Hmar Nau Thanghar A Hun

By. Rev. H.B.Hluothang

Rev. Dr. Rochunga Pudaite’n khawvêl ram a maksan kha ropuina rama fe ni sien khawm a sawk a na

ngei el! Ka tleirâwl lai Tuiruong dunga lawnga a hung châng khawmin Hmar mipui chu ân hnîngin ei inhnîng el hlak nîn ka hriet a; Sielmata a ruong inthla ni khan a ropuizie ân lang nâwk zuol. A thi ni chenin Pathienin a chawimawi nîn ka hriet. A ruong thlâk ni khan 9:00 am in program tan ni sien khawm sûn hunin a dai naw leiin zân khawsâwt lêngpui nunghâk- tlangvâl program thul hiel a nih. Manipur Simthlang rama pioneer missionary Watkin R. Roberts in a aiawtu dinga a ruot a ni ang hrimin hnam chi tum tumhaiin chawimawina ei nei khan a nina a hrilfiein a sukropui hle nîn ka hriet. Kohran ni sien, hnam thila ding khawm ni sien, khâng bâk bâk kha a um thei ta dîm a nih, ti ding khawpin a phuisui nîn ân langa; a tha vêl vawng.

Nisienlakhawm, a mâksan hnam ei enin arpuiin a tehai a thisan ang deu nîn ka ngai a, ei hnam inpui sûtpui a chim ang a nih. A hming ringawt khawm kha hnamin a sawr a nih. Ka ngaisângna pakhat chu in (building) ropui a nei naw hi a nih. Mi thenkhat chu Sâpramah kum hni, kum thum sûng chau an zu um khawmin lelilet dâm, building tha tak tak dâm an hung bâwl thei nîn ka hriet a. Ramdanga fe naw khawm hnam thuoitu thenkhat khawm an ni ve thoin ka hriet bawk. India khawpui New Delhi a dâm, Guwahati a dâm, Imphal le Churachandpur haia dâm building a kawp a thuoa nei hriet ding an um deu nawk. Dr. Rochunga Pudaite ruok chun, ka hriet suol a ni naw chun, building hril ding meu a nei nawh. Sielmat khaw sûnga bungalow hi ama ta nia ka ngai hlak chu ‘PMS bungalow a nih’ an la ti nâwk nghâl! A nuhmei le nauhaiin ama hrietzingna dingin an hung bâwl ruok chun thu dang ni tâng a tih. Pathien ram le hnam ta dinga ân pêk zo zie hi entâwntlâk a nih.

Kohran ni sien, hnam thila khawm ni sien, mani phingpui nêka hnam hmangaitu mipuiin ei tûl a nih. Sielmat lamthe lai Dr. Rochunga Pudaite poster lien tâwk tak an târ a, a hnuoi tieng “I hniekhnung hung zui kan tih’ tia intiemkamna thuziek ka hmu chun a mi suklâwm khawp el a; a târtu ka en chun ‘HYA General Headquarters’ ti ân ziek a. Ka lungrila hung lût hmasatak (first impression) chu ‘HYA Geneneral Headquarters thuoituhai hin an ti tak tak a ni chun lâwm a um âwm de aw, awleh, tawngbau tha an hmang mei mei am a ni ding’ ti hi a nih. Beiseitakin lo thlîr phawt ei tih. Tulai chu ram le hnam hmangaitu an pung deu deu a, ram le hnam a tlusie deu deu; Bible inchûk ei tam deu deu a, thlarau mi ei tlawm deu deu; Pastor ei tam deu deu a, Kohran dân anga innei an tlawm deu deu! Politics tieng ei ti leh mani khâta ngîr thei lo,hnam danghai innghaisana ngîr mei mei! Ka hmu ve dân chun, mithiem ei tlasam nawh, mi var ei tlasam nawh, mipui khawm ei tlâwm nawh, ei tlâksam tak chu ‘mani hmasiello le zu le saa inhnello thuoitu’ a nih. Chanchin Tha dawng hmasatu ei ni ang hrimin hnam thuoitu khawm mi tak, sum le paia duâm lo, le zu le saa inhnello an ni hi a âwm hlie hlie a nih.

Ei rama hin thil a fe ding angtakin fe sien mi hnung ei hnawt bîk ring a um nawh. Tuhin chu a tungzâwngin en ei tum vawng el tah ni lo am a ni! Sakhuona tieng ei en leh tlâwmin a zie a um met a. Sawrkâr thil po po hi a ni ding angin fe sien, ei ram del le a mipui hieng ang chau hi ei ni ring a um nawh. Entirna: Tuisen khuo, khawte a hman (a taka hmu ding um naw sienkhawm)Vetinery dispensary, Rest camp, dispensary (bâwl dinga sanction um sa vawng) a um thei chun, a nêka khawlien lemh aia lem chu thil a ni ding angin fe sien, ei ramah sum le pai lût a ta, ram le hnam iengtin am changkâng naw thei a ta?

Hun âwl vawikhat chu television (local) ka en a “Hmar nau thanghar a hun” ti le, Lalruong lungphun kuoa Lalruong chu hung thonâwka Hmar hnam thuoitu dinga fielna hla thiem tak le ekson zei deua sak hi a hung suok a, ka lungril an lâk hle a, ka lungril chun ‘hmar hnam thuoituhaiin iengtin am ngai an ti aw, hieng hlahai hin chona pêng a tîm âw’ tiin ka ngaituo chu tie. Hmar hnam le tawng hin nasatakin hma a sâwn a, lâwm a um. Chulai zing chun hi hla pahnihaia inthawk hin thuoitu tha ei tûl a nih ti ruok chu inphat ruol a ni nawh.

‘Ram’(state) ei ti hai hieng: Manipur, Nagaland, Tripura le Mizoram tihai hi hnam hming chawia ko vawng an nih. Mizoram khawpui Aizawl-ah ei fe lem chun ei tawng hma po Mizo ei nih a, ei tawng chara inthawkin ei Mizo nina a bo nghal pei a nih! Mizoramin hnam zalênna a suol lai khawma nasataka tuor, a tuihâng ruok chu hrêp pha lo ei nih. Eini rawi hi siem thei ei ni naw khawm nîng a ti ie; Sinlung Hill Development Headquarters, Sakawrdai, hlak a ruokin ei sie a; Barak Valley Development ei enkawl ei ti leh hnuhma nei thei bêk lovin ei um bawk. Hieng hi a ni chun an hril ‘Autonomas’ hi hmu hrim khawm ni inla, ei beisei ang hi chu a ni ring a um naw hiel a nih. Ei thlazâr hnuoia um nuomtuhai ta ding khawmin umzie nei raka ei inlang naw leia mi bêllo an ni el thei. Hmar mipui ta dinga beisei umsun chu “ ramri kham ni ve lo, hnam inthlierna um bawk lo” ei Lalpa Isu’n a buotsai ram hi ni el tak âwm a nih! Tulai khawvêl inlumlet dân enin innaa inthawkin thanghar a hun ta tak zet a nih. Hmar nauhai chêngna ram le hmun indang sienkhawm, ei thiltuma bêk inpumkhat inla tie. Inngei diel diela umkhâwm hi a tha chau ni lovin mihai inzâkaina le thilthawtheina a nih. “Inthuruol hi hrâtna a nih” ti chu ei hriet seng, inthuruol ruok chu tum chuong lo ei nih! Hi hi mipui lei nîng a ti, annawleh, mipui ringtlâk thuoitu um naw lei? Kohran nisien, hnam nisien, thuoituhai ta dinga pawimawtak chu mipui ringzona (confidence) a nih. Hmar nau, thanghar a hun tah. Bethesda tui infâwn lai hin damna zawngin baw ve a tha naw maw?