Responsive Ad Slot

‘STROKE’ LE AN VENGDÂN

Sunday, March 6, 2016

/ Published by VIRTHLI
~ Dr. Challiensung, Health Columnist, Virthli

Introduction: ‘STROKE’ ti umzie hi a hresa vawng ni inla khawm, Stroke intlungtir theitu le chu taka inthawka invengdan ruok chu ei uksak bek bek naw niin ka hrieta. STROKE leia hringna chan ei tam deu deu bawk sia. Chuleiiin,‘Stroke le an vengdân’ ti thupuia hmangin article triel nungin ka ziek tah a nih. Amiruokchu, hi article ah hin Stroke umzie le an enkawldan (damdawi le surgical procedures) hai khawm nisienla medical science angtaka hrilfie vawng ka tum nawh. Ei hriet awlsam zawnga ziek a ni lem a nih.

STROKE hi iem a nia...?: Stroke hming dang chu Cerebro-vascular Accident (CVA) a nih. A hriet awlsam dân tak chun Stroke chu thlûoka thisen zâm (blood vessels of brain) fe vêlna sukbuoia, thlûok sinthaw (brain function) inrang taka suk châwlna hi anih. Stroke hi natna tuonrang em em(medical emergency) a nia, hrietna zungzâm suksie letdêr theitu le thina inrang taka intlun theitu a nih. Stroke natna hih mi kum 60 chungtieng thina intluntu hai laia a pahnina a nia, kum 15 le kum 59 inkâr mi hai thina intluntu hai lai a panga na a ni bawk. Kumtin stroke leia thi mi maktaduoi ruk an tling phâk a nih. Chu um zie chu stroke hin hieng AIDS, TB le Malaria hai belkawpa thina nêkin, thina an tlun rawn lem tina a nih.

Stroke hung umdan tlangpui : An tan dan izirin, a tlangpuiin stroke hi chi hnia the theiin a um –

• Ischemic stroke : hi hi thisen fe vel sukbuoina le thisen fe vel dangchâtna leia um anih. Chu sukbuoitu chu thisen inkhal (medical term chun ‘thrombus’, ‘embolus’ dam an tih) chi te te um lei a nih. Chuong hai chu Lung natna(Heart problems) dam, Chuop (Lungs) natna dam, Zu dawn nasa, thau taluo, Ziel hawp nasa taluo hai dam le thisenzâm lien natna hai a inthawka hung suokin, tluoka thisen zam chi tetehai le nêm em em el hai chu sukbuoiin, ‘stroke’ ei ti hi an tlun hlak a nih. Stroke natna tam tak chu hi group a mi hai an nih. Entirna in, Lung natna chun thisen thanaw or thisen inkhal(thrombus) chi te te hai chu hung phusuokin (pump suok in), thisen zama lutin, tluok sûng an lut pha leh, stroke natna hi an tlun hlak a nih. Chuleiin, Lung natna hi stroke leh inlaichina an nei tha em em ve a nih.

• Haemorrhagic stroke : hi hi ruok hi chu thlûoka thisen zam puokdar (rupture of blood vessels) leia um a nih. An umtirtu hai chu Blood pressure in sâng taluo dam, BP hung insang thut lei dam, insukpalna (accident) lei dam a nih. Hi hi a hmasa mi nêk khin a natna hi a tuon rang lem.
Stroke natna inlang dân le hriet thei dan:- Thluok sung a tâwk buoina hmun izirin a natna inlang dan a dang thei. Chun stroke natna hrat rak lo tamtak hai hi thipui khawp nilo an nih; nisienkhawm, miin a damsunga a kawl theizing lâi in, stroke natna chîntak khawm stroke natna tium tak an tlun thei zing ti hriet a tha. Chuleiin, stroke natna reng reng hi ngaisak a tul hle a nih.

1. Ischemic stroke – hi hi natna leia miin a hung sawisel hai chu a thlangpuiin hienghai hi an nih
- Kut dam, ke dâm, hmai khing khat chau dâm zeng ang deu a hriet na, ngawi deu mup, khawhre raklo anga um na dam,
- Hmai thahrui hmangtha theilo, thahrui chau
- Bau inchip dam harsa, tui dawn hai khawm control thei loa, bauthlêra luong thla dam
- Tawng harsa ti na le lei per vat vat intak tina dam,
- Mit sir thla deu dam, mit bu chung kai thla dam, mit meng fel rak lo dam
- Makhata lawn tha thei rak lo, in sawi deu nek nuka lawn dam
- Kut le ke hai suk châng thei lo, hmang mumal thei lo na dam
- Lum le dei, natna hriet na suk chau na dam.
- Hi natna nei hai lai hin a tlangpuiin zunthlum in vawi dam, Heart problems nei dam, ziel hawp lo ching dam an ni nuom vieu bawk.

2. Haemorrhagic stroke – hi hi a tuon ranga, mi tam takin an thi pha bawk.
- Khaw hreloin an um thut nuom, lawn zing lai a thluk thut dam
- Lu na an nei nuom
- An inluok nuom bawka, zer huom hai a suok thei bawk
- In rangtakin, an taksa bung khing khat hi zeng angin khaw hreloin a um nghal hlak
- A then chu ‘akei’ thei bawk (convulsion)
- Hi hi a tam lem chu BP insang nei hai an ni nuom,

‘Stroke’ khawvel in a thlîr dan le eiin vengdan ding: A hma tieng ei hril lang met ta ang khan, stroke lei hin khawvel huopin second ruk pei ah, nuhmei-pasal le naupang-upa ti um loin mi pakhat in a hringna hlu em em chu a chân a nih. Chuleiin, World Stroke Organisation (WSO) chun ni 29, October, 2010 (hi hi World Stroke Day a nih) a inthawk khan stroke dolêtna dingin “1 in 6” ti thupui hmangin beipui (campaign) alo thlak tan tah a nih. Hieng ang hi ei ngirhmun nisienlakhawm an veng dân a um a, in enkawl dam dân aum bawk ti ei hriet hi ka nuom bek bek chu a nih. WSO thuoituhai chun, thabona dam, mani inenkawl mumal lona le mani lifestyle suk danglam nuomnaw na ram le hmuna chun tuta statistic data ‘1 in 6’ nekin a nasa lem thei anih an tih. Chuleiin, ‘1 in 6’ Campaign in a hril nuom ve em em el chu ‘stroke a inthawk hin an venghim thei el chau nilovn, stroke natna nei tah hai ta ding khawma, thataka in enkawl chun an dam thei’ ti hi a nih.

Chuleiin, hi a hnuoia thil 6 haia inthawkin inbi chieng inla nuom a um bek bek anih.

1. Ngirhmun in hrietna, stroke natna nei thei ding natna le ngirhmun neiin inhriet am?
- BP in sang i nei am?
- Diabetes (zuntlum) natna i nei am?
- Thisena cholesterol an sang am?
2. I taksa inzo tawk le zang tawka um in inhriet am, exercise nguntakin i thaw hlak am?
3. Fak le dawn tha le hun tawk fain , thau taluo ni lovin i um am?
4. Zu dawn hlak i ni am? Limit umloa dawn hlak mi i ni am?
5. Ziel hawp mi i ni am? Tawp san rawh!!
6. Stroke natna inlang dan hai ilo hriet tah hlak am? Hriet tumin, in vengdan inchûk rawh.
Chuleiin, hieng thurawn hai hi lo ngai pawimaw rawh :
Mimal ta dinga thurâwn :

1. BP insang, Zunthlum, Cholesterol insang nei i ni chun, i thaw ding hai :-
- In enkawlna bik Doctor/hospital nei rawh
- Regular takin in check up rawh
- Damdawihai a huntaka , Doctor ti ang takin fa rawh
- Thisen tests le thaw ding tul hai Doctorin a ti angin thaw rin naw
- Fak le dawn ah fimkhur rawh.
- Damdawi fa mumal lo le in enkawl mumal lo hai lai stroke a tam zuol anih.

2. Zu dawn le ziel hawp mi i ni chun, i thaw ding hai –
- Ban tum rawh, i ban san thei naw a ni chun, a hun tawkin thaw rawh.
- Zu le ziel in i taksa a hrisel nawna an thluna i hriet chun muonglovin Doctor pan vat rawh.

3. Lung natna (Heart problems) nei i ni chun, i thaw dinghai –
- Heart problems le stroke hai hi natna inlaichina nei tha em em an nih ti hriet a tha.
- Regular takin in enkawla, damdawi thatakin fa rawh
- Ziel hawp a theida hle bawk.

4. Regular deuin exercise thaw rawh.
Schools ta dinga thurâwn : Indian Stroke Association (ISA) President, Prof.(Dr.) M.R. Sivakumar chun, “ Stroke chanchin hi classroom ah hril nisienla, school naupang haiin an pi-le puhai ,an sunghai stroke natna neia an ngâi hai chu Hospital inrang taka an fepui nghal thei na dingin” tiin a hrila. Chuleiin, School hai a hin –
1. Stroke natna umzie hai hrilna umsien
2. World Stroke Day ah , nu le pa hai leh special programme neiin hun hmang thei nisienla.

Organisation dang dang/NGOs/Kohran hai ta dinga thurâwn :
1. Stroke chanchin hrilna le public rally neiin World Stroke Day (WSD) hi hmang dan umsien
2. Free medical camp nei thei nisien
3. ‘Latest stroke management programme’ hai dam ngai ven thei nisien
4. Govt. Hospital le pvt. Health centre hai kuomah hieng ang health awareness programme mani khuo sungah nei hlak dingin ngen hlak inla.

Conclusion : Zingkar boruok thlifim inthieng êm êm hîpa, tlân-lawn (jogging) thaw dam, thla thum dan pei Hospital a in checkup dam, annaw leh kut-te hmur ruol khawm thlingzo lo tuktina fâk haiin i hringna, ‘stroke’ a inthawka a venghim thei che ti hre sia, zawmpeilotu nilovin, hrethiema zawmtu ni tum seng ei tiu. Thabona le ngaithana hai hi suol an nih; i hringna a hlu ang bawkin i hriselna hlut zie kha hre in, chu chu suk hrisel that na dingin taimak insuola, thang nasatakin lâk tum rawh.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate