Manipur Hmar District Movement (1946-1997)

VIRTHLI

Kum 1946 khan Assam sunga Lushai Hills district a Aizawl khuo ah Mizo Union (MU) a pieng a. Pu Pachhunga Hmar chu President hmasatak a nih. Mizoram tlangdung, Manipur Hmarbiel, Manipur Vangaitlang le Assam a Cachar phairuom a hrut nasa hle. Manipur a Mizo Union President hmasatak chu Pu Thanga Hrangchal, Sipuikawn khuo mi a nih. October 11, 1947 khan Pu Thanglung chu President a ni ve a. Senvon khuo a MU Assembly 1948 a khan Pu L. Tawna chu Mizo Union President thar dingin thlangtling a nih. Cachar ah Pu HK Bawichhuaka Divisional Councillor in a thang a. Dr Rosiama khawm Lakhipur MU ah laklut a nih. Hmar nau haiin Mizo Union kha ei lo inrui chil a nih. 

Manipur Hmar District Movement (1946-1997)


Paite hai ruok chun Khul Union (KNP) an indin a. Kuki haiin Kuki National Assembly (KNA) an sopui bawk. Vaiphei haiin VNO an sopui ve a. Paite, Kuki le Vaiphei hai hi Mizo identity a thangruol dinga fieltu khawm Hmar ei nih. Ei beiseina le ringna popo Mizo a khan ei lo bang a nih. Lal thuneina popo tawp a ta, Lal sadar, lal busung le phurrik popo bo tang a tih, an ti lem khan chu Mizo Sawrkar kha thlumte thlirin ei lo thlir a nih. Amiruokchu, hnam dang lal popo thangruolin lalpawl an indin a. Manipur Interim Sawrkar tieng an va thang tawl. Politics le administration ah hamthatna an va dawng bawk. Hmar ruok chu Mizo Union tieng ei lut a. Kum 1948 a Manipur election kha ei boycott a. Manipur election ah Paite haiin candidate an inngirtir a. Kuki haiin an ni mi an inngirtir ve a. An tling tawl. Amiruokchu, Sipai haiin Mizo a inhnik leia Manipur election chen boycott-tu Hmar leader hai chu man tumin an zawng a. Manipur ramri vaitan zawng ngawtin hei lam ei tih, an lo ti hlak leiin Pu L. Tawna, Lalsungkim, Tawia, Khuongsunlien, Thanga, Pu HV Tawnga, Pu Kunga, Pu Hmunthang Infimate, Pu Chala le Pu Sieka hai chu man an nih. A tamlem chu Imphal jail ah an thun. Manipur Mizo Union President Pu L. Tawna chu lungin a inthawkin an ban. 

Kum 1949 khan Lushai chu ST list a ziektlar an hung ni a. Kum 1950 khan Kuki khawm ST list a zieklut an nih. Thanghlui hai khan Lushai or Kuki or Naga sub-tribe hnuoi ah sin an lo zawng hlak. Dulian tawng chu Lushai Hills a Mizo District Council thar a chun official language in an hung hmang tan a. Chuong chun Mizo identity a ei beiseina popo chu Hmar thuoitu hai hmai mawkna in a hung inchang ta lem a nih. 

Hieng hun lai hin Hmar mithiem hai lai ngaituona thar a pieng a. Pu Rochung Pudaite in kum 1953 khan India Prime Minister kuoma lekha a thawn a. Manipur, Lushai Hills le Cachar a Hmar delna popo khitkawp “Hmar Hills District” a lo ngen a nih. Kum 1954 khan Lushai tawng chu Mizo District ah official language a hung ni a. Hmar hai ST ei la ni bawk naw leiin SRC 1954 hai kuoma memorandum petu ding Hmar lekhathiem an inzawng ta a nih. July 3, 1954 khan Parbung khuo ah inkhawm an rawt a. Hmar National Congress (HNC) an indin. Chairman dingin Pu Rochunga Pudaite, President dingin Pu J. Lungawi an thlang a. Pu Thienga Nampui chu Secretary dingin an thlang bawk. Pu J. Lungawi a rawiin August 1954 khan SRC kuomah memorandum an peklut a. Chu taka chun “Hmar Hills District” ngen a nih. Lushai Hills, Cachar, Manipur le NC Hills a Hmar khuo popo khitkawp rorelna khawl chu an lo demand a nih. ST status an hnisa bawk. 

Pu Rochung Pudaite chu Bible inchuk dingin Sapram tieng a pan ta leiin HNC chun sin an thaw mumal thei ta naw khan HNC siemtha nuom an hung suok a. Sukhrattu dingin Pu L. Tawna chu HNC President dingin an thlang. Pu L. Tawna thlawptu dingin Pu VL Bawia (Lungthulien) chu Secretary dingin an thlang bawk. Amiruokchu, Pu L. Tawna in sawrkar sin a hmu khan a ngai bawkin HNC chu a mumal naw zui ta pei a. Mizo Union movement bawk sukhring nuomna a hung lien tiel tiel a. Pu Thanglora rawi haiin Mizo Union an khukpui nawk a. Chuong chun Hmar politics ah pawl pathum (Mizo Union, Hmar Mongoloid Federation, Cachar le Hmar National Congress) an hung um a. 

Chuong lai chun Hmar laia business thawtha Pu Rokung Khawlum chun Senvon khuo a zu sir a. Lekha sutna khawl typewriter a nei a ni leiin HNC thuoitu Pu VL Bawia le Pu LK Sata haiin Pu Rokung Khawlum chu an lo rawn a. Hnam thuoitu mithiem zawng dingin rawtna an siem ta a nih. Lekha an sut a, fielna an siem. Mithiem tam tak an dawr a. Hmar Political Conference nei dan ding an buoipui ta chur chur a nih. Parbung ah 1st Hmar Political Conference an kova. September 20, 1958 khan an nei. Politics tienga hmalak dan ding an hriltlang a. Mipui ngaidan an lak bawk. 2nd Hmar Political Conference chu October 21, 1958 khan Lungthulien ah an kova. Chu taka chun political party thar indin an remtih. 3rd Hmar Political Conference chu December 5, 1958 khan Senvon ah an kova. Hi taka hin Hmar National Union (HNU) an indin a nih. (HNU a "H" hi HMF a H a nih. HNU a "N" hi HNC a N a nih. HNU a "U" hi Mizo Union a U a nih). Pu HK Khawlkung chu HNU President hmasatak dingin an thlang a. Amiruokchu, DM College ah Lecturer sin a hmu khan an ban a. April 25, 1959 khan Parbung ah HNU Special Assembly an kova. Pu SK Hrangchal chu 2nd HNU President dingin an thlangtling. Pu VL Bawia chu HNU Secretary dingin an thlangtling bawk. Pu VL Bawia hin Secretary sin chu Graduate zo char Pu Ruolneikhum Pakhuongte kutah an hlan sawng ta lem a nih. 

Kum 1960 khan Pu Selkai Hrangchal a rawiin HNU chun Hmar District an nawr nawk a. Amiruokchu, February 8, 1960 khan unau Kuki haiin Tamenglong biel a Rawvazawl khuo an lo zu raw khan unau Kuki hai leh ei buoi ta thut a. A sosang pei a. Hmar pathum an that khan Vangai a Kuki 300 hai chu Zeikul ah an intawm a. Volunteer haiin an inhuolkhum a. Harsat beidawng tamtak an lo um. Thanlon SDO le Assam Rifle hai chu kea zu lawnin an Kuki hai an sansuok. Thla li laizet buoi hnungin KNA le HNU in inremna an siem. Pu SK Hrangchal chun Hmar District hmu theina ding a ni phawt chun tiin kum 1963 khan MLA a ngir a. A tling nawh. HNU President a nina thleng nuom an hung um a. November 14, 1963 khan Parbung Assembly ah Mizo Union thuoitu Pu Thanglor chu HNU President dingin thlang a nih. Ama khawm hin Hmar district a nawrkuo thei chuong naw leiin HNU chu a maksan ve. 

April 23, 1966 khan Lungthulien ah HNU General Assembly nei a ni a. Chu taka chun Pu Ngurdinglien Sanate chu HNU President dingin thlangtling a nih. Pu Ngurdinglien le TK Buongpui haiin sawrkar kuoma Hmar Autonomous District hnina memorandum an peklut a. Mipui an phur hle. Village Volunteers Force (VVF) hai chu HNU armed wing ang elin an hung um a. Hmar District Demand Day hai hmangin lam an lo hraw hlak. Manipur Assembly ah MLA nei lem chun Hmar District kha hmu nghal el ding angin HNU thuoitu hai khan mipui an lo hril a. MLA nei phawt chun Hmar Autonomous District chu mansapui a paisa angin an lo hril bawk. Education a lan hnuoi a. Thil chinchang le Sixth Schedule nawrdawk dan le a kawng lampui hrie kha an lo um meu nawh. Chu leiin MLA tling hai chauvin Hmar District an nawrdawk thei ti kha Hmar mipui lai a awitu an tamlem. MLA nei chu thuoitu le mipui hai thil tum tak a hung ni tung ta pei a nih. April 15, 1968 a HNU President Pu Ngurdinglien le General Rolly hai Senvon ah Helicopter in an hung tum lem khan chu Hmar ADC hmusa angin mipui chun an lo ngai hman a nih. HNU President Pu Ngurdinglien chu Tipaimukh MLA a hung tling ta ngei a. HNU le Manipur Minister ni zinga mipui a hang thuoi chun sawrkar mi nizinga Hmar District thu a sawrkar hang nawr rak kha a lo remchang nawzie a hung hrietdawk a. A beisei ang khan Hmar ADC a nawrdawk thei ta nawh. Chu hnung chun Pu Selkai Hrangchal le Pu Chaltonlien Amaw haiin Hmar District nawrtu HNU chu phaw in an hmang ve a. HNU President nina chu Hmar District nawrdawk tum nekin Tipaimukh MLA tling pei tumna hmangruo in an hmang tung pei a. Chu chu Manipur a Hmar politics fe suolna bulpui a nih.

"Tuivai in mi rinkuol sien khawm" ti le "Imphal ah hung unla sukfel nghal ei tiu" ti ring thei ta lo Hmar hnam a mi tlawmngai haiin March 7, 1997 khan Hmar Area Autonomous District Demand Committee (HAADDCo) an indin a. Manipur sawrkar kuomah memorandum an peklut. Hmar Area Autonomous District an demand. Hmar Hills District chu theitawp a rawl insuo a ko dawk dingin hun dang danga mi tlawmngai an lo inbuotsai hlak. “HMAR AREA AUTONOMOUS DISTRICT” bawzuitu ding chu Hmar identity a piengthar thangthar hai an hung ni tah. 


Lakhawmtu-

Dada, Jojo le Esther-Pa


9/9/2020

Post a Comment

0 Comments
Post a Comment (0)

#buttons=(Ok, Go it!) #days=(20)

Our website uses cookies to enhance your experience. Learn More
Ok, Go it!
To Top