Ka kâwng nat a suok leiin liemtah Pathienni May 03, 2015 khan biek in khawm kai pei lovin inah ka zâl a. Dâr 11 vêl-ah ka mobile a hung inri ral ral a. Ka lungrilin, “Inkhâwm hun lai laia mi hung phone-tu chu a tu tak am ni’ng a tih aw ? Thil inhmawthlâk deu a ni nâw vèk leh kei’a anga inkhâwm taima lo chu ni phawt a tih,” ti lungril put pumin ka phone chu ka lâk kàng a. Tu midang a lo ni nawh. Ka ring ang ngeiin, inkhâwm taima lo, ka ruolpa L. Ruoivel Pangamte a lo nih a. “Ieng thil am an tah a ?” tia ka’n dawn chun, Mothers’ Day le inzawma article ziek dinga a mi beisei thu a hung hril a. A san indawn set set tûla ka hriet naw leiin, “Ni raw seh” tiin kan inbiek chu kan suktàwp a.
A san indawn sei ngaia ka hriet nawna san khawm ieng dang ni lovin, ama ka ruolpa Ruoivel hi, a piengna nu’n a la dampui a, a nu damlai ngeia Nuhai Ni an hmang tâwpna khawm ni theia a ngai lei a, a nu hminga thil ienga ’manih thaw a tum nia ka ring lei a nih. (Mihriemna taka chu upahai hi chungtienga inlawi hmasa lem dinga ei sie tlângpui an ni deu va)
Ka ruolpa le kan inbiek zo le inruol chun nunhlui ramah suongtuonain ka zuk inzin zui nghàl a. Kei, mitha tlingzolopa hin, ka piengna nu kha, ka hmangai ding angin ka lo hmangai zo ngai nawh ti hi ka hriet èm êm a. Chuong sa khawm chun, ka chîntêta inthawk, ka nu ângsûnga ka thla a muong hlakzie le, ka nu a hlim naw chun ka thlâ a’n vai hlakzie hai kha, ka lungril le ka ngaituona phêkpuia hai chun, insìmsan hlei thei lovin an hung inlang ta tuk tuk a. Ka piengna nu le kan nunhlui, ka hriet zingnaa inthawka làkhmang thei ta lo, hun bìk tam takhai chu, a dawt dawtin a hung inlang thar zut zut bawk a. Chuonghai chu hril vawng sêng ding a ni naw leiin, thil pathum, a’n làr zuol deu deuhai hei hril hmasa phawt ka tih.
Kum 1954 kum khan ka nu le pa le ka sanghai chun, kan chêngna khuo Sakawrdaia inthawka mêl 6 vêla hla, kan lovah an mi rieksan a. Pathienni khawmin an hung inlawi ngai nawh. Kei ruok chu sikul kaiin ka pamihai kuomah ka um a.Tum khat chu ka damnaw hlau el a. Ka nu le pa ka ngai èm êm a. Chuonga ka damnaw thu an hriet chun ka nu chu mi thuoi dingin an riekna lova inthawk chun a hung vang vang a. Kei khawm tlâwma ka tho har pei deu lei le, ka nu hmêl ka hmu leia nasa taka sukhrâta ka um leiin, a zînga chun ka nu chun lo tieng a mi thuoi thlâk thei nghal a. Khâ ni, lo lama ka nu le kan intlawn phei dat dat laia ka lungril hei hlim êm êm dân le, ka nu thla hnuoia ka thlâ a hei muong êm êmzie kha aw… ! Thu’n ka hril thiem nawh a, ka ziek dawk thiem bawk nawh.
Kum 13 mî lai zet ka ni hnung,1958 kum khan, kan khuo Sakawrdai-ah Middle School a um naw leiin Vaitin khuoah Pâwl 4 ka’n chùk a, ka nute-hai inah ka khawsa a. Vaitin le kan khuo inkàr, mêl 3 vêl chauh a ni leiin tûk khat chu Pathienni zîngkâr inhma deu hin, nu le pa umna Sakawrdai chu ruol thenkhat leh pheikhai zâng takin kan pan a. In lût a, ka nu hmèl hei hmu kâr chu ka nghâkhla èm leiin, ka kalpên chu ka sukzàng a. Amiruokchu, ka beisei naw ang takin chu tûk tak chun ka nu le pa chu an tuolthu a lo se deu a ni àwm. Ka pa khan thu chau ni lovin ka nu chungah kut a lo thlâk met khawm ni mei a tih. An lungawinaw hmèl, thup tum iengang hai sien khawm, an thup thei si nawh a. Ka nu chun a lungawinawna hmèl chu theitâwpa thup tumin, ka fàk dingin bu a thur a. A mi biek mawlh mawlh bawk a. Chuonga ka nu’n theitâwp suo a, thang a hei lâk ngiel khawm chun, kan insûng boruok chu a pik hin a pik churin ka hriet a nih.
Nu le pa hmèl, hmu châk èm êma kan in ka panna boruok le kan insùng boruok kha a lo inmil naw taluo lailêng êm lei khan, ka nu bu mi thurpèk khawm chu fa thei lovin, bu thlèng bula chun thlasie èm êmin kan hniek ta bawp bawp a
Chutaka ka nu le pa hei mangang nâwk sizie kha chu aw…! Ka tap nasan an mi’n dawn ngiela hlak chu, keia inthawk lungsetaka inhniek bawp bawp bâk chu, dawnna dang iengkhawm ka pêk thei dèr si nawh. “In hungna lampuiah thil titum, sâ dàm in hung hmu ’manih ? Iengtiziea tap che… ?” tia an mi’n dawn ngiel khawma a san ka hril thei dèr nawh.
Kha tuma ka tap nasan tak kha, hlim le lungril zângkhai taka in ka panna lungril le, ka hei tlunga kan insûng boruok inmil naw bêk bêk lei le, ka nu thlavàng ka hauna a ni tak àwm. Khâ tuma ka tap nasan tak kha, kawppui neia nau malsàwmna pathum ka nei hnung kum 1975 khan kan sùng inkhàwm (Family Devotion)-ah ka hril dawk chau a nih. (Hi thu ka hang hril hin, ka hnuoi pathien ka pa ka demna thu le ka’n thiem nawna thu, hril ka ni nawh. Kha tuma ka nu le pa lo insèlna san iengkhawm tu chen hin ka la hriet si nawh a)
Ka nu mi hmangaina le lainatna le inzawma ka hrietzingnaa hring zing chauh ni lo, an khât tâwka ka hrietzingnaa hung inlang nawn rawp thil iemani zâthai laia pakhat nâwk chu hi hi a nih. Kum 1961 January thla kâr tâwp kha chu a ni ngei a. A tarik le a nî chie ka hril thei ta nawh. Cl VI zovin High School ka chuongkai ve ding a ni tah a. Kan in ka suoksan ding tùkin, ka nu’n kan arpui thau tak a that a. Zîngbu kan fàk khawp chun, St John’s High School, Kolasib-a Class VII zawm dingin ka ruolhai mi pahni leh kan puonthuo kan pai lik a. A kâra zàn hni riek dinga Kolasib pana kan inthawk suok tùka thil tlung ngei chu a nih. A mi thak dinga insiem, ka pu Upa Lalringlien (ka nu sangpa) rawi kan nih.
Kei hlak chu High School kai ding inti deu khan hlim takin in ka suoksan a. Kum khat zet inhmu lova thang hmang ding kan ni lei khan, kan ina inthawk mi’n thla el lovin, ka nu chun a mi zui ta ngat ngat el a. ‘Nu, kîr ta rawh’ ka ti khawma kìr tum chuong lovin, kawtsuo chen a mi zui pei el tah a. A tâwp a tâwpa chu, mi zui pei thu um ta nghâl lo chu, a mi kìrsan ta khawng khawng a.
Khâ nia ka nu’n mi the harsa a tina hmèl kha, a’n khàttàwkin ka mitthlaah a la’n lang a la’n lang hlak. Khâ tûk khan ka nû kha ngai hlein, inthe kha harsa ti vieu lang khawm, ka nû lungril tak tak le khâ nia a khawsâwt dàn ding chie kha chu, nau le te ka nei hnung hin ka hrietthiem ve tak tak chauh niin ka hriet.
Ei Thuring inziekna Lekhabu, Isai 49:15 ei tiem chun, “Nuhmeiin (nû’n) a naupa, a rîla ra, nene tuia a chàwm lai chu a theinghil thei ding am a nih ? A lo theinghil a ni khawmin, kei chun theinghil naw’ng ka cheu,” ti thu ei hmuh a. Hril sei ngai lovin Pathienin a mihriem siemhai a hmangai dàn, mihriem tawnga hrilsuokna ding a, a tekhipui thei hnai tak ‘NU HMANGAINA’ hi a hmang a nih. Chu umzie chu, mihriem le mihriem kâra inhmangaina kawnga hin nu hmangaina khûm ding ieng thil le ieng hmangaina khawm a um nawzie a sukchieng hle.
Hmangaina chungchânga ngat hin chu, Nu hmangaina hi iengin am khûm thei a t’a ? Ei suolna haia inthawka mi’n tlan dinga Kross-a Isu hemdea a um mêk lai khawm khan, vawisûna pulpit tlânga a hming ei lam inzing pâwlhai laia thang ve; ‘I thinaa chun thi ve ding khawm ni lang inphatsan nâw tawp ka ti che,’ titu Peter meu khawm a hmêl hmu ding um talo ni lo am a nih ! Rome sipai hrohrâng na tak takhai khawm, ti lo le pawisa lova mittui le Isu Kross bula ngîrhai khawm kha, Jerusalem nuhai an ni khatie maw ? Thina le thlân thim hnea ei Lalpa Isu thlâna inthawk a tho nàwk tûka thlàn tlung hmasa takhai khawm nuhai bawk an ni kha(h)….!
Ringtuhai hin, Pathien mi hmangaina ei hrietthiem naw a ni khawm a, thla 9 zên zâwn, sûngah mi paia mi hringtu mani nuhai hmangaina bêk hi chu hrethiem âwm tak chu ei nih an sawn nâwm aw...! Kristien insùnga nûhai dàm hi, mani nauhai laka inthlahrung dawr dawra um an la tam vieu el di’m chu(h) ..! Kei chun ka hriet chuong lèm nawh. Pasalhai khawm, ‘Khawvêla ka hmangai tak’ tia damsûng hringnun hmangpui dinga kawppui ding nuhmei ei hei lâklûta inthawk sâwtnawteah, ei nuhai hi ei vau khùr khûr el hlak am? Mani rîla râ, mani nauhai insûng ngeiah an du le an ditzàwng khawm hril ngam lova inthlahrung dawr dawra an hang um el hlak dàm hi chu, nu hmangaina le ei ta dinga an tuorna ei hriet (nuom) naw lei a ni tak hlak naw ding am a nih aw ? ti’n ka ngaituo hlak.
Khawvêl mivar le hnam var taphawtin nû hmangaina le, nauhai ta dinga nû hlutzie hrein, nuhai chu, hmangai le duot taka enkawl dân an thiem hlak. Ei society-a ruok chu, ringna rama sei fût fût pên tah nia inngai hai, mani piengna nuhai vau khùr khûr hlak, hmu ding tamtak ei la um sùng le, mani rîla ra, nauhai lakah inthlahrung dawr dawra um ei la tam sùng hin chu, ringna kalchawina kawnga hin ei la fe hla nâw hle, ti sukchiengtu ni’ng a tih.
Ephesi 6:2-a Tirko Paul-in, “I nu le pa chawimawi rawh, chuongchun i ta dingin tha’ng a t’a, hnuoiah damsâwt bawk i tih,” a lo ti hi, Naupang Sunde Sikula kaihai ta ding chauh ni lovin, vawisûna NU le PA la nei po pohai ta dinga ziek a nih. Ei ram kristien nun hi hei thlîr inla, ei pahai hi ei hmangaia ei inzâ lei ni chuong lovin, an hrohràng nat lei mei meiin, an thu awi niâwm takin an hmaah ei inkhup deu zùl tlàngpui a hawi a. Ei piengna nuhai ruok chu ei hmangai nawh a, ei ti bawk naw leiin ei vau rimsi vieu hlak ni sien a hawi, ti ro maw. Sûngah thla kuo zet an mi pai hnunga mi hringtu le khawvêla mi hmangaitu tak, mani nuhai hmangaina hi ei ngaituo chìk ngai naw ni takin a’n lang.
Mani piengna nuhai mi hmangaina ei dawnlèt dàn le ei enkawl dànin a zir naw lei ni ngei a tih, hieng làwm lâwma ei khawtlâng le sûngkuo tamtak a tlâksiet el nasan hi... Ei hmu zing le ei chèngkhàwmpui, mani piengna nu ngei ngei khawm inza lova kut chen thlâk ngamhai Pathien thu awi lem chu ringhla um tak ni thei hiel a tih. Hindu sakhaw bie, Vai le Meitei-hai hin, an piengna nu le pa el chau ni lovin, an nêka upa lemhai chenin an inza thiem èm êm a. An piengna nu le pahai hmaa lek lem chu ‘tît’ khawm an ti ngam ngai nawh. Eini rawi chu ei nuhmei (wife)-hai hmaah ei piengna nuhai ei inbawkkhuptir nâw chau an naw ’manih aw…!!
Chuonglai zing chun a nauhai chunga NU hmangaina chu a chuoi chuong ngai si nawh. Ei society sùnga hin nû, nauhai hmangaina lei chauva rinum tinrêng tuor a, an pasalhai ina intâng tâwk tâwk hi iengzât tak am an um ding chuh.. ? ti hi ngaituo tham tak a nih. Pahai hin chu mani nauhai ‘ka hmangai’ ti ve bawk inla khawm, nu’n nau a hmangaina chenve chenve khawm hi ei phâk ngùt àwm naw deh aw ! tiin ka ngaituo mei mei hlak.
Chuonga ka hang hril chu pa tam tak chun, ‘I ti taluo deu naw maw ?’ mi ti mei an tih. Kei ruok chun nu’n nau a hmangaina hi inkhi khawm ka’n khi phàk naw ni takin ka hriet. A chunga ei hril ta angin, Pathien khawma a mihriem siemhai a hmangai èm êmzie mihriem tawnga a hrilna ei Bible Isai 49:15 –naah ei hmu a ni kha maw. Nûhai hin chawimawi le hlutsak an phû èm leiin, kum tam tak liem tah laia Anna Jarvis hmalàkna zàrin vawisûn May thlaa Pathienni vawihnina hi khawvêl rambung tam takah ‘Mothers’ Day’-a hmang a nih. Hnam changkàng taphawtin nûhai hlutna hrein, nûhai inza le chawimawi khawm an thiem. Judahai lem chun, “Pathien hi khawvêl hmun tinaah a um vawng thei naw leiin nûhai hi a siem a nih,” an lo ti hiel a nih.
Nauhai ta dinga nû hmangaina hi hril thiemin hril zo thei chuong naw mei nih. Nang tiemtu, NU I LA NEI AM ? I la nei a ni chun, i nu hmangaina che le a lo inrimpuina che po po kha rul tum ieng ang la khawm i rul sêng naw ding a ni leiin, i nu chungah i hmangaina, thatna le ama i ditsakna inlangtir hi, insûm ngai thak da’l rawh. Hi khawvêl ei inzinna rama hin, ‘Ka hmangai tak’ i ti hlak kawppui (nuhmei/pasal) pakhat nêka tam khawm i nei thei. NU ruok chu pakhat bâk i nei thei nawh. Nei tum la khawm nei thei chuong naw ti nih. Nei naw kumkhuo bawk i tih. I NU, nangma hringtu che kha hmangaiin inza la; a thu ngaichâng le zawmin ama chawimawi rawh. Chu chu hnuoi le vàn malsàwmna dawngna hnàr a nih.
Email: hzaneisang@yahoo.com.
# 9862065735
