Responsive Ad Slot

CHANCHINį¹¬HA MANBO, TO SI

Monday, February 24, 2020

/ Published by Simon L Infimate
~ J.L. Fimate

ThilpĆŖk ropui chanchinį¹­ha hi a ngaisaknawtu hai chun an chang chuong naw a. A zawngnawtu hai chun an hmu chuong bawk nawh. Zawnga ei inhawng ve a ngai. Nun hadamna le chatuon hringna beiseiin Gospel Camp dĆ¢m, Crusade dĆ¢m, Inkhawmpui dĆ¢m sĆŖng tamtak tak inhuomin ei huoihawtin, ei fe hlak. Ei thlarau hlimna le damna hi a hlu ĆŖm leiin, taksa rama ei inpumpĆŖkna le insĆŖngda hi ieng thama ei ngai naw a nih. InpumpĆŖk ngamna le insĆŖngda ngamna hi Pa lawmnaa lĆ»tna ani nĆ¢wk bawk sia.

Hebrai kristien hmuntina sukdara um hai ta dinga Jakob lekhathawn ziekah, "Pathien hnai ro, chuongchun, Amain hnai a ti cheu" (Jakob 4:8) a ti angin, sandamna thilthlawnpĆŖk le thlarau malsawmna dawng ding chun ei va hnĆ¢i hi a ngai tlat a nih. Lungril le thilthaw kawngah a thu zĆ¢wma hnĆ¢i zing bĆ¢kah, taksaa a kohran hai fe khĆ¢wmna va hnai hi a į¹­Ć»l ve hlaka. Chu ding chun, mania insĆŖng a ngai rawp hlaka, mania insĆŖng theinaw hai ta ding khawmin ei pĆŖksuok a ngai hlak bawk. Chu chu a nih Chanchinį¹­ha manbo, to si ei ti nasan kawng khat chu. A kawnghnina ruok chu zau deuin hril tum ei tih.

Suiriltu hai hril dĆ¢n chun 30AD an tih. Chu kuma nĆ® pakhat bĆ®k a chun, sĆ»n nisa inding lai khuo an thim thuta. Khuo an thim le inruol chun Simkhawleihnuoi an hnĆ®nga, lungpui hai an kawia, thlĆ¢n hai an hawnga, mithienghlim lo inta hai an thoa, Jerusalem Temple sunga puonzĆ¢r senduk khawm a thlĆŖr bawk. Chu chu ienglei am ei ti chun, Pathien naupa VĆ¢n BerĆ¢mte'n khawvĆŖl sandam dinga a vĆ¢n ropuina po po le a thilthawtheina po po hlĆ®pthlaa, a thisen hlu infar kanga, Kalvari Kraws maichĆ¢ma a hringna hlu an hlĆ¢n ni a nih. Chu zĆ¢ra chun 'khawvĆŖl' ni hlak hi a hung in-'khaw-naw-vĆŖl' deu a. Chu zĆ¢r bawk chu a nih, hla siemtu khawmin 'a fair naw a um nawh' a ti thei nasan nih. KhawvĆŖl suol tĆ¢ngin inthim a hawng vara. Suol kulpui a nĆŖrchim.

Chu sandamna chu khawvĆŖl mitin, a ringtu taphawt ta dinga a thlĆ¢wna pĆŖk a nih. Tlawmngaina kawnga mi tlĆ¢wmngai vawrtawp, Nazareth tlangvĆ¢lin khawvĆŖl rosum le thilhlua a hlĆ¢wk hnawta a pĆŖk ani nawa. (Rosum le thilhlu beisei leia hringna inhlĆ¢n nuom um naw ni hai.) Thlarau saltĆ¢ng hai sansuokna dinga a thlĆ¢wna a pĆŖk ana. IndĆ¢wr buoina ding a um naw a, a dittu, a zawngtu le a ring nuomtuhai ta ding chun innĆŖp buoi ngai loa, chang tawp thei ana. A manbo tawpa insansuokna a nih.

ThilthlĆ¢wnpĆŖk ditnaw tukhawm ei um naw a, a dawng nuom tu seng ei nih. Amiruokchu, tuta ei hril mĆŖk mitin ta dinga thilthlĆ¢wnpĆŖk ruok hi chu a dawngtu an tam taluo inlau leiin a dotu khawmin į¹­hang a khĆ¢w nasaa, a lo dawng fĆ»ktu ta dingin a manbo le a thlĆ¢wn nisienkhawm a petu ta ding ruok chun sĆŖng a tam hle.

Thlarau inhmang pakhat chau hmukĆ®r nawk khawm vĆ¢n lawmna ani ngei zie chu ei sĆŖl naw a. Thlarau thila ding chun thlarau pakhat hmukĆ®r khawm chu thil hlĆ¢wktak ani hrim a nih. Thlarau damna nĆŖka hlu um loa. Amiruokchu thlarau manna dinga Pathien sinthaw dĆ¢n le a BerĆ¢mpu hai inpumpĆŖkna le tuorna ruok chu, khawvĆŖl thila inkhi chun a man a tamin, a to hle a nih.

Thisen hlutzie hi hril kher į¹­Ć»lloa hretu seng ning ei tih. Thisen nĆŖka hlu nĆ¢wk zuol chu hringna hi a nih. Taksa a hung bawrsĆ¢wma, natna'n a bawmvĆŖla, hringna le thina khaihlĆŖma thenvĆŖla mihriem a um huna hringna sanhim tuma sung le kuo'n nei ang ang sĆŖng an inhuom dĆ¢m hi hringna hlutzie le mantam zie hriltu chu an nih. Hringna man tamzie hi khawvĆŖl hausakna le hrilkhi chi ani nawh. Mi tawrawta hrilthang, an pĆ¢ktu hai chawimawi nisi Che Guevara į¹­awngbau zuk hap zau inla, "KhawvĆŖla mi hausatak tak hai hausakna po po nĆŖkin mihriem pakhat hringna a hlu lem" a lo ti ni kha.

Chuong tawpa mantam le hlu thisen le hringna chu, misuol hai ta dingin Krista chun Kalvari Kraws mĆ¢ichĆ¢mah an farkang tira, an hlĆ¢n fĆ¢iį¹­hak a nih. Thina hmaah a tlĆ¢nhmang nawa, an daw tawp lem a nih. A thilthlĆ¢wnpĆŖk hi a ropuia, a hlua, a man a tam hle. Hi neka mantam le hlu hi mi ta dinga inhlĆ¢n ding le pĆŖk ding thil dang um ta naw nih. A petu chun a nei po po a pĆŖk a nih. A man a tam. A to.

Ei ram kilkhĆ¢wr le sangsetak a tlungna ding lem chun, Kalvary-a thisen le hringna inhlĆ¢n bĆ¢ka hin, thisen le hringna tamtak sĆŖng belsa į¹­eu a la į¹­Ć»lsaa. Kalvary-a inthawka hringna tui hung luong, a thlĆ¢wna ei dawng le pĆŖka ei um hi, thisen tamtaka inluon nawn le hringna tamtak phĆ»m belsa ani hnunga ei hmu phĆ¢k į¹­Ć¢wk į¹­Ć¢wk chau a nih.

A phuta inthawkin, thisen le thina tamtak karah Chanchinį¹­ha chu a hring į¹­Ć¢wk į¹­Ć¢wka. Rinumna, hatsatna, tuorna, nĆŖksĆ¢wrna, hnengdĆŖna, hmusitna, thina le deusawna hai chu ringtu hmasahai inthlawnpui ngat ngat chu a nih. Chanchinį¹­ha chu inthihlentir tumin sawisakna nasatakin sawisak hai sienkhawm a dam khawsuok nawk hrĆ¢m hrĆ¢m tho hlak. Hi insĆ»t ram tumna a hin Saula (a hnunga Tirko Paula ei hung ti tah) khawm khan į¹­hahnem a lo ngai ve hlea. TheipatĆ¢wp suoin a lo bei ve į¹­ĆŖng į¹­ĆŖng a nih. Stephan dĆŖnghlum a nina khawm kha ama hrietpuina liu liua an thaw ani kha. Chanchinį¹­ha sukdarna dingin thisen hlu a luong rawna, hringna hlu a bo rawn bawk.

Hnama hmin ĆŖm ĆŖm, į¹­huoihruoi 12 hai laia hotutak ngĆ®rhmun cheltu Simon Peter chun Chanchinį¹­ha chu Juda hai ta ding chaua pumbil a tum laiin, Joppa khawpuiah insĆ¢wng chungah zĆŖlin a uma. Chutaka chun ramsa chitinrĆŖng hmangin, Chanchinį¹­ha hi mitin kuoma puong dar ding ani thu inhriettira a um leiin Jentail hai lai a puong į¹­an nghĆ¢la. Chu mawphurna chu sunzawm peiin a thuhrilna hmun sukzau deu deuin, Rome-ah a zun nghat taa. Rome-ah kohran a enkawl lĆ¢i hin, Lal Sakeibaknei Nero a hrĆ¢nga, ringtu hai sukchimit tumin an chungah tharum an suo zalĆŖna, hringna a lĆ¢k rĆ¢wna, thisen an luongtir nasa bawk. Hi huna hin Peter khawm a 'Martyr' a nih. Tirko Paula khawm Rome khawpuia bawk hin a nih, a rĆ®ng an tan kha. Thisen mantam an buo nasa hle.

Rome lalram chun theitĆ¢wpin do sienkhawm, Constantine-in lalį¹­hungpha a hung hluo meu chun Kristienna chu 'Lalram sakhuo' dingin a hung puong ta a. Chu huna inthawk chun Roman Catholic kohran chu a hung hrĆ¢t į¹­an tah a nih.

Amiruokchu, Catholic kohran hung hrĆ¢t taluo chun a kila lung pawimaw chun theinghil a hlaw į¹­ĆŖp į¹­ĆŖpa. Chu lung pawimawtak pawimawna chu a bebawm tamtak hai nĆŖka pawimaw lem ani zie le damnatak ani zie hriet nawkna dingin 'Protestant' ei hung suok pha taa. Germany puithiem Martin Luther dĆ¢m, French pastor John Calvin le Switzerland theologian Ulrich Zwingli hai chun sektum le hembĆ¢wk karah an hringnun hmangin chanchinį¹­ha chanchinį¹­hatna chu hung ngĆ®rsuokpuiin, an hung puong į¹­an nĆ¢wk tah a nih.

Catholic kohran chu a lu an hai cham cham, thuziek tawitea hril sĆŖng ding ani nawh. Kristien ve ve innghirnghona kara hin inchatloin thisen a luong suok huou huou zinga. Hringna chĆ¢n an bo nawh, an tam. Dona nasatak kĆ¢rah, Protestantism chu an į¹­hang zuol deu deu thoa. Tuipui mĆŖltam inhliu kĆ¢nin, England thlĆ®rkĆ¢r khawm a hang chuongkĆ¢i phĆ¢k taa. England-a Glorious Revolution, 1688 hung rasuok lem kha chu a ropui ti ding manih, a rĆ¢pthlĆ¢k ti ding manih, Catholic lalhai inlalna chu hung hlĆ®pthlain, Lalį¹­hungphaah Protestant chau į¹­hung an hung phal tah a nih. Catholic a inthawk an inhlĆ®p kieng hne hle.

Chanchinį¹­ha leiin mi tamtak lo 'martyr' tain, mi tamtakin lo tuor ta hai sienkhawm a tuor nuomtu, invĆ¢kvĆ¢ipui le invĆ¢ipui nuomtu le 'martyr' chen chang inhoumtu an la um zing pei thoa, an bo nawh. 'į¹¬appui tham Isu, thipui tham Isu' hi an hmu chieng ĆŖm ĆŖma, chu chu an thisen le an khawvĆŖl hringna nĆŖkin an ngai hlu lem sia. Chu hai inpumpĆŖkna zĆ¢r chun Chanchinį¹­ha le Kohran chu an dar zaua, ram a lĆ¢k zuol deu deu hrim a nih. Kum zabi 2na laia Carthage-a Puithiem, Kristien hai laia ziektu hmasa pawl Tertullian chun, "Martyr hai thisen hi kohran į¹­osuokna chĆ® a nih" a lo ti hrim nih.

Tienthu (History) tamtak hrilkĆ¢n ei ta, ei hrilkĆ¢n tamtak sunga khawm chanchinį¹­ha ta dingin thisen le hringna tamtak inhlĆ¢n le lĆ¢k hmang a nih ti chu ei hrilsa naw lei elin a um nawah ngai chuong naw inla, 'a um' ti ringawt nĆŖk khawma a nasa taluo lem a nih.

Wales tieng hrilkai dai ta inla. Pathienin Evan Roberts ropuitakin a hmanga, Wales rama thlaraua harna nasataka a tlung lai khan, Carnaervonshire tlangvĆ¢l Watkin R. Roberts (Pu TlangvĆ¢l) chun Pathien anza si leiin, Pathien kona rawl chu dawnlo theiloin a hriet ta naw a. Thuhriltu hmingthang Reuben A. Torrey sermon lekhabu a tiem zĆ¢ra a tleirĆ¢wl lai daia piengthar ta nisienkhawm, Pathien konatak ruok chu a la hrietchieng naw leia dawn lo zinga lo um a nih. A sinthawna Slate Mining chu hlawtling tieng pan mĆŖk, a hmazĆ¢wna khawvĆŖl hausakna beisei umtak chu mĆ¢ksanin, chawmtu ding (Mission) khawm neilo le hmuzo loin, chanchinį¹­ha leia harsa, pasie, vĆ¢kvai le rinum tuor inhuomin, a remchĆ¢ngna naa Pathienin a hmang dingin October 14, 1908 khan Dr. Peter Fraser le a nuhmei chu hung zuiin Aizawl, Lushai Hills a hung pan tah a nih.

Slate Mining a inthawkin hausakna hung inkhawlkhawma, Wales ram inhawina po po lungkham neiloa chĆŖn theitu dingin, a hamį¹­hatna hlawsuok ding po po mĆ¢ksanin ei tlĆ¢ngram sangsetaka chanchinį¹­ha hung invĆ¢kvĆ¢ipui chu a lo tlang lem tah a nih. A mĆ¢ksan khawvĆŖl thil hai man a tam. Chanchinį¹­ha phurtu niding chun mĆ¢ksan a į¹­ul bawk si.

An ram inhawi hung mĆ¢ksanin, į¹­ĆŖnbaramah; an rama fĆ¢k į¹­ha le inhnik po po hung mĆ¢ksanin, bu le sathu changal hme fĆ¢k ding ringawtin; Company siem sabawn hmangna hmun mĆ¢ksanin, changal tuia insilna hmunah; LĆ®rtheia chuongna hmun mĆ¢ksanin, lampui takngĆ®l khawm um mĆ»mallo hmunah; khum inhawi hung maksanin khumfĆ¢t le hrikį¹­ha tamna hmunah; Damdawiin į¹­hatna hmun mĆ¢ksanin natna hrik bilah; Ekin felfaitak umna hmuna inthawk ĆŖktherfung (hmawlte) hmangna hmunah a hung a nih.

A hun laia Wales le tekhi chun Lushai Hills sung le a kĆ¢wlvĆŖla khuo hai chu hmunhnawk dehĆ¢wnna hmun angin a lan hnawk ring um. ChĆ¢wmtu khawm neiloa, a sungrila mawrtu thu chu zĆ¢wma, Chanchinį¹­ha puongdar inhĆ¢wk lei chaua ram buorchĆ»r a hung pan vang vang hi Missionary tamtak anga a Missionary vena niin kei chun ka hmuh. Thlarau bohmang ngaisak loin Lushai Hills-ah khawlai lĆŖng ang mei meiin hung naw tawp a ta, Clinic-a inhlaw nuom nisien Aizawl kher hung pan į¹­Ć»l naw nih. Jona'n Nenevi khawpuia tlĆ¢nbahrika thu a hril ang khan, Roberts-in thu hriltam naw sienkhawm a chi thetu ana, a chi the a mĆ¢wng į¹­haa, inį¹­hang khawm an į¹­hang hle.

A ruolnu Emily Davies, (tulai į¹­awngtakin, a rĆ»ktea lo 'star' tu ani ngei awm) in Pound 5 (a hun lai chun Rs 75) ama ta ding liu liua a į¹­ulna naa a hmang dinga ngainataka a hung thawn khawm chu, ama ta dingin hmang ta loin Chanchinį¹­ha Johan bumal į¹­hahnemtak an chawk lema. Chu chu thingtlĆ¢ng khuote, lal lekhatiem pĆŖktu an neina khuo ramtinah a thawna. Lekhathawn tamtak an dawng kĆ®r ngeia, chu hai laia Senvona inthawka an dawng chu 'Makedonia Kona' ngei nidinga a ring leiin fe dingin an siema, a fe tah a nih.

Rampui hrawthlenga, lamlaka ninga an thang sung khawm kha harsa a ti ding zie ngaituo tham a tling. A ruol haiin an inlaupuitak, a hmangai hnam mĆ¢wl haiin a lu chu lo la pĆŖk ĆŖm naw hai sienkhawm, khawpui tlangvĆ¢lin ngawpui hnuoiah į¹­ĆŖnbaram le suk le tung a hraw ding chu harsa tinaw theinaw nia, sĆ¢wl namĆŖnloa a sawl ring a um. A zaper khawmin za a perphĆ¢k naw chĆ¢ng tam a tih. Chu rinumna sukrinum zuol tu dingin sĆ®ngsĆ¢ng, leihrik, invawt le į¹­hangį¹­hĆ¢m lo tam ĆŖm ĆŖm bawk an ta. RĆ»l le sahrĆ¢ng hai khawm a hringna ta dinga thilį¹­ium vawng an nih. Chuong hai po po chu tuor inhuomin, a chawi chanchinį¹­ha meiser chun ei ram inthim a hung el var tah a nih.

A thlĆ¢wna ei dawng chanchinį¹­ha hi a petu khawvĆŖl tieng ei en chun a man a tam hle. Thlarau thilah hausa hle sienkhawm khawvĆŖl thila ruok chu iengkim a chĆ¢n vawng a nih. Iengkim chĆ¢na phur į¹­Ć»l Chanchinį¹­ha ani tlat leiin a thlĆ¢wna ei dawng hi a pĆŖtu chun an rimpui nasaa, a phurman a tam a nih. Tirko Paula'n "Lalpa Isua inthawka kha rawngbĆ¢wl sin ka hmu kha, thaw zo phawt lang chu, ka hringna khawm thlĆ¢khla tlĆ¢kah ka ruot nawh" (Tt 20:24) a ti ang khan, a hringna hlu khawm thlĆ¢khla tlĆ¢kah ruot loa an pumpĆŖkna hi thil man tamtak chu ani ngei.

Ei ram tlung phĆ¢k Kalvary Chanchinį¹­ha hi a tlĆ¢wn nisiin, Kalvary-a inthawka Senvon hung tlung dinga a lampui hraw hi a seia, a harsaa, a rinuma, a pangzatuma, a khawkrawka, a khirinkhoa, a to a nih. KhawvĆŖl rothila inkhi chi ziezĆ¢ng khawm ani nawh.

Chanchinį¹­ha a manboa ei dawng hi a nina taka chu a manbo ringawt ding chi chu ani nawh. Thlarau bohmang ngaituona lei le Pathien ram ta dinga į¹­hahnemngaina leia thaw ninaw sien chu, iengkim hnĆ¢wla phur į¹­Ć»l Chanchinį¹­ha hi a phur man a tam ĆŖm leiin tu thawpei ding ani nawh. A dawngtu ta dinga a thlĆ¢wn nisiin, a sĆŖngtu ta ding chun a to hle.

Kalvary a inthawka hmangaina tui hung luongsuok hin khawvĆŖl hmuntin ramtin a tlungna ding chun, Pathien sinthaw le į¹­hangpuina bĆ¢kah mihriem hringna le thisen le sum le pai tamtak sĆŖngral a į¹­Ć»l. SĆŖngral po po hi ringtu haiin ei thungrulzo ruol ani naw ding a nih, ti hi a petutak (Pathien) in a hrietchieng ĆŖm leiin a ringtu taphawt hai damna dingin a thlĆ¢wna a hung sem ani lem.

Ei Pu Saptlangval chun a hringna ĆŖm chu chĆ¢n naw sienkhawm, ama angin Missionary dang tamtak chu an him ve nawh. 1956 a Ecauador-a Waodani Tribe haiin an that Jim Elliot dam, tulai hnaia India rama an that Graham Stain le John Allen Chau hai chun an thil phur le invawi an thipui a nih. Chanchinį¹­ha phur man hi a tama, thisen le hringnaa inthlengpui ngam a į¹­ul hlak. Ruongin in an inlawinaw khawma, an damsunga an chang thei ding hamį¹­hatna po po khawm an chĆ¢n vawng hlak bawk.

Missionary lo khawm, dona a nasa ĆŖm leiin Kristien ni lei ringawta tuorna tuortu an tam ta ĆŖm ĆŖm. AD 516 khan Yemen-a Kristien hai chu Juda sakhuoah an inthlĆ¢kthleng nuom naw lei ringawtin Juda kĆ¢wlhrawng Yuosef Asa'ar rawiin mi 22,000 hiel an that a nih. Hieng anga Kristien haiin sukrimsik, suknawmnat le that an tuorna hi History-ah hril ding a tam. A tam taluo hi hrilsĆŖng ani naw lem a nih. Thisen sĆŖngna a tama, hringna chĆ¢n an tam bawk.

Kum zabi 20na lai le tulai chen khawm hin Kristien suknawmnatna hi a tlahnuoi chuong nawh. Ottoman Lalram sunga Armenian Genocide, Assyrian Genocide le Greek Genocide an ti haia thi hai po po kha NĆŖlho a rawi anti hai hin zĆ¢t teu teu naw ni hai, an tam a nih. ChubĆ¢kah, Soviet Union le Communist sawrkarna ram tum tum haia Kristien suknawnatna a lo nasa ĆŖm ĆŖm hlak bawk.

Chanchinį¹­ha phurtu hai le kristien ni lei chaua tuorna le thina tuortu hai po po thisen sĆŖng ta po po hi sungkhawm thei nisien chu, tuipui angin intling khĆ¢wm duoi thei a tih. Chu chu Chanchinį¹­ha man a nih. A tam. An fĆ¢wn vĆŖlin khawpui tamtak a suksiet theingei khawm ring a um. (Suksiet nĆŖkin Martyr hai thisen chun a siemį¹­ha lem el dĆ®m?)

A khawvĆŖl thil takin, mi tamtakin hlimna aiin ngĆ»ina, inhawitina aiin harsatna, hausakna aiin pasietna, lungmuongna aiin thlaphĆ¢ngna, damna aiin thina hai an thlang lem lei an nawm Gospel Centenary lawma dam, Inkhawmpuia dĆ¢m, lawm le thlamuongtaka "Aw Pathien, nangma Chanchinį¹­ha zĆ¢rah, Lawmthu kan hril che a nih" ei ti thei nasan chu. Man boa ei dawng hi a man a tama. A tlĆ¢wna ei dawng hi mi petu hai chun sĆŖng an hau hle. Kei ka anga hlasak pei bĆŖklo rĆŖng nisilo chun, awrbĆ¢wk indawi loa, rawl vawrtĆ¢wp insuoa "Halleluia Amen, Halleluia Amen" ei vĆ¢wr rawp chu a phu hrim a nih. A petu le phurtu ha'n an sĆŖng tlĆ¢wm si naw a.

"Ram po po chungah khawthimtak an lĆŖng,
Ɗntu an lang tah (3), Isu.
Halleluia Amen...."

3/2/2020

Tuiį¹­haphai
(jlfimate.blogspot.com)
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate