Responsive Ad Slot

National Education Policy 2020 thlirna

Saturday, August 8, 2020

/ Published by Simon L Infimate
~ Blessing Buhril

 

21st century-ah Internet le Technology inthuruolin an hung che á¹­an dek dek chuh khawvel hih pangzatum khawp-a inrangin an thlakthleng zung zung el-a, chu ruol ruol chun Education khawm hmasawnna kawnga hmaá¹­huoitu a ni zawm ding chun nasa taka inthlakthleng le hma a lak ve pei hih makmaw a hung ni tah. Chu inthlakthleng sin pawimawzie hrea bawzui dingin 2014 Lok Sabha election-a BJP chun a lo intiem tah angin, sawrkar khawlpui a hung chel khan a bawzui á¹­an nghal hrim a nih. Hi chungchanga hin tuta BJP sawrkarin committee pahni a lo indin a, report khawm an pek ta bawk nghe nghe. Chu committee-hai chuh T.S.R. Subramaniam Committee, Report (27 May, 2016) le Dr. K. Kasturirangan Committee, Report (31 May, 2019) an nih. Hi report-hai thurawn tam tak le á¹­ha dinga an ring-hai belsa bawkin Ministry of Human Resource Development chun, Draft New Education Policy 2019 buotsai-in, public consultation chen a nei hnungin policy chuh National Education Policy 2020 tiin July 29, 2020 khan India pumpuia hmang dingin Union Cabinet-in a lo passed der tah a nih.


India-a education history sui loin, India ramin zalenna a hmua inthawka education policy a zui tlangpui chauh hang sui ei tih. Zalenna a hmu char khan Commission le Committee dang dang indinin hmasawn dan ding lampui nasa takin a dap a. Sawrkarin Commission an din laia a parukna, Education le inzawm lieu lieu ding lem chun Commission hmasa tak, Kothari Commission (1964–1966), thurawn chu bawzuiin Pi Indira Gandhi Prime Minister nina hnuoiah 1968 khan National Policy on Education (NPE) hmasa tak chuh indin a nih. Chu dungzui chun naupang kum 14 an tling chen bek sawrkarin a thlawnin lekha an inchuktir ngei ngei ding a nih. Chun Secondary level-ah ‘Three language formula’ zuiin, Regional/State á¹­awng, Hindi le English an inchuk bawk ding ti a nih. Tu chena ei hmang 10+2+3 (10+2 le 3 yr undergraduate/ degree level) rurel hih chu Commission sersuok a nih. Chu zo kum 1986 khan Prime Minister Rajiv Gandhi hnuoiah NPE thar riruong a ni a; chu hmalakna zar chun Jawaharlal Navodaya Vidyalayas (JNVs) dam hi á¹­an a ni a, India pumpuia primary education hmasawnna dingin Operation Blackboard’ ti indin a ni bawk a. NPE 1986 hih 1992 khan Prime Minister P V Narashimha Rao inrawina hnuoiah khan en-nawn a ni nawk a. Prime Minister Modi hmakeina hnuoia policy thar, National Education Policy 2020 indin a ni hma poa Education policy khah Congress sawrkar hnuoia induong vawng a lo nih. Tuta á¹­uma BJP sawrkar hung riruong ve hih an party ta ding reng reng khawma mellung pawimaw tak ding a nih.

NEP 2020 hih ei hriet le ngaiven a pawimaw a, a san chuh tuta ei khawvel pal mek hi a nghawng tei tei ding bak-ah hmatieng peia lam ei hraw ding riruong a ni leiin. Thu pawimaw a nina zar-ah ka u David Buhril leh whatsapp-ah kan chai ve a, chu le inzawm chun article ziek dingin vawi hni lai a mi phut leiin ka hung ziek ve ta chawt a nih.

NEP 2020, School education le Higher education ding rurel thar riruonga um hih Cabinet in a passed taa chuh Policy chauh a la ni a, hmang thei dinga dana (law/act) hlu lut a la ni nawh. Seventh Schedule a list pathum (Union List, State List le Concurrent List) hnuoiah Education hih ‘State List’ a lo um hlak a nih. Sienkhawm, Pi Indira Gandhi inlal huna Constitution 42nd Amendment Act, 1976 khan Concurrent List-ah a hlu lut daih a (Hi hi Ordinance a ni nghe nghe a, chu chu Parliament session inkara Union Cabinet-in President hmanga dan an insuotir, Parliament an inkhawm hmasa taka namdet ngai a nih). Hi Ordinance-a hin Education hih Concurrent list-ah (Centre le State inrawntuo a hma lak ding lai) a hlu lut daih leiin, tuta NEP 2020 a thu tam tak khawm hih State le Centre inrawntuo peia thaw ding chau a nih.

School Education:

Policy thar hin School level-a rurel (structure) 10+2 ei zui lai zing hih rurel dang daih 5+3+3+4 in a hung thlak a nih. Chu chu chuh chart-a a ei suklang ang hi a nih.

 

Chart ei en chun, Pre-school a inthawk Pawl 2 chen hih buk khat, Foundational stage ti a nih. Pawl 3-5 hih buk khat dang a ni nawk a, chu chu Preparatory Stage ti a nih. Pawl 6-8 hih Middle stage; Pawl 9-12 chen hih Secondary stage ti a ni bawk. Chart-a pawl inlang zata ‘kum’ a’n lang sa ve san hi sawrkar-in Gross Enrolment Ratio (Naupang an pawl le kum zira School-a admit zat) hriet theina ding a nih. Hi dungzui hin education tienga hma ei sawn dan hriet thei a nih. Hi Policy hi India rama naupang po po tu khawm hmai um loa lekha an inchuk seng theina dinga riruong a nih. Kum 2015 khan United Nations members haiin tumtăr (goals) 17 zet an lo induong a. Hienghai hih, Sustainable Development Goals (SDG) ti hming an inbuk a, khawvel ram tina chenghaiin an khawsakna ngirhmun le inhen tawka hmasawnna lampui an hraw thei ding beiseia induong a nih. Goals 17 lai hin Education sukhmasawn hih goal 4-na a nih. Goals hai hih kum 2030 a hlen hman ngei tum a nih. NEP 2020 khawm hih SDG 4 le inzul a nih.

Tuta ei hmang lai 10+2 rurel hin Pre-School an naw leh Balavatika (Pawl 1 phak hma ti-na a nih) hih a huom sa naw a, rurel thar 5+3+3+4 a ruok hin chuh a huom sa a nih. A huom sa san chuh, mihriem ei pieng thlaka inthawk kum 6 ei tling chenah ei thluok (brain) hih 85% neka tam a puitling hman tah a, chu lei chun education rurel thara hin naupang kum 3-6 chen, thluok insing nasat hun hih pawimaw sak-in Early Childhood Care and Education (ECCE) tiin enkawl le inchuktir sin thaw hih sawrkar mawphurna a ni ve ding a nih tiin hi rurel thar hin pawimaw a sak em em a nih. Chu el khelah Indian Constitution, Right to Freedom hnuoiah ‘Article 21 A’ khah Right to Education a ni a. India-a chuh Education hih ‘fundamental right’ a nih. Chu umzie chuh education hih India mi taphawt piengvo (birthright) a ni a, sawrkarin an duong ang chang phak ve lohai chun Court-ah fein, ‘Ka chan mi pe ro’ ei va ti thei a nih. ‘Article 21 A’ zarin Right to Education Act (RTE) 2009 khah induong a nih a, hi RTE hin naupang inchuklai kum 6-14 chen hih free le compulsory education an dong hih an fundamental right a nih a ti a nih. Chu chu, policy thar dungzui chun naupang kum 6-14 chen chauh ni loin kum 3-18 chen education pek hih a huom sa ta ding niin an lang.

Policy tharin short term goal pawimaw tak laia a sie chuh, Pawl 3 an zo hunah naupangin basic foundational literacy and numeracy, ziek, tiem le sierkawpa bulá¹­hut hmang tlak (foundational level) an thiem hman hih a nih.

Pawl 5 chen hih a local/regional á¹­awng hmanga naupanghai inchuktir ni sien, a thei lem chun pawl 8-a inthawk a chung tieng chen khawm naupang á¹­awng hmang, an naw leh khawtlang le a ram á¹­awng (local or regional language) a inchuktir ni sien ti a nih. Naupang á¹­awng hmang (mother tongue/local) a inchuk ding lekhabu a lo um remchang naw chun, á¹­awng danga textbook um le lekhabu rawn hai khah naupang á¹­awnga hrilfie pek el ding. Hi kawnga zirtirtuin hma a sawnna dingin Central le State sawrkarin nasa taka sawmdawlin hma a lakpui ding ti a nih.

Naupang chuh mani á¹­awnga ziek le tiem thiem thei dingin Pawl 3-a inthawk inchuktir ding ti a nih. Three language formula hi hmang zawm pei ning a ta, abikin 8 Schedule a á¹­awng 22 hai hih hma an sawn theina dingin ngaiven ning an tih ti a nih. Language Teacher tam tak  mamaw a ni ding leiin hi taka ding hin Central le State sawrkar chun nasa takin an bawzui ding a nih ti a ni bawk.

Naupang hih Pawl 6-8 a ni sung hin kut thiem thil (fun course) hieng Carpentry, Electric work, Metal work, Gardening, Pottery, etc ti hai hi State-in a riruong course hai chuh inchuk sa’ng an tih.

Naupang inchuklaihai hih lungril hadam taka thiemthilhai inchuk ding an ni laiin, Board Exam, Entrance test le Coaching culture hai hin naupanghai lungril a sukchi-ai a, an hun hlu tam lem chuh lungril sawl taka an hmang ral el le, lekha an tiem khawma exam-a ding lieu lieu chauh tinzawna an tiem hih thiem inchuk dan ding an nawh a, a sawt a seia ding khawmin a hrisel nawh ti a nih. Chuleichun tuta Board exam le Entrance test ei zui pangngaihai hih thlak danglam ning a ta, chuongchun Coaching/Tuition ei ti hai khawm hung bo zui-el an tih ti a nih. Chu ding chun exam dan hai chu design thar induong ning a ta, awlsam deua exam pass el thei dinga riruong ning a tih. Pawl 10 le 12 board exam hai hih sunzawm ning a ta amiruokchu awlsam deua pass thei ding le, tuition le coaching lak ngai der lo a, inchuk lai, class á¹­ha taka a kai le lungril pea á¹­hang latu chun a pass el thei dinga exam khawm riruong ning a tih. Naupang chu exam a chauh ni lo, school a kai sung po po ena mark pek ni lem a tih.

Tuta policy thar hin naupang inchuklaihai chau ni lo, zirtirtuhai hih a ngaiven em em a nih. Naupanghai hih hma tieng peiah ram le hnam ban ding an na, chuhai inchuktir le enkawltu chuh zirtirtuhai hih an ni a, chu lei chun zirtirtuhai chungah ei khawvel hih a’n nghat a nih ti thei hiel a nih. Abikin rural areas-a lekha thiem thei deuhai hih 4-years integrated B.Ed. inchûk a, zirtir sin (teaching profession) an thaw theina dingin scholarship induongpek ning an tih. Kum 2030 khin chuh zirtirtu ni ding chun 4-years integrated B.Ed. degree nei tei tei a ngai ta ding ti a nih. Zirtirtu-hai khawm an inchuk zawm pei le an hrietna a pung pei theina dingin local, regional, state, national le international level chenah seminar le workshop hai riruong hlak ning a tih. Zirtirtu chu a subject zirtir el khelah naupanghai mamaw le ṭûl, an baksamhai hre theitu a ni ding a nih.

Chun mi tin hih mizie danglam bik rieu le talen inthup kawl seng ei nih. Chu talen inthuphai chu hmu nal nal thei dinga zirtirtu-hai inchuktir ning an tih. Naupanga talen inthup hmu suok a ni phat, talen a neina tieng bawzui dingin naupang chuh infui le ditsak ning a tih.

India pumpuiah naupang school kai po po lai 47% neka tam hih private school a inchuk an nih ti a nih. State tinah a neihai chun sawrkar school nekin private school an pan lem zat zat ti a nih. Chu lai chun Right To Education le private school, le private school chungchang thu á¹­heá¹­hawp dan ding policy a hrana chipchier taka hril a tam nawh. Sienkhawm sawrkar school ang tho-in private school-hai khawm nasa taka inthlaktleng an ni ding a nih ti chuh inhmai ruol an nawh.

Higher Education

Higher Educational Institution-hai ta dinga hi policy-in pawimawsak taka a riruong chuh College/university hai hih multidisciplinary an hung ni thei dan ding a nih. Multidisciplinary ti chu lekha inchuk taphawt ieng ieng subject/course indaidan-na um lo a inchuk thei, Science la haiin Arts le Humanities hai inchuk sa tum ngei ding le Arts le Humanities a inbur haiin Science subject hai inchuk tum tei tei ding ti a nih. India a engineering institution á¹­ha tak a ei nei IIT hai chenah multidisciplinary an nina dingin arts le humanities course hai induong ning a tih ti a nih. Chu el khelah vocational course le soft skills hai khawm inchuk-sa ding ti a ni bawk.

Kum 2040 hin chuh College le University po po hih multidisciplinary ni hman dinga ṭhang lak ding ti a nih. Mihriem theina, hrietna, ngaituona le sie le ṭha hrietna hai chen rawn tlak le hmang tlak ding chun hrietna zau tak nei a ṭul a, hrietna zau tak intuopek thei ding chun inchuklaihai hih subject le course indaidanna um loa subject le course inchuk le hriet theihai po po hi inchûka hriet a pawimaw a nih ti leiin Multidisciplinary education hi a ngaipawimaw a nih. Tuta khawvel ei hmang lai le hma tieng pei-ah hrietna zau tak nei thei dinga college le university hai hih ei ser an ni naw chun ei inchukna hmunpuihai hih bel tlak ni nawng an ta, ei hma a pik hle ding a nih.

Undergraduate degree (BA/ BSc ti a ei hriet) hih kum 3 aw ni hlak khah Policy thar hin kum 4 aw dingin a riruong a nih. Kum 4 course sung hin inchuklai naupang chuh a nuom hun hunah a course chuh a suktawp thei a nih. Kum 4 aw course ni sien khawm naupang inchuklai chu a course kum khat a zo hunah inchuk zawm a nuom ta naw chun Certificate pek tho ning a ta, a kum 2 a zoin a’n chuk zawm ta naw chun Diploma, kum 3 a zo hnunga an chuk zawm ta naw chun Bachelor’s degree hmu tho a tih. Kum 4 course pumhlum zo chuh duthusam ning a tih. Bachelor’s programme kum 4 course zo haiin Master’s programme an lo inchuk zawm ding chun Master’s degree chuh kum khat aw ding chau a induong thei ning a tih. Kum 3 bachelor degree nei haiin Master’s programme an lo zawm nuom chun kum 2 aw programme ning a tih. Kum 5 aw integrated Bachelor’s/ Master’s program um thei bawk a tih.

Ph.D. thaw dingin Master’s degree á¹­ul a ta, chulai zing chun Bachelor’s degree Research le inkawp kum 4-a mi nei haiin Ph.D. thaw zawm thei ve thung an tih.

M.Phil. hih sukbo ning a tih. Tuta M.Phil. lan chuk mek hai chuh zo thei an ta, ana chuh sukbo an ta ding leiin M.Phil. admission thar um ta naw nih.

 

 

NEP 2020 hmalak dinga an singsatna hrietsa dinga á¹­hahai:

12th Five-Year Plan (2012 – 2017) dungzuiin India sawrkar hrietpuia sinthaw kum 19-24 hai lai 5% neka tlawm lem hin Vocational education an nei á¹­awk a, USA a chuh 52%, Germany-ah 75% le South Korea-ah 96% an nih. Ei inthlau hle. Tuta policy hin Indiaa vocational course ei ngaipawimaw naw hih hma ei sawn hrat nawna san pakhat a nih ti hrein nasa takin vocational course sukhmasawn ding ti a ni bawk. Vocational course hi pawl 6 a inthawk a um á¹­an ding a nih a, internship hai chen um a tih ti a nih. Vocational course ei hlutsak chun Indiaah á¹­halai tam tak sinthaw thei, sin nei si lohaiin awlsam taka thiemna inchuka  sin an hmu theina dinga lampui á¹­ha tak a ni ding a nih.

Khawvel nasa taka inthlakthleng le climate change, biotechnology, digital marketplace, machine learning, artificial intelligence, etc. le hripui dang dang kara leng mek eini leiin Research tieng pang nasa nawk zuola hma lak a á¹­ul a. Research a ding hin India chun a GDP 0.69% chau a hmang a, USA chun 2.8%, Israel in 4.3% le South Korea-in 4.2%. Research tienga hma nasataka la dingin National Research Foundation indin ding ti a ni bawk.

Art le culture tieng panga nasa nawkzuola India ram sungah hmalak ding ti hi a nih. Mimal, ram le hnam a dam ding chun á¹­awng, art le culture hai hih an dam makmaw a ngai. Hi ding hin nasa taka hma la dingin India chu a’n singsa a. Tuta inthawka kum 50 chauh liem ta sung khan Indiaa á¹­awng 220 chuong a bohmang a nih. UNESCO chun tuhin Indiaah á¹­awng 197 lai zet endangered (bohmang thei zing) a um a nih a ti a nih. Chu lei chun Indian Constitution Eighth Schedule a á¹­awng 22 hai chau hi ni loin, India sunga á¹­awnghai reng reng humhal el ni loa School le lekha inchuknaa hai hmanga sukvul zing dinga hma lak hih a pawimaw takzet. Hi le inzul hin education le inzawma material á¹­ha tak tak el bakah thu le hla á¹­ha tak tak hai India ram á¹­awng tina inlet sinhai thaw a, á¹­awng, thu le hla hai humhalna sin thaw dingin Indian Institute of Translation and Interpretation (IITI) khawm indin ding ti a nih.

Policy thar hmakhuo le sawrkar hmalak á¹­henkhat:

Policy thara Multidisciplinary ei ti hih, Delhi University-ah (DU) 2013 khan an lo hmang ve a. Center a Congress an lal lai a ni nghe nghe a, Pu Kapil Sibal HRD minister khawma support-in, undergraduate a kum 4 course, Four Year Undergraduate Programme (FYUP) tiin an lo ṭan chawt a. DU chu Indiaa khawm university laia infrastructure nei ṭha ve pawl khawm ni sien, a lel der kha chu a nih. System thar a ni leiin student hai chau ni lo zirtirtu hai khawm an buoisie. Course tam tak an ṭan a, inchuklai naupang haiin course dang dang inkawkal nukin an inchuk ṭan a, ana chuh a infrastructure-in a dawl hne tawk dingin ieng lawm lawm hmalakna a um naw a, teaching faculty suklien ti hlak a ni bawk nawh. Kum khat hnungin an suktawp nawk hlawl a. Tuhin India pumpuiah chu rurel chuh zui dingin riruong siem a ni tah a. Delhi University hman an inhâi mupa an lel der khah, India pumpuiah infrastructure le system mumal hril ding um lo ang tawp chunga system zalen le changkang, inchuklaihai chauh ni lo zirtirtuhai khawma an zuk paw el lo ding system thawk le khata hmang tum chu ngaituo ei um hle.

Hi system thar hi umzie neia mumal taka a thawk thei ding chun hun iemani chen a âw tei ding a nih. Inchuklaihai hmakhuo dinga á¹­haa ngai leia rot hih inchuklai tam tak sukchavaitu a ni lem el thei di’m maw! Tienlai India-ah Takshashila, Nalanda, Vikramshila University-a hai multidisciplinary course an lo zui a nih. USA a lem chuh 1862 lai dai khana Morrill Act passed-in Higher education a hai mechanical arts, agriculture, home economics le a dang dang (vocational course ei ti hai hih) an lo induong a, an á¹­hathnempui hle. Mi dang, hun danga haiin an á¹­hathnempui chuh enton ding a ni lai zingin, thawk-le-khata a tawm a hlawm, a hlum a hriela zui dinga ei insingsa thut el hih hawphur um tak a nih. Thil á¹­ha dinga ring, 2016-a, insingsat lawk khawm um der loa Demonetisation sawrkarin a hung puong thut el dam khah India mipui an mi rak hlum á¹­ep a ni khah. A mipui chauh ni lo, Indian economy ngei khawm ieng chen am a kakhawk, ei la tuor pei ding a nih. Corona Virus leia lockdown an hung puong thut khawm khah ei hei buoi nasat zie. A pawi zuol em em hlak ngotchuh, inthlakthleng hun le harsat huna a let tama tuortuhai chu mi chetheihai nekin mi retheihai an ni lem pei hi a nih. Thetthut hih hmathlir sei tak nei le puitling deu hai chet dan chuh a ang naw ngawt el. Thet-le-thut ni loa a mihriemhai en a, ei phak tawk le ei neihai le inmila chang le hma lak dan ding ngaituo hi thil varthlak a ni lem ring a um.Tuta rurel thar le course á¹­ha hai khawm hi a zai zai, a hlek hleka umzie um deua a institution hai le inchuklaihai khawma ei chalai hne tawk peia hma sawn tum hi ei thaw ding ni lem awm takin ka ngai.

Ṭawng chungchang-ah, Hindi annawleh Sanskrit manih compulsory-a an sie naw hih lawm a um. Anachuh Sanskrit dam hih optional subject-a sie an ni tho tho. Three language formula hmang zawm ding ti a ni lai zingin, inchuk le inzirtir phat local/regional ṭawng hai hmang ding ti a nih. State hai, abikin Northeast hai hih hnam chi tin, class room pakhat chauah khawm ṭawng dang dang hmang umhai, iengtin am an ṭawng senga inchuktir an ni thei ding? Inchuk le inzirtirnaa ṭawng chungchanga hmalak dan ding hih State chungah nasa taka innghat a ni ding a nih. 1835 British huna Macaulay thurawn an pawma English chau hih India-a inzirtirna ṭawng le inchuknaa hmang ding ti an pawm ang khan, (tuta policy tharin naupang inchuktirna dinga ṭawng dang dang a hmang ding a ti lai zingin) State le thuneituhaiin minority ṭawnghai hnawl a, a State ṭawng hmang lem dinga hma an lak thei lem dan ding a um tlat. Hi hih thil inlauum tak a nih. Chu lai zing chun hnam chin lem (minority) hai khawma bengvara hma lak dan ding an dap chun, sawrkar hrietpui le ṭhangpuina hnuioah mani ṭawng ngei thu le hla hai naupang te te khawma an inchuk thei dinga ṭawng, thu le hla le lekhabu hai chen siem thei dan lampui um a tih. Chu chu ṭawng humhal el bakah thu le hla tienga hmasawnna lampui ṭha tak a ni el thei.

Policy thar hin sum le pai tienga funding nasa tak a mamaw ding a nih. Policy sukpuitlingna ding hin sawrkar khawm sum tam tak seng an inhuom a ngai. 2017-2018 Government (Centre le State) budget expenditure dungzuiin ei GDP-a 4.43% hih educationah ei hmang a, chu chu policy thar hin GDP-a 6% chuh education-ah a remchang hmasa takah inthawka hmang ta ding ti a nih. Education department a hin corruption hih a nasa em em a, ngaituoum pakhat chuh corruption chirhak hih iengtinam inthiel fai ding ti hmalakna um duk-dak si loa education budget sukpung ding ti hi a nih. Budget pung ding chuh inchuklaihai sawr ding ni sien nuom a um ngawt el.

Tu chena BJP sawrkar hmalakna hih turu tak tak a tam. Sawrkarpui le state inlaichinna hai khawm nasa takin BJP hin a them a nih. India hih State hrang hrang infinkhawmhai zara ‘India’ ni thei chauh a nih. Chuleiin, India-in hma a sawn ding chun a federal rurel hih nasa taka a hrisel le intuorem a á¹­ul. State po po á¹­hangruola hma an sawn seng chun India-in hma a sawn ding a ni chau a. Chu kawnga chun State le State hai á¹­ha taka inpaw a, inthuruol taka pheikhai vawr tlang a, Sawrkar thlungpui le state sawrkar tin hi inthuruol le inrem taka an um tlang theina ding policy le schemes  duong a, thurawn petu ding le policy ‘Think Tank’ dinga 1950 a Congress lo indin tah Planning Commission khah á¹­hiekin BJP sawrkar chun National Institution for Transforming India (NITI Aayog) chu 2015 khan a lo indin a. Inthlakthleng a hun ta reng a nih. Anachuh thlakthleng a nia inthawka kum 4 kum 5 hnungah NITI Aayog hih sawrkarin a’n hawkpui ang takin ra an suo am ti ei ngaiven chun, ei bau ei ka kuk á¹­awk a nih. A sawt a sei hnungah a ra ei hmu chau ding a ni dim? Nghak el naw chun.

Jan Dhan Yojana (India a suongkuo tinin bank account pakhat bek nei ding ti scheme a nih) le Aadharr le Mobile, sawrkar hmalakna a bikin sum le hamá¹­hatna hai le sawrkarin mi harsa a sawmdawl hai office a sawng a sawnga fe lo-a direct a (Direct Benefit Transfer - DBT) a dong ding hai account a deposit chawt dinga riruong chuh JAM trinity, Jan Dhan – Aadhaar – Mobile, hi hai pathum inthuo hi a nih. Hi hai pathum an thawk phat chuh ‘India-ah mitthli hai po po a hruk hul ding a nih’ an ti hiel le ‘Nirvana chuh a hla tanoh’ ti a Economic Survey 2015-a an sak-inzawt el khah a nih. Sienkhawm 2020 a Corona virus-in India a hung nuoi á¹­an khan, mi harsa zuol hai á¹­hangpui an hung á¹­ul a, JAM hmangin á¹­hangpui á¹­ul hai hriet nal nal a, sum khawm buoi der loin transfer thei a ni ding ti khah, India hmun tam takah suong-um JAM khah kawk a um naw zie mipuiin eihmu a ni khah. Khawm hih a sawt a sei hnungah a ra ei hmu chau ding a ni dim? Nghak el naw chun.

Tuta BJP sawrkar hin, thaw ding ti-a thutlukna a siem hai chuh a kakhawk ding hih donsak mang loa thaw pawp el hlak a nih. Chun sawrkar hin Indian parliamentary le democratic rurel hih an za naw manih aw ti dingin a che hlak. Parliament-a debate le discussion hai bawkana Ordinance-in dan an duong hai, le tuta NEP 2020 ngei khawm hih India pumpuia hmang le zui ding ni si-in Parliament-a takngiel khawm chai loin Cabinet-in a pawm tawp el kha a nih.

Sawrkar hmalaknahai ṭha em em dinga an riruonghai hi an inhawkpui ang a lo ni nawzie hmu ding a tam. Ei hril hai po po khih sawrkar demna a ni naw a, hma an lak ṭhenkhat le a kakhawkhai ei thlirna a ni lem. Congress-in an thaw ngam ngai reng reng lo dinghai khah kum 4 kum 5 sung chauin BJP chun tam tak an zuk thaw el a nih. An huoisenna hih inpak an um letling a nih. Ṭhuoitu le hmakeitu hieng anga saipui lamlawn thaw hih ram hnufuol, Democratic ram ni bawk ta ding chun a ṭul reng a nih ti pawl khawm um ei tih.

India mipui inzie nuoi nuoi chunga roreltu le hmakeituhai phur phur hih lu haia tlukpui khawp phur a tling. Sin inhoi le hadam chuh a ni naw tawp. Chu lai chun, ram hmasawn le sawrkar innghat tlakhai ei en chun, a á¹­ha tienga hma an sawnhai hih mipuiin an zir lei hih a lo ni nuom vieu. Mi harsa, mi rimsi le mimawl tamna hih sawrkar dukdak lo le tawrot inlalna hmun a lo ni nuom a. Democratic rambung hmasawnhai mizie ei en chun, mipuiin sawrkar le an inzawmna laihrui inbat dan an hriet chieng a, sawrkar chuh a mipuihai hi an nih ti le mipui hih sawrkar chu an nih ti hrea rorel dan kawng tinreng ngaiven a, a’n dik naw chuh a’n dik nawzie khekpui a, sukdik dinga hma la a, sawrkar an thlawp theinaah indik taka sawrkar hmalakna lo thlawptu an nih. Hieng ang ramin hma an lo sawn vieu hih thil mak a ni nawh. Tuta NEP 2020 khawm hih State tinah hmang á¹­an a ni pha, mipuiin lo ngaiven a, indik taka bawzuitu state hai chun hlawkpui hleng an tih. Chu ni loa, mi hmu lo kara fakruk le a thei thei lo ban tan le fel deua ziek bo le ziek bel el hlak huongtauna le hieng anga dawithiem (magician) tamna hmuna chuh Scheme le Policy tam tak a tlawl hlak ang bawkin NEP 2020 khawm hi tlawl el a tih ti ringhla a um nawh. Mipui chungah mawphurna an nghat nasatzie hi hriet fie tum ei tiu. Sawrkar chu mipuihai hih ei lo nizie hre thar ei tiu.

 

 

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate