~ H. Zaneisang
Tlumtê thlîra nghâkhla taka ei thlîr Krismas chu ei lo hmang zo nâwk dêr tah. Krismas sûnga thu le hla haia inthawk Pathien malsâwmna ei dawnghai kha, a taka nitin nuna phursuok chu Krismas hmangtu mi tinhai mawphurna ni ngei a tih. Ei hmaa hin Kum Thar lâwm ei la hmasawn a. Vawitûk chu ka lungril ngaituonain, ‘Kum thar lâwm ei hmang zo, sâwtnawte hnunga chu Sunday School ei hung ti ṭan nâwk el tah ding a nih a. Chun, kum thara ei inchûk ding Tirkohai Thilthawhai Hrilfiena khawm ka kutah a um ta bawk leiin, khawhêm hei bî thuok thuok ka tih ie,’ tiin, Tirkohai Thilthawhai Hrilfiena bu, a kâwm mawi le mit la taka Rev Lalsandam Songate-in a siem chu lain ka hei keu ṭan a. Inchûklai 1-na, Tirko(hai) Thilthawhai Inhmêlhriettirna ka hei tiem ṭan a; ‘Chanchin Ṭha’ ti lovin, ‘Chanchinṭha’, ‘Thlarau Inthieng ti lovin, ‘Thlarau Thienghlim’ tia inziek ka hei tiem ṭan chu, ‘Isih ! Ka tienga ṭhang,’ tia lungrila khêk suokin, tiem zawm pei ding khawm chu ka phûr khawp el a.
Phûr sarin Inchûklai 2-na, phêk 6-na, THLARAU THIENGHLIM HUNG TLUNGNA DING INBUOTSAINA ti thupuia a hmang le para 1-na ka tiem chenin Thlarau Thienghimin hmun a la chang pei. Amiruokchu, chângvawn Thilthawhai 1:8 thu, a zieksâwngna a, Thlarau Thienghlim ti lova Thlarau Inthieng a hmanga inthawk chu, Thlarau Thienghlimin hmun a chang ta nawh. Inchûklai 2-na tâwp zakin, a lekhabu phêk ruong 10 zet ah, Thlarau Inthieng vawi 15 zet a hmang nâwk thung a. Thlarau Thienghlim ruok chu a theinghil pil dai tâ’m a nih tia lungrilin a suongtuo mêk lai, phêk 9-na tlar 12-na ah, Thlarau Thienghlim ṭum khat a la hung hmang nâwk hram a.
Inchûklai 3-na, Tirkohai Thilthawhai Bung 2 thu, phêk 18-na ka hei tiem ṭan nâwk a. Hi bung hi chu Penticost-nia Thlarau Thienghlim hung tlung thu hrilna a ni bawk leiin, Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng a hmang pawl vieu a ni khawmin inthiemum vieu tho a tih ie. A san chu, Penticost nia hmun khata lo inkhâwmhai kha hnam hran hran, ṭawng chi hran hran hmang, hmun hran hrana inthawka hung khâwm an ni ve bawk sih a, ti’n ka ngaituo a. Ka hei tiem pei chun, Thlarau Thienghlim vawi 27 zet a hmang lai, Thlarau Inthieng ruok chu vawi 4 chauh (Bible verse quotation ṭhang lovin) a’n lang nâwk thung a. Chuphingleh, a sûng thu inchûk le hre dinga Thilthawhai Suizauna bu ka tiem nasan theinghilin, Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng thua chun ka buoi ta lem a. Inchûklai 10-na (phêk 118-na) chena chun iengang charin am Thienghlim le Inthieng chu a hmang kawkal a ? ti chu ka en ta thuok thuok a. Bible châng (Bible Society Publication-a mi) a quote-hai tiem lovin; Inchûklai 1-10 sûnga hin, sâpṭawnga Holy Spirit inletnain Thlarau Thienghlim vawi 51 le Thlarau Inthieng vawi 36 a hmang a. (Inhmaw taka en thuok thuok a ni leiin a figure hi a’n dik chie naw el thei)
Hi taka inthawk ka lungril ngaituonaa hung lût chu, hi Hrilfiena siemtu hin, English-a Holy Spirit ei ṭawnga inletna indik tak chu (1) Thlarau Thienghlim a nih ti pawm thlap sien khawm, a Bible hmang, Bible Society Publication-in a hrietna (memory) a chawkbuoi hle. (2) Holy Spirit ei ṭawnga inletna indik chu Thlarau Thienghlim ti chu a pawmdân ni sien khawm, tuhai am a nih a vêng leiin a hmang pawl nuoi el. (3) Ama’n pawmdân mumal tak nei hleithei lovin a hmang pawl mei mei a; a hmang pawl ti khawm a hriet ngût naw ni sien a hawi. Hieng thil pathum ei hrilhai laia pakhat tak hi, hi hrilfiena buotsaitu’n Thienghlim le Inthieng umzie a hriet le a pawm dân a ni ngei ring a um thei.
Mihriem hi, a felnawtaka inthawk a feltak chenin, mi tin el hi famkimlohai vawng ei nih ti hi kei misuol le thil sawisêl hrâtpa khawm hin ka hrietchieng êm êm a. Thil sawisêl hi inhawi ka ti tak khawm a ni bîk nawh. Amiruokchu, ṭawng ziek le hmangdân indik lem ei hmang thei tâkduoiin tiin, inthlahrung tak pumin ka sawisêl nâwk el hlak a nih. Pu Rev Lalsandam Songate khawma mi lo hrethiem sien. Iengtiziea Trinity laia pakhat Holy Spirit hi ei ṭawngin, a thuziek paragraph khat sûnga khawm a kâr leh Thlarau Thienghlim ti a; a kâr leh Thlarau Inthieng a ti sên el amanih aw ? ‘I lum leh lum law law la, i dei leh dei law law rawh,’ ti ang deuin; Thlarau Inthieng a hmang leh hmang law law sien, Thlarau Thienghlim a hmang leh chuong ang bawkin. Thuchângkim pakhatah Thlarau Thienghlim a hmang zo chau a, hniek phawi hman êm lova Thlarau Inthieng iengtiziea hmang zawm nâwk el am a nih aw ?
Minarân le sikula inchûk mêk lai khawm ni lo, kohran hotu, Bible Graduate meu hman Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng-ah a buoi a ni chun, ṭhangtharhai lem chu an la hung buoi hle pei ding ni sien a hawi a. Chuleiin, kohran hotu le literature tienga ei hotu haiin hi chungchâng hi bengsika an ngaituo chieng ṭûl vieuin a’n lang. Hnam dang haiin, “Hmar-hai chun Pathienah mi pathum ni lovin mi pali an nei,” mi ti pal hlau rawi an tih.
Kum thara Sunde Sikul-a ei inchûkding Thilthawhai hrilfiena / suizauna negative comments ei hei pêk zau chungchângah, buotsaitu’n lungril zau tak puta ei thuziek a lo tiem ka beisei a, Pathien hmingin ka ngên nghâl bawk. A ieng lem lem khawm chu hmang sien kei a lo hril buoi ding iem um a ti leh ? Thlarau Inthieng hmang lovin Thlarau Thienghlim hmang sien, ka ti khawm a ni chuong nawh. A hmang lem lem chu a bung bula inthawk a tâwp zak chenin hmang sien, lekhabu ziekdân a ni lem naw ding am a nih ? ka ti chau lem a nih.
Awleh, ṭawng chungchâng ei hril ta rau rau leh, Pathien thu le hla le inzawma ei ṭawng hmang ṭhenkhat nilo ṭuta ka hriethai, hieng lem deu hi a ni naw ding am a nih ? ka lo ti vehai, tiemtuhai lo ngaituo zui dingin tlâwm a zâwng hei phawrlang nâwk hrâm ka tih ie.
Tlumtê thlîra nghâkhla taka ei thlîr Krismas chu ei lo hmang zo nâwk dêr tah. Krismas sûnga thu le hla haia inthawk Pathien malsâwmna ei dawnghai kha, a taka nitin nuna phursuok chu Krismas hmangtu mi tinhai mawphurna ni ngei a tih. Ei hmaa hin Kum Thar lâwm ei la hmasawn a. Vawitûk chu ka lungril ngaituonain, ‘Kum thar lâwm ei hmang zo, sâwtnawte hnunga chu Sunday School ei hung ti ṭan nâwk el tah ding a nih a. Chun, kum thara ei inchûk ding Tirkohai Thilthawhai Hrilfiena khawm ka kutah a um ta bawk leiin, khawhêm hei bî thuok thuok ka tih ie,’ tiin, Tirkohai Thilthawhai Hrilfiena bu, a kâwm mawi le mit la taka Rev Lalsandam Songate-in a siem chu lain ka hei keu ṭan a. Inchûklai 1-na, Tirko(hai) Thilthawhai Inhmêlhriettirna ka hei tiem ṭan a; ‘Chanchin Ṭha’ ti lovin, ‘Chanchinṭha’, ‘Thlarau Inthieng ti lovin, ‘Thlarau Thienghlim’ tia inziek ka hei tiem ṭan chu, ‘Isih ! Ka tienga ṭhang,’ tia lungrila khêk suokin, tiem zawm pei ding khawm chu ka phûr khawp el a.
Phûr sarin Inchûklai 2-na, phêk 6-na, THLARAU THIENGHLIM HUNG TLUNGNA DING INBUOTSAINA ti thupuia a hmang le para 1-na ka tiem chenin Thlarau Thienghimin hmun a la chang pei. Amiruokchu, chângvawn Thilthawhai 1:8 thu, a zieksâwngna a, Thlarau Thienghlim ti lova Thlarau Inthieng a hmanga inthawk chu, Thlarau Thienghlimin hmun a chang ta nawh. Inchûklai 2-na tâwp zakin, a lekhabu phêk ruong 10 zet ah, Thlarau Inthieng vawi 15 zet a hmang nâwk thung a. Thlarau Thienghlim ruok chu a theinghil pil dai tâ’m a nih tia lungrilin a suongtuo mêk lai, phêk 9-na tlar 12-na ah, Thlarau Thienghlim ṭum khat a la hung hmang nâwk hram a.
Inchûklai 3-na, Tirkohai Thilthawhai Bung 2 thu, phêk 18-na ka hei tiem ṭan nâwk a. Hi bung hi chu Penticost-nia Thlarau Thienghlim hung tlung thu hrilna a ni bawk leiin, Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng a hmang pawl vieu a ni khawmin inthiemum vieu tho a tih ie. A san chu, Penticost nia hmun khata lo inkhâwmhai kha hnam hran hran, ṭawng chi hran hran hmang, hmun hran hrana inthawka hung khâwm an ni ve bawk sih a, ti’n ka ngaituo a. Ka hei tiem pei chun, Thlarau Thienghlim vawi 27 zet a hmang lai, Thlarau Inthieng ruok chu vawi 4 chauh (Bible verse quotation ṭhang lovin) a’n lang nâwk thung a. Chuphingleh, a sûng thu inchûk le hre dinga Thilthawhai Suizauna bu ka tiem nasan theinghilin, Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng thua chun ka buoi ta lem a. Inchûklai 10-na (phêk 118-na) chena chun iengang charin am Thienghlim le Inthieng chu a hmang kawkal a ? ti chu ka en ta thuok thuok a. Bible châng (Bible Society Publication-a mi) a quote-hai tiem lovin; Inchûklai 1-10 sûnga hin, sâpṭawnga Holy Spirit inletnain Thlarau Thienghlim vawi 51 le Thlarau Inthieng vawi 36 a hmang a. (Inhmaw taka en thuok thuok a ni leiin a figure hi a’n dik chie naw el thei)
Hi taka inthawk ka lungril ngaituonaa hung lût chu, hi Hrilfiena siemtu hin, English-a Holy Spirit ei ṭawnga inletna indik tak chu (1) Thlarau Thienghlim a nih ti pawm thlap sien khawm, a Bible hmang, Bible Society Publication-in a hrietna (memory) a chawkbuoi hle. (2) Holy Spirit ei ṭawnga inletna indik chu Thlarau Thienghlim ti chu a pawmdân ni sien khawm, tuhai am a nih a vêng leiin a hmang pawl nuoi el. (3) Ama’n pawmdân mumal tak nei hleithei lovin a hmang pawl mei mei a; a hmang pawl ti khawm a hriet ngût naw ni sien a hawi. Hieng thil pathum ei hrilhai laia pakhat tak hi, hi hrilfiena buotsaitu’n Thienghlim le Inthieng umzie a hriet le a pawm dân a ni ngei ring a um thei.
Mihriem hi, a felnawtaka inthawk a feltak chenin, mi tin el hi famkimlohai vawng ei nih ti hi kei misuol le thil sawisêl hrâtpa khawm hin ka hrietchieng êm êm a. Thil sawisêl hi inhawi ka ti tak khawm a ni bîk nawh. Amiruokchu, ṭawng ziek le hmangdân indik lem ei hmang thei tâkduoiin tiin, inthlahrung tak pumin ka sawisêl nâwk el hlak a nih. Pu Rev Lalsandam Songate khawma mi lo hrethiem sien. Iengtiziea Trinity laia pakhat Holy Spirit hi ei ṭawngin, a thuziek paragraph khat sûnga khawm a kâr leh Thlarau Thienghlim ti a; a kâr leh Thlarau Inthieng a ti sên el amanih aw ? ‘I lum leh lum law law la, i dei leh dei law law rawh,’ ti ang deuin; Thlarau Inthieng a hmang leh hmang law law sien, Thlarau Thienghlim a hmang leh chuong ang bawkin. Thuchângkim pakhatah Thlarau Thienghlim a hmang zo chau a, hniek phawi hman êm lova Thlarau Inthieng iengtiziea hmang zawm nâwk el am a nih aw ?
Minarân le sikula inchûk mêk lai khawm ni lo, kohran hotu, Bible Graduate meu hman Thlarau Thienghlim le Thlarau Inthieng-ah a buoi a ni chun, ṭhangtharhai lem chu an la hung buoi hle pei ding ni sien a hawi a. Chuleiin, kohran hotu le literature tienga ei hotu haiin hi chungchâng hi bengsika an ngaituo chieng ṭûl vieuin a’n lang. Hnam dang haiin, “Hmar-hai chun Pathienah mi pathum ni lovin mi pali an nei,” mi ti pal hlau rawi an tih.
Kum thara Sunde Sikul-a ei inchûkding Thilthawhai hrilfiena / suizauna negative comments ei hei pêk zau chungchângah, buotsaitu’n lungril zau tak puta ei thuziek a lo tiem ka beisei a, Pathien hmingin ka ngên nghâl bawk. A ieng lem lem khawm chu hmang sien kei a lo hril buoi ding iem um a ti leh ? Thlarau Inthieng hmang lovin Thlarau Thienghlim hmang sien, ka ti khawm a ni chuong nawh. A hmang lem lem chu a bung bula inthawk a tâwp zak chenin hmang sien, lekhabu ziekdân a ni lem naw ding am a nih ? ka ti chau lem a nih.
Awleh, ṭawng chungchâng ei hril ta rau rau leh, Pathien thu le hla le inzawma ei ṭawng hmang ṭhenkhat nilo ṭuta ka hriethai, hieng lem deu hi a ni naw ding am a nih ? ka lo ti vehai, tiemtuhai lo ngaituo zui dingin tlâwm a zâwng hei phawrlang nâwk hrâm ka tih ie.
1. Taluo:- Taluo ei ti hrim hrim hi hleihluok thil hrilna a ni leiin hmang
fîmkhur a ṭha. Entirna dingin, ka sum sîng khat ka ruolpa’n a pûk a. A mi rul nâwk ni chun chêng zakhat note vawngin a mi hung pêk a. Ka hang tiem chun, za note phêk za le pahnih (102 pieces) a lo nih a. I mi pêk tam taluo ka ti a ni chun phêk hni chu ka letkîr a ngai tina a nih. Pathien hmangaina an sâng taluo ti nêkin, a van sâng ngei; Pathien hmangaina an thûk taluo ti nêkin, Pathien hmangaina a va’n thûk lâwm lâwm ngei, ti ang zâwngin hêl kuol inla nal le tluong lem âwmin kei chun ka ngai.
2. Zâr le Lei :- ‘Zâr’ le ‘lei’ khawm hi kâwk thuhmun ang thlâwtin ei
hmang pawl nasa hle ! ‘Zâr’ ṭawngbau hi a ṭha tieng Pathien or ei mihriem chanpuihai zâr ei zona, thil lâwmum tienga hmang a ni lai; ‘Lei’ ṭawngbau ruok hi chu, thil lâwmum lo le lei chawi theina, thil lâwmum lo tieng thu hrilnaa hmang hlak a nih. Krista leia suol neilo ti dâm hi a fûk nawh. Krista leia suol nei lo, ni lovin, ringtuhai chu ‘Krista zâra suol nei lohai’ ei ni lem. Entirna hei pe nâwk ei tih. ‘Siema chu naupangtê a ni lai a nu le pa’n an thisan a. Amiruokchu, a pami Lala ṭhatna zârin (leiin ni lovin) tuhin chu ngîrhmun insâng takah a ngîr tah. Hmar-hai hin ei ṭawngbau, thu le hla, zâr or zârin hmangna dingah lei or leiin ei hmang tam taluo deu ! Thlatuhai bawsietna leiin thina le ṭawngsie ei chang / phur-a; ei ta dinga Krista inpêkna zârin (leiin ni lovin) malsâwmna le chatuon hringna ei chang nâwk.
3. Hrilruollo :-Pathien inpâkna hla siem / phuoktuha’n ‘hrilruollo’ ti
ṭawngbau hi an hmang tam khawp el. Hla siem / phuoktu, ‘Lâwmna hril ruollo’ ‘Hmangaina hril ruollo’ ti thu hmang an um zeu zeu. An hla siemin mihai sak a hlaw vieu lai, ngai sâwl a um deu. Pathien hmangaina le chu zâra Lalpaa ei lâwmna dâm hi ‘hrilruollo’ ni lovin, ni tin zân tin ei hril a, ei hril thiem naw chauh a ni lem a. A hril thiem le hril thiemnawhai khawma ei hril zo theinaw chau a ni lem si a. Chuleiin, hrilruollo ṭawngbau hi hmang fîmkhur a ṭha.
4. Mitthli hru fai :- Vawisûna ringtu zaah 90 nêka tamhai hi chu, ka
hlim, ka lâwm ei hang ti dea chu, ei hnuoi taksâ’n hi khawvêl rinum natna le thina ram hi a suoksan hma hin chu, ‘ṭap-te-nui’ ei thaw hi a ni deu tak hlak a. A san chu khawvêla hin lungawina famkim ei chang theinaw hul huol chu ni lovin, Pathiena ei ringna, ei inpêkna le thlarauva ei pal chin hi a’n thûknaw thei bêk lei a nih, ti thei ei tih. Amiruokchu, Isu Krista ei ta dinga a’n pêkna zârin ringtuhai ta dinga A buotsai ram ei tlung pha chu, mitthli tlâkna um ta naw nih a, ei mitthlihai Lalpa’n a mi hrûk hul pêk tâk ding leiin.
Vawisûn ruok hin chu, lusûn beidawng le lungngaia ei indawm kûna ei ṭap châng, ei mita mitthlihai chu hang hru fai hlak inla khawm; ei laina, ei rîla râ ngei ngeihai ei ṭhe châng, hrûkfai ding ei mita inthawk mitthli luong naw hiel sien khawm, ei mitthli ruok chu a hul naw thei tlat. Mita inthawk mitthli hrûk fai ti hi chu, puotieng insukfaina chauh kâwkin a’n lang. Amiruokchu, Pathienin Ama ringtu mittui a hrûk hul a ni chun, chu ringtu chu, a taksa mita inthawk mitthli chu lungngaina lei khawm a ni thei, lâwm luot leia a mitthli chu luong le far khawm a ni thei, a mitthli a hul tlat ! Pathiena inthawk lungawina famkim ringtu’n a dawng mêk le khawvêl thara a/ei la dawng ding hrilna a, mitthli hrûk fai ti hin a thu tum tak kâwk fu lo nia hrietna tlat ka nei hlak. Ei Lalpa Isu Krista zâra ringtuhai lâwmna le lungawina hi mitthli hrûk fai el chau ni lovin, mitthli hulna ram a ni lem naw ding ?
5. A tâwpnataka chun hla thu ka chieng mang lo pakhat hang hril ka ta,
tiemtuhai mi hrilfie dingin hang phût ka tih. Hmar Kristien Hla Thar number 399-naa khan, ‘Ami an rieng maw, vân mi a hung pieng’ ti a um a. Hmar ṭawng ziek dân indik ni theiin ka hriet mang nawh a. Hi hla hi Lusei ṭawnga Pu (L) Rokung phuok, ‘A mia’n riang maw, vânmi a lo piang’ ti inlet niâwm tak a nih. ‘A mia’n riang maw’ ti chu a umzie ding âwm zuk hrethei niâwmin kan hriet a. (Mihriem rau raua khawm inrieng tina niâwm tak a nih) Ei ṭawnga, ‘Ami an rieng maw..’ tia ei inlet ‘Ami’ ei hei ti ve tawl hi chu, naupanghai kuomah inchûktirna le hrilfiena ka pêk ding lo ni ang sien, ka bo tlat ! Tiemtu laia pakhat bêk hrilfie thei ei um am ? Kei chun, ‘Mia inrieng maw, vânmi a hung pieng’ ka ti nuom lem hman.