Sapṭawng chun, ‘country-man’ an ti el thei; annawleh ‘rural guy’ an ti dim; ka hriet nawh a. “Thingtlang pa chu khawpuia khawsa hlak hai ang mei mei ni lo, pa deu el a nih …” hei ti ding inla, mani chanchin hril tum ka na; mani hei in-hril-pa rak el khawm chu, a rem meu si nawh!
Khawpuia pieng le seilien, thingtlang hmu ngai lo ta ding chun thingtlang pa nunphung pangngai ringawt khawm hrietthiem phak ruol a ni nawh a; hril naw law law lem ei ta. Mani thiem dan danin lo ngairuot ve el ei tiu va. Tukver dang deu- thingtlang pa’n khawpui khawsak phungah ieng ieng harsatna am a tuok hlak a ti hi tlawm-a-zawng hril ei tum lem a nih.
Kum 1974 June thla lum vanglai tak khan Indian Navy chun Matric Entry Sailor an ta, matric pass an lak ding a na. Chutaka in-borti dingin Silchar kan pan a. Bag amanih, suitcase ti ang vel kha chu ngairuotnaa khawm kan la nei phak nawh. Ka puonthuo le thuomhnaw danghai, lekhabu le diary chenin, bedding holdall-ah ka ziel hlawm a, Silchar ka panpui a ni kha tie. Kan intlar hma zan chun ruol dang pahni leh Silchar-ah kan rieklut ve a. Khuolbukah kan inleng naw lei ni lo; sum kan nei dai naw lei lemin Recruiting office bul hnai sipai quarter-a um hai le a bul hnai te, Mission Compound-a um hai ina tlung thei inbeiseiin kan pan a. Sienkhawm thingtlang tlangval, tleirawl ruol mi lo mikhuol chu tukhawma an chak nawh ti kha kan hrietthiem ve sih a. Lamlien sira hotel tenau deuvah bu kan fak a; quarter pakhat, Mizo sungkuo ihluo lai tuola muol pawngah ka bedding kan phar a, kan zal tawp el a nih.
Kan sawl deu bawk a, sawt naw teah kan inhnar ve bawr bawr el a ni awm. Zanṭhang vel chun ka har a. A lum si, thokang an tam bawk si; mang chu laklawh hle sienkhawm hei sunzawm nawkna ruol a ni nawh. Hun sien; a bak chu ngaituo zawm el ei tiu va. Theinghil a’n tak khawp el. Kha zana ‘zanlai thlifim’ ngai a hei umzie thlawt kha aw!
Fur khaw inhawi naw lai bawk a na, sienkhawm kum 2003 kha a ni ta lem a. An hril Goa khawpuia meeting nei dingin kan fe a. Keini officer tenau ruol chu ram hla la suok ngai lo ti takah, Goa zu hmu ringawt khawm chu kan ta ding chun thangsuo tluk zetin a ropui a, kan phur kher el.
Kan tlungna chu hotel ti ding inla ‘resort’ an ti bawk si; kei chun hotel le a danglamna khawm ka hriet nawh. A mi ṭhuoituhai chun ‘five star deluxe’ a ni thu an hril a. Five star naran chung met tina a ni dim. Chulein kan tlungna chanchin ka hril chang, “Five star deluxe resort hotel-ah kan tlung” ka ti el hlak.
Silchar-a kan inzin lai nek khan chu tlawm chun ka tlung insang lem met tah. Kan nu’n second hand a thin ṭumin leather bag sen, chin fel ren rawn, thlep thei a hung hawn a. Chu bag-a chun ka thuomhnaw chu puom ṭawlin ka hnaw a, ka pai ve nawl nawl el a. Bedding holdall nek ngawt chun zieum tak a nih. Sienkhawm Reception-a inthawk chun kan tawk an phal ta nawh a. Tlangval fel tak pakhatin ka room ding tieng a mi ṭhuoi a, a dangin ka bag chu nawrlir fai tawk, dar kuol tle hlur el pahni’n sumrisang inzam vel anga an inkuolkhum sungah siein ka room ding tieng a hung nawr ta a leh! Mi danghai chun suitcase nal elkhen an chawi tawl hi a lo na, thingtlang pa ka’n zak teu ie.
Ka room chu lien tawk tak, kil li nei hi a na. Insilna-cum-ekin a um a. Chun, dawn ding chi hrang hrang –thingpui, coffee, beer, soft drink ti vel, mania insiem el theina a um bakah salted nuts, cookies, chips, ti vel chu du zat zat a um a.
‘Inphi fai phawt inla’ ti lungrilin bathroom-ah ka lut a. Kan nu mi’n chawitir -Bengali puonte inphan-ṭiel ‘gamsa’ ka bat-lut a. Hmai phina dawkan, sailungvar-duma siem a um a; a’n khuor sira chun tui hung suokna ni awmtak ‘tap’ hi a um ve a. A chunga chun tap ni si lo, ang ve deu a um bawk a. Chu chu a herna a ni ngei ringin ka hei sawi vel a, a sir zawngin a’n her sawn thei a, chuonga ka hei nawr her chun tui a hung suok tah a. Lungrilin, ‘Thingtlang pa hi ka che buoi talaw bik nawh ie’ ka ta.
Hmai phi tumin tui chu kutpha changtiengin ka va daw a, ka’n chawm sawn zawk el a nih. A hei lumzie thlawt chu!
Ram changkanga chu tui lum le tui dei hersuokna an nei ti thu, mi hril ka lo hriet ta hlak leiin ka complaint el chuong nawh; la hei ensin phawt ka tum a nih. A herna chu ka hei sawi vel a. Chang tieng le vawi tieng a’n her thei ve ve a lo na. Tui chu ka tawk sin zau va, a lum taluo ta nawh a. A herna ei her nasat le nasat naw dungzuiin tui lum dan chu a danglam pei a nih. A herna chu vawi tieng, a fe thei tawp chen ka nawr-her a, ‘iengti ang takin am a lum ding chu’ ti lungril pumin ka hei tawk sin zau va, vur tui tluk zetin a lo dei ta thung a. Patling ve lem, hmai ka phi naw ṭep annawm ie.
Ka’n phi-fai a, ka puonte ṭiela ka hmai ka hruk lai chun ka lo dak tung deu a ni awm; banga chun suorah towel var, sa tak tak intieng ur ka hmu tah a. A fai hmel tawl kher el. ‘Hmang dinga an sie a ni awm hi’ tiin pakhat ka hnukthlak a, ka’n hruk ta miel miel a. Ka hmang sa chu ṭha deuvin ka thlep ṭha nawk a, an sie dan ang char chun suora chun ka sie nawk a. ‘An towel ka hmang ti hre tawp da ni hai’ tia ka’n ngaituo chun ka nui khawm a’n za ve vieu a nih.
Sun bu fa dingin dinning hall kan pan a, bu fak khawp chun room-ah ka kir nawk a. Inzun dingin bathroom ka va lut a. Ka towel hmang sa chu bathroom ṭuonga chun ke tatna ding ni awm takin a lo inpha thlap el a. Ka’n zak cham cham ngei el.
Ka room-a chun dawkanah telephone a um a. Lobby ka biek thei a, Delhi-a ka sunghai ka biek thei bawk a, Philippines-a ka ruolhai ka biek thei tho. Chun, ekina chun inhnawm malama hmang thei dingin banga tar chi phone a um bawk a. Inhnawm malamin ka sunghai ka biek vel a ni chuh!
Ruol pakhatin, “Ei fak man le tlung man hi sawrkarin a tum vawng a na. Telephone hmang man le mani room-a beer le snack man hi chu mania chawi dng a na, a to nuom hrep a nih” a ti leiin ensin ka nuom tah a. Lamlien sira PCO-a inthawkin ka sunghai ka biek a, kan inbiek sawt zawng ka’n chik a. Rs. 14/- ka chawi a. Zantieng chun ekina inthawkin ka sunghai ka biek nawk a; PCO-a ka biek chen char ka biek a. Hotel, oh sorry, ‘resort’ ka tina … kan suoksan tawmin personal bill kan pek a. Ka room-a inthawka ka phone hmang man detail chu ka hei en a. PCO-ah Rs. 14 ka chawina anga khan Rs. 240 ka chawi!
A tawp zan chun ‘Cocktail Dinner’ a um a. Darkar hni vel aw ding a nih. Zu chi tin, soft drink le juice du du thlang el a na. Darkar khat sung vel dit tawka ‘dawn’ phawt a, chu zovah bu fak ding a nih. Zu chu hril lo, soft drink khawm hi ka du rak nawh a, juice no hni chu ka dawn ve. Dinner-a ṭhang kha za vel kan ni awm; sienkhawm tlangval pakhatin kan dawn ding kha a sem a, a’n dai em em el si kha mak ka tih a. Chu neka la mak nawkzuol chu- zu a thlit ding khan zu um kha a sipah a zu ṭham a, invir chawr chawr khawpin a vanvawr a, a kut vawi tiengin a hnung tieng a lo dawng a. Chu le inruol chun a chang tiengin no fai, dawkana inkhup sa kha a mawngah a zu ṭham a, a vanvawr nawk a. A hnung tieng a kut chang tiengin a lo dawng a. Nova chun zu chu a thlit a, a pek hlak a nih. Kei, thingtlang pa ta ding chun hmunuom a um cho annawh; a mak a nih. Ka en nasat dingzie chu … lo ngairuot el la.
Goa-a kan cham sunga ka chet buoi dan po po chu hril seng an nawh; in ngairuot thiem seng tho va, dittawk inla. Kan kirna lampuia khawm thingtlang pa hi ka la’n tal buoi zui pei a.
Goa-a inthawk Delhi baw ding vuongna a um nawh a, Mumbai-ah kan chawl zawk a ngai a. Mumbai airport-a chun zuninah ka lut nawk a. Inzun dan chu ka thiem a, buoina a um nawh. Ka’n zun zo kha … vaihaiin kut an sawp sap sap sih a, sawp ve naw chu ‘a mi ang nawthlak ie’ tiin ka va sawp tum ve rawk a; tui chu ka her suok thei ta der da’l a.
Tui hung suokna ding dawt (tap) chu a um a, vaihai chun kut an sawp sap sap a na. Sienkhawm a herna ding awm hrim hrim a um naw chu a nih, buoithlak ta chuh! Goa-a kan tui her suokna kha hre zingin a dawt chu ka nawr vel ngiel hlak; a che sawn eih bawk si nawh! Vaihaiin ka buoi ti an hriet ding ka’n lau si, thawngaina ka hriet ta bawk si nawh. Thingtlang pa lung a’n phu dup dup el a nih.
A dawt chu tlawm kuoi dak inla, tui a suok rawiin tiin a hnuoi tienga inthawk chun dawm tung ka tum a, a hnuoia ka kut ka sie le inruol chun tui chu a hung suok tah a. Ka’n phu zawk a, ka kut chu ka lakkir vat a. Tui chu a tawp nawk el tah a. Ka hrietthiem tah! ‘Eureka’ tia khek suokna khawp zet ni sienkhawm insumthei takin ka to tlat a nih. A dawt hnuoiah kut ka va daw nawk a, tui a hung suok nawk a. Ka kut ka lak sawn a, a tawp nawk a. ‘An kutsawpna chu a va hei fel lawm lawm, inpei sa zingin a mi lo nghak a ni hi tie! Kan veng nunghak fel tak nek khawmin a fel lem’ ti lungril pumin, fai tawkin ka kut ka sawp.
New Delhi sim tieng, Nehru Place-ah Park Royal hotel a um a. Dinner-Meeting nei dingin Chinese Restaurant-ah an mi lutpui a, dawkan inbiel kilin kan meeting a. Kan ṭan le inruolin fak ding an hung sie a; kan fak zing, kan meeting masi bawk a. Fak ding an hun sie hai chu a hming ka hriet pakhat khawm a um nawh. Waiter pakhatin, “Sir, chopstick i mamaw’m?” tiin a mi hung bekbawr a. Kei hlak chun ieng a ni ka lo hriet der da’l. “Iem ie?” ka ta. A hril nawn sek hnunga khawm ka hriet ta chuong si naw leiin nupuihai patphier hmawl ni awm tak, Chinese-hai bufakna hmawl pahnih a hung leksuok a. Ka dit naw nasa. Thingtlang pa hin a pahnia chel kawp dan khawm ka hriet nawh.
Zun suok deu zing hlak ka nih. Kan meeting laklaw lai chun zunin ka pan a. Zunin chu a lo changkang vieu chu. Ka sira chun vai pa a’n zun ve a. A’n zun zo chun hnung tieng a’n tawl a. A’n zunna chu tuiin a’n khawfai tir ni ngei a ta; a phu ri sar sar a. Ka’n zun zo va, ka’n zunna chu tuia inkhawtir ka tum a. Tui her suokna ka hmu zo ta tlat nawh a. Mumbai airport-a khan chu dawt hnuoiah kut va daw el kha a na; hitaka hin chu dawt a um bawk si nawh. Thingtlang pa ka buoi nawk tah.
To ṭawka maksan el ding hlak … vaipa chu darthlalangah a’n en a, fe hlak tum lo. Mani zun inkhawfaitir lovin ka maksan ti a hriet ka’n lau si; ka ngir ta zing a. Inzun sawt mi ti ngawt a tih.
Sienkhawm mi nghak zing dan um nghal lo; a tawpa chun a fe ta tho tho va. Kei khawm damte’n ka’n tawlsawn a, chu phing leh ka’n zunna lai chu tuiin a hung khaw ri ta sang sang a. Ka’n zak si; ṭul lo pui sawt tak ka ngir kha ka lung a sen bawk si; thawngaina um bawk si lo … kan inṭhungna restaurant ka pan a, thingpui ka va dawn nawk ringawt.
Kum 2004 favang khan Orissa khawpui- Bhubaneswar-ah ni thum aw National Conference hmang dingin kan fe a. An hotel ṭha pawl tak pakhatah an mi sie a. Goa-a kan tlungna kha chu tluk lo tak a nih. Star rating khawm an pek nawh a, amiruokchu three star ang vel chu a ni awm, swimming pool a um ve tlat. Bakah pool side patio, ruoi ṭhe theina khawpa lien le inhawi khawm a um.
Goa-a kan tlungna ang bawk khan room-a chun ISD telephone a um a. Private bar, thingpui/coffee siemna, insilna kuong (bath tub), tui lum le dei hai … a kim ve biei a nih. Cinema-a chu bath tub-ah inphuon/inhuom chur chura an insil hi ka hmu ta hlak a. Goa-a khan a sukphuon dan ka hriet nawh a, ka’n dawn inzak bawk si leiin inhuom lovin ka hmang el hlak a. Hitaka hin chu ka’n dawn a. Tui chu lum tawkin ka siem a, a sungah ka zal veng veng el a nih. A va hei inhawi cher cher.
Goa-a telephone hmang man tozie kha hre zingin, hitaka hin chu ka hmang meu nawh a; ṭul zuol thila cho ka hmang a nih. Kan kir tawm chun private bill va pek ka tum a; bill ka lo nei der da’l a. Inti-bengvar deuvin Bill Clerk kawla chun phone ka hmang ti ka va hril a. Ama chun, “Sir, in room rent-ah a ṭhang vawng tah annawm” a lo ti ta dai a. ‘Ka lo hmang ṭawk naw kha aw’ ka ti lungril vawng vawng a, a’n hnu ta si.
Kan khuo chu thingtlang khuo ti takah, lekhathiem kan tlawm hle a, BA chin lem chu kutpar thlieka tiem khawp khawm kan ni nawh. BA laia a phak hla tak chu ka la hei ni vel. Ka ruolhai neka ram ka dai zau lem leia ka hmusuok pakhat hril ka nuom a; chu chu, ‘Khawvela hin ka hriet lo thil hi a lo va hei tam ngei de!’ ti hi a nih. Mi ṭhenkhatin lekhathiem, sienkhawm phak hla si lo hai an hmusitna ṭawngbau, ‘Rel lu hmu lova BA pass’ ti dam hi lo theida ngawt thei khawm an nawh. Khawvel hi a lien em a; ei hriet naw hi a tam ni lovin hriet alawi ei la nei naw hi a lo ni lem a. ‘Ka hriet tlawmzie le ka mawlzie hre lo khawpin ka lo mawl a ni awm de aw’ ka ti vawng vawng chang a um hlak a nih.
Chuong chu ei ngirhmun a ni sa sa chun, a hre tak le thiem tak ni awm fahranin ei lo inlekphek hlak kha a na tie. Khawvel hi ei nuom-ei ninga ei pal-ziel thei ni awm takin ei lo ‘khau phar thawveng’ a, ei lo hawi-pir vel a. Mihai leng velna car ang hi ei nei phak naw cho ni lo; a man tamzie khawm ei hriet phak nawh a. Car cheina ding ringawta an seng ngam zat khawm ei nei zo nawh.
Ei ngirhmun indik tak hi hre chiengin inhmu chieng chie inla chu aw … hma sawn ding le mihai hnawt ve dingin theitawp ei insuo ding a na tie. Sienkhawm ‘a nachang’ khawm ei hriet si nawh. Thil ṭangkai le ṭhathnempui ding buoipui nekin card deng le carom pen vel mei mei amanih, thingpui dawr ṭawp ang reng takah inṭhung a, hriet alawi nei lo pa pakhat boro-gawp innuipui mei mei ei thlang lem chu a ni si a.
(Hi thusep sawiselna, a ṭhatlem dan ding, ngaidan le rawtna, inpakna khawm ni sien, a ziektu hin ‘puhminga@yahoo.com’ ah a welcome zing)
