Responsive Ad Slot

Ei Hnam Tawng, Hnam Rohlu

Thursday, February 26, 2015

/ Published by VIRTHLI
~ Zothanglien Riengsete (Thanga Khawbung Rav)

Khawvel hnamtinin ‘Ro’ ei nei senga , ro ei ti hai ei inhlut dân ruok chu inang tawl kher naw nih. August 2, 1971 khan ei mithiem le ei á¹­awng ta dinga mi hlu famtah, Upa Dr. Lalnghawrlien chu Calcutta University a an Head of Department, Dr. Amalendo Bose kuomah fe in, “Pu, Zingah kan ram tienga fe ding kan’ ta a, ieng am thaw lang i mi ti a?” a ti chun á¹­awng baukhat chauvin, “In hnam rohai la khawm rawh” a ti pek a, hril sap dang a nei nawh ti ei hriet. (1) Dr. Amalendo Bose in hnam ro ati chu ieng thil am an’a? A kip a kawi in a hril pek si nawh. Chun ro chu mimal ta amanih sungkuo ta bîk deu um ata; hnam ro hang ti bîk ding chu iengthil tak am ni tang ata? Pi le pu a’n thawk a thil hlu ei lo nei á¹­hi le dar,hnam puon, hrat man le nei lungdaw, sikpui lung, hnam tienami, hla hluihai hi an nih hei ti phawt ei ta; chu nêk a inril le in bul lem le hlu lem chu ei hnam le ei á¹­awng hi ei hnam rohlu chu anih ei ti a nih.

Annawleh ei thupui a ei hnam á¹­awng hi hnam rohlu anih ei ti hiel chu ei hnam le mipuihai hin ei hnam rohlu chu a hlutna hre chiengin, ieng angtakin am ei inhlut hrim lie? Mitinin ro ei ti chu thil hlu ania, ei thil hlu nei, ei ro chu vawngá¹­ha in, indawi le duot tak in ei enkawl seng hlak anih. Pi le puhai a’nthawka ro ei ti á¹­henkhat chu kangmei tuisie le rukru in an inrukhmang le sie thei an nih. Ei hnam rohai lai a tlo le dai sawt tak chu Pathien mi pek ei hnam le á¹­awng hi anih. Tuta ei hril /ziek tum tak chu hi thu ziekna a hmang Hmar á¹­awng (Khawsak á¹­awng ti ni bawk) hi ei hnam rohlu (Treasure of Culture)hi a ni a ,a thu laimu tak hi a huot pawhawk khawpin ei hril/ziek phak naw met a lo ni khawmin, hrietchieng thei lo khawp em chun a pansak tieng dai a hraw em di’m a ni maw?

Pathien iengkim siemtu le petu chun ei Hmar á¹­awng ngei khawm hi ami pek a nih ti ei ring tlata, Kristienhai thuring bulpui Bible Genesis 11:1-9 ei tiem chun khawvela mihriem hmasahai chu á¹­awng pakhat chau hmang an nizie Khawvelah an indar nawna ding le inpumkhat á¹­hatak nei zing theina dingin in ropui, an sangtieng van tawng hiela insang an bawl mup mup ela, an thiltum le thawlai zing an tawpsan thei na ding in Pathien ngei chu hung che in an á¹­awng a suktum pek thu ei hmu a nih. (2) Ṭawng pakhat/thu hmun hmangtu tam hin thil a thaw thei zie hriet thei ani bawk anih. Ei á¹­awng khawm hi Babel in insang bawllai, Pathien in á¹­awng chi tum tum suk tum lai a mi ngei ni ve dingin “Naupang ringna anga nangma thu ring dingin…” ti hlathu angin kei chun hla in,”Tienatlang Babel runa ei á¹­awng ngei hi, hlutsak ei tiu hmar nauha’n, hnamtin hriet thei di’n chawi lâr tum seng ei tiu, tiin hlathu hmangin alo inzawt pha hiel an nawm.(3)

Hnam ro laia tlo le dai sâwt, hnam rohlu chu á¹­awng anih ei lo ti tah a; khawvel a thil hrim hrim thil setheilo le kumhlun a um naw zie chu German chanchinbu ‘Mutterspache’ chun kum singkhat liem ta khan khawvela hin mihriem makteduoi khat (10,00,000) vel an uma, á¹­awng chi tum tum singkhat le sangkhat (15,000) inkar vel a um bawka, tuhin mihriem makteduoi ruk(60,00,000) chuong ei um tah a, á¹­awng ruok chu sangruk /sangsari (6000/7000)vel chau a hringtah a nih a tih. Ṭawng thi, bo sawng/inhmang sawng tah tam tak aum ani chu! Ṭawng thi le bosawng tah a sang têl um laiah Pathien mi humhim pekna zara vawisun chen Hmar á¹­awng dâm um in, India ram state pahni Manipur le Assam, University pahni in MIL a pawm in ei á¹­awng ngei a BA/TDC ei hang in chuk thei tah a ei um hi ropui le hlutak a nih. Amiruokchu a hnam le á¹­awng nei tu hai in iengtik laikhawm ei á¹­awng hi suong le á¹­an tlatin, hmang uorin, a duota ei duot ngawi ngawi nawh a, ei inthlada a ni vai chun, atir chun hritlang ang mei mei a in lang si, ‘ethnic assimilation disease’ in á¹­an mek niin ti hriet tlat ding a nih.

Ṭawng thi tamtak a um takzie ei hril ta a, tuta kumza hung um nawk ding a hin á¹­awng za a sawmkuo 90% vel á¹­awng thi um ding in mithiem hai chun an ring, Alaska University a Proffesor Michael Kraus hril dan lem chun á¹­awng zuk thi el lo dinga mithiem ha’n an ngai chu 300 le 600 in kar vel chau hi an ring a nih.4

Tuta Hmar á¹­awng ei hmang zing hi an bul thei patawpa inbul a ‘Babel rûn a ei á¹­awng’ ei ti hiel laiin, Pu L.Keivom ruok chun ”Hmar trong hi Lusei(Duhlian) trong le Hmar pahnam trong hrang hrang in chek pol a trong thar hung suok anih”5 ati ta lem dai a, chu chu thudik ni ta ang sien, tuta Hmar pahnam a á¹­awng hrang hmet hieng-: Ṭhiek á¹­awng, Biete á¹­awng, Faihriem á¹­awng, Hrangkhawl á¹­awng, Zote á¹­awng, Darlawng á¹­awng etc,..hai hi an Upa/in bul lem atina tluk ning ata, annawleh ei pi le pu suon tamtak liem ta huna an hla hai hi tuta ei hmanglai Hmar á¹­awng zing le hin 95% lai zet in a la’n ang tlap el si a, tiemtu hai in iengtin am in lo ngai tawl ding aw? Chu nek chun ama thuziek ngei Hmar Hlasuina a mi leh hang en mil vak ei tih. ”Lusei hai, Rûn le Ṭieu in kar, Seipui khuo a an chêng lai, pa pakhatin Tumpang Siel a kapa, a lu meng khawvar an tum vea, hang in âwina ding hla an nei sie naw leiin an ngha hiel hle a, an ni lai a pakhat chun hieng hin hla ahung phuksuok ta phut a:
‘‘Heta á¹­ang hian kha kha a langa,
Khata á¹­ang khan hei hi a langa”
tiin ahung phuoksuok ta phing chun á¹­ha le thiem an ti taluo a, chu hla ringawt chun Tumpang lu an meng khawvar pui niin Pi le Pu hai chun an hrila, chuong hun hma á¹­hang tamtak ta a inthawk khan Hmar pi le pu hai ruok chun kumtluona a hun le an thilthaw izir le mil a hmang le sak ding hla an nei á¹­eu tah .6 Khawvel a mithiem le var á¹­henkhat chun, ”Hun hi suonkuol ang anih” an lo ti a, chuong chu thil umdan ani chun, suonkuol chu chungtieng panga a um lai le hnuoi tieng panga a um/fe laia um angin , sûonkuol chungtieng pang apan mek angin, Pathien zarin dam vawng vawng ei ta, chungtieng pang changkangna hmun ei tlung mek ah in hrieng ei tiu leh.

Hmar Literature Society Manipur á¹­huoituhai chun, Hmar hnam in hnam le á¹­awng a huoplienzie suklangna le, lungril lien ei putzie suklangna ni fawmin, Hmar á¹­awng chu part 1 le part 2 a á¹­he in, Hmar part 2 a Duhlian(Mizo) an pawm a, sienkhawm famkim lona khawvel ani nama chun Hmar Literature Society in Hmar part 2 ah Duhlian/Mizo apawm ta ie! ti charin Churachandpur khawpui a Hmar khuo Rengkai, Saikawt, Saidan, Muolvaiphei, Sielmat etc..a cheng Hmar mipui tamtak el, Mizoram a pieng le seilien, an puitling hnunga mani mi le sa hai laia khawsa tak leia mani piengpui á¹­awng Duhlian/Mizo ban san a Hmar á¹­awng hlir hlak hmang ta lem haiin, ”E khai,Duhlian/Mizo á¹­awng khawm Hmar á¹­awng ang a pawm ani ve ta ie!” tiin Mizo á¹­awng uolâu takin an hmang ta sup sup el a, Hmar á¹­awng hmang tu ni tlawmte sungin an tlawm ta duok el ti a nih.7

Ei ṭawng ei thu le hla hai hi ei hnam ro, ei nun ro (Treasure of culture) ani tak zet zie mipui vantlang, lekhathiem hai leh ei hriet chieng pha pha leh ei ṭawng ngaina le hlutsak thar in suo in, ani tel, a thla tel le kum tel in ṭawng le thu le hla (Literature) ah hmasawn in inṭhang duok duok tâng ei tih.

Thulâkna hai:-
1. Damlai nun (Dr.Lalnghawrlien chanchin le ahnu hma) Mrs.Hausuohnieng-2007.
2. Baibul Hmar Delhi version, Delhi Hmar publication Board New Delhi -2007.
3. H.S.A. Hlabu N.C.Hills & Karbi Anglong Jt Hqrs. Muolhoi Haflong & N.C.Hills Hmar Cultural Organization -2004.
4. Hmar Arasi Souvenir H.S.A Cultural Festival cum – Sikpui ruoi +50th Gen. Assembly-cum Literary Meet-2005.
5. Vartien April 2009 Muolhoi, Haflong
6. Hmar Hlasuina 1st Edition Churachandpur 1980.
7. Sawrtui Churachandpur October-2005.

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate