Responsive Ad Slot

PHERZAWL INZIN THU

Tuesday, February 24, 2015

/ Published by VIRTHLI
~ Rev. Kh.Thangdailo


Kolkata airporta inthoka kan vuongna Indigo 6 E-361 chu insâng taka a vuonglai chun ka nakawr sung tieng hi inveng huou hin ka hriet a. Imphal tlung tawm kan vuongna a hung inhnuoi deuh deuh ruok chun ka nakawr sung chu na ngawi ngawin, a sêt deuh mup el a. Hi hi a san chu buruok mi tuomtu hnengna(pressure) hrât le hrâtnaw leia um a ni ti ka lo hrietsa a nih a. Vân boruok chu a lo inphânta leiin a hneng a na naw a; ka nakawr chu inveng huouin ka hriet a. Hnuoi tieng kan hung trum thlâk chun boruok kha a lo rikin a mi hneng a nasata leiin ka nakawr khom chu a set mupin a na ngawi ngawin ka hriet a lo ni zing el. Hi  thua inthok hin mihriem hi a mi tuomtu boruok hin ei nun le khawsak dan chenin sin a lo thaw nasat zie ka ngaituo suoka. Chun, Pathien thilsiem (creation) thil hai hrim hrim hi mihriem hringna le khawsak dân leh an lo inkûngkei tlat zie ka ngaituo suok boka. Chun, tulaia khawvelin a buoipui, ‘Green House Gas’ boruok trhalo mihriemin ei siem suok rawn leia mihriem suksetu a hung ni thei ding zie an hril hai, ieng bar ka lo khon naw chu a poi ziehai ka ngaituo dok bok a.

Post Graduate College, Imphal-a B.T.(Bachelor of Teaching) kan chûk laia kan Lecturer-in Principles of Education subject ah ‘Nature or Nurture’ ti thupui hmanga a min chûktir chu lungrilah a thar takin a hung inlanga. Nature ring pawl chun, ‘Naupanghai hi an piengphung/Pathien siem dân (Nature) dungzuiin a thiem thei le trha ding chu an trha el’ niin an ngai a. “Serâng chu serângin an tea”. “Suhlu lerah thei dang a ra ngai noh” ei ti ang deu a ni chu. Inchûktirna trha/boruok(nurture) ei thaw hi a trangkai tak tak noh niin an hril.

Nurture ring pawl ruok chun hienghin an hril ve thung a: Nga (fish) hi Pathien siem dan nia ei hriet chu a phing tieng a vâr a, a ruongzang tieng a dum niin ei ngai. Scientist pakhat chun nga-vaina bawm a siema. Chu bawm chung tieng chu a sukthima, a hnuoi tieng ruok chu a sukvar a. Chu bawma chun ngate a vai tah a. Chu ngate chu a hung lien chun a chung tieng a vâra, a phing tieng ruok chu a dum ve thung a. Chu umzie chu, ngahai hi an ruongzang tieng nisa var leiin a duma, an phing tieng ruok chu nisa var a hmu naw leiin a var a lo nih a. Nurture ring pawl chun, ‘Ei boruok(environment) tuomtu hi a poimaw em em a. Chu dungzui chun naupanghai khom hi ei siem danglam thei’ an ti ve thung a.

Kan zuk inzinna ding Pherzawl khuo le a mihai chu tulai hin ieng ang boruokin am a tuom ding ti ngaituona chun lungril a sip ta hle el a. Tienlai deua Pherzawl khaw boruok le a chanchin ei mithiemhai hril le ziek chu lungril ah a hung inlang leiin hei hril nawn ve ta inla. “Pherzawl hi hnam bulthrut remtuhai laia khaw pawimaw a nizie chu hril uor taluo um thei naw nih. Pherzawl chu ram le hnam thruoitu le a banpui, a sutpui le a thrawmmawl pawimaw dinghai sertu pumbûk a nih. Pherzawl tui dawna lekha inchûk tahai po po le thiemna an inchûk dawk chu hmanga sungkuo indinhai po po le an thlahai pei tiem vawng inla, chuonghai po chu ei sositi-a inthawkin suok ta hai sienla chu, ei inpui chu ruok deu huoi a tih ti ka ring. Pherzawl khuoin a thaw suok thrang loin ei modern history hi ziek thei a ni nawh. (Pu L.Keivom)

Tienlai deua Pherzawl khuo boruok: Kum 1929 January 25-27 a NEIG Mission Presbytery Pherzawl khuoa nei trum kha  Mission hotuhai intrhena le kohran koina intrana a nih. Kum 1930 a Pu Lalnghinglo rawia Independent Kohran indinna chu Pherzawl khuo a nih a. Politics thua  Pherzawl Lal Pu Dolur le Pu Saiahai hmalakna a Hmarhai Political Party hmasa tak, ‘Hmar Association kum 1936 indin a ni thu, 1948 kumbul laia Manipur Mizo Union General Assembly hmasatak Pherzawl khuo a nei a ni thu le  President dinga Pu L.Tawna thlang a ni thu dam, 1948 a Manipur Legislative Assembly inthlangna hmasatak truma Hmar mi laia MLA candidate hmasatak chu Pu Sandam,  Pherzawl mi a ni thu dam; Lal Dolur le Pu Saia hai State Reorganisation kuoma Hmar hminga Memorundum pelut dinga mani poisa intuma Delhi an fe thu dam; Hmar hnam scheduled Tribe List a zieklutna dinga Pu Rochunga Pudaite Delhi fena dinga Pherzawl khuo intina duli an lo dawl thu dam, tulai chena Hmar thu le hla inlar le trha tak tak phuoktu tam tak Pherzawl khuo mi le sa an ni thu dam, Kum 1947-48 lai vela Pu Lalkam rawia Pherzawl Youngsters Athletic Union(PYAU) an lo indin le Pu H.C.Jaikung President nina hnuoia Young Christian Volunteers(YCV) an lo indin kha tulaia Hmar Youth Association(HYA) le Kristien Trhalai pawl ei tihai intranna niin an lang thu dam; February 1, 1951 a Pu H.Thanglora rawia Pherzawl High School an lo indin, mi tamtakin ‘Nalanda of the Hmars’ an lo ti hiel hai hin Pherzawl khuo le khawtlang boruok tuomtu chu ieng ang am a nih a hrillang hlein ka hriet. ( Note: A chunga thuhai hi Prof. Dr. Lal Dena lekhabu ‘Zawlkhawpui Chanchin’ a inthoka lakt an nih)

Pherzawl khuo hi khaw inhoi le a mihriemhai khom an trhain ngai an um hlak ni ngeiin ka ring. Ka U Sapthlengliana hi 1951 kumin Pherzawl High School a hang kai ve a. Pu Hmasawn Pakhuong hai inah a hang um a. Pherzawl mihai trhat zie tuchen hin a la hril hlak.  School fee hi thla khat ah duli(00.50) a nih a. Mi ina umman chu a free(pêk ngailo) a ni thu a mi hril bok. Chun khâng hun laia Zoram khawvela super star (entertainment top celebrity), Hrangchhawni kha Mizoram(Lushai Hills) dung le vanga mi inlar le hril a tlinga. Mizo hla- Puma zâi, Tlanglâm zâi hai anga inlâr Hrangchhawni zâi kha a suok hiel kha a na. Mizoram khawtinah a fein an lo hlimpui thei em em a. Amiruokchu a um sawt ngai nawh. Pherzawl a hung tlung zet chun suoksan zai a rel thei ta noh. Zoram khawvel supper chun a pasal dingin Tv. Zolal Infimate a nei ta hiel a ni kha. Hi thu ringot khom hin Pherzawl chu khuo inhoi a ni zie a târlang hle. Chungang khopa Pherzawl khawtlang nun le boruok chu tulai khom hin hmu ding a la um ngei beiseina lei chun tlungkar ka nghakhla ta em em el a.

January 13, 2015 chun Pu Ramsang, Pherzawl lal rawiin, an truck pakhat le car pathum chawiin Rengkai khuo a inthokin zar dar 7-in kan suoka. Zotung khuo kan tlung tawm trepin kan truck chawi a siet leiin kan chawl a. February 14, zing khawvarin Pherzawl kan tlung thei ta chauha. Kan laibung Lalsanglien Tuollai hai in, bawl thar hloka chun lungmuong takin kan tlung a.

A nipui (Pherzawl Day le Lungdaw) chu zinga ding a la ni chau leiin, zan khawvâra motorin a mi hung tet kan ni leiin February 14 hin chu chawl hâdama, imu thatna dinga hmang ka lo riruong laiin Prof. Lal Dena’n khawhlui tlâng hang fang a hung rot tlat el a. A lo tuolchâina le lênlai a lo phâmna hlak khawhlui fe naw chu Pherzawl fe ah a’n ngai naw ding nia ka hmu leiin sêl ruol ah ka ngai nawh a. Pu L.Thanzam Pulamte le ruol dang pahni leh kan zui a. Prof. Lal Dena hi keia nêka kum  li laia upa, “kum 76-a tleirawl ka nih” a ti ang hrimin a lo la hrât khop el a. Hnot phâk harsa ka ti leiin, lamtunga trhulbuk hei nêr chu “Lo chawl el ka tih” ti tak ka nâp el. Khawhmun chu rampui lo inchangin, trhulbuk dâmin lo bawta sienlakhom, ‘chûpa, khâpa inhmun, school le biekin hmun tiin a khík zat zat theia. A chinlaia,‘kêltemêng insiktirna’ hmun chenin a la hriet thei a. Naupanglaia a tuolchai le lênlai a lo phâm hlak ang kha a ngaituona chau ni lovin a takin a chên nawk hiel nia ka hmu leiin zuiman a um em em el. Chun, Pherzawl khawhlui hi ama Prof. Lal Dena, Pu L.Keivom, Pu Ngurdinglien Sanate,  Pu Selkai Hrangchal,  Lalthanzau Pudaite, R.Thangliana, J.K.Sanglura, Rothanglien Hmar, Suothang, Lalhmingthang Ruolngul, H.C.Hrangate, Lalrosem Songate, J.Sengluoi, Songchinkhup, P.K.Singson, Ruolneikhum Pakhuongte, C.C.Rema, Lalrimawi Pudaite, H.L.Bana, V.L.Bela, Sielchunghnung, H.C.Jaikung, T.Khûma Songate, Pu Lalnghinglo, Lalkhawlien Pulamte, Lalhmangpui Infimate, Lalsanglien Tuollai, le midang tam tak, ram le hnam ta dinga mi trangkai serna ‘pumbûk’ a lo ni zie lungrilah a hung suok thar a. Pu L.Keivomin a lo ti, “Pherzawl chu ram le hnam thruoitu le a banpui,…. dinghai sertu pumbûk a nih” a ti hi an dik hle niin  ka hriet. Pu Lal Dena hi zui man a um ka tiin ka sawlna khawm ka hrietfûk ta naw hiel el.

Pherzawl Day le Seminar: January 14 zân hin khawsung kohran popo Biekin inkhawmna chu PMS School tuolzawla Day hmangna ding Hall-a chun buotsai a nih a. Thuhriltu dinga ruot Pastor Lalsiemthar chu a la hung tlung hman naw leiin committee chun thuhril dingin an mi hung ruot thut el a. Chuongang dinga inbuotsaina ka lo nei naw le taksa sawlna leiin ka rin hle el a. Pathienthu sermon lum hlat mipui hlak chun an beisei awm sia.  Ka hungpui le lungrila ka thupui, ‘Ram le Hnam Hmangaina’ thu Biekin pulpita hei hril hlak chu a remchang awm si nawh a. Chun, a zieka ziek tieng hi chu mihai angin thiem naw inla khom ka lo thaw ve zeu zeu a. A hrila hril tieng hi chu ka balam naw zie ka hriet si a. Hi zan hi chu ka muolpho zân ni ngei dingin ka ngai a. Sêlruolloin hotuhai hlak chun an mi ti tlat leiin ka chungah a tlu ta tho tho a.

Trawngtraina hun ka hmang zo chun lungril ah Bible châng pakhat a hung inlang ta tlat el a. Amiruokchu ka thupui hril nuom hi midangin Biekin ah an la hril zen zen ngailo niin ka hriet si. Mihaiin mak an tiin, an fâk naw vieu el dim ti ngaituonna chu a nasa khop el. Chu Bible châng chu- “Ama hi, hi hi i thaw pêk tlâk a nih. Ei hnam dâm a hmangai a, kan inkhawmna in dâm a mi bawl pêk a nih”(Luka 7:4-5) hi a nih a. Lalpa Isu Krista khoma a hnam a lo hmangaizie Bible chang dang dang hai a hung inlang truk truk el a. “Israel hnam laia beram inhmang kuoma naw chu tir ka ni nawh. Nauhai bei lâkpêka, uitêhai kuoma pêk chu a mawi nawh” (Mathai 15:24-26) a tihai khom chu lungrilah a hung inlanga. Kristien trha chun ram le hnam hmangaina ei nei ding a ni ziehai lungrilah a hung  inlang nasata em em el a. Chuleichun Ram le Hnam Hmangaina thu ma ma chu hril dingin  kan buotsai tah a. Magazine a insuo dinga thusep(article) ka lo ziek sukdanglam metin, “Kalchar le Pathien thu” ti thupuia siemin inphalam lo takin ka hril ta lem a. Inkhawm trin chun papui trhen khat khat chun, “Tulai ei ramin ei trul tak, sermon danglam tak i hung hrila, lawm a um” an hung ti sap sapa. Ngai trha takin ka um ta a.

A nipui ni tak January 15 chu a hung tlung ta ngei a. Programme sawng thum: (a) Pherzawl Day hmangna; (b) Pu Dr.H.Thanglora lungdawna le (c) Education thua Seminar chu inhoi tak le hlawtling taka nei a nih a. Lungdawna programme a hin Pu.H.Thanglora nuhmei Pi Sawngneihnem(Nekawi) a hung trhang hin lungdaw programme a sukpuithu hlein ka hriet. Kum 86 laia upa ni ta sienla khom a lungril ngaituona a la fimin, thu trha le ngainuomum tak a hrila lawm a um em em el. Chun, hienga Pherzawl khuo a mihriem serna pumbûka thirsutu pawimaw le trangkai em em, Pu H.Thanglora lungdaw Pi Sawngneihnem le Pherzawl khuo mipuiin an lo rawt hi thiltrha le thaw ding chi tak a ni zie ka hmuin inhoi ka tiin, Pherzawl inzin hi thawfu ka’n ti hle el.

Programme sawng hnina Education Seminar hi Prof. Lal Dena le kei resourse person dinga an mi ti kan nih a. Prof. Lal Dena hin tawi fel taka Education poimaw zie hrilin, ngaituo tlâng ding le hril tlâng dingin zawna(question) pawimaw takel  a siem a. Chu zawna chu- Ieng leia tuhma anga lekhathiem Pherzawla hin ei suok ta naw am a na? ti a nih a. Hril nuom le hril ding a tam bok ni ding a na, a hril khom an tama. Inhawi le hlawk takin hun kan hmang a. Chun, keiin hun sawt taka Seminar paper ka lo buotsai chu hrilna ka nei ve a. Economic tukvera thlirin education siemtrhat dân ding thu ka hril ve a. Ei economic ngirhmunhai thlirin, Education dinga sorkara inthoka sum ei hmu tam zie hai phorlangin ei hmang trangkai le kainaw thuhai hrilin khoplo takin hun kan hmang zo a.

Pherzawl boruok tuomtu ka hmu dan hai(Inchûkna tieng boruok thlir bikin) : Pi Hrangchhawni hun lai anga mi lawm dân thiem, lungril lien le pawl inhoi an nina kha chu Pherzawl roreltu le mipuihai hin an la kawl zing niin ka hmu a. Amiruokchu Prof. Lal Dena’n seminar huna zawna a siem, “Ieng leia tuhma anga lekhathiem Pherzawla hin ei suok ta naw am a na?” a tia inthok le khawsung mihai thu hung hrila inthokin Education tienga inhnikna le khawsung roreltu le mipuihai trhanglâkna boruok kha chu a chau ta hle niin ka hmu a. Seminar huna thuhriltu taphotin, tienlai huna Pherzawl High School trhat zie le zirtirtuhai trhanemngaizie, student-hai lekha inchûk taimâk zie an hril nasa em em a.  Chu boruok chu tulai a um naw thu an hril nasa hle.

Siel ang mi chawilientu,
Nghil ni um lo Pherzawl High School;
Hringnun zalênglai i mawi chuong ie,
The ‘Nalanda of the Hmars’ kan tih. (Upa Darsangnei)

Hi hla hi mihai dit le trha an ti em em chu a lo nih a.  Amiruokchu hi hla inhnik em ema an hei inzawt hin ‘Aw kan Sinlung khawpui chul hnung; Ngaiin kan la thlir zing che’ tia inhnik le inhoi ti taka ei sak hlak le inangkhatna tak neiin ka hriet. Thiltrha le liemta hnung ngâia kûr el chu a umzie a um si noh a. Education seminar nei laia Pu Lalsanglien Tuollai ZEO thuhril chun lungril ngaituona a suksei hle. “Two wheeler second-hand inchawknain aithing man in hmang nêk khan in nauhai education-a dingin hmang lem ro” tia a khuo mihai infuina dinga a hril chu a nih. Boruok danglam tak ka zuk hriet le dong chu, Phezawla hin two wheeler(Scooter, motor-cyle) 60 nêka tam a um a, motor ke pali nei iemani zat zet a um thu chu a nih. Lawm a um zing laiin ei sum hmuhai hi ei hmangna an dik am ti zawna chu lungrilah a lien hle el. Chuleichun lekhathiem serna ‘pûmbûk’ nina kha chu a um ta naw amani ti hiel dingin a um. Kumkhat lai deuha Imphal lampui bus-a ka trhungpui Mongkawn Lal (Haokip Lal) ka’n pawlpui thuhril ka lungrilah a hung suok a. A khuoah siel an la tam thu le siel a hauh zie khom ka lo hriet hlak a. “Pu, siel i hauh thu ka hriet a, kan vênghai khoma in khuoah siel an hung kei hlak an naw.  I hausa awm de aw!” ka heih ti a. Ama chun, “Ka nauhai pahni collage-ah ka tir a, ka poisahai chu an inchûkna dingin ka hmang pei a nih. Poisa hi chu mihai leh ei intrawm a na, ei kutah a um zing thei noh. Ka nauhai thiemna (education) ruok chu an neisong ding a nih a. Mihaiin an lakpêk thei bok noh” tia a mi hril chu a thar takin lungril ah a hung suok a. Thingtlângpa, a hmel le a’n cheinahaia chun mawl hmel put hle sienla khom, hmusit a um naw zie le ngaisang a um zie tuchen hin ka lungrilah a la bo nawh. Chuongang char chun, Pu Lal Dolur le a khawnbawlhai kha an ni zie ka hriet dok.
            Beiseina kawlêng: Tienlai deuh anga boruok dit um kha lo um ta nawin inlang sienlakhom boruok êng kil khata hung inlang tran ka hmu chun lungril a sukhlimin beiseina a suklien hle el. Ramthar veng, CASA Rd. lam saka pucca(treklei in) building lien raklo, mawi tak el chun mit a lâk hle el a. Zing lamlawn malamin ka ruolnu Lalthazo leh kan hang sir a. Pasal le nuhmei naupang iemani zat zet hi an notebook chawiin insûng le tuola chun an lo um laih laih a. “Ieng thawa um am in ni? tiin kan heih indona. Navodaya School entrance exam dinga inbuotsaia lekha tiem an ni thu an mi hrila. Chun, a lo inrawitu(tutor) chu Pharzawl HSA(Hmar Students’ Association) hotu a ni thu khom an mi hril nghe nghe a. Lungril a suklawm em em el a. H.S.A. hmapût dân ding ditum tak chu an lo thaw nia ka hmu chun lungril a suklawm hle el. Chun, Prof. Lal Dena’n Day hmang nia a hril, ‘Kumtina Pherzawl High School-a inthoka Matric/HSLC pass phot chu lawmpuina Rs. 1000/ pek ding le First divisiona pass lem chu Rs.10000/- pe dinga a’n tiemna chun naupanghai le nu le pahai chona le infuina a pêk nasa hlein ka hmu bok a. Education thua seminar hi mipui lungrilah sin a thaw  vieu ding nia hrietna ka nei bok.

            Chun, sorkar tienga inthoka thil beiseina kawlêng a hung um mêk bok. Additional Deputy Commissioner (A.D.C.) office hung intrhuta um hin beiseina lien tak a siema. A building hai a mawiin trha taka bawl niin ka hmu a. A hmun khawn an hoi em em el. Chun, Gate bul taka Kros lo inphun chun mit a lâkin, Kristien ringna suklangtu nasa tak(Christian witness) niin ka hriet a. A sunga phun ni lemsienla chu aw! lungrilin a ti vong vong a. Buildinghai hi la hluo lo an ni a. Office puitak dinga chun lûtin kan nupain trongtraia lawmthu hrilna le ADC office hi ram le hnam ta ding trangkai taka a um theina dingin kan trongtrai a. Sorkar hmunpui a hung ni chun education chauh ni lovin kong dang danga hmasawnna a hung trhuoi ngei dingin ring a um. Chun, electric meivar khom a hung tlung trep taha, Pherzawl khuoah Power sub-station ding khom bawl mêk a nih a, electric banhai phun vong an ni ta bok. Chun, Tippaimuk lamlien National High Way 150 khom hung siem trhat mêkin Pherzawl khuo khom a hung tlung vat ding niin an lang. A khaw sung mi ngei, Pu Lalsanglien Tuollai chu District Educationa Department-a lien tak ZEO a nilai a ni bok, High School Headmaster khom a khawsung mi le mi trhahnemngai thei tak Lalthangvung Songate a ni boka. Chun, a khawsung lalhai Ramsangthang, Fimneilal le an papui Lalhmangpui chu bieltu MDC (Member of District Council) a ni bok. Hieng ang bâka hmasawnna dinga trhanglâkna hun trha hi vangkhat te niin ka hmuh a. Beiseina a lien em em el.

In tieng kan hung inlawi: January 16, Pu Lalthangvung Songate inah kêlsa khop lika kan fâk zovin, Pu Ramsangthang rawi bokin Churachandpur tieng kan hung pan a. Chuonga  motora hung tlân malam chun ei ram tlâng le muolhai mawi zie chu thu le hlaa hrilin kan hung sak tung pei a. Pu L.Keivom hla - “Kan tlângram mawi hring dum dur hi…” ti hai le hla dang danghai sakin critical appreciation hai kan hung thaw malam pei bok a. Kum 1978 kuma Parbung H.S.A. General Assembly hmanga ka fe truma lamsak lamthlanga hnachang hnahai, insêp hluou hluoua mi lo lawmtu(welcome-tu) hai khan an mi lo welcome nawk bok a. Vankisong tlânghai lem chu an lo mawi zuol talem hielin ka hmuh bok a. Chuonga hnam hlahai kan sak le hritlâng lai chun, ka ruolnu Lalthazoin, hla thu pakhat a lo invoi em em thu a hung hril suok a. Fahreltawk lâm a tlar tawpna tak dottu –‘Ngur sakhming mawi korvaipa tuol zawlah’  ti kha a nih a. Korvaipa (vaipa) ei inpâkna le ngairopuina leia a tuolzawla ei lam anga hril hi trha a ti naw thu hrilin thlâk danglam a nuom thu a hung hril a. Kan hei hril tlâng chun a ngaidân chu kan zawm ta seng el a. Sukdanglam dân dinga dit dân kan hril sap sap a. Pu L.Thanzam Pulamte, hla mi ngei chun mawi em emin “Ngur sakhming mawi vângkhawpui tuol zawl ah” ti ni sien a hung ti chu kan pom ta diel a. Hi hla hi a hla thu a trhain a ri(music) a mawi em em zie le hnam hla laia hla kulmut ei nei a ni zie hai kan hril a. Siemtrhat kan nuom dan hi a phuoktu H.Suokhum Infimate, Muollien, hin iengtin am a ngai ding chu kan hriet nawh a. Ama, annawleh, a sangpa khoma trha a ti ve kan ring hiel el. A theina hmasa taka an phalna la lak tum a nih.

             Chuongchun lungrila ram le hnam invoina thar tak le beiseina thar neiin January 16, zanril lai Sielmata kan in chu kan tlung nawk tah a. Tuta truma ka Pherzawl inzin chu ni danga inzin popo nekin inhoi ka tiin ka hlawtling niin ka hriet.(Februay 23,201,Pune).


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate