Ka tupa Malsawmkim, tuva i umna, chatuon rama inlawi tahhai hi chanchin hril dinga hung kîr nâwk an um thu hlak hringmihaiin kan hriet nawh a. In lawina hmuna mihaiin mihriem tawngbau le lekhaziekhai in tiem thei le thei naw kei i pute hin hre naw lang khawm i thlarau hei be mawlh mawlh el ka ti che aw... Mi tam tak diriem le hmusitin i um maw....? A nuomhai chun eini putu chu mi rêlin mi diriem ta rei ie; sâwtnawte hei hohlim vak ei tih.
India rama inthawka inlâkhran tuma MNF movement hung intan hlim lai khan, ei chêngna khuo Sakawrdai-a khan ka um zing a ni chun, ka chungah thil thanaw iengamanih tlung dinga ngairuotna kha ka nei tlat leiin kum 1966 khan ka suoksan a. Ka suoksana inthawk khan kum 49 zet a lo invawi ta dêr el. Kha hun lai khan i nu le pa khawm an la’n nei nawh a. Nang lem chu i thlalâka ka hmu che bâk chu i hmêl hmu lovin chungtieng i mi lo inlawisan nâwk dêr tah a. Isu thisen zârin khawvêl tharah hmu che ka beisei. Khawvêl thiemna tui chawi dinga kum 1961-a inthawk ei chêngna khuo suoksanin hmun dangah lekha inchûk hlak ka ni leiin i pa Kapthieng khawm ka mang hriet vei vuoi chau va. I pu, (I pa pa) Zâwma-a inthawkin in sûngkuo hi fel takin ka sui thei chau cheu a nih. I nu Lalbieksûng (Lal Sânglien Thiek, Khawzâwl naupa Mr Lalnêl-a naunu) niin, ka tupa i nih ti khawm khawvêl i suoksan hnungin ka hriet ve chau va, mi ngaidam rawh aw.
Tulai damsûng khawsak rêlna kawngah sum le pai lamsuok a harsat vei tliet leh, sin tha tak i hmu kha ieng dinga zâmsan che ? Mi tam tak ngaiah misuol hlawin, mi thenkhat hmusit hlaw bawkin khawvêl i suoksan an’ ta kha… A pawi ta bâk el ! E, ka tawngsuol a ni chun i pute hi mi ngaidam rawh aw. Mi tam tak hmusit, theidâ le diriemin hi khawvêl hi suoksan la khawm, mi tam takhai HERO chu i ni thung annâwm. Chu thu chu i la hriet phâk de’m ? Pu Laldêng (RIP), India sawrkâr laka hel hotupa hlak kha ‘Mizo Hnam Pa’ tia title pêk a ni si chun, nang khawm mi tam takin ‘Hnam pasaltha’ tia title an lo pêk che khawm chu iem a âwm nawna bêk bêk ! Khawvêl mithiem le ropuihai khawm a, ‘Dam san ding zawng nêk chun thi san ding zawng/ngaituo a thalem’ an lo ti tho an nawm maw. I ruol hlui haiin an hnawt che a, an kuta i hringna i’n hlânna chungchânga khan, nanga bawsietna nêka râpthlâk lem India dânpui an bawsiet pal dâm a ni lem chun, a hun takah chunga Pathien thil iengkim thawtheiin la hailang lem raw se.
A hrim hrim thuah, i thawkpuihai hnawt zui le diriem taka an that mei mei ding el chea ieng inkhâwka i sin kha lo tlànsan hrim hrim che’m ie? Inhmusitna le indeusawna i tuor thei tâk naw lei a ni ? Kei, i pute khawm hin khâng ang inhmusitna le indeusawna tawngbau kha chu ka lo tuor tam ve tah isawnnaw…. Khawvêl thiemna tui chawiin kum 1961-1963 sûng khan St John’s High School, Kolasib-ah ka kai a. Hming tha tak nei zingpa kha mi tam takin, ‘Íemie-pa’ ti’n deusaw takin an mi ko hlak a. Bufâk tuidâwn inhniklo khawp hielin hnam inhmusitna vawi tam tak lo tuor muolsuo ve tah ka nih. Ei unau, Duhlian tawng hmanghai hi, inhmusitna le indeusawna hi ruol an khûmna tak a ni ve hrim isâwnnaw. India rama Aryan le Dravidian thlahai po po khawm, “Vai chhia” ti thei ngat khawpa insuongna le chapona tienga ruol khûmhai chun, eini putû techai hi chu mi hmusit ngei naw hai ni…! Iengtiziea sin inbânna khawp lâwm lâwma i lo lâknat rak am a ni leh aw….! Khawvêl thara chu ‘IEMIE’ le ‘ÉNGA’-hai hi lungruolin, Tlantu Isu ei inpâk tlâng thei ta ding a nih. Chu hmun chu i lo tlung tâk leiin thlamuong takin châwl ta rawh.
Indeusawna le inhmusitna um ta nawna ramah nang chu thlamuong takin châwl ta la khawm, i sin i tlânsan nia inthawka i thi ni chena thil tlunghai, i thi dân le, i thi ni a thattuhai che tawngbau nia hril le Social Network-a hnam inhmusitna tawngbau hai hin kei i pute, thlarau, lungril le taksaa hrâtnaw tak hringna hi nasa takin i sawi danglam an’ ta hi….! Deserter i nina angin, i ruol hluihai chun, ‘Mi suol le umtha nuom lo’ an lo ti che a ni khawm a, an ti ding hrim an lo tiah ngai tah inla…. Amiruokchu, ‘Hmar misual ho’, ‘Hmar chalâk ho,’ ‘Dâwt sawi hnam Hmar ho’ ti le ‘Khawvêlah Hmar an sual ber a, a dawtah ISIS’ ti tawngbau-hai ka hang hriet hin; nangma leia hieng po po hi a hnam pumpuiin nina title ei dawng’ chu ka ti dêr nawh aw, ka tupa. An lungrila an mi ngaidân hrim le, an mi hmusitna lungril indik tak kha, i thil thaw le i thina khan a phawrsuokin a pholang a ni chau lem.
Chuonghai po pova chun tûkhawm ka dem nawh a, tûkhawm thiemnaw ka’n chang bawk nawh. Mi’n misuol le khêlhlipa an mi ngai a ni chun, anni ngaidân a nih a; an ngaidân ka thlengpêk thei nawh. Amiruokchu, i sin i suoksanna le a hnunga thil tlunghai po po, nang ngei i thina le inzawma thuziek, sawrkâr hotu luhai le mimal tawngbau ka hriethai po po hin, ka hringna hi an sawi danglam zo vawng an ta hi ! Eini putu chu, hmusit le deusaw ei lo ni a ni khawm a, a hnam pumpui khêlhlip hnama an mi’n suo el ta hi chu……! Complain-na ding a um chuong bawk si naw leiin, Pathien rorêlna kutah inkawltir el ei tih aw. I zâmsan tah i chipui Mizoram, Manipur, Meghalaya le Assam rama chêng mêkhai hin, kan rimsik kan khawsak harsat leia ring tlâk lo kan lo tam tah a ni khawm a; thudik khawm hril hlei thei lo khawpa minsuotu chu kan chêngna ram sawrkâr thuneituhai ngaisak kan hlaw naw lei niin ka lo sût ve hlak a’n naw. A dikna chu chunga Pathien khin hrieng a tih.
Eini putu chu Mizorama pieng le seilien niin, thu le hlaa khawm Duhlian tawnga châwm lien ei ni kha maw….! Kei lem chu Pathien inpâkna hlahai khawm ka nu tawng nêkin Duhlian tawnga phuok inpâkna hlahai hlimpui lem hlak ka ni kha. Amiruokchu, nangma thina le inzawm hin ka nun hi sawidanglam vawngin a um tah …... A, chu tieng chu hril sei rak da’l ei tih. Duhlian tawng hmang haiin “Dâwtsai hnam Hmar ho” ti ena an mi lo en zing a ni si chun, ka ruol tha Duhlian tawng hmanghai khawm chu ka nèl ngam ta hmêl nâw bàk a ? Nang ka tupa thina le inzawma ruol laia um rinum ka tina bêk bêk chu …..; a, chu khawm chu hril nawk ta da’l ka tih ie!
A iengpo khawm chu ni sien, eini putu hohlimna chu tukhawma theida âwmnaw tak haia maw ? Tukhawm ei dem nawh a, tukhawm ei hrilsiet bawk nawh. Nang ruok chun inhmusitna le indeusawna khawvêl hi i mâksan tah a. Hi khawvêl intheidana ram i suoksan nia an hmêl takngiel khawm suklang ngam lova hmai tuomhai nina le an hminghai chen khawm nang chun hre ta ngei i tih maw ? I thlarau chawlhadam ding, hun sâwt tak ka biek buoi lei che’n mi ngaidam la, thlamuong takin châwlhadam vawng vawng ta rawh aw.
12/05/2015
