Responsive Ad Slot

PHERZAWL DISTRICT BELCHIENGNA

Sunday, July 2, 2017

/ Published by Simon L Infimate
~ Darsuothang Khawbung

(4th Thiemfin: Art & Literary Meet, March 25th, 2017, Convention Centre JNU, New Delhi a present a nih)

Thu Hawngna
December ni 8, 2016 a, Manipur State sawrkarin district thar pasari (7) a siem thu puongdar a hung ni meu chu, mi tamtak a barakhai a. Lawmna ri le ringhlâna ri inkat nukin Manipura sung tin, khaw tin le hmun tin haia hohlimna bung le châng a tling hiel a nih. District thar ditnaw pawl unau Naga haiin mipui hnukhrui rêkna’n Economic Blokade an nei sunzawm pei a. Manipur-a BJP sawrkar a ngirhnung, March 19, 2017 khan suktàwp a ni ṭàwk a nih. Ei kawl le kienga unaua ei ngai á¹­henkhat khawm district thar siem dànah lungawi lovin an lo khèk vê chùl bawk. Hmar á¹­awng hmanghai lai khawm district thar hi nasa taka sopui le hril bânglo a nih a. Mihai nêka sawrkar policy hril tlawm le pawnaw hlak hai khah district thar a hung pieng meu khan chuh a nawr dawktu inchua insikna ri le a lawmna ri inpawl nuka ei la khûkpui zing hi, ei khawthlir a danglam thut lei ni lovin, Manipur-a ei ram del le ei inbukna hmun takah District Thar – Pherzawl district a hung pieng tlat annawm! Sawrkar kut rawl tlawmna le hmun kilkhawra kum tamtak khawsa tah ei ni leiin hienga district thar siempek ei hung ni thut hih, Pherzawl district sunga khawsa hai chauh ni lovin hmun hrang hranga inthawka hi lai ram ngaiven hlaktuhai ta ding chun mellung pawimaw tak el a tling hrim a nih. Pherzawl District-in district taktak a nina dingin, a hraw ding lam hi seitak a la um a. Israel haiin Jerusalem an ngainat anga ei ram ngainatu hai chun Sura lo-thlir le Nahai lo-thlir thaw insâwk sawka thaw peiin Pherzawl District hmasawnna dingin ei theina sengah hma ei lak a ṭûl takzet a nih. 

Manipur-a Tlangram District Ṭobul Dan:
Kum1891 khan Kumpinu rorelna-in Manipur Rêng lalrama ngai ni hlak khah Mingo Sâphai hrohrângin damte’n a hung zâp phâk ve tah a. Chuongchun Manipur Durbar (Rorelna Khawl) chu 1919 khan Mingo Sâphai le Rêngpa inremna dungzuiin Phairam le Tlangram enkawltu bîk ding khalai huna inthawk khan a hrana siem a lo ni á¹­an ta kha a nih.

Manipur tlangramhai khalai huna khan chu SubDivision 3-a (pathuma) á¹­he a ni phawt a. Chuhai chu: (1) Suongpi, (Churachandpur khuo hming hmasatak, Old Churachand tia ei lo hriet lar) (2) Tamenglong, le (3) Ukhrul. Pu B.C. Gasper, 1921 laia Suongpi Sub-Division SDO (Bawrsâp) chun khawtuol mi tamtak Kumpinu sipai á¹­hangpuitu dinga Pawtphurtu Sipai (France Labour Corps) hai lawmlûtna Ruoi a siem a. Ei Pi le Puhai mi hril sawng dan khan Indopui Pakhatna laia Feren Râlkap fehai kha an nih. Labour Corps hung kîrhai lawmlûtna ruoi siempêk an ni le inzawm khan Manipur Rengpa, Pu Churachand Singh chu khuollien chawngpu dinga fiel a ni angina, Suongpi a hung sir a. Chu le inzawma ama, Rengpa inzâna inentirna le hrietzingna dinga Suongpi khaw hming khawm Churachandpur tia inbûk á¹­an a nih. Suongpi Sub-Division khawm Churachandpur Sub-Division tia inbûk a hung ni tung pei tah a. Amiruokchuh, kum 1930 kumin Manipur Rengpain thusuok siemin tlangram Sub-Division pathumhai chu a á¹­hiek a, President-Manipur State Durbar kutah a sie tah el a. Tlangramhai chu North le South Manipur tiin remruotna thar induong khum nawk a hung nih. Hieng a ni tâk lei hin Churachandpur Sub-Division Headquarters building complex (Suongpi hmuna Sawrkar In) hai zâmsan a hung á¹­ul ta a. Chuong hun lai chun Manipur Rengpa naunu chu inrim takin a na a. NEIGM hotu laia pakhat Dr. Crozier-in Rengpa naunu chu a enkawl dam leiin, maksana um Churachandpur Sub-Division Headquarters building complex po po chu Manipur Rengpa chun, Pu H.H. Coleman le Dr. Crozier, NEIGM Hotuhai kuomah lawmmanin an hlan a. Churachand hmuna Sawrkar Building-hai chu Mission Office-in an inlet vawng tah a, Manipur Simthlanga tlangmihai lem chun hi Quarter hmun hi ‘Mission Compound’ tiin ei hung hriet tah a nih.

Kum 1933-34 inkâr sung Manipur tlangram chu SubDivision pathuma (3) ṭhe nâwk a nih a: (1) SADAR, (Selected Area Development Administrative Region, Churachandpur le Thanlon), (2) Tamenglong, le (3) Ukhrul. Hienglai huna hin Thanlon chu Tamenglong Sub-Division hnuoia Circle office pakhata 1946 chen inawptir a ni nawk thung. Tinsuong khuo hnuoi tieng po, a khaw hnunga Hmarbiel tia ei inbûk ta hi. Tinsuong Circle Office in a lo enkai thung tina a nih. Rêng thupek anga Sub-Division pathum siemthar hai laia pakhat Churachandpur SubDiv., hmun (Suongpi) khah Sub-Division Headquarters dinga hluo nawk thei a ni tàknaw lei khan phaizawl hmun besanin Thuneitu haiin rem an ruot ta lem a. Sub-Division Headquarter thar chu tuta Churachandpur Civil Hospital hmuna khin inṭhut a nih: New Churachandpur tiin. Mission Compound, maksana umta chu Old Churachand tia hming inbûk a ni ta lem bawk. Sub-Division Office inghatna thar khawm Headquarters a hung ni tak leiin Headquarters Veng tia hriet larin a hung um a, tuchen hin hi hming hi a hung put sawng ta pei a nih.

Indopui Pahnina a hung tawp a, kum hni hnunga India ramin Independent a hung hmu zui pei khan Manipur khawm rorelna khawl a hung danglam pei a. Manipur pumpui chu Indian Territory of Manipur ti hnuoia Valley le Hills unit pahnia rorelna dinga ṭhein a hung um nawk tah a. Pu P.B. Singh, Manipur Rêngpa sangpa chu Chief Minister dinga ruot a nih. Sawrkar lailawk hrang hrang roinrelna khawl, tlangmihai huomsain hieng Interim Council / Hill Council / Electoral College tia indawtin kum 1949-a inthawka 1953 sung chenin inenkawl a lo nih a. Hi zo sawtnawteah Manipur chu Union Territory pakhata hlangkâi vein a hung um a. Kum 1954 kum lem khan chu Scheduled Tribe recognition tlangmi haiin an hung hmu tawl tah a, Imphal le Delhi hmuna Sawrkarna chelfung vawngtuhai khawmin Manipur tlangmihai hmasawnna kawng lampui an hung ngaiven zuol pha hiela hriet a nih.

Kum 1963 kumin Manipur insawrkarna khawl khawm Legislative Assembly dan anga inenkawlna hnuoia sielut a hung ni nawk ta pei a. Ram sung rorelna a sîpa inthawka ahnuoihnung tak chena in ṭheṭhawpna fai fel lem beiseinain 1969 kumin Manipur pumpui chu Sub-Division chauva inrelbawl ni ta lovin, District 6 (paruk) zeta siemin a hungum tah a. Hi ruol hin Churachandpur Sub-Division khawm Manipur South District-a hlangkai a hung ni ve tah a. Chu chu tuta Pherzawl District thar ang chiea thuneina siempek le Revenue District puitling dinga hlangkai tina a nih a; kha hun lai khan a lo ni hmasa tina a nih. Circle Office-hai chu Sub-Division-a hlangkai an hung ni nghal bawk a nih.
Hieng hun (1946-1974) laia eini rawi chêngna hmun bîkhai politics inlumletin a lo chiezawp dan le inzawma thil tlunghai khah hrilhmai lo le inchik tlat chi a lo nizie tuta ei hun tawng mek hin a mi hung hrilfiepek a nih. Mizo Union thlipui Lushai Hills (tuta Mizoram)-a inthawka a hung hrang khan Manipur Simthlang khawm nasatakin a lo nuoivir hun lai kha a nih a. Lushai Hills tieng District pakhat hnuoia umkhawm khah tak-ram tlung ngei dinga beiseina lientak khan Hmar á¹­awng hmanghai po po kha a lo inhmin hne tawlzie khah Keilet hla an phuokhai khan a hrilfie hle el. Amiruokchuh, mipui ringnawna tiengin Union Movement khan a’n phetsan tak leia hmathlir thar siemnaa Hmar á¹­awng hmang haiin an neipha tah ti inla inkhêl naw nih. Political movement thar Hmar á¹­awng hmanghai delna rama hai a hung piengphana khawm a nipha hiel a nih. Political party hieng Hmar National Congress le Hmar National Union party dam a hung piengpha bawk a. Amiruokchu State level-a politics khêlna hmangruo dinga indinsuok ni si, India Dan hnuoia Political Registration ruok chu á¹­huoitu hmasa hai khan thaw an lo tumna khah hmu ding a um ve naw thung. Tuta Pherzawl revenue district ang chie ni naw sien khawm, mani delna rama District inhumhimna ding kha nasa takin an lo buoipui a nipha hiel khah. Hmar Autonomous District ngênna hai chen á¹­huoitu hmasahai lungrila khan a piengpha tah a, chu dungzui peiin District ngênna lekha hmasatak chu Chairman, North Eastern State Re-Organisation Committee le Prime Minister hai kuomah memorandum-a induongin Puhai J. Lungawi (1954); S.K. Hrangchal le Ruolneikhum Pakhuongte (1960); Ngurdinglien Sanate le Thangkhupvung Buongpui (1968) haiin sawrkar kuoma an lo peklut a nih. Kha hun laia India Home Minister Pu Y.B. Chavan Imphal-a a hung inzin á¹­uma HNU Secretary le President, Pu Thangkhupvung Buongpui le Ngurdinglien Sanate haiin an lo inhmupui á¹­uma an hmalakna lem kha chu á¹­hangthar haiin la hung hriechieng zuol pei ei tih. District ngen a nina, á¹­awngbaua inhriettirnawnna an va nei a, Pu Chavan-in India rama Hnam zawnga territory/ district thar siemna central sawrkar policy a ni ta naw thu hrilfiena a hei pek tawl le inruola Pu Ngurdinglienin a lungawinawna inentir malama minister table intîm lova a zuk chum el le nasa taka an inkhêkkhum el thu dam khah inchik tlak la hung ni pei a tih. Remchang an hriet dan ang peia hmalatu hmasa ni kha Ṭhanghmasa – Upahai khan an pawi ti nawh. Tipaimukh Sub-Division pieng hma 1963 kuma Thanlon Bawrsap Pu Yangmasho Shaiza huoihawt, Republic Day le inzawmin Cultural Programme, Kailam hnuoi huopa Thanlonah Camping a um á¹­um khan Camp Commander chu Pu S. Damkung ruot a nih a. Kha á¹­um khan public leader le social worker a nina kha hmang á¹­angkaiin Tinsuong Cirlce - tuta Tipaimukh Sub-Division, ni ta hih, Thanlon Sub-Division-a inthawka khawi dar le Sub-Division hranga hlangkai dingin Chief Secretary - Manipur kuoma Thanlon Bawrsap fethlengin a ruol fepui Puhai Chawngá¹­hahlei le Rothang hai leh Memorundum an thêlut pui ve a nih.

Rorelna khawl khawm a hung danglam pei a, 1969 in Tipaimukh Sub-Division a pieng a, Vangai Tlang tienga tlangram khuo sawmpali (14), Jiri Sub-Division sunga hai khawm Tipaimukh Sub-Division sungah State Government order no. 18-11-1971 – SC, dated:14-02-1972 hmanginrînlut an hung ni tah a. Hi taka inthawk hin ‘Hmarbiel’ Tipaimukh Sub-Division ei ti takpa hih a hung pieng tah a nih. Mi á¹­hahnemngai hung suok nawk peiin 1997 bawr vel lai khan Puhai Saia Hmar le Lalhriet Pakhuongte haiin ‘Hmar Autonomous District Demand Committee’ siemin Prime Minister kuomah memorandum an lo thelut ve nawk a. Kum sangbi thar ei hung chuongkai zet chun Churachandpur District khawm inawp dan siem thar a hung ni pei tah a. Kum 2005-2006 kum lem chu Pherzawlah ADC le Vangai Tlang-ah T.D. Block thar hawng a hung ni nawk a. Hi hun laia Pherzawl ADC le Vangai T.D. Block inumtir dan dinga á¹­hang nasa taka latu chu Pu Chaltonlien Amo a nih a. Manipur State level laia Hnam politics le ama Minister chanpuihai kara hi sin a nerthleng zovin “approval” lakna dingin Delhi tienga Delimitation Commission-a inthawk No Objection lak a á¹­ul a, a san chu Delimitation Commission hrietpuina lova state sunga revenue boundary reng reng tawkchang a thieng naw lei a nih. Hi le inzawm hin Pu Chaltonlien Amo-in ngawr takin hma a lak a. Ṭum khat lem chu ama á¹­awngbau ngeiin, “Commission le Imphal Secretariat inkâr a, correspondent lekha ngaivena ka hang indawn kuol khawm, File an mi lo thup pek tum leiin Meitei Babu-hai zamaw sam pumin ka hrang khum pha hiel a nih” a tih. Vangai T.D. Block khawm Sub-Division chena hlangkai hielin kum 2011 hnungtieng a hung um tah a, kum sanghni zabi ei chuong kai meu chun ni danga Tinsuong Circle-SDC rank in a awp ve chauh chu Sub-Division pahni le ADC chenin ei inhuot kaiphà tah a nih.

Hi hnung kum 2009 kumin Pu-hai Chawngá¹­hahlei, Darlienthang le Thangsang Intoate haiin Prime Minister kuomah ‘Autonomous District Council’ ngenna Tipaimukh biel besan bawk hin an lo pek ve a. Hi á¹­um lem hin chu respond á¹­hatak el an hmu a. Manipur Chief Secretary chen khawma Churachandpur DC inhriettir sawngin, State Sawrkar kuomah ‘comment’ hung pekîr ngei dingin inhriettirna khawm a pek hiel pha a nih.

Hmasawnna rabi á¹­halem a um theina dingin, state sawrkarin policy siem thar peiin April 2015 khan Churachandpur District hnuoia Sub-Division thar 4 (Samulamlan, Sangaikot, Saikot le Tuibuong) siemtharin, Manipur Chief Minister-in a hmun ngeia hai hawngna a nei a. Chu ruola Administrative Head ‘T.D. Block’ siema um ta po chu sawm-le-pakhat Churachandpur District hnuoiah a hung ni tah a nih.

Pherzawl District a Pieng:
Manipur tlangram le phairam politik khawm nasataka inlumlet velin kum 2015 zo tieng lem chu a hung um ta pei a. Tipaimuhkh MLA nilai mek Pu Chaltaonlien Amo khawm boruok inlumlet hai chieng taka thlir zing pumin November ni 9, 2016 in ama inrawina hnuoia indin Pherzawl District Demand Committee (PDDC) in Deputy Commissioner, Churachandpur fethlengin November ni 10, 2016 in Pherzawl district ngennain Manipur CM kuomah memorandum pek a nih. Kha memorandum-a khan PDDC Secretary L. Thanzam Pulamte le Chairman, H.K. Joute ha’n hming an ziek a. Hi lekha an pekzo chawlkar khat khawm an vawi ‘á¹­hat hmain district thar pasarih (7), Pherzawl district á¹­hangsain puong a hung ni ta a nih.

Pherzawl District siema um chu December ni 8, 2016 sawrkar inrelbawl á¹­hat lemna ding ring puma puonglang a lo ni reng ta khah Pherzawl District siema um chu December ni 8, 2016 sawrkar inrelbawl á¹­hat lemna ding ring puma puonglang a lo ni reng ta khah. State Sawrkar Gazette Notification ang takin Thanlon T.D. Block, Tipaimukh T.D. le Vangai Range T.D. Block hai hmetkawpa Pherzawl District thar hin Manipur State Revenue Department sungah hmun pawimaw tak insawrkarna kawngah a hluo nghal a nih. Manipur Sawrkar Thupek No. 408, ni 9, December 2016 [Gazette Notification No. 16/ 20/ 2016-(R) dated 8th December 2016] nia suok Pu K. Radhakumar Singh, Commissioner (Revenue), Revenue Department (Govt., of Manipur)-in suoi a keikhumna lekhaphek pawimaw tak el chuh district thar pasari (7), Pherzawl District á¹­hangsain, siem a ni thu tlanghrieta puonglang a hung nih. Hi lekha thupek hi State Governor Thusuok pawimaw dang pathumin an zuitir nghal a, chuhai chu ‘Transfer le Posting’ thusuok No. 25/ 6/ 2010-IAS/ DP, tarik 08.12.2016, district tharhai awptu dinghai ruotna le Thusuok No. 25/ 10/ 2011-IAS/D, tarik 08.12.2016, Dan-Thupek tienga invawnghimna kengkawtu dinghai ruotna ti an nih. Pherzawl District thar chu Puhai A. Tombikanta Singh, IAS le N. Manimohan Singh, IPS hai pahni chu DC le SP dinga hi thupek hai hin ruot an nih. Thlakhat an chie hman hmain Manipur sawrkarin thupek thar, pawimaw tak el, No. 1/ 4/ 2011-FX (EXP)/ DFPR, tarik 03.01.2017 a’n suo nawk a. Hi thupek dungzui lem hin chuh State Finance Department dan ‘Delegation of Financial Powers Rules, 1995’ besanin DC ruot thar haiin an district awpna hmun sengah sawrkar sum district pakhata independent taka inenkawlna dinga thuneina pek an nina thu a hrilfie a nih.

District thar pasari hai hi Sub-Division le Tribal Development Block (T.D. Block) um tasahai remchang taka remkhawma siem an nih a. Chuong ang tak chun T.D. Block 2 (Vangai Range le Tipaimukh) Tipaimukh SubDivision huom sunga mi le Thanlon Sub-Division huom sunga T.D. Block pakhat (Thanlon T.D. Block) keikawpa Pherzawl district hi induong suok a hung ni a nih. Pherzawl District Ram Leilung, Piengphung le a Ram Mihai: Churachandpur District (4,570 sq.km.) tieve sâtthlak a ni lei hin Pherzawl District hi a lienzie ding inkhi danin 2,285 sq.km. ni dinga hisap a nih. Census 2011 dungzuia mihriem tam le tlawm dan a hnuoia ang hin hriet a nih:
District mipui tamzat : 38,027;
Sex Ratio (No. of females per males) : 949;
Literary percentage : 79.65%;
Schedule Tribe percentage : 99.9%;
Schedule Caste percentage : 0.1%;
In umzat (Household unit) : 6,432;
Population Density : 26.84.
**SEE TABLE IMAGE**

Pherzawl District sik-le-sa hi Manipur State sunga ding chun bu-le-bal le thlai chîngna hmun á¹­ha a ni tawl a. Commercial farming – hieng Serthlum, Aithîng, Hmarcha, etc.- chîngna hmun á¹­ha tak, Vangai Tlang le Leizangphai phairuom hai hi a ni tawl. Fûr ruotui tlakrawnnatak khawm Tinsuong (Manipur South pumpui) tlangphei nia record a nih. Sericulture le Horticulture tieng khawm Thanlon, Tinsuong le Senvawn zotlang haia State Sawrkarin nikdang hma a lo lak nasa hlak a. Amiruokchu Hnam indo dam le dan-thupekhai kengkaw theiruollova village level-a inthawka district chen inawpdan a siet zawngin a hung um tak leiin, Ram le Thing hmanga intodelna kawnga hmasawnna kalpen Sawrkarin a neihai chen khawm mumal lovin a hung umpha ta a nih.

District Administration Inenkawl Dan: 
Manipur annawleh India ram insawrkarna enin district ti hi danbu (Constitution) haiah fiefai zeta hrilfiena a um nawh. Amiruokchuh, ei ram insawrkar le invawng danah ‘District’ hih a kalbi remtu pawimaw tak laia pakhat a nih. Ei ram sunga sawrkar thlungpui dan le thupek kawng iengkima President Office (Rastrapati Bhawan) le Parliament-a inthawka Khawpui le Khawte kilkhawr chenhai a suk le tunga Sawrkar dan-thupek fe chur churnaa pawimaw tak el, a khaidiet keikhawmtu hiel chu District hi a nih. Ei ram Sawrkar inawpdan a tawifel zawng tak a, a sîpa inthawka a sukzawnga zuk thlir chun hieng ang hin: Republic of India (Rashtrapati Bhawan/ Parliament)>ê.. State/ Union Territory >ê… Division >ê… District>ê… Sub Division/ Blocks/ Revenue Divisional Office/Sub-Collector/ Sub Divisional Magistrate Office >ê…Talukas/ Mandals >ê… Village [Gram/ Gram Sabha/Village Authority/ Village Administration Officer (VAO)] tia iná¹­ingmat á¹­hiep a nih. Khawpui (Metro Cities) sunga ruok chu invawng le inawpdan Khaidiet hi District >ê Municipal Corporations >ê Municipalities/ City Councils>ê Ward tia á¹­he sawng an ni thung. State le Union Territory (UT) tin haiin a kul a taia District vawng hringtu ding tamtak officer-a sie a, District lukhaitu hmingin Dy. Commisioner/ District Collector/District Magistrate/ Collector le anni thlawptu dingin ADC/ ADM tamtak department izirin an um. Chun, dan le thupek (law and order) tieng vawngtu ding bik dingin Superintendent of Police/ Addl. S.P./ DSP le a sawng indawta officer le mipui rawngbawltu ding constable/cook/ barber/ chawkidar chen an um. A ram leilung hausak le pasiet thuin District sungah Development Officer/ Staff le Revenue Officer/ Staff hai State Sawrkarin a sukpungin a sukkiem thei bawk. Tamil Nadu le Manipur District haia Officer le Staff hai designation le mawphurna hieng lei hin a’n ang naw hle a nih.

Hriet danin district le a sunga roinrelna sin hi British inawp hun laia kha á¹­an a ni a. Warren Hasting khan District Collector (Dy. Commissioner) ti hming khawm a phuok nia hril a ni nghe nghe. British haiin India rama rorelna an kengkaw hun lai khan ram hmasawnna ding nekin Kumpinu hausakna ding khah Governor General le British Officer-hai khan an target tak kha a ni leiin District sunga ‘Sie’ (Tax) lakkhawm kha an ngai pawimaw hrim a nih. Chulei taka district Bawrsap hai hih District Collector (DC) / Collector tia inko le inbûk an hung ni tung pei a nih. South India State-hai khun district Bawrsap-hai hi Collector annawleh District Collector ti chu an inko dan a nih. Eini á¹­awng chun District Siekhawntu ti ding ni âwm tak a nih.

Kum 2015 intiem chinah Manipurin Civil le Police - IAS/ IPS-a inthawka MCS Officers a kul a taia a sawr zinghai chu hieng ang hin: IAS 67; IPS 47; IFS 32; MPS 58; MCS 105 le MCS Probationers 77. Sawrkar thawktuhai hi thlatin deuthawa Department hrang hranga umhai hih pension tawk an um zing hlak. Chuleiin tuta list hi vawisuna ding chun a’n diktak a tling phak ta naw ding tina a nih.
Manipur State sawrkar hnuoia mipui enkawlna dinga Department tuchena induonga um ei ihriet thei chin chu 45 an nih. Hi Department po po hi district thara hin zakhata sawmkuo pakuo vel a hmang ngei ring a um. Hieng department-hai phursuoktu dinga hmangruo pawimawhai chu MLA/ MDC/ Village Authority hai khêlah Officer le Staff hai an nih. Mipui thlangtlinghai chu term neia sinthaw an nih a. Officer le Staff hai hih a kul a taia District enkawltu le chawngpuhai chu an ni lem. Chu ding chun vawisuna lekha inchûk le á¹­hangna zawng mêkhai hin Pherzawl District sawrá¹­angkai tum ei tiu. A district sunga local á¹­awng hmangtu haiin sawrkar sin tieng, lekhathiemna hmanga sin hmuna tieng á¹­hang ei lak nasa naw chun kawrle-vai anga ei ingai hai tho Babu dingin hung tawl an tih. Chuong chu lo nisien hmasawnna taktak ei hmu zo nawphâ el di’m, annawleh, ei ram del ve suna hin mihai sirdein ei um lem el di’m? tihai chen ei ngaituo zui dinga á¹­ha ni’ng a tih.

Hi taka inthawka chieng bal ela ei hmu thei chu ei ram sawrkar roinrelna hi a leilak annawleh a khaidiet pakhat a’n fuknaw (phet/ keisawi) a ni chun a kakhawk seitak umin, tuolá¹­o mipui ta dinga khawsakna kawnga harsatna namen lovin a’n tlun thei hlak. Chu chuh Tipaimukh biela sawrkar hmangruohai function thei lova a um hih entirna pakhata hmang thei ni mei a tih. Hi harsatna phuhrukna dinga district thar – Pherzawl District – khawm hi Manipur State Revenue Department-a inthawk sawrkarin inawpdan felfaina lampui (administrative convenience) ti changchawia a hung induong suok hrim a nih.

Constituency:
Pherzawl District hi 55-Tipaimukh le 56-Thanlon Assembly Constituency hai huom sunga um a nih. Hi constituency pahnihai hi Outer Manipur Parliamentary Constituency-in a huom bawk.
Constituency siemna sin hi Indian Constitution-in Delimitation Commission indin theina thupek Article 329(a)-in a siem khum a. Census data hmangin Parliament le Assembly Constituency-hai hi siem an ni hlak. A hmasataknaa dingin 1951 khan ‘President of India’ le Election Commission of India inrawn tlangin siem a nih a. Chu hnungah 1952, 1962, 1972 le 2002 kum indawtin nei a nih.
Pherzawl District sunga um, 55-Tipaimukh le 56-Thanlon Assembly Constituency-hai hi 1972 Delimitation á¹­uma siem an nih. Chu hmaa Manipur Assembly Election 1967 neinaa khan Tipaimukh Assembly seat a la pieng nawh a. Hmarbiel khuo po po kha Jiribam le Thanlon Constituency haiin an insem a nih. Asanchu, 1970 chena khan Manipur-in Assembly seat 30 chauh a nei lei kha a nih.
Union Territory-a inthawka State puitlinga Manipur hlangkaia a um le 1972 kuma Delimitation a hung um khan Manipur pumpui Seat 30 ni hlak khah Assembly Seat 60-a hlangkai a ni nawk a. Chun, hi Seat umzat hih tiemchin um dinga Delimitation Commission-in ‘Freezing’ a thaw a nih.
Hieng a ni leiin Pherzawl District hi Assembly Constituency pahni awp khumin kum iemani chen chu a la um ding tina a nih.

Member of District Council Constituency ruok chu Pherzawl district hnuoia hin pali a um a. Chuhai chu State Election Commission (SEC) – Manipur State Department hnuoia Municipal le District Council election enkawltuin a khai an nih. Manipur (Hill Areas) District Council Act, 1971 dan hnuoia Council Constituency-hai po po hi, inkeihruoi an ni a, electoral roll (Voter list) ruok chu Election Commission office branch Chief Electoral Officer-Manipurin a siemhai MDC elction huna hmang a ni ve nawk tho. Member of District Council Constituency rinkuol le siemá¹­hat khawm Manipura State Election Commission (SEC) hin thuneina pumhlum a nei a. Central Sawrkar hrietpuina khawm lak ṭûl lovin State level-ah a zofai el hlak bawk.

Thu Khârna
District thar Gazette Notification en a chieng em em chu Commissioner - Revenue Department, Government of Manipur-in a’n suo, Indian Constitution-a Schedule hai bêsan a ni naw thu le sirsan hran a nei nawh ti hih a nih. District thar hin ei ram Constitution-in ‘Provision á¹­hataka a inei hai’, Fifth le Sixth Schedule ei hril rawp hlak hai ngirsannaa siemsuok khawm a nina a um nawh. Manipur State sunga tlangram district, official á¹­awng tak a, ‘Hill District’ unique a nina hai ruok chuh HSA Delhi Jt. Hqtr.-in a lo huoihawt ‘DAWNTLANG’ tarik 28th January, 2017 á¹­uma Pu L. Keivom paper present naa ziek lang – The Manipur State Constitution Act 1947 hnuoia siem Manipur Hill Peoples (Administration) Regulation 1947, Manipur Union Territory Council Act 1956 hnuoia indin Hill Area Committee, North East State Re-Organisation Act 1971 hai bâkah Manipur State Courts Act 1947, Manipur (Hill Areas) District Council Act 1971 le Manipur Hill Village Authority Act 1956 hai hi a sukdettu le Manipur ram sunga Tlangram District humhimtu, tuchen ngirhmuna ding chun a la ni hri a nih.

Chun ei ram chengna pumpuia Revenue District, State Revenue Department hnuoia siemhai hi, a chîn taluo le a lien zawnga lien taluo inkhîna hmawl a um nawh. India ram sunga a chîntak chu Mahe District – Ponducherry Union Territory sunga mi khu a nih a. Nine sq. km chauva chin a nih. A letling nawka ruok chu Kutch District – Gujarat State sunga um chuh district lai po po a lientak, 45,652 sq. km. zeta lien a ni nawk thung. Sawrkar Department hieng Election, Police (Home), Forest, Education le a dang dang haiin anni invawng felna dinga á¹­ha le rema an hriet danhai angin an insiem ve thei bawk. Entirna dingin Assam State chun a ram sung pumpui chu Division hrang hrangin a á¹­he phawt a. Chu hnuoia chun Revenue District 28 zetin a á¹­he nawk sawng. Amiruokchuh, Assam-in election district 50 zet a nei thung. Chu ang bawkin Police Department khawma anni sunga sinthaw awlsam le remchang anga induongin Police khawma a hranin District boundary an nei thei. Tuta ei chaitak Pherzawl District hi chu Revenue Department hnuoia India rama State po povin an inei ‘District’ ang a nih. Dannaranin state sawrkar department dang danghai khawma Revenue District rinkuol sung hi anni department invawng dan dingin an zuk hmang le an zui tlangpui a ni hlak.
Pherzawl district thara inthawka hrietfie á¹­ul nawk zuol chu India Danpuiin hnam hnufuol huong sunga a tiem Tribal (ST) hai delna rama iná¹­hut a ni a. Amiruokchu Sixth Schedule-in an zam khum ni si lo, Manipur tuolá¹­o tribal hai inhuman ding dan hrang hrang (a chungtienga tarlang) hmangin state sawrkarin inhumhimna a la siempek ti a nih. Anleh India Danpui hnuoia tribal haiin inhumhimna dinga induong, Sixth Schedule hi eini rawi tribal ni si, sawr ve lova ei um zing el hih, hi district thara inthawka hmabak á¹­halem le Sixth Schedule district hiel khawm chu a hung insiengna ding lampui a ni thei ding am? Kawng danga thlirin hmalak rak ngai lova India Sawrkar le Unau Nagahai inbiekna annawleh Manipur rama tlangmi “helpawl” KNO/ UPF hai le Sawrkarin inremna an ziek hun phat a, Sixth Schedule district chu hung piengsuok ngei dinga ringin ei lo nghak chawt el hi a hadamna tak a ni el naw ding maw? Sixth Schedule thuneina hin Assam Tribal (Meghalaya+Mizoram) hai bak an kawk tir a, ti dam ngaituo zawm chi tak a nih.

Manipur ram insawrkar le invawng dan, kum 1919 anthawka thlir puma Pherzawl District bi chiengna ei nei le inzawma hin “Sawrkar Policy” vawi tamtak hem danglamin a um a. Inchûk ding tamtak hmu ding khawmin a um. District tharhai hih Gazette Notification le Governor Order haiin a tuom khum a ni leiin nuompawnga a zuk hlîp nawk el chu ring a um nawh. Manipur politics inlumlet dan enin kum sawt raklo hnungah Sixth Schedule hnuoiah sielut a hung ni lem ring a um. Thuá¹­ha le hla á¹­ha ei ramdelna sunga khawvel iná¹­hanglien ang peia mipui ta dinga hamá¹­hatna a hung lut hin lawmna an tlun ngei hlak. Chuongni hai ah á¹­hangthar hai hin á¹­hanghlui hai, an hriet le an theichina hma lo la hmasatu le Hnam rawngbawlnaa tha le zung lo sèng ve hlakhai, hriet fuk zie hlak tum ei tiu. Hi hih ei Sinlung Tlawmngaina indik tak khawm a nih. Chuong a ni naw chun tuta ‘Generation’ hai hih nakie pha ei á¹­hahnemngaina thahrui hai Hnam History-in mi theinghil tawl pal hlau a tih.
District ei ram delna tieng a pieng chun, a sukbubittu dinghai ruok chuh inchûklaihai an nih. Mawphurna lientak neitu khawm inchûklai hai an nih ti khawm hi thusui naa inthawk hin a chieng hlein an lang. Pherzawl District damsawt raw seh.

References:
1. Keivom, L (2016), “Pherzawl & Bethlehem,” New Delhi: Delhi Thurawn XXXII: 11. https://www.facebook.com/delhithurawn/posts/945084035623355
2. Keivom, L (2017), “Pherzawl District: An Overview,” New Delhi: Delhi Thurawn XXXII: 14. https://www.facebook.com/delhithurawn/posts/966907970107628
3. Dena, Lal (2017), “District Tharhai Hi,” New Delhi: Delhi Thurawn XXXII: 14. https://www.facebook.com/delhithurawn/posts/965996936865398
5. Govt. of Manipur, Directorate of Economics and Statistics (2014), Statistical Yearbook Churachandpur District
6. Govt. of India, Office of the Registrar General & Census Commissioner (2011), Census Data http://censusindia.gov.in/http://desmanipur.gov.in/files/NewsFiles/04Jul2015023701C.C.%20Pur% 0District%20 Statistical%20 Year%20Book-2014.pdf
8. Govt. of Manipur Gazette Notification No. 16/20/2016- (R) dated 8th December 2016

11. Soilalsiam “Changing Vaiphei Society: A Geographical study, Chapter II” http://shodhganga.inflibnet.ac.in/bitstream/10603/5374/9/09_chapter%202.pdf
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate