INTRO
Hebrai țong amanih, Grik țawngin ti vêl a ngai nawh. Mihriem hi 'Social Being' ei ni angin, 'Society'-a ei um a, thil țha naw le hrisêl naw hai chu doin ei malmâk hlak; chuong ang bok chun, Pawl lâkvungna a inthoka ințan, mani pawl chauh țanna leia pawl dang le inkarah, hmu theilo le hril el theilo, suongril tienga indaidanna khom hi ei doin ei hnawl ngam ding a nih.
KOHRAN
Pathienin ni ruk sûnga a thil siem le an umtir hai laia țhang velo, kum sâng tam a liem hnunga A Naupa Thisen hmanga A siem KO-HRAN hi mimal nuna nei ding le nunsuokpui ding a nih. Isu a thi hnung le Vân tienga a'nlawi hnung, Penticos nia Thlarau Thienghlim (Inthieng nilo) a hung tlung hnungin; Ama ringtu, a kotu Krista dit dàn anga um 'Ko-hran' hai chu hmun khata hai inhmukhawmin Isu thu inchûktirin an ngaithlak hlaka, chuong mihai kona dingin Juda hai chun 'Nazarene' ti hming hi a'npêk a, chu chu 'Kristien' ti thumala ei inlet hi a nih. Ko-hran ti anni nawh, ko-hran chu anni mimal nunah an nei a, an nunsuokpui el a nih. Chun, Kristien ti hi Sakhuo ani naw a, NINA (Indentity) a nih.
Ringtu hmasa, Isu Krista hmu ve phâk hai hunlai, Juda pachal, "Thlarau Thienghlim le kei ni'n" ti ngata rorêltu ha'n Ko-hran hai an enkol lai khan, Ko-hran hai kha an fierin, an fimkhur hle, asan chu, kha'ng hunlai khom khan inchûktirna dang dang alo um ta hlak lei a nih. Chuonga, Isu zuitu ha'n an enkol Ko-hran hai chu an lungril le ngaituona hai khom a'nruolin, an thil nei hai khom 'i ta, ka ta' ti bîk umloin inhmangai tak le lungril hmunkhat putin Krista Chanchințha nun suokpuiin anlo Martyr tawl hiel ani kha (hi hin thuring (Doctrine) an martyr pui nawh). Sienkhom, kha'ng, Juda pachal, Krista lo țhuoihruoi hai an thi zo khan, Paula'n Satene beramvun sil (Pawl zawng le indin tumtu le chanchințha dang hriltu) an hung inlang ding thu alo hrillawk angin an hung inlang ta ngei a, chu taka inthok fe peiin; Isu hunlai khoma lo um tah ti thei khop, inchûktirna dang dang hai laka invêngna dingin Thuring (Doctrine) ei ti hi hung piengin, chu 'Dotrine' chun 'Ko-hran' hai chu hung kei darin, Ko-hran hai chu a hung țhehran ta a; chuongchun, Pawl (Denomination) hung ngirin, chu chu vawisûn huna 'Kohran' ei ti hi a nih. Diktak chun, 'Kohrana' ei ngai hi 'Pawl'
(Denomination) el a nih. Pawl anina san chu, 'Doctrine' amanih, ki khata ngaidàn hmunkhat hai inlawina le inpawl tlângna ani lei a nih. Kohran indiktak chu mimal nuna nei chi chauh a nih.
Ei Pathien le inzawmna/inlaichinna țha tak neia a thu hai nuna senglût a, a taka suklang hi a țha naw na le sawisêlna ding a um der nawh. Amiruokchu, Pathien hming amanih, a thu lama mani pawl chauh țha bîk le parvul bîk nuomna le pawl dang hai sawisêlna amanih, a mawi zawng chauha inlaichinpuina nei, a rûka hmusit le mani pawl inchûktirna invêtchil bur hi thil țha lo tak le pawl dang hai ta dinga hnawksak le ei ringtu chanpui hai le inrem naw na le 'Ko-hran' kara buoina intluntu le 'Ko-hran'hai keidartu a nih. Chu leiin 'Pawlmi' nina a inthawka țhahnem ngaina le mani pawl chauh țha le indik bîka ngaina hi ei hnawl ngam a țul a nih. 'Ko-hran'mi ni le Pawlmi ni hi a danglam dai a nih.
THUPUIA
Ka hril ta ang khin, 'Ko-hran' hai an kona, "Kristien" ti hi Sakhuo anga inchûktirna le, Sakhuo dang hai ang thoa ei fepui leiin, ei lungrilah hin Sakhuo a ngaina a lien hle hi thil indiklo a nih; chuong ang bok chun, Pawl hi "Kohran" anga ngaina le 'Kohran' anga ei ei fepui tlatna hi enin; beidong a umin, hril ngaina khom a um nawh. Ei fepui dàn hi a'nfûk naw takzet, a'nfûk naw hi inzawt sêng ding khom ani nawh. Pawl (Denomination) hi Kohrana ngai pawl le pombur hlak ei tam. Hi hi asan chu ieng dang khom an nawh; Isu'n 'Ko-hran' ti thumal a hmang hi tulai huna 'Pawl' hai hi ei inkawktir tlat lei le Pawl ințhanglien anga ințhanglien le hmingthang ei nuom/ tum tlat lei a nih; hi hi ei hnam le mimal nun nasa taka suksietu a nih. Hmar hnam sûng 'Pawl' a hung ințanna lem chu ala sawt naw hle, 'Pawl' hi 'Ko-hran' ani ding chun, ei hnam sûnga chu a'nțanna ala sawt naw hle anih. Ani chun, 'Pawl' ințan hmaa Ringtu hai kha 'Ko-hran' an ni naw tina ni thei a ti?
Bible-in, 'Ko-hran' a ti le 'Kristien' a ti hi inzom tlat an nih. Asan chu, 'Ko-hran' hai nina chu 'Kristien' ti thumal hi a nih. Hi 'Kristien' ti hi Sakhuo a ni naw a, nina (identity) a nih; a umzie chu, Isu Krista zuitu (follower) a nih, chu chu Isu thawdàn le nundân anga nun hmang tina a nih.
PAWL LE SAKHUONA
Tulaia pawl hai hi 'Ko-hran' ti thei na dingin inkhi ieng am ei hmang? Diktak chun ei ngaidàn le pom dàn le hrilfiena bâk ei hmang nawh. Kei chun a'nkhina dingin Isu ka hmang ve tlat. Chu taka inthok chun hei en tih. A hnung ei zui Isu kha 'Pawl' (Denomination)-a țhangna a nei am? 'Pawl' chel a nei am? 'Pawl' indin dingin a'nchûktir am? A țhuoihruoi, 'Ko-hran'hai enkoltu hai an thi zo hma khan 'Ko-hran' hi iengtin am a fe? Pawl angin an fe am? Pawl ințhang lien anga ințhang lien an tum am? A teu nawh. Ei ni rawiin Sakhuona le Pawl ei ngai ropuina ang lungril hi a put khom anput phâk nawh. Chun, Ama Isu nun ngei hei en ei tih.
Chanchințha Matthai ziek ei en chun Isu kha 'Sakhuona' le 'Pawl' le hin inkungkaina an nei der nawh ti ei hmu thei. Kha'ng hunlaia Pawl le Sakhuo puitak le lientak chu 'Judaism' a nih; chu 'Sakhuo' (religion)/ 'Pawl' chu Pathien thu thienghlima inthoka hmusuok a nih. Sienkhom, Isu nun le a thilthaw hrim hrim kha hi 'Sakhuo' (Judaism)/ Pawl puotieng vong a nih. Diktak chun, Isu le Sakhuo/ Pawl hin inkungkaina iengkhom an nei der nawh.
Chun, Matthai bung 4 ei en chun Isu'n zuitu a nei ti ei hriet. Khâng hai kha Sakhuomi amanih Pawlmi hai an ni am? An ni nawh. Isu zuituhai kha Galili-a Nga mantu dâm an nih. Lekhathiemlo le mimawl tak tak an nih. Chun, Biekbûk (Church) le inzomna nei lo ngot an nih. Sienkhom, Isu an zui tlat si a ni kha.
Chun Isu an zui lai khan Pawl dàn amanih Sakhuo dàn angin an zui naw a, Ram Thienghlimah an zui naw a, Biekbûk (Church)-ah an zui naw a. Galili dil kam le a sevelah a nih an zui. Chun, Isu nun hrim hrim kha hang chîk unla, Sakhuo le Pawl (Denomination) hi a ngaipawimaw naw a, Pawl indin a tum bok naw ti hrie thei in tih. Chun hi thuziekin a tum tak chu, Hmar hai hin Pawl(denomination) hi 'Ko-hran' ang le 'Kristienna' hi Sakhuo anga ei fepui nasa taluo hi ei sietpui a, chuleiin Pawl hi Ko-hran ang le, Kristienna hi Sakhuo anga ei fepuina hi bânsan in, Kristien nina tak tak 'Ko-hrana' lûtin, ringum naw na, chapona, mani hmasielna, mani ta dinga țhahnem ngai èm ém, hnam invawi tak tak nei lo etc., hai laka inthok in sie hranin, Isu mi ko na ang taka 'Ko-hran'-ah lût inla, ei hnam hi kawng tamtaka hmasawnin inthuruolna um ngei a tih. Tamtak hin chu ei umna Pawl (denomination) hi Ko-hrana ngaiin le Kristienna hi Sakhuo amanih tiin, ei pawngpaw țan hlur a, Pawl dang chu vanram lût ve lo ding ang hiela ngaidân nei an um hlak.
CONCLUSION
Pâwl (Denomination)-in ami thehranna lungrila inthok suokin, Pawl hi Kohran amanih tina lungril ei nei tlatna a inthokin suok bok inla chu, ei hnam ngirhmun hi king tamtakah hmasawnin danglam ngei a tih. Chun, Kristien inti popo hi Kristien ei ni vong naw a; Kristiena insâl hai lai hin Kristien indik tak hi a 'percent' ang zawnga lâk ding chun tlawm hle'ng ei tih
Inkhawm naw le Pawla inhmang taluo naw khomin Ko-hran hi mimal nuna neiin 'Kristien' indiktak ei ni thei zing a nih. Pawl ser le sâng, inchûktirna, thawlawm, thuring (doctrine), cultural system, worship, prayer etc. hi sakhuo le pawla chun an pawimaw vong a, sienkhom, Isu le inzomna indiktak le a hnungzuina dinga chun hieng țhanglo khomin a thei a nih. Kristienna indiktak chu Isu le mimal taka inzomna/inlaichinna le nina (identity) nei a, A ko-hran ni dinga khawvêl suolna laka in siehran na hi a nih. Hi ding hin Pâwl (Denomination) a ngai naw a, Biekin a ngai bok nawh, dân le dun, ser le sâng le inphûtluina a thawlawm pêk a ngai bok nawh, Isu inchûktirna hai kha mimal nuna senglûta a taka hmang ding a nih. An chûktirna ei nuna ei senglût chun Sakhuo dân popo (hi hin pawl dàn po po khom a huom vawng): ser le sâng, dan le dun, inchûktirna, thawlawm, thuring, cultural system, pâwl, biekin, chawibîk, tawngtai etc. hieng popo hi, “Nang le nang inhmangai angin i vênghai hmangai rawh” a ti khan a huom sa vong a nih. Kohrana inhmang èm ém tieng a ni naw a, Bible tiema țongțai tlut tlut khom ani naw a, inti thlarau mi èm ém a țawngțai le thu thar hla thar donga lam lam khom ani bok nawh. Mani Mihriem chanpuihai hmangaina le inremna an ta dinga inpêkna hi a ni tak a nih. Ei ringtu nina in midang ta dinga malsawmna le mani ringtu chanpui hai le bêk inremna le inlaichinna țha an tlun naw chun, inpawl khom sathlie mai mai ei ni ding a nih. Hitaka hin Bible tiem, inkhawm le țongtai hai hi ka sawisêl hrim hrim a'n nawh; hieng thaw leia Isu hnungzuitu ni loin, Isu hnungzuitu nuna chun hieng hi a thang lem a ding chau a nih. Pawl hi a țhain a țangkai èm ém, sienkhim, pawl inthlirhranna hi thil țha lo tak le Kohranhai le hnam mi țhehrantu laia lientak pakhat a ni; chu khom chu i Pawl hi Ko-hran anga ei pom lei le ei Pawl țhangna chauh indik le țha nia ei hriet lei a nih.
Ieng pawl(denomination) khawm lo ni rawh, i doctrine kha a pawimaw tak nawh. A pawimaw tak chu Isu le inkar kha a nih (chu chu Kohran ini thei dàn umsun a nih). RPC i ni amanih, EFCI i ni amanih, ICI, METHODIST amanih ieng pâwl (denomination) khom lo ni rawh, pawlah Sandamna a um naw a, Krista ah chauh Sandamna a um a nih. Hieng ei Pawlin a mi phuor taluo lei hin ei ram ei hnam hi kong tamtakah ei inlungruol thei naw pha a nih. Chuleiin hnam inlungruolna kinga chen khom hma ei sawn thei naw a nih. Ama Isu ngaisak si lovin a bebimah ei buoi a, sakhuo ang elin Kristien hai hi ei fe lui lui a, ei Pawl hi Pawl dang hai laka inkohranna ding chauha hmanga Ama Isu theinghilin, a Ko-hran nina indik tak ei nei si naw chun a pawi hle ding a nih.
