Responsive Ad Slot

Functional President Pu, Dr. John H. Pulamte thuhril

Friday, February 7, 2020

/ Published by Simon L Infimate
Saidan, Churachandpur a Hmar Youth Association, Tuiá¹­haphai Joint Headquarters a Kum 35-na (Coral Jubilee) lawmna le Hmar Cultural Festival, January 23, 2020 zantieng dar 6:00 a Functional President Pu, Dr. John H. Pulamte, Member, ST Commission, Govt. of Manipur thuhril, a ni ang angin:-

CHIBAI
Hmar Youth Association in kum 35-na hmel a hmu lawmna le Cultural Festival, Tuithaphai Joint Headquarters in a huoihota ditsakna insangtak pek ka ni ve leiin ka lawm hle. Organising Committee le Pathien kuomah lawmthu ka hril.

1991 - 1993 khan HYA Tuithaphai Jt. Hqrs Secretary sin ka lo chel ve a, October 1993 Muolvaipheiah Conference kan huoihot kha ka hriet suok a, lunghlui an leng tum el a. Kha hun tak kha Mizoram tienga Hmar boruok lum thrat lai le a hung inruol hlauh leiin ‘hnam revival’ a tlung a; “Aw kan Hmar Ram” hlapui taka hmangin nunghak-tlangval, nupui-papui ei lam dup dup el chu a ni kha. Kha inkhawmpuia Branch tinhai hlapawla inruolsiekna dinga hla kha choplechilin Fam Pu James Songrolal khan a hung buotsai a, chu hla chu tuta ‘HYA Hlapui’ taka ei hmang ta hi a ni nghe nghe. Ka ngaituona mitthlaa la cham zing chu - Val-Upa le Defence tienga inrawitu (Famtah) Pu Ruolngulsang kha a tir chun strict deuin mi a control dea chu ansum zo ta ngang chu ni ngei a ta, a tawp tieng chu ‘defence party’ lukhum a khum kha a hlip vaka, ban pharin mipui lai a lam ve duoi duoi lai kha a nih. Ama le khang laia ruol hlui tamtakin chung tieng an mi lo inlawi san ta a, ngai an umin khawsawt an suk um ngei. An thlarau hadamtakin chawl vong vong mol raw seh. Chuong lai zing chun, kum 27 liemtaa HYA-a a kulataia ka lo inthloppui, Saidan tlangval Pu HK Tlanglawm a la active zing ka hmu hin a mu suklawm hle a, inzana salaam ka buk a, HYA in Centenary a lawm chen bek dam dingin ka ditsakna kan hlan. Sap trong zuk hmang vak lang, May His Tribe Increase!

HYA
Manipur a khom Tuithraphai hi Hmar hminga pawl le kohran po po deuthawin headquarters chauh dittawk lovin ‘General Headquarters’ in ei hmang a. A pawla thuoitu lu takah ‘General President’ ti thumal chen ei serh pha a hoi. Hilai biel hi Hmarhai bubitna le iengkima ei hnienghnarna lemna a ni meu leiin a awm nawna a um nawh. A biela cheng hai hin, Kohran ram chu hrillo, hnam nunphung suklangna chi tum tumah ei mawphurna ei hlen chie am tia ei hang inen pha ruok chu lung a kim nawh; thrahnem ngai taluo luot lei am ani chu ka hriet nawh. HYA hi kum 35 zeta upa a ni ve tah; mihriem kum 35 mi chu nuhmei le nau neia insung khawsak rela, ram, hnam, khawtlang le kohran thruoi thei, mi puitling thawkhat a ni tah. India President ni thei ding chun kum 35 le a chung ni a ngai. YMA le YPA hai chu a kum ringota en khomin ei phak ruol an la ni naw lai zingin puitling thawkhat ni ta chun mani le mani inbichienga mani baksamna tieng thlur bik met a hun thawkhat ta hle.

Ei unau, abikin Mizo le Paite hai chu ‘an HYA’ hi an chawisang a, an inzaa, an ngaihlu em em ringot el a nih. A headquarters chu hrillo, a Branch levela thruoitu el khom inditsakna takmeua ngaiin an hlutsak a, sorkar le kohrana mi challang tak takhai khom thruoitu ni inhawkin an inlap zak el a nih. YPA thusuok chu thutawp a nia; YMA a trong ta chun midang an trong nawk thieng ta lo ang tluk a nih. Ei HYA ve ruok chu a thruoitu ding khawm ei inhnawk titia, a pau zonaw deuhaiin inhawk lei khom ni kher lovin, tlawmngai insuo takmeua an thruoi hram hram nitakin anlang. Hi hi ‘iem a san’ tia zawna ei siem chun, hril ding tamtak um laia a langsartak nia ka hmu chu ‘HYA le Val-Upa’ ramri buoi lei a nih. Hi lai ‘thuruk’ hi fimkhur le thiemtaka ei chingfel a hun ta takzet nin ka hriet. HYA hi a hlut ding angin a hlu naw a; khuo threnkhata lem chu a ruk taka ‘HYA lo do le er kak pawl’ khom an um kek a ni uo.

English poet, Alexander Pope chun ‘Vantirkohai fe ngam nawnaah mi inthlawhai an lengpar’ a lo ti a, a deng deng deng sien, a theida dain lo theida ro, zuk pal inthuk met ka tih. Val Upa hi tienlai huna inthok, khuo khata institution poimaw tak a ni a, ei inzaa ei hlutsak a poimaw a nih. Sienkhom, khawvel hmasawn le ei kawl le kienga boruok inlumlet dan en zing puma ei thu fepui dan le pom dan ei sukdanglam met met a ngai a nih; chu chu hnam changkang le hmasawn hmasa lemhai thaw dan khom a nih. Kohran Upa ei nei anga khawtlanga ei Val Upa hai damsunga dinga ei nei khom hi a hrisel chie am ti en thar (revisit) a hun ta hle. Ei sorkarna cheltu dinghai khom kum 5 sunga dingin ei thlang tho a, khawtlang le kohrana ei Upahai khom hi damsunga ding ni lovin a ‘term’ um ni sien a thratna a tam lem el thei a ni aw. An chakvak pei ta naw hun le milai-salaia an inrol thei ta naw hun khom a um theia, taksa borsawmna in a thlakbuok theia, insung khawsak relna le rokhawlna dang leia milaia an inzel rawn thei naw hun khom a um thei bok. Chuong sa saa, an fak hmuna khom ni barloa anni ei la beisei zing hi a ‘fair’ nawna chin a um a nih. Mawphurna insem diet diet khom a tha tho annawm. A fel ti lei ela kawng kawi raka insor iem a trulna? A hming le nina nei nuom hrim hrimna tieng a ni chun thu dang. Mani ‘kuong lo ding nor’ anga mi ngai in um khomin in ngaidan dan ni raw se!

Hmar khuo tina ‘Val Upa sukboa HYA chauh inumtir ding’ ka tina ruok chu a ni der nawh. HYA le ke khata lawna kal an pen khawm thei dan ruohmanna siem thei nisien tia duthu ka samna lem a nih. An mawphurna le inrawihai inang phuor char sia Val Upa le HYA a hran ve vea ei nei hin ‘power centre’ pahni umin inkawkal thei ngai a nih. Olsam deua ngaidan hrilrika um hlak, a taka thil thei ni mang lo chu – khawsunga sietni thratnia mawphurtu ding Val Upa, khuo puo tieng a ni pha HYA, ti hi a nih. Val Upa le HYA intringmat theina dinga ruohmanna um thei laia pakhat chu HYA Branch (khuo) President hi Val Upa laia pakhat takin chel insawk hai sien, ti hi a ni el thei bok. Pi le puhai hunlaia ei lo fepui dan lakvung raka a kip a kawia zawm kher hi a khuo nghat naw tlak anga ngai thei khom a nih. Titak ema chu tienlai huna khuoa mithi um phaa dan anga an lo nei tulaia ei zui ta lo tamtak a um ve tho. Thlankhar siem le khawsawt ina tlangval riekhai khom ei thaw chuong ta naw a; mithi ruong khom a zawna zawn ta lovin ‘thela gari’ in ei tawl ta tho a; tlawmngaina tieng ei thlahnuoi tina a ni chuong nawh.

Zuk belsa zauh lang; mithi ruong mengpui zan a, khawvar zaka khuong intan loa lengkhawm ei tum phet phet khom hi a zienaw tiengpang deu ta naw maw? Lengpuituhai ei sawl chu thuhran, a inneituhai, a thren lem chu sun le zan tamtak damnaw bawisawma sawl taka lo um tah, zinga hunser a hlak an insiekieng thei der lo dinghai ei suksawl hle a nih. Zan dar 12 chen lengkhawm hi matheiloin ngai inla, chu hnung tieng chu intrinsan si loin lengpui le lengpuituhai hadam dan met ngaituo thei ni em em a tih. Hieng ang hi, ‘Ei pi le puhai anthoka ei lo thaw dan a ni leiin ei sunzom zing ding a nih’ ti inla hlak a nawlpuia Khristien sakhuoa ei hung zawma, Independent Hlabu le Hlathar Bu ei nei hma khan zan khawvara sak ding hla hlui 50 khom ei nei ngut di’m chu.
Chuong lai zing chun, sietni-thratni, a bikin mithi ruong mengpui zana tlawmngaina insuo thei le pei, nunghak-tlangval ei tlawm deu deu – khuo lien le mihriem tamna khuo haiah harsa ei ti lem hman hman mani ti thei dingin a um. Khawsawt hla sak ding ei hau em em vei le a sak thei le hrie ei tlawm deu deu bok – a hrie lo hi insukchangkangnaa ei ngai khom a hoi vang vang. A zienaw thret. HYA hi ei tuoithara, ei sukhrat naw chu ei khawtlang inthruoi dan le fe danhai hi nakie siemthrat ruolloin a la hung kakhawk thei ding a nih. Ei hlasiemtu’n “Hnam dang dan thrahai la veng ei ta, an dan suol thiet lovin” a lo ti kha hrie zingin hmathlir hla tak neia hma ei pu thar a trul a nih.

HNAM NUNPHUNG (CULTURE)
Sap tronga ‘culture’ ti hi Hmar trongin ‘nunphung’ tiin ei zuk inlet ela chu a famkim zo naw deu nisien a hoi. Ei nitin khawsak dan, fak le dawn zong dan le suong dan chen khom hi ‘culture’ hin a huomsa vong tlat si a nih. Hmarhaiin a nawlpuia sakhuo thar ei hung zui hlim laia mi thruoitu hmasahai khan a pawng a puiin ei sakhuo hlui le inzomna nei ei nunphung hrim hrimhai, a pawng a puia mi hnawl pekin titiri enin an mi lo en pek a, Biekina khuong takngiel khom iemani chen hnunga ei vuok chauh a nih. Chu thil chu a lo indik chie naw zie vaihnu ramah ei hung hriet suoka chu hnam anga ei hmasawnna le kalchawinaah iemani chen chu a mi suk bahla pha ni’n anlang. Chu nak sapah, ei hnam nunphung le zierang suk hringna le sukhmasawnna dingah ‘support system & resource’ ei nei chau nawk bok leiin ei hnam lam, thu le hla le thluk, puon, le rothil danghai a hlut ding angin ei sukhlu zo naw ni takin anlang.
A khawseng hri hri’n, ei kawl le kienga mi haiin a hnam zawnga inkeibumna tienga hma laa mani hnam nunphunghai nasataka an sukvul thar lai eini rawi hlak a pahnam le laibung zawnga inzomkhawm tumna tieng hma ei lo pu thar nawk nghal, a zienaw ngei. A Pathienthu hrietna le zawmna tienga insang mang lovin hnam nunphung le inkungkaina nei hrim hrim anthok insiekieng ei inruolsiek a; chawibang hnunga hnam lam (cultural dance) inchuka milaia va suklang lem chu vanram kailo el theina ni din ei ngai hiel bok. Hnam lam le hla hlui, Kut le chongchenna tum tum ei lo nei le hmanghai khom ei phum hmang hman trep bok. Fam Pu Damkung khan ama thrahnemngaina le inhnikna leiin Hmar hnam lam le hlahlui tamtak suk hring hram hram tumin theitawp a suo hram hrama chu a zawmtu ding le a thu le a taka a kaiza vengtu ding a hmu meu naw leiin a liem vuoi vuoi el chu a ni ta kha. A dam laia ‘ka ui ka ar’ titu ding hmu mang lo pa kha a thi phingin chawimawina nopui ei indom tir a, inpam a um thu hrilin ei la sun vieu nawk nghal. Poi lem chu a poi nawh.

Sap trongin, “Lost of culture is lost of identity” ti a um a; ei hnam nunphung hi ei sukhring zing naw chun ei niphung (identity) anhmang chauh ni lovin a bo top ding a nih. Hmarhai hin hnam hming puipunna le tha insuona ei nei tam naw a, kohran thil le inzoma ‘activities’ le pungkhawmna ruok chu a ni le dar indeinaw rakin ei nei ve thung. Thrangthar, rimawi le hla sak tienga talent thra le hlutsak tlak neihai inpholangna khom ‘kohran pawl’ sungah chauh a ni pei a, chu taka hlak chun ‘gospel’ chauhin hmun a chang bok si. A Pathien ngeng sunphak mang si loa Pathien thuawi uma uma, kohran ngainatu tam ei ni leiin Pathien hla le a saktuhai khom ei inlawina kohrana mi an ni naw chun, ‘thiem’ ti nuom derlo hai ei ni nawk bok si a nih. A zienaw thret.

Kohran prokram le inkhawmpui a hai thafan em ema sengso mani le mani intuma ei thlan dawr dawr lai hnam hminga mi a ni pha ‘ui khop ko’ an hril ang hlol. Hnam hminga thruoitu hai inhawmthaw zie hrie kuk a ‘ni tha’ phut pawl ei um bok. Nakie chu HYA inkhawmpuia thrang ding khomin ‘a kohran KTP’ ang zawngin ei lan phut el khom thil um thei a nih. Chuong lai zing chun, hnam hminga inkhawmpui le puipunna um zata ‘a kohran KTP/KNP’ angzawnga sum lo dawng pawl ei um zie nawk tlat bok. Ei bul hnaia hnam danghaiin an hnam hminga puipunna le hunser a hai phur le thafantaka mipui an inzi nuoi nuoi ei hmu pha inhnarum ei tia chu thaw ve tumna ei nei nawh. Annihai chu sum le pai le thruoitu fel le ringum an nei lei ni din ei suongtuo fawma ei thla ei suk muong a ni el thei. HYA/HA inkhawmpui ti vel chu ‘khawvel thil’ hlea hmuna ei nei a, ei nau nunghak-tlangvalhai thrangna din ei ditsak naw lai zingin iemani keka mimal le sungkuo thil deua buoina chite ei tuok pha ‘hnam thruoituhai’ ei zong inhmaw nawk angloi si hlak.

Hnam hminga hunser ei nei vehai ngaipawmawna leiin 2016 Hmar Inpui Assembly khan kum khata Hmar hnam ta dinga ni poimaw zuol pahni, May 16 (Martyrs’ Day) le December 5 (Sikpui Ruoi) hai hi ursun le uor nawkzuola inser le hmang din a rela chu tu chena chu kongro a la deng meu naw nisien a hoi. Ei Martyrs’ Day inser hlak khom hi ‘football’ um naw sien chu a dan a dang vieu el thei. Hnam hla, saihla le hla lenglawnghai hi ei hnam zierang suklangtu an ni a, a suklangna hmun le hun remchang tak chu hnam hminga puipunna hi a nih. Mani hnam nunphung, hla hlui, tienami, lam le khawsak danhai hai hriet naw hi thil inzakum a ni zie thrangtharhai lai ei inhrilhriet uor nuom a um hle.

Tuta truma hnam prokrama hin Hmar Art & Cultural Society (HACS) khomin kut an hung rol ve niin ka hrieta lawmum ka tih. An thaw ding tak an thaw khom a nih. Hmar hnam hminga pawlpui ei nei abikin, HYA le thrangruola ei Hmar culture sukhring, sukhmasawn le chawisangna dinga hma hung thruoi nasa nawk zuola hmadom taka hung nei din ka ditsakna insang kan hlan nghal.
HYA dam zing chau ni lovin hrat nawk zuolin fe pei raw se!
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate