~ V.K.Pangamte
‘Mangṭha! Liem el ta rawh’ tiin,
Ngai bâng si lovin ka’n thla a;
Chel sawng ka tum luot leiin,
Thu tin ka sai vêl neu neu a;
Umzie hrim um si lo chu,
Ka ngai vawng vawng ie!'
Thu Hmasa: ‘Khawsâwt le lusûn chu hunin a nel sâwt pha a rê el hlak’ ti hi ka ta ding chun ṭawng inlet kim naw angin a fie zo naw a, hlimpui ding dang ka zawng khawmin a kim thei lul nawh. A ang hmu le zawng chu a tak angin a hlu zo naw a, Sangi râwl ang hriet chu ama a ni naw leiin rimâwi a tling zo chuong nawh. A châng lem chu kei le kei ka’n thiem naw hiel hlak a, mi dang ngai dâna innghat ni lem lang chu meng ngam ngaina hrim um dingin ka ring thei nawh. Amiruokchu, hmu thei naw chu ka phur tlat leiin insûm lovin ka la phur zing a. A taka hmangaina cheltu taphawtin thiem naw an min changtir ka ring naw a, sel takin ka la chel ṭâl ṭâl a nih. Ziek zawm le hril zawm tum hran si lovin, lungril ril fangtu Sangi chanchin chu suklangin a la um nâwk pei a. ‘SANGI ZÛN PHURIN MAW! – III’ tia khan hnung khârin a um ta a. Sangi chanchin riel sawng ding ang hielin thu ziek rem khâwmin a um bawk a. Hei ha! A hung thar nâwk hlak leiin a bula țan chen inhuoma tlânginsampuiin, SANGI ZÛN PHURIN MAW! – IV a hung suok nâwk hlawl el a nih. Inbuotsaina uluk khawm nei lova hmangaina thu hung inphusuok hi hei tiem ṭan la, Sangi mi zemna ril a rik luot leia ka phur zo naw dinga i hriet a ni chun, hmangaina kaisan ka fiel nghâl:
Hming Dang Hmang Lovin: Kei chun tlang taka ka hril zo ta anga ka ngai lai zingin, hming inthup nei angin mi dangin an mi la ring nâwk pei a. Hi taka inthawkin Sangi hi mi narân chung a nizie hriet theiin a um a nih. Țawng dang hawa ‘Tawng lo D’ hei inzâwt ka tum khawmin Hmar ṭawng hmang naw chun a kim thei lul nawh. Lekhabu dang dang bi chieng meuvin thurâwn ṭha ka zawng a, ka sûngril rila thu um bâk chu hadam taka pawm mil thei ding âwm hrim ka hmu chuong nawh. Makhâta țuon sin ka rêl châng nî lem chu fie taka manga inlâr dâm ni lem sien ka ti rum rum hlak a, hieng anga ngaituona tam tak a’n tling khâwm meu khawmin duthusâm a kim thei nawh. Țhenkhatin Sangi hin hming dang a put hiel khawm a hawi tiin thu a hung tlung a, nisienlakhawm, hming dang hlak a put chuong si nawh. Hei ha! A hre chiengtu chu kei ka ni si a. Sangi hi tienami bu sûnga lemchang el ding chun chung malsâwmtu khawmina phal bîk ka ring thei nawh. Chuong ang bawk chun, a bat bata hmangaina lampui intluon dittu vâl khawmin boruoka thâmral ding chun Sangi hi ieng ang khawmin phal thei naw ning; A mi manna hi a det takzet si a. Hi chena khawm hin insîr hmêl ka la put naw a, a nêka inthûk lemin hmangaina lipui ka la pan hnai deu deu a nih ti hi ka hringnun tiem dân chi khat a nih. A hrana hril mâwi le ziek nal ka tum chuong naw a, amiruokchu, Țhadâng chanchin ziek hi hawrawp le thu mal tinin phal taka an mi pawmpui ve ka beisei. A bul ka țan a, a tâwp tlung anga ka’n ngai khawmin Sangi saina thu hi a la tâwp thei chuong naw chu a nih. Hmêl dang a la put naw a, hming dang khawm a la put bawk nawh.
Ka ta dinga thil theidaum ni si lovin, ‘Sangi hin a tharin mi hei dawn sien chu aw’ tiin thu le hla ka sai intawn hiel hlak a. Aw chunga rimâwi chi dang dang remtuhai, hnuoi chunga inremna biethu châwl lova tiemtuhai, tuipui sûnga zalênna thu pawmtuhai, ka Sangi ta dingin râwl thar hung insuo inla, a kimte’n hringnun hi hmang ve thei ka tih. Hmangaina leia châwlna dâr a’n rihma chu, mâni nuom thu ringawtin Sangi chungchâng hril hi bâng thei ngai naw’ng ka tih.Bêl lo ding ka bêl chu a ni si naw a,hriet lo ding hriet khawmin kei le kei chu ka’n bel kawp thei nawh. A hranpa taka hmangaina țawngkam hmang le ziek inchûkna khawm ka nei chuong naw a, Sangi hin țawng si lovin a mîn chûktir chu a ni tak ie. Hi lei hi nîng a tih, biethu thlum dawngtu le changtu dinga sûngril hrietna inro lova inhlân ngama ka um el hi…a mak ka ti naw thei nawh. Tukhawmin an mîn fui khawm ni lo, an mi tirlui khawm ni bawk lo, ngam takin ka țhang tlat thei a nih. A mi hîptu hin a thil hîp fûk hi hre lovin iengchen am khawvêl hringnun hi hmang hrim a t’a? Hi thu hi lo tiem phâk ve mawl raw se. Ka’n nghil thei si naw a,ni tinin ama hriet suok leia hun tiem chun zuol tieng a pan deu deu lem a nih.‘Aw Sangi, hung țawng suok la, a nghâktu le a ngaitu che hin lâwmna hlapui rem thei ve ta’ng ka tih. I țhang lova hlimna le lâwmna chu ie’m nîng a t’a? Sêlna thu dawng ding chun ka la’n zuom naw a, inzuom ngai bawk naw’ng ka tih. Sei tak sui ding ni lang, I sakhming mâwi inlang lo dinga hawrawp le thu mal kim tia hril chu ka ta dingin a chenve nêka tlâwm lem ni ngêi a tih. Țawng malsâwmna ka dawnghai hi I ta dingin ka’n hlân a, phal takin I chan nimawl raw se. I zûna inuoi ka ni si a.’
College Foundation Day Lâwmin: Khawvêla hin hunpui le ni pawimaw bîk inchik tlâk tam tak a um a. Hril hmei nei lova a dawt dawta suklang chu intak ve tak ding a nih. Kei chu thil dang le chanchin dang hril ka tum naw a, ka fe hla tum bawk nawh. Sangi chanchin chau a ni naw khawmin, ama le thil inkawp bêk naw chu hril naw law law ka thlang lem a. Vawi tam tak topui ka tum ta a, anachu, ka topui thei lul naw leiin ka ziek nâwk chu a ni ta pei a nih. Thlazîng 14, 2011(Pathienni) hmanga um kha ka ta ding chun hlutna inthûk tak a nei a, a san chu, kha nî tak khan Sangi lâm thiemzie chieng takin ka hmu a. Union Christian College ințanna ni hmanga um kha Sangi’n a mi sukphûr takzet a, insîr a um thei lul nawh. Mi dang tam tak um zing siin, ka mita chun Sangi naw chu a fu thei dêr naw a nih. Hnam lâm iemanizât ka hmu taa chu Sangi țhangna ngêi chu a mâwi bîk hlie hlie ie. Thei nisien chu hun sâwt tak sukding khawm nuom a um hiel a, amiruokchu, mihriem lung mâwl thuneina a țhang ve si nawh; thlâkhla tak pumin hun chun a lo liempui ta a. Lungrila ruok chu a tharin a la’n lang nâwk pei a, sûngril rila chun a la thangkhâwk zing a nih.
Sûn hun chu College Auditorium sûnga hmang a ni a, Meghalaya Governor Shri Ranjit Shekhar Mooshahary le a râwiha’n an hung uop a. Hun chu phuisui taka hmang a nih. Comperes dingin College thuneituha’n mi pathum an ruot a, kei khawm ka ring naw tiengin ditsakna chanvo pêkin ka um leiin ka lâwm takzet a nih. A phut chun inphat ka tum a, amiruokchu, hienga hun țha hi nuom thua chang el thei a ni naw thu ka ngaituo hnungin, phûr takin mawphurna hlen dingin ka’n siem ta a. Hun țan hmaa ka thil lo ngaituo neu neu chu thu dang bêk ni lovin, dawsânga inthawka ka hun hmang laiin Sangi tieng ngawt ngha pal ka t’a, ka hril ding buoi nuoiin hril pal ka tih ti dâmin ka lungril a hluosip a. Programme chu a hun taka (dâr 10) țanin a um a, inchûklaihai le zîrtirtuhai chu mâni hnam thuom chita inbelin hunpui kan hmang tlâng a; kan nal seng laiin Sangi chu a nal bîk rieu a nih. Fahreltawk lâm inentir dinga Sangi hai ruolcham fiel an hei ni meu chu ka sûngril a châng naw thei lul naw a, phûr bawk siin ka um dân ruok chu a danglam hielin ka hriet. Thu hril le hnam lâm chi dang dang suklangin a um a, hla sak mâwi tak tak ngaiin a um bawk. Mi pakhat chunga ka ngaituona ka hmang nasa luot leiin hun hmang chu ka dit khawp naw hle’n ka hriet a, a bula țan ang chauva ka ngai laiin țînna hla sak a hung hun a; ken tlei ni si lo chun a mi fang hne hle chu a nih.
Zântieng chun bufâk hawnpui nei a ni a, mi dangin iengtin am an ngai ve ding chu ka hriet naw a; kei le kei khawm ka’n ngaituo zo naw tieng niin ka hriet. Hlimna le lâwmna ruoi tia hming inbûk chu a ni ngêi a, ka ta ding ruok chun thil a țuo zo naw tlat el. Hril ding nei naw ni si lovin, țawng insûm leia râlkânga thlîr ding hlakin a kim thei bawk naw leiin ka buoi chu a ni tak el. Hêltu thiem tia hriet inlâr ka ni hran naw a, Sangi chu hnâwltu lemchang thiem tia hril inthang a ni hran chuong si nawh; pâr hi a rim inhnikna leia bâwmtu tam tia hril hlak a ni lem si a. College Foundation Day lâwmna ruoi chu a ruol taka kîlin a um a, hmêl hlim naw hrim hrim hmu ding a um nawh. Hme rim inhnik le bu rim inhnik chun mipui a ko khâwm a, sûngkhat mizie suklangin buoina siem hrim hrim hmu le hriet ding a um nawh. Ka hmasiel luot lei amani ding chu, a hawnpui laia thil rim inhnik taphawt chu Sangi pêk suok ang hielin ka ngai. Mi nunnêm le zaidam thlang suok ding ni lang, phûr luot leia ka lo țawng pêl deu a ni khawmin Sangi bâk chu ka lei per miltu ding inri naw nih. Hieng ang êma ka lungril mantu hi, tiemtu chun pêhêl dêr lovin a man nghâl ka ring. Aw Sangi, I chanchin bawk ka tiem nawn nâwk hlak.
Independence Day Lâwmin: Thlazîng 15, 2011 (Thawțanni) hin British ringkawla inthawka India ramin zalênna a hmu lâwmna hunpui a vawi 65th-na hmang dingin Shri Ranjit Shekhar Mooshahary, Meghalaya Governor-in zîrtirtu le inchûklai hai țhenkhat a fiel a. Ditsakna hming inzieknaa chun kei le Sangi khawm kan țhang ve a. Governor Chamber le huon sûng inhawi le mâwi tak el chu kan fang kuol a, thla dâm kan lâk nghe nghe a. Hui ha! Mi hre thiem hrâm ro aw, hi taka ‘kan’ hmanga um hi Sangi le kei tinâ a ni nawh. Sangi chu a ruolhai lai a um a, kei khawm ruol țhenkhat lai hlim chenve chaua hlimin hun ka hmang a. Governor fielna angin ‘Fahreltawk Lâm’ mâwi êm êma inentirin a um a, mit a tlei ngawt el. Hmun lien le mipui tamnaa khawm thil dang le mi dang hrim hmu fie a ni chuong naw a, Sangi inlangna bawka chun lung a kim hlie hlie ie. Hunpui hmang sûng le lampui intluona ka ngaituona hluosiptu tak chu hmangai le hmangai intuok leia lâwmna hun tiem a ni a. Thu inhmu le lungril inmil hringnun hmang hlutzie dâm a tharin a hung inlang a, hausakna le neinungna pângngâi ringawt chun hmangaina robâwm keu fûk thei a ni nawzie chen fie takin a mi chênchil a. Lâwmna pâr tliek dingin hmêlhriet inlang naw sienla, inremna biethu hril theitu hringnun mawl chu dam vawng vawng raw se. Hnena hlado insam ngai khawpin râl a hrâng chun pêl lo thei lo nîng a t’a, chu ding hlak chun râl chanchin hril ei tum si naw a, Sangi hin râl a lo nei pal a ni khawmin kei hi ni naw hrâm lang ka nuom. Khawvêl khawsakna a changkâng hrât a, nuom phawt chun chanchin inhrilpaw zung zung thei a ni a, hmangaina inchalrempui chungchâng hril dinga thu inthawn chu mawrtu um naw chun phûtlui thei a ni nawh. Hieng anga hmangaina intlawnpui nuoma hun ka hmang hi thlawn tumna lungril der a țhang naw a, chunga thuneitu rem a ni phawt chun țhiek mawl naw ning; a rem thei chun lung a kim lem âwm si a. Aw Sangi!
British awpdêna hnuoia India zalênna hun hmang chu a ram pumpui ta dinga hunpui a tling takzet a. Laipui inri dum dum hmaa le thi theina chi dang dang hmaa khawm zâmbîk lo a, India ram le mipui ta dinga pasalțhahai châwimâwina le inzâna ‘Nî’ hi ursûn taka hmang a phu hrim a nih. Sal le suoka intâng chu mi tinin an inhâwk naw seng ring a um a, amiruokchu, Sangi inrempuina ding a ni phawt chun hmangaina sal le suoka intâng khawm ka’n zuom tlat el. Nghâknu lungril man tuma ka țhang lâkna hi dân puoa sie âwm a ni am? Thil inhme lo ding chen sukkawp a ni pal chun, kei anga hmangaina zûna intânghai mi râl dingin sie lem ka tih. Hi nî ngêi hin annâwm Sangi thlalâk fie rak lo, ka lungril rila fie êm êm tia ka lo hril le ziek suok lawm lawm, hrietpuitu țhenkhat chen khawm an um hiel a. India ram zalênna hunpui hmang ka hniel naw a, ka lungril ruok chu Sangi laka chun a zalên ve dêr nawh. Saltâng suokna suklanga zalênna dâr inri chu intânghai ta dingin rimâwi a tling a, hril le ziek khawma dawnna hmu si lo chu sûngril ril zalênna a la um naw nîng a ti maw?
Lekhathawn Hmangin: Hmangai dang indangna pakhat chu hriltu le dangtu inmil naw lei a ni thei a. Sûng le kuo laka inhnâwlna ni si lovin, tlumte thlîra mit inlênin ngaituona ram a fang inzing a. Beiseina hi a dawng dêr hma chu hma tieng pan țâl țâl ka tum. Kum tam leia hmangaina zawm tum hi hnâwl a lo ni chun, bûkna le inkhina tling ni dingin ka ring thei lul nawh. Ziek nêkin sûngrila mawrtu inlang dân hriet chieng ka lo tum hlak a, amiruokchu, nuom angin hun remchâng a um si naw leiin tlâng tin hriet chen khawm dâwn ngamin Sangi tieng bawkin a mi bûk rik nâwk hlak.Țawng pângngâi le biethu hril narân ringtu ta ding chun thil nghawkum a ni el thei a, mi po po hriet chieng ni si lo ‘Vâl’ ruok hin chu Sangi chanchin hril le inzâwt tam hi nghawkum thei dingin ka ring nawh. Chuleiin, inchûkna lampui ka hraw det det laiin ka tum ram tlung ngêi ka beisei a. Hnung tieng nghaa umzie hrim a nei ta naw ding hre zing siin, châwl thiem el thei lova hmangaina pipu-a la’n thên hi a san chu a um a nih. Hei ha! Țawng inhrietpaw naw lei ni si lovin, a hung inlang nâwk hma poa dingin lekhathawn hmangin hei inzâwt ka tih:
To,
Hlun lo rama ka lungril hluozotu,
Miss Sangi
Râl rêl dinga fiel lovin, hnuoi hringnun hlimna le mâwina ințâwmpui dingin ka fiel che a. Vân boruok le hnuoi chunga hin harsatnale rinumna chu inkieng vawng thei naw ni a, amiruokchu, dîptu le sêltu hai kâra khawm hrietthiemna vawng zing dingin ka sûngril ril hmangaina chun a ngên mawl mawl che a nih.
Aw Sangi, I sakhming mâwi inzing takin ka lam hlak a. Mi țhenkhat ta dinga thu nghawkum ding khawm dâwn thei lovin, I chanchin hril hi nghil zai hrim rêl naw ning. I lungril hne tumin tlâng hriet chenin lekha vawi li ka lo insuo ta a. Tuhin chu pâr anga inhnêm thei khawpa intiemna thu ziek hlawtling dingin ka beisei. A rem naw ding thu hrilin a lo um ta a, hi chungchânga hin demna ka nei lul naw che. I fel takzet ie.
Thu mal inkawkal hmanga tiemtu ka lo sukbuoi a ni chun, ka hmangaina hringnun hmang mêk hi ‘nang naw chu’ ti leia mi hnetu inphusuok nîng a tih. Kawtkhâr hawngtu dingin mi dang ka ring zo naw angin, ka lungril ril neitu dingin tukhawm ka ring zo nawh. Hi khawm hi thu suktâwpna ni lovin, a thara ințanna ni lem mawl raw se.
I lung lâwmna beiseitu,
V.K.Pangamte
Tlâng Kâwmna: Hmêlma le indo chungchâng hril ding ni lang, Sangi sakhming mâwi hi belin um kher naw ni a. Hmangaina phaizâwl humhim ngêi tuma ngaituona inthûk tak hmangin, thiem le thiem naw thu hrim dâwn lovin, Sangi dawnna innêm beiseiin ziek lung a tlu nâwk phawt chu a nih. Hmangaina thu mal pakhat chau hril fie ngêi tuma țhang ka hei lâk sin khawmin, lunghnêmnu a țhang si naw chun, a um naw sai ang hlawlin ka tlâwm chieng ie. A chângin hieng anginduthu ka sâm vêl hlak a: ‘Sangi le rûn hmunkhata inlâwi a rem si naw chun, a malin hringnun hi hmang el lang, chung tieng le hnuoi tieng dân bawsetu ka ni el ding am aw!’ tiin. Tlâng hrieta thu insuo ding chun thil inzâpuium ti a ni el thei a, amiruokchu, Sangi ngaina thu ziek hi ka’n zâpui naw a, a taka suklang ngêi chu ka mawphurna angin ka ngai. Thu inrieng a lo chang a ni khawmin, hmangaina thlifîm hrâng del del chun sukhring nâwk mawl raw se. Hnuoia thil rimâwi le ropui hril inthang hai khawm țuoi ni an nei a, hringnun hi iengchen am hmang ding tia hril thei hrim ei um nawh. ‘Sangi lung lâwmna kawt hawng thei dingin Siemtu’n zâ mi ngaipêk hrâm sienla aw’ tiin hi chena hin la hei châwl nâwk phawt ka tih.
‘Mangṭha! Liem el ta rawh’ tiin,
Ngai bâng si lovin ka’n thla a;
Chel sawng ka tum luot leiin,
Thu tin ka sai vêl neu neu a;
Umzie hrim um si lo chu,
Ka ngai vawng vawng ie!'
Thu Hmasa: ‘Khawsâwt le lusûn chu hunin a nel sâwt pha a rê el hlak’ ti hi ka ta ding chun ṭawng inlet kim naw angin a fie zo naw a, hlimpui ding dang ka zawng khawmin a kim thei lul nawh. A ang hmu le zawng chu a tak angin a hlu zo naw a, Sangi râwl ang hriet chu ama a ni naw leiin rimâwi a tling zo chuong nawh. A châng lem chu kei le kei ka’n thiem naw hiel hlak a, mi dang ngai dâna innghat ni lem lang chu meng ngam ngaina hrim um dingin ka ring thei nawh. Amiruokchu, hmu thei naw chu ka phur tlat leiin insûm lovin ka la phur zing a. A taka hmangaina cheltu taphawtin thiem naw an min changtir ka ring naw a, sel takin ka la chel ṭâl ṭâl a nih. Ziek zawm le hril zawm tum hran si lovin, lungril ril fangtu Sangi chanchin chu suklangin a la um nâwk pei a. ‘SANGI ZÛN PHURIN MAW! – III’ tia khan hnung khârin a um ta a. Sangi chanchin riel sawng ding ang hielin thu ziek rem khâwmin a um bawk a. Hei ha! A hung thar nâwk hlak leiin a bula țan chen inhuoma tlânginsampuiin, SANGI ZÛN PHURIN MAW! – IV a hung suok nâwk hlawl el a nih. Inbuotsaina uluk khawm nei lova hmangaina thu hung inphusuok hi hei tiem ṭan la, Sangi mi zemna ril a rik luot leia ka phur zo naw dinga i hriet a ni chun, hmangaina kaisan ka fiel nghâl:
Hming Dang Hmang Lovin: Kei chun tlang taka ka hril zo ta anga ka ngai lai zingin, hming inthup nei angin mi dangin an mi la ring nâwk pei a. Hi taka inthawkin Sangi hi mi narân chung a nizie hriet theiin a um a nih. Țawng dang hawa ‘Tawng lo D’ hei inzâwt ka tum khawmin Hmar ṭawng hmang naw chun a kim thei lul nawh. Lekhabu dang dang bi chieng meuvin thurâwn ṭha ka zawng a, ka sûngril rila thu um bâk chu hadam taka pawm mil thei ding âwm hrim ka hmu chuong nawh. Makhâta țuon sin ka rêl châng nî lem chu fie taka manga inlâr dâm ni lem sien ka ti rum rum hlak a, hieng anga ngaituona tam tak a’n tling khâwm meu khawmin duthusâm a kim thei nawh. Țhenkhatin Sangi hin hming dang a put hiel khawm a hawi tiin thu a hung tlung a, nisienlakhawm, hming dang hlak a put chuong si nawh. Hei ha! A hre chiengtu chu kei ka ni si a. Sangi hi tienami bu sûnga lemchang el ding chun chung malsâwmtu khawmina phal bîk ka ring thei nawh. Chuong ang bawk chun, a bat bata hmangaina lampui intluon dittu vâl khawmin boruoka thâmral ding chun Sangi hi ieng ang khawmin phal thei naw ning; A mi manna hi a det takzet si a. Hi chena khawm hin insîr hmêl ka la put naw a, a nêka inthûk lemin hmangaina lipui ka la pan hnai deu deu a nih ti hi ka hringnun tiem dân chi khat a nih. A hrana hril mâwi le ziek nal ka tum chuong naw a, amiruokchu, Țhadâng chanchin ziek hi hawrawp le thu mal tinin phal taka an mi pawmpui ve ka beisei. A bul ka țan a, a tâwp tlung anga ka’n ngai khawmin Sangi saina thu hi a la tâwp thei chuong naw chu a nih. Hmêl dang a la put naw a, hming dang khawm a la put bawk nawh.
Ka ta dinga thil theidaum ni si lovin, ‘Sangi hin a tharin mi hei dawn sien chu aw’ tiin thu le hla ka sai intawn hiel hlak a. Aw chunga rimâwi chi dang dang remtuhai, hnuoi chunga inremna biethu châwl lova tiemtuhai, tuipui sûnga zalênna thu pawmtuhai, ka Sangi ta dingin râwl thar hung insuo inla, a kimte’n hringnun hi hmang ve thei ka tih. Hmangaina leia châwlna dâr a’n rihma chu, mâni nuom thu ringawtin Sangi chungchâng hril hi bâng thei ngai naw’ng ka tih.Bêl lo ding ka bêl chu a ni si naw a,hriet lo ding hriet khawmin kei le kei chu ka’n bel kawp thei nawh. A hranpa taka hmangaina țawngkam hmang le ziek inchûkna khawm ka nei chuong naw a, Sangi hin țawng si lovin a mîn chûktir chu a ni tak ie. Hi lei hi nîng a tih, biethu thlum dawngtu le changtu dinga sûngril hrietna inro lova inhlân ngama ka um el hi…a mak ka ti naw thei nawh. Tukhawmin an mîn fui khawm ni lo, an mi tirlui khawm ni bawk lo, ngam takin ka țhang tlat thei a nih. A mi hîptu hin a thil hîp fûk hi hre lovin iengchen am khawvêl hringnun hi hmang hrim a t’a? Hi thu hi lo tiem phâk ve mawl raw se. Ka’n nghil thei si naw a,ni tinin ama hriet suok leia hun tiem chun zuol tieng a pan deu deu lem a nih.‘Aw Sangi, hung țawng suok la, a nghâktu le a ngaitu che hin lâwmna hlapui rem thei ve ta’ng ka tih. I țhang lova hlimna le lâwmna chu ie’m nîng a t’a? Sêlna thu dawng ding chun ka la’n zuom naw a, inzuom ngai bawk naw’ng ka tih. Sei tak sui ding ni lang, I sakhming mâwi inlang lo dinga hawrawp le thu mal kim tia hril chu ka ta dingin a chenve nêka tlâwm lem ni ngêi a tih. Țawng malsâwmna ka dawnghai hi I ta dingin ka’n hlân a, phal takin I chan nimawl raw se. I zûna inuoi ka ni si a.’
College Foundation Day Lâwmin: Khawvêla hin hunpui le ni pawimaw bîk inchik tlâk tam tak a um a. Hril hmei nei lova a dawt dawta suklang chu intak ve tak ding a nih. Kei chu thil dang le chanchin dang hril ka tum naw a, ka fe hla tum bawk nawh. Sangi chanchin chau a ni naw khawmin, ama le thil inkawp bêk naw chu hril naw law law ka thlang lem a. Vawi tam tak topui ka tum ta a, anachu, ka topui thei lul naw leiin ka ziek nâwk chu a ni ta pei a nih. Thlazîng 14, 2011(Pathienni) hmanga um kha ka ta ding chun hlutna inthûk tak a nei a, a san chu, kha nî tak khan Sangi lâm thiemzie chieng takin ka hmu a. Union Christian College ințanna ni hmanga um kha Sangi’n a mi sukphûr takzet a, insîr a um thei lul nawh. Mi dang tam tak um zing siin, ka mita chun Sangi naw chu a fu thei dêr naw a nih. Hnam lâm iemanizât ka hmu taa chu Sangi țhangna ngêi chu a mâwi bîk hlie hlie ie. Thei nisien chu hun sâwt tak sukding khawm nuom a um hiel a, amiruokchu, mihriem lung mâwl thuneina a țhang ve si nawh; thlâkhla tak pumin hun chun a lo liempui ta a. Lungrila ruok chu a tharin a la’n lang nâwk pei a, sûngril rila chun a la thangkhâwk zing a nih.
Sûn hun chu College Auditorium sûnga hmang a ni a, Meghalaya Governor Shri Ranjit Shekhar Mooshahary le a râwiha’n an hung uop a. Hun chu phuisui taka hmang a nih. Comperes dingin College thuneituha’n mi pathum an ruot a, kei khawm ka ring naw tiengin ditsakna chanvo pêkin ka um leiin ka lâwm takzet a nih. A phut chun inphat ka tum a, amiruokchu, hienga hun țha hi nuom thua chang el thei a ni naw thu ka ngaituo hnungin, phûr takin mawphurna hlen dingin ka’n siem ta a. Hun țan hmaa ka thil lo ngaituo neu neu chu thu dang bêk ni lovin, dawsânga inthawka ka hun hmang laiin Sangi tieng ngawt ngha pal ka t’a, ka hril ding buoi nuoiin hril pal ka tih ti dâmin ka lungril a hluosip a. Programme chu a hun taka (dâr 10) țanin a um a, inchûklaihai le zîrtirtuhai chu mâni hnam thuom chita inbelin hunpui kan hmang tlâng a; kan nal seng laiin Sangi chu a nal bîk rieu a nih. Fahreltawk lâm inentir dinga Sangi hai ruolcham fiel an hei ni meu chu ka sûngril a châng naw thei lul naw a, phûr bawk siin ka um dân ruok chu a danglam hielin ka hriet. Thu hril le hnam lâm chi dang dang suklangin a um a, hla sak mâwi tak tak ngaiin a um bawk. Mi pakhat chunga ka ngaituona ka hmang nasa luot leiin hun hmang chu ka dit khawp naw hle’n ka hriet a, a bula țan ang chauva ka ngai laiin țînna hla sak a hung hun a; ken tlei ni si lo chun a mi fang hne hle chu a nih.
Zântieng chun bufâk hawnpui nei a ni a, mi dangin iengtin am an ngai ve ding chu ka hriet naw a; kei le kei khawm ka’n ngaituo zo naw tieng niin ka hriet. Hlimna le lâwmna ruoi tia hming inbûk chu a ni ngêi a, ka ta ding ruok chun thil a țuo zo naw tlat el. Hril ding nei naw ni si lovin, țawng insûm leia râlkânga thlîr ding hlakin a kim thei bawk naw leiin ka buoi chu a ni tak el. Hêltu thiem tia hriet inlâr ka ni hran naw a, Sangi chu hnâwltu lemchang thiem tia hril inthang a ni hran chuong si nawh; pâr hi a rim inhnikna leia bâwmtu tam tia hril hlak a ni lem si a. College Foundation Day lâwmna ruoi chu a ruol taka kîlin a um a, hmêl hlim naw hrim hrim hmu ding a um nawh. Hme rim inhnik le bu rim inhnik chun mipui a ko khâwm a, sûngkhat mizie suklangin buoina siem hrim hrim hmu le hriet ding a um nawh. Ka hmasiel luot lei amani ding chu, a hawnpui laia thil rim inhnik taphawt chu Sangi pêk suok ang hielin ka ngai. Mi nunnêm le zaidam thlang suok ding ni lang, phûr luot leia ka lo țawng pêl deu a ni khawmin Sangi bâk chu ka lei per miltu ding inri naw nih. Hieng ang êma ka lungril mantu hi, tiemtu chun pêhêl dêr lovin a man nghâl ka ring. Aw Sangi, I chanchin bawk ka tiem nawn nâwk hlak.
Independence Day Lâwmin: Thlazîng 15, 2011 (Thawțanni) hin British ringkawla inthawka India ramin zalênna a hmu lâwmna hunpui a vawi 65th-na hmang dingin Shri Ranjit Shekhar Mooshahary, Meghalaya Governor-in zîrtirtu le inchûklai hai țhenkhat a fiel a. Ditsakna hming inzieknaa chun kei le Sangi khawm kan țhang ve a. Governor Chamber le huon sûng inhawi le mâwi tak el chu kan fang kuol a, thla dâm kan lâk nghe nghe a. Hui ha! Mi hre thiem hrâm ro aw, hi taka ‘kan’ hmanga um hi Sangi le kei tinâ a ni nawh. Sangi chu a ruolhai lai a um a, kei khawm ruol țhenkhat lai hlim chenve chaua hlimin hun ka hmang a. Governor fielna angin ‘Fahreltawk Lâm’ mâwi êm êma inentirin a um a, mit a tlei ngawt el. Hmun lien le mipui tamnaa khawm thil dang le mi dang hrim hmu fie a ni chuong naw a, Sangi inlangna bawka chun lung a kim hlie hlie ie. Hunpui hmang sûng le lampui intluona ka ngaituona hluosiptu tak chu hmangai le hmangai intuok leia lâwmna hun tiem a ni a. Thu inhmu le lungril inmil hringnun hmang hlutzie dâm a tharin a hung inlang a, hausakna le neinungna pângngâi ringawt chun hmangaina robâwm keu fûk thei a ni nawzie chen fie takin a mi chênchil a. Lâwmna pâr tliek dingin hmêlhriet inlang naw sienla, inremna biethu hril theitu hringnun mawl chu dam vawng vawng raw se. Hnena hlado insam ngai khawpin râl a hrâng chun pêl lo thei lo nîng a t’a, chu ding hlak chun râl chanchin hril ei tum si naw a, Sangi hin râl a lo nei pal a ni khawmin kei hi ni naw hrâm lang ka nuom. Khawvêl khawsakna a changkâng hrât a, nuom phawt chun chanchin inhrilpaw zung zung thei a ni a, hmangaina inchalrempui chungchâng hril dinga thu inthawn chu mawrtu um naw chun phûtlui thei a ni nawh. Hieng anga hmangaina intlawnpui nuoma hun ka hmang hi thlawn tumna lungril der a țhang naw a, chunga thuneitu rem a ni phawt chun țhiek mawl naw ning; a rem thei chun lung a kim lem âwm si a. Aw Sangi!
British awpdêna hnuoia India zalênna hun hmang chu a ram pumpui ta dinga hunpui a tling takzet a. Laipui inri dum dum hmaa le thi theina chi dang dang hmaa khawm zâmbîk lo a, India ram le mipui ta dinga pasalțhahai châwimâwina le inzâna ‘Nî’ hi ursûn taka hmang a phu hrim a nih. Sal le suoka intâng chu mi tinin an inhâwk naw seng ring a um a, amiruokchu, Sangi inrempuina ding a ni phawt chun hmangaina sal le suoka intâng khawm ka’n zuom tlat el. Nghâknu lungril man tuma ka țhang lâkna hi dân puoa sie âwm a ni am? Thil inhme lo ding chen sukkawp a ni pal chun, kei anga hmangaina zûna intânghai mi râl dingin sie lem ka tih. Hi nî ngêi hin annâwm Sangi thlalâk fie rak lo, ka lungril rila fie êm êm tia ka lo hril le ziek suok lawm lawm, hrietpuitu țhenkhat chen khawm an um hiel a. India ram zalênna hunpui hmang ka hniel naw a, ka lungril ruok chu Sangi laka chun a zalên ve dêr nawh. Saltâng suokna suklanga zalênna dâr inri chu intânghai ta dingin rimâwi a tling a, hril le ziek khawma dawnna hmu si lo chu sûngril ril zalênna a la um naw nîng a ti maw?
Lekhathawn Hmangin: Hmangai dang indangna pakhat chu hriltu le dangtu inmil naw lei a ni thei a. Sûng le kuo laka inhnâwlna ni si lovin, tlumte thlîra mit inlênin ngaituona ram a fang inzing a. Beiseina hi a dawng dêr hma chu hma tieng pan țâl țâl ka tum. Kum tam leia hmangaina zawm tum hi hnâwl a lo ni chun, bûkna le inkhina tling ni dingin ka ring thei lul nawh. Ziek nêkin sûngrila mawrtu inlang dân hriet chieng ka lo tum hlak a, amiruokchu, nuom angin hun remchâng a um si naw leiin tlâng tin hriet chen khawm dâwn ngamin Sangi tieng bawkin a mi bûk rik nâwk hlak.Țawng pângngâi le biethu hril narân ringtu ta ding chun thil nghawkum a ni el thei a, mi po po hriet chieng ni si lo ‘Vâl’ ruok hin chu Sangi chanchin hril le inzâwt tam hi nghawkum thei dingin ka ring nawh. Chuleiin, inchûkna lampui ka hraw det det laiin ka tum ram tlung ngêi ka beisei a. Hnung tieng nghaa umzie hrim a nei ta naw ding hre zing siin, châwl thiem el thei lova hmangaina pipu-a la’n thên hi a san chu a um a nih. Hei ha! Țawng inhrietpaw naw lei ni si lovin, a hung inlang nâwk hma poa dingin lekhathawn hmangin hei inzâwt ka tih:
To,
Hlun lo rama ka lungril hluozotu,
Miss Sangi
Râl rêl dinga fiel lovin, hnuoi hringnun hlimna le mâwina ințâwmpui dingin ka fiel che a. Vân boruok le hnuoi chunga hin harsatnale rinumna chu inkieng vawng thei naw ni a, amiruokchu, dîptu le sêltu hai kâra khawm hrietthiemna vawng zing dingin ka sûngril ril hmangaina chun a ngên mawl mawl che a nih.
Aw Sangi, I sakhming mâwi inzing takin ka lam hlak a. Mi țhenkhat ta dinga thu nghawkum ding khawm dâwn thei lovin, I chanchin hril hi nghil zai hrim rêl naw ning. I lungril hne tumin tlâng hriet chenin lekha vawi li ka lo insuo ta a. Tuhin chu pâr anga inhnêm thei khawpa intiemna thu ziek hlawtling dingin ka beisei. A rem naw ding thu hrilin a lo um ta a, hi chungchânga hin demna ka nei lul naw che. I fel takzet ie.
Thu mal inkawkal hmanga tiemtu ka lo sukbuoi a ni chun, ka hmangaina hringnun hmang mêk hi ‘nang naw chu’ ti leia mi hnetu inphusuok nîng a tih. Kawtkhâr hawngtu dingin mi dang ka ring zo naw angin, ka lungril ril neitu dingin tukhawm ka ring zo nawh. Hi khawm hi thu suktâwpna ni lovin, a thara ințanna ni lem mawl raw se.
I lung lâwmna beiseitu,
V.K.Pangamte
Tlâng Kâwmna: Hmêlma le indo chungchâng hril ding ni lang, Sangi sakhming mâwi hi belin um kher naw ni a. Hmangaina phaizâwl humhim ngêi tuma ngaituona inthûk tak hmangin, thiem le thiem naw thu hrim dâwn lovin, Sangi dawnna innêm beiseiin ziek lung a tlu nâwk phawt chu a nih. Hmangaina thu mal pakhat chau hril fie ngêi tuma țhang ka hei lâk sin khawmin, lunghnêmnu a țhang si naw chun, a um naw sai ang hlawlin ka tlâwm chieng ie. A chângin hieng anginduthu ka sâm vêl hlak a: ‘Sangi le rûn hmunkhata inlâwi a rem si naw chun, a malin hringnun hi hmang el lang, chung tieng le hnuoi tieng dân bawsetu ka ni el ding am aw!’ tiin. Tlâng hrieta thu insuo ding chun thil inzâpuium ti a ni el thei a, amiruokchu, Sangi ngaina thu ziek hi ka’n zâpui naw a, a taka suklang ngêi chu ka mawphurna angin ka ngai. Thu inrieng a lo chang a ni khawmin, hmangaina thlifîm hrâng del del chun sukhring nâwk mawl raw se. Hnuoia thil rimâwi le ropui hril inthang hai khawm țuoi ni an nei a, hringnun hi iengchen am hmang ding tia hril thei hrim ei um nawh. ‘Sangi lung lâwmna kawt hawng thei dingin Siemtu’n zâ mi ngaipêk hrâm sienla aw’ tiin hi chena hin la hei châwl nâwk phawt ka tih.
