Responsive Ad Slot

Sinlung Hills Council (Bill): Zeldin Khelah

Monday, October 9, 2017

/ Published by VIRTHLI
~ VL Khawbung, Sinlung Hills

Sinlung Hills Council Bill (2017) chu a vawi khat inpei fel a ni tah. Hi Bill hi Mizoram sorkar palaihai le HPC (D) palaihai vawi 5 (nga) an inbiekna ra suok a nia, inremna thuthlung le a hmatawng le hnungthuolna dinghai sukfel vawng a ni pha Mizoram State Legislature-in Act (Dan) ah a hlangkai dinga riruong a nih. Hi Bill hi Dan-a pawm le lak lut a ni hmaa siem phuisui ţûlna umhai chu inbiekna sawng hnina, Political Level-a thaw ning a tih. Facebook le social mediahaia ei lo hmu le hriet dan chun Sinlung Hills Council inÅ£huoi dan ding ruongam hi chawp le chila thaisuok ni lovin, hun sawt taka inthawka ei thuoituhaiin fumfe taka an ngaituo le duong a nih. Assam, Manipur, Mizoram, Meghalaya le hmun hrang hranga Hmar hnathlakhai laia hrietna le thiemna tienga ei suongvawrhai bakah hnam sunga pawl dang dang hai leh a ngiel a ngana ngaituo le hril tlang a ni hnunga inbiekna dawkana pho suok a ni thu inbieknaa palaihai tawngbau anthawk hriet thei a ni bawk.  Pawl pakhat le mimal tlawmte kutsuok le ngaituona chauh a ni nawh. Sum le pai, thâ le zung le hun tam tak senga Pathien zar ei zona a ni lem. Chu konglam lo thliervetu le lo ngaithla phak ve chu ka ni hlak. Mizorama Hmar hai ngirhmun le inphuoa apuitling thei patawpa induong chu anih.

1994 Accord Thlirletna
HPC (D) movement fe pei le inzawmin inbiekna dawkan vawi tam tak buotsaih a lo ni tah bakah, vawi iemani zat zet a lo Å£helpui ta bawk. 1994 kuma Mizoram sorkar le HPC hai inremna (Peace Accord) kha a puitling theina ding chun Dan (Act) sunga hlu lut a ngai a, chu chu tu chena thaw a ni si naw leiin, inremna thuthlunghai kha Danin chite khawm a lo khit naw el bakah dan huom sungah iengkhawm a lo khal lut naw leiin vawisun chen, kum 20 neka tam a’nvawi hnung khawmin, mumal a nei thei dan ding a lo um nawh. ‘Chairman’ inchu ringawtin Mizoramah Hmar hai hmel ada zo tah. Tu khawm ei hip naw el bakah eini le eini khawm ei inkeikhawm hlei thei ta naw chu a ni hih. Inzapui ei hlaw der ta a, hnampui kalpen le hmalaknaah kawngro ei nei thei ta naw bawk. Chu intăngnaa inthawka ei inhÄ•m suok naw chun Hmar hnamin Mizorama ke ngahtsan remna ding a nei thei dÄ•r nawh. Hi intangna bawk hin ei hnam, ei tawng, ei kalchar, ei aidenti le ei hmathlir hai inthuokna ding le dăk suok theina ding hmun a’n neitir thei naw bawk. Hmasawnpuina ding le inthanglienpuina ding kawtkhar lem chu a kik phak naw a ni tak.

Danin a hrietpui lo le dan bawkin a them hlei thei lo inremna chu thu tluontling a ni thei naw a, hnam damna lampui lem chu chite khawm a khikhmu thei nawh. Chu lei taka kum 20 le ti ei hnam a thuoi chavai a lo nih. Chu sukdikna ding le siemthatna ding chu tiin tharum leh kum 20 le bawk ti ei tlawmngai dea chu ei beisei tak chu thla thar hmua hmu el thei a lo ni hlauh nawh. Politics-a ei beiseina inkar le Mizorama hnam anga ei kalchawina inkar hi namen loa inpersan a lo ni tah. A pilin a thar suok thei lo ding chi ei tu tumnaa thisen le hringna hlu tam tak ei lo chan ta hai po po hi ei ngaituo chun, ei thawsuol chauh ni loin suol thaw zawng chena kal ei pĕnpui ngai a lo tam tah. Thaw laklaw tah leia hnam hma lak peina ding lampui thar sat si loa a pangngaia sunzawm lo thei loa ei inngai chun ei hma a pik zuol pei ding a nih. Chuong chu hnampui hma lak dan ding khawm a ni bawk nawh.

Sinlung Hills Council (Bill) Thlirna
Sinlung Hills Council Bill (2017) hin “Sixth Schedule” hril naw sien khawm Sixth Schedule thumu le a thiltum chu a kengkaw tlat a nih. SHC cheltu dinga mipui thlanghaiin hma tieng peiah sorkar danpui huom sunga hmasawnna ditum an phursuok theina dingin SHC chu “Act” hnuoia sie dinga ruohmanna siem a ni hrim a nih. Hnamin ei tul le ei mamaw ni-a ei hriet thar hai chu siemphuisui peiin, rorelna khawlpui chuh an khal hring pei dinga beisei a ni lem. Chu chu sorkar inthuoi dan le fephung a nih. Chu chu a ram khuo le tuihaiin ei thaw ve dan ding a nih. Ei ril rem naw thil po po chengrang le tharuma nawt thlak vawng ei tum chun hadam ngai naw mei ni a; puitlingna lampui lem chu hraw ngai naw mei nih. Ei tlawmngaina khawmin zo naw nih a; ei nei lem chun tuor naw zuol a tih. Ei tulai khawvel leh lem chu inmil zo ta naw pei a tih. Patling taka inbiek chu a tawpna hriltu ni tho a tih.

Vawi le khatin ei duthusam po po hawn kim vawng ei tum a ni chun sorkar tieng pang khawmin harsatna namen lo an nei ti ei hrietpui a; eini khawmin ei phu hlie hlie bik chuong nawh. India khawm 1947 khan zalenna a lo hmu taa chuh a ram ro inrelna dinga Danpui an lo duong chu a ram mihai mamaw le dit dan ang pein, voisun chen hin Bill/Act thar zamin an duong thar pei a nih. Sorkar rorelna khawl hrim hrim, a chin khawm a lien khom ni sien, a hmangtuhai mamaw phuhruk dinga induong that pei a lo tul ve a nih. Chu riruongna thar pei dawng ding chun rorelna khawl iemani bek neitu le cheltu ni a ngai a. Dan (Act) hnuoia SHC sie dinga hmalakna hi bultanna le ke nghat san phÅ­mna a nih.

Ei hriet hmai lo ding thil pawimaw bek bek pakhat chu inremna (Accord/Treaty/MoU) ei ti hrim hrim hi danin a lo khit vawng kher ngai nawh ti hi a nih. Inremna tluontling a ni theina ding ruok chun Dan (Act) bawkin a khit el bakah a hrietpui ding a nih. Entirna’n, 2011 kum khan Assam-a HPC (D) chun Union Home Minister hma bulah le ama hrietpui meuin inremna hnawtin ralthuom an intung bakah HPC(D) cadres iemani zat zet khawm an inpek kha mita hmutu le naa hretu vawng ei nih. Amiruokchu kha thil kha danin iengkhom a lo khit nawh a, Dan sunga hlu lu thei dan ding lampui chu a khawhnunga fepui a ni lem chauh a nih. Union Home Minister meu hma bul le a hrietpuia inremna siem a ni lai zingin, vawisun chen hin inremna thuthlung khah sukpuitling a la ni nawh tiin Court inpun el thei a ni naw bawk. Court thilthawtheina keithona dingin kha inremna kha Dan huom sunga a ieng khawm khal lut a la ni nawh. Chuong ang bawk chun, ei hril rawp ‘1994 Accord’ khawm kha Dan (Act) sunga khum a ni naw leiin Court-in sukpuitling theina thâ a nei nawh. India khuoletui nina  (citizenship) nei tawphawtin lungawinawna a nei chun Court-ah a fe theia, a fe na na na chun Court khawm chun chu mipa lung vawikhat sukawina dingin ‘directive/order’ chu pe ngei naw ni’m. Sienkhawm, chu court order/directive chun kawng iengkima lungawina intlun naw hulhuol a tih. India-in zalenna a hmua inthawk vawisun chen hin Court-in district amanih State amanih a pek ti hriet a la um nawh. A um thei bawk nawh. Court kuong a um a, sorkar kuong a um bok. An intlawna chu an inmat kher nawh. Legislature, Executive le Judiciary thaw ding le mawphurna, an kuong nawr seng ding chu India Danpuiah fel taka thethawp a nih. Ei thu hril lai hi pawlitiks buzawl, Legislature kuonga um a nih.

2015 kum khan Telangana State a pieng a; Indiaa state 29 na a nih. Telangana piengna ding khan  mipuiin a ram a phekin kum tamtak an thaw thei thei thawin sorkar an nawr el khelah an MLA le an MP hai khawm a ruolin sawm tel tel an inbăn hmak hmak hlak a nih. Thapui le nawrna (bargaining power) kha an nei tha el bakah an inthuruol a. Eini ruok chu chulai-khalai an inkap ti um met met hai kha ei thapuia ei ngai tum a ni el thei; a biel sunga (demand area) ei mipuihai thothang le bargaining power lem chu ngaituo a um hle. A’nhnik pawl tlawmte’n iengtinam ti-a bawk an nam el khela khan a bâk a lo tam khop el. Ei inkokhawm ding met leh Tuiruong khel tieng pur angai; ei tlawmngai a tul dep leh chu tho chu. Mizorama ei hotuhai an intang tawl hlaka chu kuva fun va thet bak chu a tlawmngai pawl hai khawmin thawthei ei nei meu nawh.  Ukil kuong hre mang si loa insuk ukil tum pawl hlak ei tam. Inbiekna dawkan kai ding ei hei indap meua chu an hril hmeithai khuoa iemani zawng ang el ei hawi kha teh! A awm ve angreng sun hai hlak chu HPC, ZNP, Congress, MNF annawleh YMA inti vawng. Hnam aiawa ngir ding lem chu man thut ding khawm ei vang a nih ti hriet a tha. Hai re hai! An ti ang deu ku kha an tah. Ei movement fe phung hriet thiem ding chun Mizoram le ei demand area hi hriet chieng a tul takzet. Chu chu ei hriet fie si naw chun ei khawvel pal lai le ei phusa fepui pei dan ding ti lem chuh ei la ngaituo phak naw lem a ni el thei. Ngaituona ril hmanga invawi dan le vantlang hmaa phawr chi le chi naw hriet hrang thiem a pawimaw. Hrilin sai kap chuong naw mei ni.

Sinlung Hills Council Bill Ruongam
Ei ti ang khan, tuta Sinlung Hills Council (SHC) Bill hi Act a hlangkai ning a ta; a cheltu ding haiin felna, ringumna le indikna kengkawa hmathlir lien tak neia an fepui chun hi ei ram le hnam damna dinga rorelna khawl pawimaw a tling ding a nih. Hi Bill thiltum laia pakhat chu SHC huom sungah mipuihai “autonomy” pek ti chu a nih. SHC huom sungah biel (constituency) 12 um a ta; a thuoitu ding hai chu mipuiin an thlang ding a nih. Chubakah mi pahnih ruot belsa ni bawk an tih. Council cheltu ding hai chu an rengin mi 14 ning an tih. Council chu Chief Executive Member (CEM) in inrawi a ta; a hnuoiah Chairman, Deputy Chairman le members um an tih. SHC huom sunga thuneina chu an ni kutah a um ding a nih. Council thuoitu ding hai chu kum 5 sung dinga thlang ni pei ning an tih. Hlaw le ofis mumal takin nei an ta, State, Central Sponsored Schemes le funding agencies hai dawr thei bawk an tih; hi hi ‘financial autonomy’ an nei theina dinga thil pawimaw a ni bok. SHC hin General Council Fund nei sa bok a ta; hi fund-a ding hin sorkarin sum thawng a tih. SHC hin a biel sungah danin a phal angin sie (tax) khawn thei bawk a tih.

Sinlung Hills Council chun a biel sunga hmasawnna le changkangna ding zalen tak le thawveng takin “plan, scheme, project” le a tul po po riruongin buotsai thei a ta; chuong project hai chu State, Centre le funding agencies dang dang hnuoia um hai chu huom sa vawng bawk a tih. SHC chun a “budget” ding riruong a ta; tûl le pawimaw a tina kawnga hmang dinga a tihai chu huom a tih. Chu le inzul chun SHC chun department hotu dang dang hai sinthawna le inzawmin inkhawm ko hlak a tih. SHC chun rorelna hmunpuiah Secretariat nei bawk a tih. A a biel sunga ram le ro (movable or immovable) hai chungah thuneina insang tak nei a tih. SHC huom sunga Village Council (VC) hai thuneina hlak hrim hrim chungah SHC-in thuneina nei tang a tih. (SHC Bill a Draft chipchier lema bel thei a nih)

Kum 20 le ti vêl hnam lamlawn a’n tâng el ta hi hÄ•m that a tûl takzet tah. Ei intăl suok naw chun hnam chawm le hnufuol angin ei bo biling ding a nih. Mizorama Schedule awp hai Lai, Mara le Chakma hai khawm ieng tak tak an huotkaw chuong bik nawh. YMA le an buoi naw leh sawrkar le an buoia; an intangnaa an intal tawp bik chuong nawh. Chuong ang tho chun, uor deuin, Sixth Schedule nei taphawt hai - Dima Hasao (NC Hills), Khasi Hills, Jaintia Hills, Garo Hills, etc. hai hin khawmuol an thlak le inruolin an sorkarna an inthlak ve am a ni ding ti thei khawpin an che ve tlat. Kawtkhar thar le lampui thar dap suoka hma tieng pana ei lawn si naw chun hnam ang lem chun kal ei chawi zo ta naw ding a nih. Khawvel ei lo changkangpui ve naa internet khawvela inhrosak ringawt hin chu taptebul gawp khawm a pel chuong nawh.

Tuta ruohmangna um meka inthawk hin lam thar hraw dingin lungruol tak le inthuruol taka thang la thar seng dingin ei inpuocha a tul. Lam dang, kawng dang Mizorama ding chun a la um hri nawh. Eini le eini ei inensin naw chun mi dangin mi ensin ngai naw ni hai. A bâksam le a tûl dang khawm tam tak um ngei a tih; chuonghai khawm chu eini bawkin a belsa le hruk bit dan ei duong suok pei lem ding a nih. Ei ta dingin ei sukpuitling thei a; ei ta ding bawkin ei siem tha thei. Hi po po hi Pathien zar ei zona a ni lem.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate