~ H.Zaneisang
Ei thupui hi ei á¹awng ni naw sien khawm, a chîn a lien, mi tinin ei á¹awng ang thlâwta ei hriet tlânglâwn a nih a. Addict ti thumal hi Concise Oxford Dictionary chun, “A person who addicted to something,” tiin a hrilfie a. Chu umzie chu, mihriem a tunga lâwn po pohai, chîng zawngsak nei taphawt chu Addict ei ni vawng tina a ni chu. Mi chi hrang hrangin ei addict ruok chu inang naw fur mei a tih. Mi á¹henkhatin inrui thei thil zu le drug an addict lai á¹henkhatin sum le sex an addict-a. Ṭhenkhatin Pathien thuhril, lâm le á¹awngá¹ai an addict ve thung a. Ṭhenkhatin ziel, kuva, khaini, raja an addict lai; á¹henkhat ve thung chun unauhai dem le hrilsiet le mani inhrilmawi an lo addict ve thung.
Addict ei hang ti hrim hrim hin, inrui thei thil chîngzawngsaka neihai hi ei inkâwktir bîk deu ni sien a hawi a. Ei ngaituo chieng chet chet ruok chun, khawvel mihriem po po hi addict vawng ei nih ti inla thukhêl hril ei ni ring a um nawh. Khawvêl mihriem addict vawnghai chu chi thum lien tak taka á¹he thei niin ka hriet a. Chuonghai chu (1) thil á¹ha addict (2) thil á¹ha naw addict le (3) a á¹ha le a á¹ha naw addict kawp ve ve. Hi thuziek hi i tiem mêk lai nang tiemtu, ieng addict group tak âm i á¹hang lo insût phawt rawh. Kei ziektu ruok hin chu khawvêl mihriem za ah 90 nêka tam lem dai hi chu a group thumna a khin ei á¹hang niin ka hriet.
Addict chi thum ei hrilhai laia a pathumna, a á¹ha le a á¹ha naw addict kawp ti thua hin i ngaituona a buoi deu ring a um thei a. A san chu, i lungrilin, ‘iengtinam thil á¹ha le á¹ha naw chu mi’n addict kawp thei an ta?’ ti zâwna nang tiemtu lungrilah a pieng ring a um thei leiin. A nih, hang ngaituo vuot chun thil á¹ha le thil á¹ha naw addict kawp chu thil thei lo a hawi vieu hrim a. Ei society hi za ah za kristien ei lo ni tâk leiin, Pathien mit hmua lampui á¹ha hrawhai chu a tlângpuiin pastors, upahai le kohran á¹huoituhai hi an nih, ti thei ei tih. Anni hin thil á¹ha tam tak, inkhâwm, á¹awngá¹ai, Bible tiem, Pathien thu hril etc an addict a. Hieng thil á¹ha addict-tu á¹henkhat chun, ziel, khaini-hai bâkah an rawngbâwl chanpuihai dem/hrilsiet le midang nêka mani á¹ha intina dâm hi an lo addict sa a. Mani suolna le tlâk nawna hmu si lova midang suolna hmu thiem, Pathien ditnaw zâwng tak el chu an lo addict sa tlat hlak. Hi chungchânga hin chu, kohran hrang hranga rawngbâwltuhai nêkin Drug Addict-hai hin Philipi 2:3 thu “Esêlna le inngaihlut leia iengkhawm thaw lovin, mi tinin inngaitlâwm takin mani nêkin midang á¹ha lemah ngai seng raw hai se,” ti Bible thudik hi an sir dik lem hman ring a um thei rum rum hlak.
A san chu, drug addict, sim nuom si, drug thil thawtheina’n a man ta laklawhai chun an suol zie khawm an inhriet a. (An suol ti an inhriet ei hang ti hin, nang chun, ‘Inhriet dân á¹ha lo a ni chu,’ i lo ti el thei. A nih, sim si lova mani suol inti vieuna ringawt chun Pathien tieng a mi á¹huoi nawh, ti thua chu ei lêntlâk inruol el mei a tih) Thuhriltu á¹henkhat ruok chu, an thuhrila inthawk Pathien malsâwmna dawngtuhai chibai an dawng tam thawkhat vieu hnung lem chun, an nêka mi dang á¹halema ngaitheinawna chu an addict ve tlat ta hlak. Mani le mani á¹ha intina addict-hai chun mani tlâk nawna hmu intak an ti bâkah, hmangaina an tlâksam hlak leiin, an rawngbâwlna khawm ‘self-centered’ a hung ni ta hlak. Hi lei hin mani á¹ha intina addict-hai pulpit á¹awngbau chun ngaithlatuhai chau ti tâk lo, an khâwm nawhai hmûr chen a khâwng á¹awlh á¹awlh ta hlak.
Kei hi thuziek ziektu khawm hin addict chu ka nei ve chieng an nâwm. Chu chu ieng dang ni lovin, thil sawisêl ka addict ve tlat hi a nih. Mihai chu an thlaraumi lei ni chêk ding a na, thil indik lo le mi á¹awng hmang suolhai khawm hi a ni ang angin an pawmzam thiem pei a. Kei ruok chu, insûm theinawna ka addict sa tlat leiin, á¹awng hmang indik naw dâm sawisêlin nitin chanchinbu dâm ka tiel vet el a; a mi theida tâwk khawm an lo tam vieu khawm a ni el thei, ka hriet nawh. Amiruokchu, sim khawm chu ka la tum chuong bawk si nawh. A san chu, ei society siemá¹hatna dingin indem le inhrielsiet hi bânsan in la, thil indik naw ruok hi chu, siemá¹hat tumna lungril put pumin sawisêl ngam in la, ti hi ka thupui ve tlat lei a nih.
Thil sawisêl hi ka hrât vieua chu, unauhai hrilsiet le demsiet naw hrâm hrâm hi chu ka tum ve tlat hlak. Tulai ei society-a buoithlâkum ka ti á¹henkhathai laia pakhat chu, Sawisêlna le inhrilsietna hi umzie thuhmun niâwma ei ngai tlat el hi a nih. Thil indik tâwk lo, entirna dingin, ei á¹awng hmang indik tâwk naw thu le Civic Sense ei tlâksam thu dâm hi hang hrilin hang ziek in la, mi sawisêl hrât, mi suol chan ei chang a. Sawisêltu hlak chun thil á¹ha lem beiseina leia sawisêl ei nih ti a chun ei chieng bawk si leiin tâwp zai hlak chu ei rêl chuong bawk si nawh. Nitin chanchinbua thil sawisêl ka hrât leiin mi suol ka hlaw ti ka hriet a; amiruokchu, ka pawisa chuong nawh, a san chu thil siemá¹hat ka nuom leia sawisêl ka ni leiin. Ka ngaidân indik tâwk lova hrie; amiruokchu, mi sawisêl ngam bar lo, mani umhmuna mi lo hrilse pâwl an lo um pal a ni chun, chuonghai chu mi dawizep bâwmah ka khum.
Insawisêl thu hril tâk zâra chun thil pakhat hang zepsa zau ka tih ie. Mithiemhai chun khawvêl hnam hrang hranghai laia living standard insânghai mizie á¹henkhathai laia pakhat chu, ‘mani intuommawi chawpna á¹hang á¹hak lova a hun le a á¹Ã»lna hmuna chu, mani inzapuina nei á¹hak lova an insawisêl bawr bawr ngam/theina hi a nih,’ an tih a. A khingtiengah, living standard inhnuoihai mizie tlângpui laia pakhat ve thung chu, mani inpâkna le mi danghai rêl le demsietna kawngah an in sâng hle a; an lung a sen rêk deu rân hlak,’ an tih. Mithiemhaiin khawsak inhnuoihai mizie an hril hi, ei society, thil á¹ha naw chi hrang hrang addict-hai mizie a hawi i ti ve naw maw?
Mani thil addict laklaw tah na na na chu, sim vang vang khawm chu a lo intak tah ni ve rawi nawnîm, ka thil addict-in a mi thunun ve dân (ti el ka tih) chi khat le ka thil addict á¹henkhathai laia pakhat, á¹awng sawisêl thuah hei pakai zau bawk ka tih. Mani á¹awng hi thiem intiin kan suong naw khawp el a. Lekha hi ka ziek teivet dea chu, ziek zawm le zawm naw thua lem chu, ka nêka thiem lem, ka ruolpa le thuziek kawnga ka hotupa Ruoivel Pangamte hi nitin deuthawin ka râwn a. Adjective, Pre-position, Adverb le Double Adverb chungchâng lem hi chu, an kawp ding le ding nawa hin tuchen hin namân lovin ka buoia. Chuonglai zing chun mi thuziek ka tiem pha leh inspector sin ka thawh a; an á¹awng hmang suol le ziek dik tâwk nawhaia chun ka lo buoi ve êm êm hlak. Lungril le ngaituona hang apply meta hriet el ding, âwm fut fut khawma thil ho tê tê an hriet naw tlat hlak chu kei mi bengtlalo buoina tâwk a tling hlak a. Pakhat chau zuk hril ei ta. Iengkima ka chungenhai chenin Pronoun le Verb thumal chen an ziek zawm el ka hmu châng chu, ka lung bête hi a so bat hlak. Entirna hei siem ei tih aw, ‘Imphal-ah ka fe’ ti el ding khawm, ‘Imphal-ah kafe’ tiin, ka (pronoun) le fe (verb) dâm an ziek kawp ta mei mei a. Hieng hi chu MAJOR MISTAKE a ni hrim hrim bâkah, kei addict chi khat nei pa hi á¹Ã»l lo baksaka an mi suksâwl leiin police-ah FIR file khum tak ka nâp hlak!
Major mistake bâwma khum chi ni lo, Civic Sense ei tlâksam bêk bêk el hi thil buoithlâk tak chu a ni ve hrim hrim. I private life le i thil chîng kha ka sawisêl phâk in’naw lai zingin, i nuomna hmun hmunah ziel i pak khu el hlak kha, mihriem le Pathien pawi i tâwk a nih, ti i lo hriet theina dingin ka hung hril nawn nâwk che. India dânpui khawma mipui fekhâwmna hmuna ziel hâwp a khap dai tah. Hieng thil tê têhai hi chu, kristien, inkhâwma fe hlak le, “Mani ta ta chau en lovin mi dang ta khawm en seng lem ro,” ti Bible thu tiem hlakhai chun hriet vieu âwm tak, i hriet nuom naw bâk bâk el! Sawisêl hmangpa’n ka hung sawisêl nâwk ta rêk che a ni chu. Mi ka sawisêl leia suol mi tiin, ka nêka á¹ha ah înngai a ni si chun, ziel hâwpna hmun ding le ding naw chu hre ve bawk tah âwm tak che !
Thil indik naw sawisêl hi ka addict ve hrim hrim ti thu lova chu, sawisêlna hi thil á¹ha naw a ni dêr nawh, kei chun ka ti ve tlat. Ei nungchang á¹ha naw le ei á¹awng hmang suolhai mi’n an mi sawisêlnaa inthawkin ei insiemá¹ha hlak ni lo? Hieng lâwma ka sawisêl tâk hnung cheu khawma insiemá¹hat le mani á¹awng hmang dik hlak tum chuong lo cheu. Pathien kâwla á¹awngá¹ai taima fêt si, Pathien kuomah i la á¹awngá¹ai ve ngai naw tawp el hi beidawng i um thlâwt el!
Zân khat chu kan Pathien biek inkhâwm á¹huoitu (conductor)-in Pathien thucha hriltu ding chu, “Pathien ropuina changa i hun hlu tak la dingin kan hriettir che,” tia a hei ko chu kan phu zawk el ! Inkhâwm kan á¹in charin ka ko hrang a, a kuomah, ‘Ei á¹hatna dingin Pathien chun A nauhai hi thil á¹ha tam tak a mi pêk nuom a. Ropuina ruok hi chu tû kuoma khawm a pêk phal nawh; Ama ta bîk dingin a hau tlat a nih,’ tî’n a á¹awng hmang indik tâwk naw chu ka sawisêl a. Chuongang chun direct-a sawisêl ngam si lovin ‘ei conductor-in chuongchun a ti el a,’ tî’n midanghai kuomah (ama hriet lovin ) demin hrilsie lang chu, a lo hriet nâwk pha chu nâ ti vieu mei a tih. Hrilsiet an naw leh, demsiet amanih ka tum nawh a, hmai intawn ngeia ka sawisêl chu ama khawmin a ngaithiem vieuin ka hriet.
Hun a lo fe diei tah, imphal-a ka posting lai, kan khâwm hlakna kohranah member kan tam rak naw leiin pulpit ka chuongkai ve zeu zeu a. Chuonglai chun kuva ka la fâk ve hlak a. Ṭum khat chu Pu Dokhûm ruolnu hin ka ruolnu kuomah, “Buongi-pa hi bau sen hamin pulpit a kai nâwk hlak,” tiin ka umdân á¹ha naw chu ka hriet ngei ngeina ding ka khingpui kuoma ngei a hril (sawisêl)-a. Ka va lâwm de aw ! Ka ta dinga thil lâwmum, ka hun tâwp tak ni chena ka hriet zing ding thil tlâwmtehai laia pakhat niin ka hriet. Chu hnung chu, hun iemani chen kuva chu la va zawm pei lang khawm, pulpit ka kai ding hrim hrim chun, ka ha ka nâwt (brush) fai zie ta hlak. Chuong example ei pêka inthawk chun, Sawisêlna le inhrilsietna hi thil thuhmun a ni naw zie ei hriet fie thei tah ngei ka beisei.
Ei society hi, thil (thu le hla ni sien, ei kalchawid^n indiknaw khawm ni raw seh), mani nina thup á¹hak lova, a á¹hat lemna ding suggestion siem puma sawisêl ngamtu ei tlâwm vieu lai; internet group hrang hrang le Facebook-haiah mani nina le hming indik tak khawm pholang ngam lova thil sawisêl le thu mawi lo tak tak ziek chîng ei tam a. Hi hi thil pawi tak le addict á¹ha naw tak el a nih! Ei chêngna India ram khawpui lienhaia ei chêngna, ei pindan sûngrila inthawk, ei chêngpui ei unau hnam danghai, mawi lo le á¹awng zamawhai hiel hmanga demsietna kawngah thu ngam tak tak ei tam tah a; thil pawi le thilá¹ium tak el a nih! India rammi phawt chun kam zalênna chu ei nei te meu el. Amiruokchu, ei kam zalênna (freedom of speech and expression) hi hmang suol chun thil suol (crime) a nih ti hriet tlat a á¹ha. Facebook le Internet Group hrang hranga i thuziek/comment-hai khan, chi le chi intheidâna dâm an tlun pal a ni chun, i chêngna India ram dân i bawsiet el chau ni lovin, i ring, chunga Pathien lakah thil suol i thaw a nih.
Hriet naw dinga thil inthup iengkhawm a um nawh. Mihriem lakah i nina le i thilsuol thaw i lo thup thei pal a ni khawm a, nakie chu inchung sîpa chuongin an la tlânginsampui ding a nih. Tienlai ei pi le puhai, Pathien hring an la biek hma dai khan thusim “ Bang khawmin na a nei,” an lo ti dai an tah ! A umzie iem ? Lungril le ngaituona suol put a, unauhai sietna ding pindan sûng rilah, a rûk a râla hril le a rûka unauhai rêl le demsiet hi an thup sawng thei tak tak ngai nawh, an tina a nih. Thil á¹halem zawngna ni bar lo, mani thinsiet unauhai inhrâwtkhum rak rak el hi, tulai ei khawsak dânhai ngaituoin thil á¹halo le á¹ium tak el a nih. Tienlai pi le puhai khan chu “Ṭhenumhai do nêk chun khaw sarih do khawm thlang a um lem,” an lo tih an sawn naw. Pansak panthlang le nitina ei chêng hmunkhatpuihai le in inhmuthiem naw hi thil inhawi naw le thil á¹ium tak a nih. Pansak panthlang, chi le chi, hnam le hnam inhrietthiemnawna chawksuok thei ding zâwnga á¹awng á¹ha naw le á¹awng malsâwm lo sâksuok le internet Facebook-haia unauhai demsietna thu ziek rak rak Addict hi, tulai addict hrang hranghai laia á¹hanaw le thil á¹ium tak, sim vang vang chi a nih.
Khawtlâng le kohranin misuol taka an ngai, zu le drug addict-hai hin chu, a tlângpui thu’n anni taksa chungah an suksuol ti bâk chu, an suolna’n hnam le hnam inkâra buoina chawksuok khawp thil suol an tâwk zen zen nawh. Tulai computer khawvêla hin, Internet Group hrang hrang le Facebook-haiah, hnam le hnam, chi le chi intheidana leia buoina suok hiel thei ding khawp á¹awng duk dak lo le, a hnam le chi ang zâwnga insawtna le inhmusitna á¹awngbau dukdak lo hmang ADDICT an tam hle. Chuleiin, hnam le hnam, chi le chi inkâra inhrietthiem nawna suksuok thei kawp á¹awng á¹hanaw, Internet le Facebook-a ziek chîng (addict)-hai hin, in thil chîng á¹hanaw le á¹ium tak hi bânsan dingin Pathien hmingin ka ngên cheu.
A ziektu contact nuom hai chun hzaneisang@yahoo.com ah mail thawn thei a nih.
Ei thupui hi ei á¹awng ni naw sien khawm, a chîn a lien, mi tinin ei á¹awng ang thlâwta ei hriet tlânglâwn a nih a. Addict ti thumal hi Concise Oxford Dictionary chun, “A person who addicted to something,” tiin a hrilfie a. Chu umzie chu, mihriem a tunga lâwn po pohai, chîng zawngsak nei taphawt chu Addict ei ni vawng tina a ni chu. Mi chi hrang hrangin ei addict ruok chu inang naw fur mei a tih. Mi á¹henkhatin inrui thei thil zu le drug an addict lai á¹henkhatin sum le sex an addict-a. Ṭhenkhatin Pathien thuhril, lâm le á¹awngá¹ai an addict ve thung a. Ṭhenkhatin ziel, kuva, khaini, raja an addict lai; á¹henkhat ve thung chun unauhai dem le hrilsiet le mani inhrilmawi an lo addict ve thung.
Addict ei hang ti hrim hrim hin, inrui thei thil chîngzawngsaka neihai hi ei inkâwktir bîk deu ni sien a hawi a. Ei ngaituo chieng chet chet ruok chun, khawvel mihriem po po hi addict vawng ei nih ti inla thukhêl hril ei ni ring a um nawh. Khawvêl mihriem addict vawnghai chu chi thum lien tak taka á¹he thei niin ka hriet a. Chuonghai chu (1) thil á¹ha addict (2) thil á¹ha naw addict le (3) a á¹ha le a á¹ha naw addict kawp ve ve. Hi thuziek hi i tiem mêk lai nang tiemtu, ieng addict group tak âm i á¹hang lo insût phawt rawh. Kei ziektu ruok hin chu khawvêl mihriem za ah 90 nêka tam lem dai hi chu a group thumna a khin ei á¹hang niin ka hriet.
Addict chi thum ei hrilhai laia a pathumna, a á¹ha le a á¹ha naw addict kawp ti thua hin i ngaituona a buoi deu ring a um thei a. A san chu, i lungrilin, ‘iengtinam thil á¹ha le á¹ha naw chu mi’n addict kawp thei an ta?’ ti zâwna nang tiemtu lungrilah a pieng ring a um thei leiin. A nih, hang ngaituo vuot chun thil á¹ha le thil á¹ha naw addict kawp chu thil thei lo a hawi vieu hrim a. Ei society hi za ah za kristien ei lo ni tâk leiin, Pathien mit hmua lampui á¹ha hrawhai chu a tlângpuiin pastors, upahai le kohran á¹huoituhai hi an nih, ti thei ei tih. Anni hin thil á¹ha tam tak, inkhâwm, á¹awngá¹ai, Bible tiem, Pathien thu hril etc an addict a. Hieng thil á¹ha addict-tu á¹henkhat chun, ziel, khaini-hai bâkah an rawngbâwl chanpuihai dem/hrilsiet le midang nêka mani á¹ha intina dâm hi an lo addict sa a. Mani suolna le tlâk nawna hmu si lova midang suolna hmu thiem, Pathien ditnaw zâwng tak el chu an lo addict sa tlat hlak. Hi chungchânga hin chu, kohran hrang hranga rawngbâwltuhai nêkin Drug Addict-hai hin Philipi 2:3 thu “Esêlna le inngaihlut leia iengkhawm thaw lovin, mi tinin inngaitlâwm takin mani nêkin midang á¹ha lemah ngai seng raw hai se,” ti Bible thudik hi an sir dik lem hman ring a um thei rum rum hlak.
A san chu, drug addict, sim nuom si, drug thil thawtheina’n a man ta laklawhai chun an suol zie khawm an inhriet a. (An suol ti an inhriet ei hang ti hin, nang chun, ‘Inhriet dân á¹ha lo a ni chu,’ i lo ti el thei. A nih, sim si lova mani suol inti vieuna ringawt chun Pathien tieng a mi á¹huoi nawh, ti thua chu ei lêntlâk inruol el mei a tih) Thuhriltu á¹henkhat ruok chu, an thuhrila inthawk Pathien malsâwmna dawngtuhai chibai an dawng tam thawkhat vieu hnung lem chun, an nêka mi dang á¹halema ngaitheinawna chu an addict ve tlat ta hlak. Mani le mani á¹ha intina addict-hai chun mani tlâk nawna hmu intak an ti bâkah, hmangaina an tlâksam hlak leiin, an rawngbâwlna khawm ‘self-centered’ a hung ni ta hlak. Hi lei hin mani á¹ha intina addict-hai pulpit á¹awngbau chun ngaithlatuhai chau ti tâk lo, an khâwm nawhai hmûr chen a khâwng á¹awlh á¹awlh ta hlak.
Kei hi thuziek ziektu khawm hin addict chu ka nei ve chieng an nâwm. Chu chu ieng dang ni lovin, thil sawisêl ka addict ve tlat hi a nih. Mihai chu an thlaraumi lei ni chêk ding a na, thil indik lo le mi á¹awng hmang suolhai khawm hi a ni ang angin an pawmzam thiem pei a. Kei ruok chu, insûm theinawna ka addict sa tlat leiin, á¹awng hmang indik naw dâm sawisêlin nitin chanchinbu dâm ka tiel vet el a; a mi theida tâwk khawm an lo tam vieu khawm a ni el thei, ka hriet nawh. Amiruokchu, sim khawm chu ka la tum chuong bawk si nawh. A san chu, ei society siemá¹hatna dingin indem le inhrielsiet hi bânsan in la, thil indik naw ruok hi chu, siemá¹hat tumna lungril put pumin sawisêl ngam in la, ti hi ka thupui ve tlat lei a nih.
Thil sawisêl hi ka hrât vieua chu, unauhai hrilsiet le demsiet naw hrâm hrâm hi chu ka tum ve tlat hlak. Tulai ei society-a buoithlâkum ka ti á¹henkhathai laia pakhat chu, Sawisêlna le inhrilsietna hi umzie thuhmun niâwma ei ngai tlat el hi a nih. Thil indik tâwk lo, entirna dingin, ei á¹awng hmang indik tâwk naw thu le Civic Sense ei tlâksam thu dâm hi hang hrilin hang ziek in la, mi sawisêl hrât, mi suol chan ei chang a. Sawisêltu hlak chun thil á¹ha lem beiseina leia sawisêl ei nih ti a chun ei chieng bawk si leiin tâwp zai hlak chu ei rêl chuong bawk si nawh. Nitin chanchinbua thil sawisêl ka hrât leiin mi suol ka hlaw ti ka hriet a; amiruokchu, ka pawisa chuong nawh, a san chu thil siemá¹hat ka nuom leia sawisêl ka ni leiin. Ka ngaidân indik tâwk lova hrie; amiruokchu, mi sawisêl ngam bar lo, mani umhmuna mi lo hrilse pâwl an lo um pal a ni chun, chuonghai chu mi dawizep bâwmah ka khum.
Insawisêl thu hril tâk zâra chun thil pakhat hang zepsa zau ka tih ie. Mithiemhai chun khawvêl hnam hrang hranghai laia living standard insânghai mizie á¹henkhathai laia pakhat chu, ‘mani intuommawi chawpna á¹hang á¹hak lova a hun le a á¹Ã»lna hmuna chu, mani inzapuina nei á¹hak lova an insawisêl bawr bawr ngam/theina hi a nih,’ an tih a. A khingtiengah, living standard inhnuoihai mizie tlângpui laia pakhat ve thung chu, mani inpâkna le mi danghai rêl le demsietna kawngah an in sâng hle a; an lung a sen rêk deu rân hlak,’ an tih. Mithiemhaiin khawsak inhnuoihai mizie an hril hi, ei society, thil á¹ha naw chi hrang hrang addict-hai mizie a hawi i ti ve naw maw?
Mani thil addict laklaw tah na na na chu, sim vang vang khawm chu a lo intak tah ni ve rawi nawnîm, ka thil addict-in a mi thunun ve dân (ti el ka tih) chi khat le ka thil addict á¹henkhathai laia pakhat, á¹awng sawisêl thuah hei pakai zau bawk ka tih. Mani á¹awng hi thiem intiin kan suong naw khawp el a. Lekha hi ka ziek teivet dea chu, ziek zawm le zawm naw thua lem chu, ka nêka thiem lem, ka ruolpa le thuziek kawnga ka hotupa Ruoivel Pangamte hi nitin deuthawin ka râwn a. Adjective, Pre-position, Adverb le Double Adverb chungchâng lem hi chu, an kawp ding le ding nawa hin tuchen hin namân lovin ka buoia. Chuonglai zing chun mi thuziek ka tiem pha leh inspector sin ka thawh a; an á¹awng hmang suol le ziek dik tâwk nawhaia chun ka lo buoi ve êm êm hlak. Lungril le ngaituona hang apply meta hriet el ding, âwm fut fut khawma thil ho tê tê an hriet naw tlat hlak chu kei mi bengtlalo buoina tâwk a tling hlak a. Pakhat chau zuk hril ei ta. Iengkima ka chungenhai chenin Pronoun le Verb thumal chen an ziek zawm el ka hmu châng chu, ka lung bête hi a so bat hlak. Entirna hei siem ei tih aw, ‘Imphal-ah ka fe’ ti el ding khawm, ‘Imphal-ah kafe’ tiin, ka (pronoun) le fe (verb) dâm an ziek kawp ta mei mei a. Hieng hi chu MAJOR MISTAKE a ni hrim hrim bâkah, kei addict chi khat nei pa hi á¹Ã»l lo baksaka an mi suksâwl leiin police-ah FIR file khum tak ka nâp hlak!
Major mistake bâwma khum chi ni lo, Civic Sense ei tlâksam bêk bêk el hi thil buoithlâk tak chu a ni ve hrim hrim. I private life le i thil chîng kha ka sawisêl phâk in’naw lai zingin, i nuomna hmun hmunah ziel i pak khu el hlak kha, mihriem le Pathien pawi i tâwk a nih, ti i lo hriet theina dingin ka hung hril nawn nâwk che. India dânpui khawma mipui fekhâwmna hmuna ziel hâwp a khap dai tah. Hieng thil tê têhai hi chu, kristien, inkhâwma fe hlak le, “Mani ta ta chau en lovin mi dang ta khawm en seng lem ro,” ti Bible thu tiem hlakhai chun hriet vieu âwm tak, i hriet nuom naw bâk bâk el! Sawisêl hmangpa’n ka hung sawisêl nâwk ta rêk che a ni chu. Mi ka sawisêl leia suol mi tiin, ka nêka á¹ha ah înngai a ni si chun, ziel hâwpna hmun ding le ding naw chu hre ve bawk tah âwm tak che !
Thil indik naw sawisêl hi ka addict ve hrim hrim ti thu lova chu, sawisêlna hi thil á¹ha naw a ni dêr nawh, kei chun ka ti ve tlat. Ei nungchang á¹ha naw le ei á¹awng hmang suolhai mi’n an mi sawisêlnaa inthawkin ei insiemá¹ha hlak ni lo? Hieng lâwma ka sawisêl tâk hnung cheu khawma insiemá¹hat le mani á¹awng hmang dik hlak tum chuong lo cheu. Pathien kâwla á¹awngá¹ai taima fêt si, Pathien kuomah i la á¹awngá¹ai ve ngai naw tawp el hi beidawng i um thlâwt el!
Zân khat chu kan Pathien biek inkhâwm á¹huoitu (conductor)-in Pathien thucha hriltu ding chu, “Pathien ropuina changa i hun hlu tak la dingin kan hriettir che,” tia a hei ko chu kan phu zawk el ! Inkhâwm kan á¹in charin ka ko hrang a, a kuomah, ‘Ei á¹hatna dingin Pathien chun A nauhai hi thil á¹ha tam tak a mi pêk nuom a. Ropuina ruok hi chu tû kuoma khawm a pêk phal nawh; Ama ta bîk dingin a hau tlat a nih,’ tî’n a á¹awng hmang indik tâwk naw chu ka sawisêl a. Chuongang chun direct-a sawisêl ngam si lovin ‘ei conductor-in chuongchun a ti el a,’ tî’n midanghai kuomah (ama hriet lovin ) demin hrilsie lang chu, a lo hriet nâwk pha chu nâ ti vieu mei a tih. Hrilsiet an naw leh, demsiet amanih ka tum nawh a, hmai intawn ngeia ka sawisêl chu ama khawmin a ngaithiem vieuin ka hriet.
Hun a lo fe diei tah, imphal-a ka posting lai, kan khâwm hlakna kohranah member kan tam rak naw leiin pulpit ka chuongkai ve zeu zeu a. Chuonglai chun kuva ka la fâk ve hlak a. Ṭum khat chu Pu Dokhûm ruolnu hin ka ruolnu kuomah, “Buongi-pa hi bau sen hamin pulpit a kai nâwk hlak,” tiin ka umdân á¹ha naw chu ka hriet ngei ngeina ding ka khingpui kuoma ngei a hril (sawisêl)-a. Ka va lâwm de aw ! Ka ta dinga thil lâwmum, ka hun tâwp tak ni chena ka hriet zing ding thil tlâwmtehai laia pakhat niin ka hriet. Chu hnung chu, hun iemani chen kuva chu la va zawm pei lang khawm, pulpit ka kai ding hrim hrim chun, ka ha ka nâwt (brush) fai zie ta hlak. Chuong example ei pêka inthawk chun, Sawisêlna le inhrilsietna hi thil thuhmun a ni naw zie ei hriet fie thei tah ngei ka beisei.
Ei society hi, thil (thu le hla ni sien, ei kalchawid^n indiknaw khawm ni raw seh), mani nina thup á¹hak lova, a á¹hat lemna ding suggestion siem puma sawisêl ngamtu ei tlâwm vieu lai; internet group hrang hrang le Facebook-haiah mani nina le hming indik tak khawm pholang ngam lova thil sawisêl le thu mawi lo tak tak ziek chîng ei tam a. Hi hi thil pawi tak le addict á¹ha naw tak el a nih! Ei chêngna India ram khawpui lienhaia ei chêngna, ei pindan sûngrila inthawk, ei chêngpui ei unau hnam danghai, mawi lo le á¹awng zamawhai hiel hmanga demsietna kawngah thu ngam tak tak ei tam tah a; thil pawi le thilá¹ium tak el a nih! India rammi phawt chun kam zalênna chu ei nei te meu el. Amiruokchu, ei kam zalênna (freedom of speech and expression) hi hmang suol chun thil suol (crime) a nih ti hriet tlat a á¹ha. Facebook le Internet Group hrang hranga i thuziek/comment-hai khan, chi le chi intheidâna dâm an tlun pal a ni chun, i chêngna India ram dân i bawsiet el chau ni lovin, i ring, chunga Pathien lakah thil suol i thaw a nih.
Hriet naw dinga thil inthup iengkhawm a um nawh. Mihriem lakah i nina le i thilsuol thaw i lo thup thei pal a ni khawm a, nakie chu inchung sîpa chuongin an la tlânginsampui ding a nih. Tienlai ei pi le puhai, Pathien hring an la biek hma dai khan thusim “ Bang khawmin na a nei,” an lo ti dai an tah ! A umzie iem ? Lungril le ngaituona suol put a, unauhai sietna ding pindan sûng rilah, a rûk a râla hril le a rûka unauhai rêl le demsiet hi an thup sawng thei tak tak ngai nawh, an tina a nih. Thil á¹halem zawngna ni bar lo, mani thinsiet unauhai inhrâwtkhum rak rak el hi, tulai ei khawsak dânhai ngaituoin thil á¹halo le á¹ium tak el a nih. Tienlai pi le puhai khan chu “Ṭhenumhai do nêk chun khaw sarih do khawm thlang a um lem,” an lo tih an sawn naw. Pansak panthlang le nitina ei chêng hmunkhatpuihai le in inhmuthiem naw hi thil inhawi naw le thil á¹ium tak a nih. Pansak panthlang, chi le chi, hnam le hnam inhrietthiemnawna chawksuok thei ding zâwnga á¹awng á¹ha naw le á¹awng malsâwm lo sâksuok le internet Facebook-haia unauhai demsietna thu ziek rak rak Addict hi, tulai addict hrang hranghai laia á¹hanaw le thil á¹ium tak, sim vang vang chi a nih.
Khawtlâng le kohranin misuol taka an ngai, zu le drug addict-hai hin chu, a tlângpui thu’n anni taksa chungah an suksuol ti bâk chu, an suolna’n hnam le hnam inkâra buoina chawksuok khawp thil suol an tâwk zen zen nawh. Tulai computer khawvêla hin, Internet Group hrang hrang le Facebook-haiah, hnam le hnam, chi le chi intheidana leia buoina suok hiel thei ding khawp á¹awng duk dak lo le, a hnam le chi ang zâwnga insawtna le inhmusitna á¹awngbau dukdak lo hmang ADDICT an tam hle. Chuleiin, hnam le hnam, chi le chi inkâra inhrietthiem nawna suksuok thei kawp á¹awng á¹hanaw, Internet le Facebook-a ziek chîng (addict)-hai hin, in thil chîng á¹hanaw le á¹ium tak hi bânsan dingin Pathien hmingin ka ngên cheu.
A ziektu contact nuom hai chun hzaneisang@yahoo.com ah mail thawn thei a nih.