâk deu a nih. A nghâwng chu pawi sei tak a nih. Vawisûn nî chen hin inthatna'n a la zui char char. Action la ngamtu um tlat lo chun, mi suol chu an zalên deu deu pei ding chu ni ta mâ naw ni'm. Ei Bible-in "A hriltu ding um lo chun iengtin am hrie'ng an t'a?" a lo tî angin, tuolthattuhai hi a ziltu ding boin iengtin am an khâtin an thil thaw chu simin bânsan thei rêng an t'a?
Kum 1941-45 lai vêla Hitler-in Juda mî 6,00000 (nuoi ruk ) lai hiel a that theina san khawm kha ieng dang lei an' nawh, kohran pâwlin râwl an insuo ngam naw lei a nih. Vawi le khata a ruola a zuk that fâi rît el a ni bîk nawh. Hun sâwt tak a lâk a nih. Khâng hun sûng po po khan kohran pâwlin to ṭawkin kut suiin a en liem mei mei a nih. Thlarâu mî intihai le kohran ṭhuoituhaiin do lêt ngam hai sien la chu, khâng anga nunrâwng khan Hitler kha che lui ngam bîk kher naw nih. Sienkhawm siem ṭhat thei hlak chu a ni ta sî nawh, a pawi zo tah.
Mi chan sie, rûkru, inrui thei thawa thi vâng vânghai chunga chau kut ei lek ngam sûng chu, inthatna hi ei hnam sûnga hin bo ngai naw ni a, chuong nêkin huongtâuin zalên deu deu pei lem a tih.
Ka chil per hi a khieng a lo na deu a, dêng hliem dâm a lo nei a ni chun, kei ni lovin thu dik muin a ding hliem chêu tîna ni'ng a tih. "Thu dik hril le sa zâng kâp a na" tî a ni si a. Chu chû indikna chu, a lo ngai thei nawtuhai lu chunga tla tîna ni'ng a tih.
Hringna hi a hlu a, Siemtu Pathien khawmin a ngai ropui a, a'n ro em em a nih. A nâupa meu khawm hringna pakhat bâk a pêk phal bîk nawh. "Ama hi chu dam a la phû em a, a thî hun hmaa mî that a nî leiin hringna dang pakhat la pe sa'ng ka tih," a ti naw hrim hrim. Chûleiin hringna hi inhlut ei tîu, pawisa suma inchâwk thei a ni si naw a. Tuolthattu tam tak chun a thi sûnghai suklungawina dingin pawisa leh an inbiek rempui rawp hlak a. Pawisaa chîngfel thei a nih tî lei elin, mihriem hringna hi ngainêp phana'n ei hmang zo ta khawm ni sien a hawi hiel el tah, hieng lâwma hringna ngai hlut nachâng hre ta lova ran that ang ela ei inthat phier phier el tâk hi. Pawisa le hringna hi inthleng thei ang zie zângin ei inbiek rem zung zung a. Hienga ei fe pei a ni chun, pawisa hlak hi a sutna khâwla dit zât zât sut dawk thei a ni si a, mihriem hringna'n dai sêng zo zâi naw nih; hringna hi a sutna khâwl a um ve si naw a.
"Thil ṭha hre zing sia thaw nawtu chu bawsetu leh unâu an nî ang hin, thil suol hmu zing sia mithai insîmsan tlattu chu suol thawtû leh angkhat an nih."
