Responsive Ad Slot

Dissent

Friday, March 31, 2017

/ Published by Unknown

~ Thelma Ramthienghlim

 Thal sik le sa hung  inhersuok ang hin, keikhawm hun sawttak ka lungrila ka lo pai le ka lo ngaituo hlak, sungrila mi mawrtu um thlat chu, dang roul lovin zan khat ka sang a zal hnung chun a hung indersuok tah a.  Tawng ( a thu ngeiin ) ngeiin a hung inlang tah a.  Oscar Wilde khawma  Life imitates Art far more than Art imitates Life a lo ti ang bawkin ka lungril puksunga  ka lo pai hai chu Tawng hmang ngeiin (a thu ngeiin) ka zieksuoka, chu Tawng (thu) zieksuoka um chun thil tamtak a hril a, chu chun a kakhawk or impact a nei hlak a, abikin a tiemtuhai a inthawkin. Chu ngei chu anih Pu. Wilde in Life imitates Art a lo ti nawk daih nasan chu. Ka article ziek Ei Customary Law hi Siemthat a Hun Ta Naw Mawh? Le a tiemtuhai dawnna khawm khan Pu. Wilde ngaidan hi a sukdikin a  sukchieng takzet.
 
Chu-el-khelah, Tawng or Thu hmanga thil ka zieksuok hin hadamna le dittawkna ami pek hlak. Ka nuhmei chanpuinu khawm taksa rama rinnumturna,  ngaituona lungrila a rimsikna, le natnahai kha mi tamtak lungril a thi tah ngai naw nih. Hun hung inherliem pei angin, hma tieng pan pei ei ta, rorel danhai khawm ei hung thiem pei khawm ka beisei. Ei Customary Law khawm  a zaiin hung inthleng danglam pei a tih ti beiseina insang tak ka nei. Chun ka article ziek  Ei Customary Law Hi Siemthat a Hun Ta Naw Maw? ti le Open Letter a ruol ang thluka a hung inherdawk le inruolin thil tamtak  chawkthoa um ka hmu hin ka lawm hle bawk a nih.  Press Release le Open Letter thaw khuma ka um hin keiah ngaidan thar tamtak a piengsuok nawk nghal, a mi thawkhumtuhai chunga khawm lawmthu hril ka bat takzet a nih. Chu-cho-chu nilovin ka article ziek le a kakhawk ka hang en khan ei society fe dan, mipui ngaidan, hotuhai ngaidan, le inthuoidan mit ngeia hmu theiin a hung um hin ka lawmna  a sukzuol sawt sawt. Ei khawtlang en hin siemthat ding tam tak a um a, ei renga thang ei lak tlang a tul takzet a nih.  Art in the form of language hin mihriem lungril chu a sukhning takzet chu alo ni kha!

Aristotle a lekhabu ziek The Poetics ti MA ( English), Delhi University hnuoia 1st semester ka thaw  khan kan inchuk a. A lekha bu chun Pu. Wilde ngaidan anglo deuin hieng ang hin a lo tih ve thung  Art Imitates Life Kum tamtak lo liem tah sien khawm hi ngaidan hi a la’n pawm tlak ( relevant) hmel khawp el. Tawng/ Thu hmangin mihriem umdan le changdanhai ei hang zieksuoka, hming hmer a umlo takhai a inthawkin thu khel in amin tum tiin ngaidan an mi hung siemkhum bur chu a ni kha tie.  Pu. Aristotle ngaidan khawm an sukhlu sawt sawt a nih. A ngaidan khawm a’n dik anih ti hi an hung sukchieng bawk a nih. Art hin thawthei a lo hau khawpel! Tawng (Art) in sin tamtak alo thaw chu ani kha tie. Mihriem lungril chau ta hnung, beiseina bo ta hnung khawm kei harin a keitho thei zing a’n nawm. Ka lo hriet ta a chu, ka hrietzuol nawk chu tie. Thilmak khawm ani chuong naw ie, W. D. Ehrhart in Passing Time: Memoir of a Vietnam Veteran Against the War ti thupui hmanga a lekha ziek chu 1986 khan a lo published ta ah. Hi lekhabu a hin a hringnun hmang danhai le a ram le hnam ta dinga kal a pen dawk nasan hai le a thil tuokhai, a thil hmu dan, a ngaidan le thudik ril mu a zuhriethai le mit ngeia a hmu hai chieng takin Thu in phek 277 zeta sain a ziek suok a, amiruokchu a lekhabu a tlangzar ni chun, zawr-a-hlaw nawk si nawh. America mipui hai chun a thil ziek hi an dit nawh a, an pawm nuom naw a nih. Iem a san? Bill Ehrhart hin a lekhabu ziek a chun thudik a hril lei a nih. America in Vietnamese mipui le roreltuhai chunga a thilthaw dan, a policy hmang indik naw zie hai a suklanga, Pentagon papers a thu pawimaw putsuok/leak  hai chu a tarlang a, America sipaihaiin hi indona a hin hratnawna an chang ti hi chieng takin a hril bawk. America mi-le-sahai chun hi thudik hi lem harsa an ti hle chu a nih awm. Hi lelkha bu  hi Anti- Cold War narrative (America a hrat naw ti a ziek)technic a hmanga; chu umzi chu, a thilziek dan kha America hratnaw zie ti technic a hmang lem deih a nih. Cold War narrative (America hi a hrat tak ti ang zawnga lekha ziek dan technic) ti ang awn zawngin a ziek naw leiin mipuiin an tiem nuom naw a, na an ti hle a nih. Amiruokchu a thu dik hril suknana chu, scholar ropui tak takhai chun an belchieng a, tha an ti hle leiin, Academic/Inchuklaihai  inchuk dingin an la si nghe nghe a nih. America government kha a hril siet nasa bawk lei khan Press Release thawkhum awm futin a’n lang. A thilziek kha ka tiem a inthawkin a mi them a, a selin a phawk hle. America government le a policy fe dan hai a dem nasa bawk, suklang naw tak tak a nei nawh tih inla in khel naw nih. Philanthorpic organization pakhat tak chun Press Release an thawkhumsa a nih tawp!

Tu’n January thla tawp tieng khan ka lekha inchukna chu IInd Semester  ka lo tran tah a. Ka thawlai mek khawm a nih. Tulai chu ka optional paper lak hai pahni ve ve hi kan hnik khawp el a, abikin Language Ideology, Politics and Polity ti ka optional paper pakhat lem hi chu seminar kan nei pha lem chu nasatakin ka participate-in, thang ka lak hlak a nih. Hi optional a hin, linguistic minorities le dominant linguistic communities hai chungchang kan chaih nasa thei hle. Hi topic a ka’n chuk thar pakhat chu Language le Nationalism in kuongkai nasat zie a nih a, hi hin ka lungril nasa takin a mi suk har thar ni’n ka hriet. Semester thara ka Individually Supervised Essay khawm Language Politics at the locus of University of Delhi with special reference to the Tribal Students` from Manipur in Delhi  ti ka thlang hiel a nih. Asanchu ka Tribal chanpuiha’n Delhi University huomsung Language discrimination/tawng inthlirhranna an tuok nasat zie, an lekha inchukna ah kakhawk/effect ieng ang am a nei a?,  education cho ni lovin inchukna puotienga(outside educational space) a an hringnun a hin iengtinam a kakhawk/effect zawm peia ti  chen khawm hrietthiem ka tum bawk. Chu-el-khelah, hiengang thil hi tha taka document ka nuoma; dam te te a eini Tribal students’ Hindi tawng hrelo hai hin harsatna ei tuok zie hi ngaitu zawm ani peina ding le siemfel (solve) a hung ni pei theina ding tiin thang ka lakna pakhat a nih bawk. Chuong-ang bawkin, Hmarveng a inpawngsuol case le inzawmin ka nuhmei chanpui nu hi hrietthiem ka tuma, ei khawthlang thuoituhai, kei thangsain baksamna le thlinnawna tamtak einein ka hmu a.  Chu-el-khelah, ei Customary Law a thil iengkim innghat bur el chi a nih ta nawin ka hrietbawk. Amiruokchu pi le pu hai, khawvel lo pal hmasatu le khawvel piengpui varna/ natural/ taka lo neituhai kutsuok ngei chu sukbo tawp chu ka nuom bik nawh. Chu baka chun ei culuture, le identity mi petu pakhat ani leiin hmang lo tawp chu tha ka ti biek naw a, chuleichun, amend or siemthat dan ding ngaituo zai rel ta inla ti hi ka lungril a a’n langna a sawt tak leiin ka hung saksuok ve pop chu a nih kha. Chun, bel chieng chet chet chun Ei Customary Law hin nuhmei a si hnuoi hle a nih. Ei khawthlang khawm a’n thleng pei angin, ei Customary Law hai khawm revised/ennawn ni hlak sienla kum 5 or 10 dan peia dam, Nuhmei tam tak ta ding khawma inthuok huoina khawp ning a tih. Chun, iengkim ei khawtlang a tlung taphawt hai hi Laibung in an rel zo vawng hi chu a rem nawna a tam a nih. Laibung/Kinsmen a hin nuhmei rawntlak hai participate/thangve hi a trulin a pawimaw takzetin ka hriet. Nuhmei thangsa lova an rel zawmpei chun nuhmei tamtakin  rorelna indik/indiktaka rorel pekna/Justice an hmu ding nekin an hmu nawna ding chance a tam lemin  a’n lang. A tam lem chu ka Article hmasa khan ka hung ziek tah a, hrilnawn nawk ta nawng ka t’a. Amiruokchu ka thil hril nuom tak chu, ei khawthlang a hin, Established institution ( inrelbawlna dinga indin) , Philanthrophic organizations, le thil dang dang hai hi hming hmer theilo ti hi khawlai a lo inziek am a nih ka lo hriet ngai thak nawh. Hming hmer lo khawma Press Release a suok a n’a,  hming hmer in hang thaw inla lem chu  3 Lakhs le Vok fun nga chawi khawm awl tak ning a tih.  Bertolt Brecht in kum 1999 khan Pu. Galileo, Italian mi, lekhatheim le scientist ropui em em hringnun besanin play a lo ziek ah. A play/drama hming chu  Life of Galileo ti a nih. Pu. Galileo in Copernican Theory – vansang boruok ah Nisa a lai taka a uma, chu velah chun khawvel a’n vir ( sun-centered solar system or the earth and planets revolves around the sun) ti thudik hi a tran thlat lei le a’n dik ti a sukchieng lei khan, kohran thuoitu hai ringna le hmudan leh khan a’n kal ta thlat leiin, vawihni lai  an naw zawnga (accuse) in a um a nih. Kohran Thuoituha’n  sakhu a kal (Heresay ) tiin an intum nghe nghe bawk a nih. Chuleichun, house arrest - si khawm a nih kha. Press Release le Open Letter khawm vawisawmhni bek lo thaw khum naw ni hai tu’n am ti naw thei a t’a? Tulai ei khawvel hi a se tah bek beka, mani ngaidanhai khawm thlang taka hril thei lo khawp hielin ei um tah ni khawmin a’n lang. Thuoitu hai ngaidan kal hi anti- National, anti – India ang el ei ni tah. Mi’n mani ngaidan le thilumdan thudik thlang taka an hung ziek, mani na khel zawng ani lei ela, inngaituo tum lovin, a siemthat dan ding ngaituo bawk lovin,  ziektu sukhmingsiet tumna leia Press Release in suo khum ringawt hi thil tha anih di’m? Tha taka intellectual discourse (ngaituo tlangna) hi thaw thei annaw’m a nih maw? Thuoitu ni chun lungril lien khawm put a tha, mi’n an mi ti na hai hi a that zawng a lak dan hi nang le keiin eiin chuk a va pawi maw ngei de aw! Article pakhat zieka, chieng deua hming hmerna umlo khawma, Press Release, inngaibelna leia um el hi chu, ei Hnam ngirhmun hi a derthawngin hmathlir chu ei la nei tawi hle niin a’n lang. Ka society chengna hi BJP- Hindutva hai ang ideology put hi an lo tam ve khawp el ti hi tu kum hin ka hriet thar chau a nih. Manipur sawrkar khawm BJP hi ruling party an nih ta bawka ei inkai zap tawl tah khawm ning a tih maw? 

Hieng ang ei Society a Dissent / ngaidan dang/ ringa dang/ le thil rel ta hnung zukkal/ disagree meta a tha lem ngaituona leia  tawng/thu ngeia zuk saksuok hin Press Release ei insuo tran el chun, t’u nam hmasawnna dingin ngaidan sak suok ngam a t’a? Hindutva or Hindu Fanatics ha’n Indian Constitution an draft lai khan, debate nasa tak el an lo neia, a debate tiemhai ta ding chun thil tam tak chieng deua zukhmu thei a nih. Zuk hril dep ka tih. Hindu fanatics hai hin, Hindi hi Official le National language a hmang dingin an nawr ngat ngata, English tawng hi pei hmang daih ding, Post independence Era a English tawng hmang chun India in zalenna/independent ei hmu hi a umzi a um naw, Western remnants a la um ti anga ngaina neiin le thil dang dang ngaidan siemin an thang a, chulai zing chun, ei unau South India hai hin nasa takin, English hi Official Language  le National umsa raw seh, asanchu South India mihaihin Hindi tawng kan hriet ve nawh an t’a, an hriet naw el chauh ni lovin Hindi tawng zukhmang tawp ding kha chu an Tawng suk suknamhnuoina/subordinate na chi khat khawm ani leiin, English tawng umsa ding khan an nawrna chu pawm pekin an uma, amiruokchu hunbi/ time period nei dingin rel thluk phawt kha a lo n’a, tutak el hin chu English le Hindi hi Official language in ei hmang zing pahwt chu a nih. Chun National language ding hin Hindi chau nilovin Scheduled languages India in a recognised regional languages dang dang hai hi hmang thei dingin rel thluksa ani bawk. Hi debate a hin Northeast tienga representative lem chu ei um nawh ti inla inkhel naw nih ( Constituitonl Debate en le tiem thei) Tu tieng tieng hin chu Hindi tawp official language le National language nei dingin ringchu a um ta naw a chu hei thlir nawk phawt ei tih Pu. Narendra Modi wave hi a hrat si a, Delhi University khawm Saffronisation khawm an nawr nawk ngei ring a um a nih/ hmabak a nih. India thuoitu haiin Indian Constitution ding an draft lai chanchin le constitutional debate hai ka hung hril kai nasan chu Hindutva hai ngaidan  kha a nih. English hmang meta India nina tlawm sawt (less Indian)  tia ngaidan an nei hi a tha nawna a tam lem a nih. Asanchu ei chengna ram India hi diverse takel a nih- in terms of language and culture . Hindi chau hmang hin subordination le marginalization of other minor languages/ tawng dang hai sirdena/ sukhnuoina ani el khelah kawng dang danga Hindi hrenawtuhai ta dingin harsatna a tam nuom khawp el. English language hi eini mi tamtak ta ding chun, mi suk zalen tu ani ve  thung. Delhi University college thenkhatin Hindi an hmang peknahai lem hi chu inchuklaihai tamtak an rimsi pha khawp el. Eini mi Students’ tamtak lem chu hieng anga hotu thenkhatin Hindi tawnga an zirtir hi Language descrimination/ tawng inthlirhranna a nih ti hre lovin, ani dan ding anga ngaina/ a ni dan ding hrim anga an ngai  khawm hi ngaitu tham a nih. Abiekin ei ni Hmar hai ka lo titi pui thenkhathai khawmin a ni dan ding hrim le fedan ding anga ngaidan an hung nei hi pawi ka ti tak zet. 
    
Ei society inthuoidan le inlumlet dan hi a’n dik ta naw hlein hriet thei a nih. Healthy debate ei nei ngainaw taluo hi mi’n an mi sirde khawma, ei pawm hrut vawng chu ani hih. Chuong ang bawk chun eini khawm mani hmudan ang ni lo le mani ngaidan ang lo deu thil hunghai hi hrilsiet tumna a nih kher  chuong nawh. Hieng ang forces chikhat hi mi tam tak ta dinga ngaituona perawntu, thuoitu le mipui sukhartu le siemthatu a hung ni theina ding possibility tam tak a um ti hi hriet a pawimaw takzet a nih. Hieng Hindutva ideology ang put hi ei tam taluo tah; established institutions le Philanthrophic organisations tam tak hi ziek ngeia hril met an nih chun, tlawmngaina a hrilsiet, thuoituhai  teimakna a dem ti hai le thil dang dang an naw zawnga intumna a um hi pawi ka ti takzet. Khawvel a hin, a tha lem dit leia sawisel/ criticism pek thei nawna iengkhawm a um nawh. Ei society siemthatna ding hin Healthy debate/inselna tha ei trul in ei mamaw a nih. Established institutions le Philanthrophic organisations khawm thra nawk zuola a function-na ding chun, a zik suok ngeia ngaidanhai/ ideas share a ngaituo tlangna/discourse nei , le dawntlang nei ngun hi ei hmasawn theina ding lampui  lem a nih naw maw? Rabindraneth Tagore a lekhabu Gitanjali, chapter 16 na khan hieng hin a lo ti kha ``where the mind is without fear and the head is held high; Where knowledge is free Where the world has not been broken up into fragments by narrow domestic walls; Where words come out from the depth of truth….my father let my country awake’’ ei lungril a ei ngaidan/idea/perspective dang dang hai hin trit na nei lovin hmun chang ve thei sienla nuom a um tak zet a nih.

27/03/2017
Gandhi Vihar, North Delhi

Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate