Responsive Ad Slot

EI (HMAR) ṬAWNG CHUNGCHÂNG BAWK AW

Thursday, January 10, 2019

/ Published by Simon L Infimate
H. Zaneisang

Khawvêl Indopui pahnina lai le a hmâa pienghai khan chu, Mobile Handset changkâng tak tak hang pai ve duk inla khawm, hriet lo le thiemnawa pui ei hau tâk leiin, ei buoi pha pha chu, kum 10 êm khawm la tling lo ei tuhai râwnin ei buoi ei buoi el chu a ni tah hih. Tulai ṭhalaihai hohlimna WhatsApp Group ṭhenkhat ah, a tuhai in am a nih an mi lo inṭhangtir ve a. Unau Hmar ṭawng hmang hmun hran hrana chênghai hohlimna ka hei en (tiem) zeu zeua inthawk chun, ei chêngna area zirin ei ṭawng thumal ṭhenkhat ei hmang dân inang lo a va tam ta ngei aw ! Chuong zing lai chun, Hmar ṭawng hmanghai hi chêng darsar vieu inla khawm, ei ṭawng hmang a lan ang tlângpui vieu ruok hi chu, Literature Society-hai hmalâkna nêk hmanin, kohranhaiin Bible, Hla Bu le Magazine chi hran hran an sut bâk ah, Pathien inpâkna hla thar, unau ṭhenkhathaia inthawk a pût zingna zâr ni ngeiin ring a um.


November ni 3, 2018 khan WhatsApp Group pakhat chun, thuzieka thlûkna (circumflex) chungchâng an chai a. Unau pakhat chun, “Tuolchai ei ti pha leh, inhnel le insukhlim vêl tina a ni hlak a; châi ei ti pha leh, ‘khâwral, hun hmang liem mei mei,” tina a ni hlak a hung tih a. Kei chun, “Naupang laia tuol pâra ei insukhlim chu, ‘tuol chai’ ni lovin, ‘tuol châi’ ei ti lem hlak,” ti’n ka dawn a. Chuonga kan titi pei lai chun, ama chun, “Ka hril chu i âwinaw leh Pu S N Ngurte lo indawn el rawh,” a hung ti chang deu fak a. Chu phing leh kei chun, “Ran dâm hi ei chai hlak a, naupangin vuongna lem dâm an chai hlak bawk a. Amiruokchu,  naupang an ‘tuolchâi’ hlak. SN Ngurte khawm nang le kei ang bawka famkim lo ve tho a nih. Kei chun ka naupang lai lekha châi lovin ka chai hlak a, tuol chai lovin, ka ruolhai leh tuol kan châi hlak,” ti’n ka dawn a.

Hienga kan hohlim ni hin ka hotupa le ka ruol ṭha ni bawk, HLS Manipur Chairman, Pu SN Ngurte (RIP) kha a damnaw thut thu hriet a la ni nawh a. Ka lungril suongtuona chun, ‘kan thaw rawp angin, Pu Ruoivêl Pangamte fielin, Pu S N Ngurte kha a inah hang pan kan ta, ‘tuolchai’ le ‘tuolchâi’ chungchâng hrilin insêl bawr bawr nâwk kan ta. An pahnia an mi sêlhrawn a ni khawma ka tlâwm bîk rêk âwm si nawh a’ ka ti lungril rau rau a. Amiruokchu, hi khawvêl lungngaina le ṭapna ram hi hnungsawnin, hnung kîr nâwk ta ngai lo dingin November ni 19, 2018 khan chung tieng a mi lo inlawisan tah. A zîng November ni 20, 2018 khan kohranhai le ama ngainatu tam takin Lower Lamka thlânmuol ah kan lo inthla liem tah.

November 03, 2018 tûk hin Hmarṭawng chungchâng hi nasa takin ka ngaituo a. Mithiemhaiin Hmarṭawng hi ‘Tonal Language,’ (ziek dân hawrawp/spelling inang char khawm, thlûk dân izira umzie nei) a nih an lo ti angin; ziek dân inang char khawm, a thu (sentence) zirin ri-inhnuoi, ri-insâng, ri-phei etc zira umzie hran nei a tam leiin, thumal ziek dân inang char khawm, thlûk dân inang naw leia insêl(fiem)na khawm a tam hrim a nih.

BAN ti thumal pakhat hmangin entirna hei pêng ei tih.

a)   Ka ban phâk nawh.                 d) Ka bân a nâ.
b)   Pherzâwl ka ban.                    e) Kan pâwla inthawk kan bân tah.
c)    Ban khur ka cho.

A chunga thuchângkim 5-haia hawrawp 3,  ‘B-A-N’ khawm khi, ei thlûk dâna zirin umzie hran nei seng an nih.

Bible hi mi tam takin ṭawng inchûkna a ei hmang a ni leiin, Bible (ka tiem le ka bêsantak Bible Society)-a mi; kei chun indik tâwk lo deu nia ka ngai hai ka hril hmâ’n, mi ṭhenkhatin ṭawng le thuziek ah, a hmang nawna ding hmuna an hmang tlat hlak, ka ngaimaw ten pakhat la hei hril vak ka tih. Hmar ṭawnga hin thumal pahnih inkal tlat, ‘Ngaipawimaw’ le ‘Ngaimaw’ ei nei a. A hmasalem ‘ngaipawimaw’ hi chu ei hmang suol khawm ka la hriet nawh. A pahnina ‘ngaimaw’ ruok khi chu, mi vengva tak tak nia ka ngaihai khawma ngaipawimaw hmangna ding hmuna hmang an um tlat hlak. Thil ei ngaipawimaw hrim hrim chu ṭha tiin, importance ei pêk a, ieng thil khawm  ei ngaimaw a ni chun, ṭha ei ti nawh a, ei kal tina a nih. ‘Zîngah kohran hnatlâng ei rawt a, ngaimaw seng ei tiu’ ei ti a ni chun, ‘tûkhawm inthawk ṭhak lo ding’ ei tina tluk char a nih.

Khaileh, ei hril tah angin, Churachandpur-a Hmar ṭawng indik chu Muolhawi ah an diknaw thei a. Hmarkhawliena ṭawng indik khawm Manipur Vangaitlânga chu an dik naw thei bawk ti hrein, ei Bible (Bible Society)-a thumal, ka fie rak lo ṭhenkhat hei târlang ka tih. 

  1. Thuvarhai 22:6 ei tiem chun, ‘Naupang chu a hraw ding lampuiah chun inchûktir la..’ ti ei hmuh a. Hi thu hin a kâwk tak chu, naupang hraw ding chu lampuiah (chauh) ei inchûktir ding tina a kâwk a. Lampuiah nêkin in sûngah ei inchûktir tamlem sih a. A ziek dân ding tak chu, ‘Naupang chu a hraw ding lampui chu inchûktir la, …’ ti ding niâwm tak a nih.

  1. Inru : Thuvarhai 6:11, 23:28, 24:34-haia inrû tia ziek hi ‘rûkru’ (thief) tina a hmang ni’n an lang a; ‘inru’ ti nêk chun ‘rûkru’ ti inla an diklem ding am ? ‘Inru’ ti thumal hi chu Noun ni lovin Verb thumal a ni lem a. Ei Bible-a hin Noun angin hmun iemani zât ah hmang a nih. (Proverb 23:28, Jeremia 49:9; Mathai 24:43)

  1. Phuong :- Thuvarhai 25:9 ‘ … Mi danghai thurûk chu phuong naw rawh,’ ti a phuong hi puong ti lem inla an dik lem ding am ? Pathien biek inkhâwma hin thu ei puong râwn ta vieu a chu, thu ei la phuong naw ni’n ka hriet a.

  1. Kâwngkhi le Kâwnghrên:- Ei Bible-a hin ‘kâwngkhi’ hmu ding a ṭhahnem fût a. Quote sêng naw mei nih a; entirna tlâwm a zâwng pêng ei tih. Exodus 28:4, 2 Samuel 18:11. Psalm 109:19. Isai 3:20; 5:27, 11:5 etc. Chun, ‘Kâwnghrên’ ti hi Isai 3:24, Isai 11:5, Thilthawhai 21:11-haiah ei hmu bawk a. Hienghai hi English version ṭhenkhata chu breastpiece ti dâmin ei hmuh a. Mizo Study Bible-a chu, ‘kâwnghrên’ ti’n a sie deu vawng a. Isai 11:5 ruok hi chu ‘taihrên’ ti’n an let. Kâwngkhi thumal hi, Bible ti lo, Hmar ṭawng thuziek danga chu ka la tiem fûk naw leiin ka ta ding chun mikhuol a nih.

  1. Thlûttu :- Isai Bung 5:9-ah, “ … in lientak takhai, mawitak takhai chu a thlûttu um lovin la ram a ta,” ti thu ei hmuh a. Thlûttu ti tak hi a umzie a hriet an tak ngei. English tienga chu, ‘without inhabitant,’ ‘without occupant’ ti dâm a nih a. ‘Thlûttu um lovin,’  ti nêk chun, ‘a hluotu um lovin’ ti’n la a fie in, an dik  lem dî’m aw ?

  1. Nasa/Nasatak :- Ei Bible-a hin ‘nasatak’ ti ṭawngbau hi ṭum 258 lai a um a.’Nasa’ ti thumal hi ṭum 220 hmu ding a um bawk. Nasa ti ṭawngbau hi a ṭhanaw le lungṭhâwng thila hmang deu ni ah ka ngai a. Indo dinga mipui tam tak fekhawmhai chu, ‘mipui nasatak’ ti ding nîng a ta. Pathien bie le thil ṭha thaw dinga mipui fe khâwm chu, ‘mipui tam tak’ ti’n la a mawiin tiem a hâdam lem hmêl. Mathai 14:14 le Marka 6:34-haia mipui ‘nasatak’ ti hi chu, ‘mipui tam tak’ ti inhmê lem mei a tih. Luka 5:6, ‘…nga nasatak an inkhuma’ tia ei tiem hlak kha, sut thar ah, ‘…. Nga tamtak an inkhum a,’ tia thlâk a ni tah a, lâwm a um.
  2. Enthlit :- Luka 14:01 ei tiem chun, Isu Pharisai hotu pakhat ina bu fa dinga a fe lai ‘an enthlit a’ ti thu ei hmuh a. Luka 20:20-ah ‘enthlittu’ ti thumal ei hmu bawk a. Enthlâk or enthla aiah, ṭhenkhatin ‘enthlit’ thumal ei hmang ni ngei a ta. …. Ka ta ding chun hi thumal hi chu a mikhuol tlat.
  3. Po po :- ‘Po po’ ti le ‘rêngin’ ti hi kâwk thuhmun an nih âwm ie. Amiruokchu, Johan Bung 7:21-a, ‘…nangni po poin mak inti kha’ ti nêk chun, ‘in rêngin mak inti kha’ ti ni sien. Philipi 1:7-a ‘nangni po po’ ti khawm hi ‘in rêngin’ ti ṭawngbau hmang zâwngin thuchângkim siem lem inla, a ṭhalem dî’m aw ? ‘Nangni po po’ ti hi chu, naupang ṭawng inchûklai ṭawngbau hawi tlata ka hriet lei a nih. (Ama chun anni po po chu’ ti nêkin, Ama chun an rêngin…’ ti’n la an dik lem ding am ? Habakuk 1:15). Ephesi 1:22-a “… Ama chu iengkim po po chunga lu…” ti khawm hi, “Ama chu thil iengkim chunga lu..’ …” ti’n la an dik huntâwk vieu naw’m a nih aw ?
  4. Hril thei ruollo :- 2 Korinth 9:15-ah, “A thilpêk hril thei ruollo …” ti ei hmuh a. Ama ringtuhai ta dinga Pathien thilpêk(hai) le A ṭhatnahai hi ei hril a, ei hril thiem nawh a; a hril thiemhai khawma an hril sêng bawk nawh. Chuleiin, Ama ringtuhai ta dinga Pathien thilpêk hi, ‘hril thei ruollo’ ti nêkin, ‘hril hlei thei lo’ or ‘hril sêng ruollo’ ti’n la an dikin, tiem a hâdam lem ding am ?
  5. I Lalhai 14:2 ei tiem chun, Jeroboam-in a nuhmei kuom ah, “ ….Jeroboam nuhmei a nih ti an hriet nawna ding chein ..” ti ei hmuh a. Hi thuchângkima ‘ …Jeroboam nuhmei a nih …’ ti hi, ‘Jeroboam nuhmei i nih ti an hriet nawna ding chein..’ ti lem inla, an dik mawi lem ding am ?
  6. I Korinth 4:20-ah, “Pathien ram chu thuah a um a, thilthawtheinaah a um lem a nih,” ti thu ei hmu a. Hieng hi ni lovin, “Pathien ram chu thuah a um nawh a …….” ti lem ding niâwm tak a nih.
  7. Zâr le Lei :- Hmar ṭawng Holy Bible (BSI)-a hin leiin ti thumal hi ṭum1515 hmu ding a um a, zârin ti thumal ruok chu ṭum li (4) chau an lang. Zâr le lei hi inkal tlat an nina lai a um. Thanga chu a hrisêlnaw leiin sin a thaw thei dukdak nawh a; amiruokchu, a pansakpa Rama’n sum le paia a sawmdâwl leiin nghei lovin a um a. Thanga chun, “Rama leia hring ka nih” a ti nêkin, “Rama zâra hring ka nih” a ti chu ṭawng indik le mawi lem a nih. Luka 1:78 thu, “Ei Pathien lunginsietna leiin” ti khawm hi, “Ei Pathien lunginsietna zârin ..” ti’n la tiem hâdam lem a tih. (‘Pa zâra hring ka ni ang bawkin, tukhawm a mi fa chu keia zârin hring vêng a tih,’ Johan 6:57. A ṭhain a va’n dik de aw) Ei Pathien biek inkhâwmhaia khawm zâr hmangna dingah lei/leiin ei hmang râwn taluo deu am ?
Thu khârna :- Hmar ṭawng hmanghai hi ei pieng le ei seilienna an dang ang bawkin, ei ṭawng hmang khawm an dang ṭhet ṭhet a. Kei Mizorama pieng le seilienin Hmar ṭawng indik ka ti chu Cachar le Dimahasau District-a pieng le seilienhai chun ‘ṭawng indik lo’ an lo ti khawm a ni el thei. Hril tlâng ei ta, ziek ei ta, inhrilsie lovin insêl tlâng nak nak ei ta, chuongchun, ei ṭawng hmang le ei thlûk dân hai khawm a la hung inthuhmun ding annâwm; tina lungril neia hi thu hi ziek ka nih. Sawisêl nuomna hrim hrim leia ziek ni lovin, hriltlângna zâra ṭawng ṭha, indik le mawi lem ei hmang theina dinga sirbî pakhat bêk a ni beiseina zâra ziek a nih.

Dated Rengkai.
The 3rd January 2019.    
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate