Responsive Ad Slot

KAN ZINNA – IX ( Arunachal Pradesh, The land of Rising Sun)

Thursday, October 11, 2012

/ Published by Simon L Infimate
Ramthienghlim Varte, VIRTHLI Columnist

Arunachal Pradesh hi sawrkarin a ngaisak phak bek beklo, ram hnufuol deu el, NEFA- selfa ram ti hiel hlak khah ana. Kum 1913 laivel khan North East Frontial Tract tiin China le India ram inrina hmun a um a nih. India ram a pienghma kum 1914  khan Simla khawpui ah Sir Henry Mc Mahon inrawina hnuoi ah Great Britian le China  hai inbiekremna neiin map an siem a, chuh  vawisun chena Mc Mahon Line eiti hi a nih.  Kum 1954 khan a hming North East FronteirAgency ( NEFA) tiin an hung thlak nawk a, Kum 1972 khan UT a hlangkai a hung ni nawk a, chun a hming Arunachal Pradesh tia thlakin kum 1987 khan State puitlinga hlangkai a hung ni tah.

Kum 1947-a India ram, British rorelna ringkawl a inthawk hlipthlak a, intum a suok hnung khan hi Mc Mahon Line sirsana India le China ramri dinga rel chuh China haiin an pawm thei tlat naw a. Chuleiin, A.P. mihai hrim hrim chuh China rammi a ngai, an rama lut dingin a hran pa a VISA khawm pek ngailo an nih.(Source- Honluk Luikham JRF). Chuongang peiin kha hma met khawm khan A.P . a inzin tum India Defence Minister Pu AK Anthony khawm China sawrkarin Visa bo chun lut theilo dingin a khap a ni khah.

Chun, Arunachal Pradesh a Changlang District tiengpanghi Mynmmar le ramri ani a, hi district hih Nagaland State ramri ani bawk.  Arunachal Pradesh State a Changlang District hi hmun pawimaw pawltak ani a, District Hqrs. Chuh Changlang a nih. Tirap vadungin  phaizawl lien deu a siem a, tlangram le phaizawl inkawp boruok inhawi takel a nih.

Changlang District sunga chenghai chuh Tangsa hnam anni deu tak. Tangsa hnam a hin hnam kaupeng 15 vel an um a, Nagahai ang deuvin tawng inhrepaw ve derlo an nih. Chu hnam kaupeng laia mi Lungchanghai chanchin study thawdingin kum 1994 April khan ka thawkpuihai leh kan inzin a. Changlang Circuit House ah kan tlung a, a tlang insangna,  hmun inhawina lai tak Circuit House an inthut ani leiin Changlang khawpui an hmusuok thei deu vawng a, saktiengpang ei hei dak chun Mynmmar ram khawm suongtuona le inkawpin an zeldin thei.

Pu Robin Hibu APCS, EAC (Extra Asstt. Commissioner)  sin alo chel lai ani a, ama hih pa feltak, Apatani hnam a nih. Kan umna ding chauh nilovin transport le a tul dang danghai ami lo buoipui fel pek vawng bawk. Hun sawtnawte hnungin Arunachal Pradesh IPS hmasatak tiin a thlalak leh Chanchinbua kalo hmu a; Delhi a kum iemani zatzet a um hnungin tuhin Arunachal Pradesh a Sawrkar uisathiemhai hotupa a hung ni tah pei ti kalo hrietin ka lawmpui khawpel.

LUNGCHANG HNAM

Lungchang hnam hih an tamnaw khawpel a, kum 1981 census khan 857 chauh an nih.Lungchang ti hih “Lung-Lung, chang-pieng “ tina ana, chuleiin, Lungchang ti umzie chuh Lunga inthawka hungsuok tina a nih. Sinlung suokhai leh an hung intan dan an hrilin an ang kher el.

Kan zinna ofis sin le inzawma ka thilthawhai ziek ka tumnaw a, a rama chenghai khawtlangnun mak deu deu ka hmuhai le Sakhuona a Indigenous Faith eiti, ei pi le puhai anga thingbul, Lungbul be hlak, khawvel A AW B sukbuoi a um hai leia  harsatna tamtak an tuokhai hih ka zieklang nuom a nih. Hindu sakhuo hih an ngaisang a, in angna tak khawm an nei. Kum 1979 bawrvel khan hi rama rawngbawl dingin Kristien Missionary Kohran dang dangin an hei tirlut dek dek a, chuh ditlotu/dodaltu tamtak an um leiin Arunachal Pradesh Faith Bill ti Parliament a khawm private Bill putlutin a um nghe nghe a. India ram mipui rorelna le sakhuo zalenna kal a nih tiin All India Christian Organisation hrang hrang inthuruolin an khinglet a, Gauhati khawpui a khawm Kristien haiin lamhrawna annei a, keikhawm ka thangve kha tie. A fethleng tanaw chuh ani awm khah. Chun Sakhuo dangdai deu Dony Polo, Ni le Thla be pawl khawm an um.

Chungang peiin Lungchang hnam hai hin Khawtinah Thiempu le a rawngbawltu an nei a, hienghai hih sakhuo thila inthawina buotsaitu dinghai chuh an nih. thiempu ni ding chun Sakei le inzawl/ inmatna nei a tul. Keimi eitihai ang deu hih anni el thei. Chuleiin, thiempu sin thawding chun ram pilrilah hun iemani chen ransahai leh inpawlin Sakei leh zawl puonpha sila riek hmunkhat a ngai a, thisena inzawmna annei thei hun ah thiempu sin an thaw thei chauh  ding a nih tihi an ringdan a nih. Chuleiin, Sakei hi an inza em em a, pasaltha ramvakhai reng rengin Sakei an kap ngai naw a; amiruokchuh, an sahimna ding leia lo theilova sukhliem palh ani chun a hliem ang char khan thiempu an zawlpui haiin anlo tuor pei hlak tihi an ringdan a ni bawk.

New Changlanga  kan umlai khawsung papui pakhat a thi a, ran thisen a luongnaw chun a thlarau chawlna dinga an ring pielral rama khan a thlungphaknaw dinga a ring tlat leiin Lawi man tam em em el an that a, an rethei zie hlak chuh insung inthungna ding khawm neilo an nih. An thiempu chun  ran thisen hmangin inthawina a siem ta ngei a, ruoi an the a, an fak bang  chuh a zinga ding hla a thieng naw a, khawhnawm ah  sieng an ta, thiempu zawlpa chan ding ti a nih.  Chuongchun inthawina hunser chuh neiin a thlarau an inthla liem chuh ana, lungsiet an umzie chuh hril mei an nawh. Hienghai insungin tukum sung vawithum thina lei a vangduoi an tuokna an tah an la ti nawk nghal. An inthawina dinga ran an thathai chuh sum an nei sinaw leiin khawsung mipui hmingin mi sum anlo lak peka, an rul hunsung ding an siempek a, an rulzo hmakhat an sum lakna hai siehlaw angina an um ding ti a nih.   An thutiem an bawsiet ani chun Thiempu’n tawngsie inphur a tih.

NAU INPHIR THAT (Twin infanticide)

Khuo pakhat kan invakvelna ah  in an rausan tah tawp deu el alo um a, chulai hmun chuh kan tlungpha ka field Guide chuh a tawngnuom ngai dernaw a, hnuoi a kun a, kan khel hma chuh khawdang a ngha ngai naw bawk. Ni thum hi khuo a field investigation kan nei hnungin thil umzie ka hriet nuom leiin “Hilai hmun ei tlungpha i to tawk tawk hlak hih a san iem ana” tin kan dawn a, a hril nuom el naw a. “Annawleh, hi lam thlanga in a hluotu umlo tawpel hih te” tiin kan dawn nawk chun hienghin a hril a. “Hi in neituhai hin nau inphir an nei a, chuleiin hi khawsunga hin an um theinaw leiin an suoksan a nih”  tin ami dawn a. Thil umzie chuh hiengang hih a nih. Lungchanghai chauh nilovin Tangsa hnuoia um hnam dang danghai hih Nau inphir that (Twin infanticide) eitihai ang thawve hlak hnam anlo nive el thei a. Nau inphir that (Twin infanticide) ti chuh, nau inphir neihai reng reng tawngsephur, khawtlang le nau phir neihai insung tadinga thil thalo intluntu a ngai alo ni hlak a. Thiempu kovin insung le khawsungah hiengang thil hih a tlung ta nawna dinga nau inphirhai thisen ngeia inthawi le insukthienghlim chuh thaw makmaw  a nih, ti hih an nun zierang alo ni hlak awm. Sawrkarin hiengang thil hih tuolthatna a ngaiin a hung khap hnung khan khawtlang hriet le langsar takin nau inphir neihai chungah hiengang inthawina hih tukhawmin an thaw hriet ani ta ngai nawh.

Chuongang ringna khawtlang le sakhuona zanthim le sumpui kara leng an nisi a, nau inphir an nei a an tienlai dan anga thiempu inthawina dingin an inhlan nuom sinaw hi khuo a um zing  inhawi an tinaw leia hi sungkuohai khawm hih hmun danga inpem anlo ni awm. Khawsakna le nundan a hung changkanga, hiengang a hnam hnufuolhai tading khawma ram dang le hmundanghai ah lekha inchuk le sinthaw  dam an hungsuokve dep dep hnung hin chuh an khawvel A AW B ringna hih thil invet thlaka ngai pawl khawm an um pei reng a nih.

Krista zarin chuongang ringna sala ei intangna ringkawla inthawk hlipthlakin ei  um tah a, ei vangnei em em. Ei rama khawm chanchintha dawng hmasa hmanhai chuh khawvel tukver tlirna hrang hranga en khawmin a changkang lem anlo ni pei.

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate