~ Thelma Ramthienghlim
Thal
sik le sa hung inhersuok ang hin,
keikhawm hun sawttak ka lungrila ka lo pai le ka lo ngaituo hlak, sungrila mi
mawrtu um thlat chu, dang roul lovin zan khat ka sang a zal hnung chun a hung
indersuok tah a. Tawng ( a thu ngeiin )
ngeiin a hung inlang tah a. Oscar Wilde
khawma Life imitates Art far more than Art imitates Life a lo ti ang bawkin ka lungril puksunga ka lo pai hai chu Tawng hmang ngeiin (a thu ngeiin) ka zieksuoka, chu Tawng (thu)
zieksuoka um chun thil tamtak a hril a, chu chun a kakhawk or impact a nei hlak
a, abikin a tiemtuhai a inthawkin. Chu ngei chu anih Pu. Wilde in Life imitates
Art a lo ti nawk daih nasan chu. Ka article ziek Ei Customary Law hi Siemthat a Hun Ta Naw Mawh? Le a tiemtuhai
dawnna khawm khan Pu. Wilde ngaidan hi a sukdikin a sukchieng takzet.
Chu-el-khelah, Tawng or Thu hmanga thil ka zieksuok hin hadamna le dittawkna ami pek hlak. Ka nuhmei chanpuinu khawm taksa rama rinnumturna, ngaituona lungrila a rimsikna, le natnahai kha mi tamtak lungril a thi tah ngai naw nih. Hun hung inherliem pei angin, hma tieng pan pei ei ta, rorel danhai khawm ei hung thiem pei khawm ka beisei. Ei Customary Law khawm a zaiin hung inthleng danglam pei a tih ti beiseina insang tak ka nei. Chun ka article ziek Ei Customary Law Hi Siemthat a Hun Ta Naw Maw? ti le Open Letter a ruol ang thluka a hung inherdawk le inruolin thil tamtak chawkthoa um ka hmu hin ka lawm hle bawk a nih. Press Release le Open Letter thaw khuma ka um hin keiah ngaidan thar tamtak a piengsuok nawk nghal, a mi thawkhumtuhai chunga khawm lawmthu hril ka bat takzet a nih. Chu-cho-chu nilovin ka article ziek le a kakhawk ka hang en khan ei society fe dan, mipui ngaidan, hotuhai ngaidan, le inthuoidan mit ngeia hmu theiin a hung um hin ka lawmna a sukzuol sawt sawt. Ei khawtlang en hin siemthat ding tam tak a um a, ei renga thang ei lak tlang a tul takzet a nih. Art in the form of language hin mihriem lungril chu a sukhning takzet chu alo ni kha!
Tu’n January thla
tawp tieng khan ka lekha inchukna chu IInd Semester ka lo tran tah a. Ka thawlai mek khawm a nih.
Tulai chu ka optional paper lak hai pahni ve ve hi kan hnik khawp el a, abikin Language Ideology, Politics and Polity
ti ka optional paper pakhat lem hi chu seminar kan nei pha lem chu nasatakin ka
participate-in, thang ka lak hlak a nih. Hi optional a hin, linguistic minorities le dominant linguistic
communities hai chungchang kan chaih nasa thei hle. Hi topic a ka’n chuk
thar pakhat chu Language le Nationalism in kuongkai nasat zie a nih a, hi hin
ka lungril nasa takin a mi suk har thar ni’n ka hriet. Semester thara ka
Individually Supervised Essay khawm Language
Politics at the locus of University of Delhi with special reference to the
Tribal Students` from Manipur in Delhi ti ka thlang hiel a nih. Asanchu ka Tribal
chanpuiha’n Delhi University huomsung Language
discrimination/tawng inthlirhranna an tuok nasat zie, an lekha inchukna ah kakhawk/effect
ieng ang am a nei a?, education cho ni lovin
inchukna puotienga(outside educational space) a an hringnun a hin iengtinam a kakhawk/effect
zawm peia ti chen khawm hrietthiem ka
tum bawk. Chu-el-khelah, hiengang thil hi tha taka document ka nuoma; dam te te
a eini Tribal students’ Hindi tawng hrelo hai hin harsatna ei tuok zie hi
ngaitu zawm ani peina ding le siemfel (solve) a hung ni pei theina ding tiin
thang ka lakna pakhat a nih bawk. Chuong-ang bawkin, Hmarveng a inpawngsuol
case le inzawmin ka nuhmei chanpui nu hi hrietthiem ka tuma, ei khawthlang
thuoituhai, kei thangsain baksamna le thlinnawna tamtak einein ka hmu a. Chu-el-khelah, ei Customary Law a thil
iengkim innghat bur el chi a nih ta nawin ka hrietbawk. Amiruokchu pi le pu
hai, khawvel lo pal hmasatu le khawvel piengpui varna/ natural/ taka lo neituhai
kutsuok ngei chu sukbo tawp chu ka nuom bik nawh. Chu baka chun ei culuture, le
identity mi petu pakhat ani leiin hmang lo tawp chu tha ka ti biek naw a,
chuleichun, amend or siemthat dan ding ngaituo zai rel ta inla ti hi ka lungril
a a’n langna a sawt tak leiin ka hung saksuok ve pop chu a nih kha. Chun, bel
chieng chet chet chun Ei Customary Law hin nuhmei a si hnuoi hle a nih. Ei
khawthlang khawm a’n thleng pei angin, ei Customary Law hai khawm revised/ennawn
ni hlak sienla kum 5 or 10 dan peia dam, Nuhmei tam tak ta ding khawma inthuok
huoina khawp ning a tih. Chun, iengkim ei khawtlang a tlung taphawt hai hi
Laibung in an rel zo vawng hi chu a rem nawna a tam a nih. Laibung/Kinsmen a
hin nuhmei rawntlak hai participate/thangve hi a trulin a pawimaw takzetin ka
hriet. Nuhmei thangsa lova an rel zawmpei chun nuhmei tamtakin rorelna
indik/indiktaka rorel pekna/Justice an hmu ding nekin an hmu nawna ding chance
a tam lemin a’n lang. A tam lem chu ka
Article hmasa khan ka hung ziek tah a, hrilnawn nawk ta nawng ka t’a.
Amiruokchu ka thil hril nuom tak chu, ei khawthlang a hin, Established
institution ( inrelbawlna dinga indin) , Philanthrophic organizations, le thil
dang dang hai hi hming hmer theilo ti hi khawlai a lo inziek am a nih ka lo
hriet ngai thak nawh. Hming hmer lo khawma Press Release a suok a n’a, hming hmer in hang thaw inla lem chu 3 Lakhs le Vok fun nga chawi khawm awl tak
ning a tih. Bertolt Brecht in kum 1999
khan Pu. Galileo, Italian mi, lekhatheim le scientist ropui em em hringnun
besanin play a lo ziek ah. A play/drama hming chu Life of
Galileo ti a nih. Pu. Galileo in Copernican Theory – vansang boruok ah
Nisa a lai taka a uma, chu velah chun khawvel a’n vir ( sun-centered solar
system or the earth and planets revolves around the sun) ti thudik hi a tran
thlat lei le a’n dik ti a sukchieng lei khan, kohran thuoitu hai ringna le
hmudan leh khan a’n kal ta thlat leiin, vawihni lai an naw zawnga (accuse) in a um a nih. Kohran
Thuoituha’n sakhu a kal (Heresay ) tiin
an intum nghe nghe bawk a nih. Chuleichun, house arrest - si khawm a nih kha. Press
Release le Open Letter khawm vawisawmhni bek lo thaw khum naw ni hai tu’n am ti
naw thei a t’a? Tulai ei khawvel hi a se tah bek beka, mani ngaidanhai khawm
thlang taka hril thei lo khawp hielin ei um tah ni khawmin a’n lang. Thuoitu
hai ngaidan kal hi anti- National, anti – India ang el ei ni tah. Mi’n mani
ngaidan le thilumdan thudik thlang taka an hung ziek, mani na khel zawng ani
lei ela, inngaituo tum lovin, a siemthat dan ding ngaituo bawk lovin, ziektu sukhmingsiet tumna leia Press Release
in suo khum ringawt hi thil tha anih di’m? Tha taka intellectual discourse
(ngaituo tlangna) hi thaw thei annaw’m a nih maw? Thuoitu ni chun lungril lien
khawm put a tha, mi’n an mi ti na hai hi a that zawng a lak dan hi nang le
keiin eiin chuk a va pawi maw ngei de aw! Article pakhat zieka, chieng deua
hming hmerna umlo khawma, Press Release, inngaibelna leia um el hi chu, ei Hnam
ngirhmun hi a derthawngin hmathlir chu ei la nei tawi hle niin a’n lang. Ka
society chengna hi BJP- Hindutva hai ang ideology put hi an lo tam ve khawp el
ti hi tu kum hin ka hriet thar chau a nih. Manipur sawrkar khawm BJP hi ruling
party an nih ta bawka ei inkai zap tawl tah khawm ning a tih maw?
Hieng ang ei Society
a Dissent / ngaidan dang/ ringa dang/
le thil rel ta hnung zukkal/ disagree meta a tha lem ngaituona leia tawng/thu ngeia zuk saksuok hin Press Release
ei insuo tran el chun, t’u nam hmasawnna dingin ngaidan sak suok ngam a t’a?
Hindutva or Hindu Fanatics ha’n Indian Constitution an draft lai khan, debate
nasa tak el an lo neia, a debate tiemhai ta ding chun thil tam tak chieng deua
zukhmu thei a nih. Zuk hril dep ka tih. Hindu fanatics hai hin, Hindi hi
Official le National language a hmang dingin an nawr ngat ngata, English tawng
hi pei hmang daih ding, Post independence Era a English tawng hmang chun India
in zalenna/independent ei hmu hi a umzi a um naw, Western remnants a la um ti
anga ngaina neiin le thil dang dang ngaidan siemin an thang a, chulai zing
chun, ei unau South India hai hin nasa takin, English hi Official Language le National umsa raw seh, asanchu South India
mihaihin Hindi tawng kan hriet ve nawh an t’a, an hriet naw el chauh ni lovin
Hindi tawng zukhmang tawp ding kha chu an Tawng suk suknamhnuoina/subordinate
na chi khat khawm ani leiin, English tawng umsa ding khan an nawrna chu pawm pekin
an uma, amiruokchu hunbi/ time period nei dingin rel thluk phawt kha a lo n’a,
tutak el hin chu English le Hindi hi Official language in ei hmang zing pahwt
chu a nih. Chun National language ding hin Hindi chau nilovin Scheduled
languages India in a recognised regional
languages dang dang hai hi hmang thei dingin rel thluksa ani bawk. Hi debate a
hin Northeast tienga representative lem chu ei um nawh ti inla inkhel naw nih (
Constituitonl Debate en le tiem thei) Tu tieng tieng hin chu Hindi tawp
official language le National language nei dingin ringchu a um ta naw a chu hei
thlir nawk phawt ei tih Pu. Narendra Modi wave hi a hrat si a, Delhi University
khawm Saffronisation khawm an nawr
nawk ngei ring a um a nih/ hmabak a nih. India thuoitu haiin Indian
Constitution ding an draft lai chanchin le constitutional debate hai ka hung
hril kai nasan chu Hindutva hai ngaidan
kha a nih. English hmang meta India nina tlawm sawt (less Indian) tia ngaidan an nei hi a tha nawna a tam lem a nih.
Asanchu ei chengna ram India hi diverse takel a nih- in terms of language and
culture . Hindi chau hmang hin subordination le marginalization of other minor
languages/ tawng dang hai sirdena/ sukhnuoina ani el khelah kawng dang danga
Hindi hrenawtuhai ta dingin harsatna a tam nuom khawp el. English language hi
eini mi tamtak ta ding chun, mi suk zalen tu ani ve thung. Delhi University college thenkhatin
Hindi an hmang peknahai lem hi chu inchuklaihai tamtak an rimsi pha khawp el. Eini mi Students’
tamtak lem chu hieng anga hotu thenkhatin Hindi tawnga an zirtir hi Language descrimination/ tawng
inthlirhranna a nih ti hre lovin, ani dan ding anga ngaina/ a ni dan ding hrim
anga an ngai khawm hi ngaitu tham a nih.
Abiekin ei ni Hmar hai ka lo titi pui thenkhathai khawmin a ni dan ding hrim le
fedan ding anga ngaidan an hung nei hi pawi ka ti tak zet.
Ei society inthuoidan
le inlumlet dan hi a’n dik ta naw hlein hriet thei a nih. Healthy debate ei nei
ngainaw taluo hi mi’n an mi sirde khawma, ei pawm hrut vawng chu ani hih.
Chuong ang bawk chun eini khawm mani hmudan ang ni lo le mani ngaidan ang lo
deu thil hunghai hi hrilsiet tumna a nih kher
chuong nawh. Hieng ang forces chikhat hi mi tam tak ta dinga ngaituona
perawntu, thuoitu le mipui sukhartu le siemthatu a hung ni theina ding
possibility tam tak a um ti hi hriet a pawimaw takzet a nih. Hieng Hindutva
ideology ang put hi ei tam taluo tah; established institutions le
Philanthrophic organisations tam tak hi ziek ngeia hril met an nih chun, tlawmngaina a hrilsiet, thuoituhai teimakna a dem ti hai le thil dang dang an
naw zawnga intumna a um hi pawi ka ti takzet. Khawvel a hin, a tha lem dit leia
sawisel/ criticism pek thei nawna iengkhawm a um nawh. Ei society siemthatna
ding hin Healthy debate/inselna tha ei trul in ei mamaw a nih. Established
institutions le Philanthrophic organisations khawm thra nawk zuola a function-na
ding chun, a zik suok ngeia ngaidanhai/ ideas share a ngaituo tlangna/discourse
nei , le dawntlang nei ngun hi ei hmasawn theina ding lampui lem a nih naw maw? Rabindraneth Tagore a
lekhabu Gitanjali, chapter 16 na khan hieng hin a lo ti kha ``where the mind is
without fear and the head is held high; Where knowledge is free Where the world
has not been broken up into fragments by narrow domestic walls; Where words
come out from the depth of truth….my father let my country awake’’ ei lungril a
ei ngaidan/idea/perspective dang dang hai hin trit na nei lovin hmun chang ve thei
sienla nuom a um tak zet a nih.
27/03/2017
Gandhi Vihar,
North Delhi