Tarik 5, April khan ka sangnu bawrsawmna leiin daktor pan dingin Andrew Ganj Dispensary ah kan zu fe a. In kan zuk tlung a, Singleng News watsapp group ka zuk hawng chu thupui fun deu thuril um hih memberhai in an lo hril tlang luoi luoi a. Tienlai, pawlsawm ka exam tawm, thla li sung deu thaw hostel room lien rak lo ka lo intawmpui hlak Shri Thachunghnung Joute aka Pu Sniper le Delhi khawpuia Hmar khawtlanga mi inlar le mi hriet pawl tak Hotupa Lalramsang Hrangate aka JG (Jim Green) hai pahni chun Delhi Thalaipawlhai chu mani zaumna (dignity/ honour) theinghil rak khawpa sum lam pawi ti lo, ti zawngin selkalna musep chun group chu an hung kap chuoi chuoi el a.
Pathien ram a dingin thahnemngaina le hotuhai thupek le phalna thanga sum hlawdawk chu thiltha tak a nih, ti ngaituona lei chun an pahni chuh ka zuk sel ta a nih. Hmar FC khawm an fiehlim bik nawh, tiin thalaihai an selna dawnrilrem (logic) hmang chun ka hang khak ta pei a. Mi dang dang in ngaidan hung hril a, inselna ri’n boruok a tuom zing lai chun Pu Sniper le Hotupa JG tawngbau hlek hung suok hai chu ka lo bi ve zing a. Ngaituona zau tawk le mi danghai ngaidan hrietthiemna le hlutsakna thanga thuril kan hriltlang chuh ngaituona kampui hmanga sawichip tul a nih, ti ngaidan neiin ‘hmathlir le ngaituona hlatak nei tha hleng a tih’ ti’n kam ka saksuok ve a nih.
Chu zo sawtnawte hnung chun ‘hmathlir nei a comment chau a (keiin ka) phal…..’ tiin ka tawng la kawi in ka hming hmer in khawtlang a ka nina chen a hung tlangsampui el chu mak ka ti ve khawpel. Chuong ang zawnga ka comment hlak ka hmu nawh, member danghai khawmin an hmu bik chuong nawh. Guwahati vaak hawn suk lungsen ang el in phungsawr thaw in a zinga chun a comment tin el chu a thil hril leh inkungkeina nei le nei naw thu ni lovin “hmathlir a nei am aw!!” ti’n an zui tir ngat ngat el ta a. An kawktir tak lem chuh hriet an tak khawpel. Pu VK watsapp signature “wang wang” ang deu anih zuk ti ding hlakin a ser suok tu ka ni bawk si, a thu hi lo dit hle a nih zuk ti dingin ami sel tu kha ama ni nawk bawk. A ieng po khawm chu nisien Pu JG in “ ‘hmathlir a nei am aw!!’ ti hi ka ‘signature’ ani a, ‘thupui paranga lak ding annoh…’” a lo ti hi an dik a, khel khawm a ni bawk a nih. A ieng lem hi’m a buk rik lem a ta? ti ani chun Pathien in hnuoi le van an duong ruol ruol a an um tir ve thudik bukna phahla mihriem lungrilah ruok chun buk a tling naw nih. A thil hril indik na khi khel ani a, khel ani na khin khel ani zie a namdet a nih.
Guwahati vaak hai khu a hawn deu in an um hlak a, fak ding zawngin hmunhnawk dehawna lai le lampui vel a hai hin vuongin kil tin ah hmu dingin an um zing hlak. Khawpui a khawsa anni leiin ramsa dang le vate danghai lakah fak hmuna le zawngna kawngah a hawna um hin himna insang lem a pek khawm ni mei a tih. An var bawk, huoi khawm an huoi kher el. An ri hi a sie bek bek bawk. An umna tieng tieng mi nghawk an kai a, hawl pangai a zuk hawl zam el thei khawm an ni nawh. A sukbuoitu le tawkbuoituhai chu inchik kar in, khawlaiah dung, lamapui hai khawm nisien an umzui a, sawn nau pai inzak ang el in mi an siem hlak. Inah an lut khawmin a hung suok an inchan el hlak a nih. Vate e ti lo chun nasa ve tak chu an nih.
Chuong ang a comment a pek pei chu ieng chen am a aw ding ti ka lo thlir zing a, Thawtanni/ Thawleni a intan chu Nigani zantieng dar 3 an ri vang chen a aw nih! Zote hai hi an tiksiet dan inchen lo thuomin ka lo tawnhriet ve zeu zeu ta a, hieng ang teireipeina hi chu ka vawikhat tawnhrietna a nih. Ieng lungril put a hienga um amani aw ti’n ka lo ngaituo a. Ka sel dan khan a lo sun na deu a, a thang a tlawm deu ani el dim.. Thangtlawm ti hi mimal nun a innghat a nih. An khumna lungril sunga inthawk in a suok a, thilthaw in an chang a, thil tha tak phuorsuok dinga an siem khawmin a kakhawk a that naw tiengin a fe nuom vieu hlak. A tuor hmasatak tu le nasa taka tuortu chu a paitu mihriem ani bawk hlak a nih. Chuleiin thangtlawmna pang a hliemnahai hi chuh a paitu lungril chempui ha be an ni chawk hlak.
TAWNG INKHING (DEBATE)
Entu le thlirtu mipui hma ah mani ngaidan le thil hmu danhai tawng hmang hum hne a, mipui in an intawmpui thei khawp a mani thil ngaituohai hril thiem le mi dang selna lakah venghim hi tawng inkhingna (debate) chu a nih. Hi thil hlu em em hih tienlai Greek hai a inthawk a tuchen a ram-le-hnam changkang le hrathai in an khawtlang rurel le sawrkar kut-le-ke khawlpuihai po po an inthutna lungphum (foundation) a an hmang chu a nih. Tawng inkhingna hlawtling taka hmangthiemhai chu thil tha a inthawk in thil tha dangah inban kai pei in, an changkang duok duok a, hnam hrat le changkang mi inhnar an ni hlak. Amiruokchu, hieng ang thil hlawtling tak tak na ding chun khawtlang le hnam chuh titna lakah a fihlim ding a nih. Titna a inthawk a fihlim ding chun thiem inchuk (education) a pawimaw em em. Asanchu mihriemah varna le hrietna a siem a nih. Chu varna le hrietna chun hrietthiemna lungril a siem nawk thung a, hrietthiemna chun zau na lungril le thudik an vawn tir a, zalen na a pieng hlak a nih.
Delhi hmunah Thiemfin a vawithumna hmang a ni tum khan tawng insuolna thupui ding khan ‘Hnam hmasawnna dingin hnam sipai hai hi an la pawimaw’ ti kha hmang a ni a. Insel pawl hai insel lai khawm limlakna khawl (video) a khum khawm ei ngam naw ni kha tie!! Hieng lawm hin khawvel in hma a sawn a, mi haiin Sikeisen ah inkapkai an tum ta khawma a ram hmangpui a dan suongtawlawi “tharum hrat” titna khawvel ah ei lan tang zing a nih, ti a chieng khawpel. Lungsiet um tak chu ei nih. Hnam inthuruol lo, hnam dawi ei ta ei chier ei chier a, Pathien thu chu-e-kha-e ei ti de a chu inrem nuomna lungril nei ngawi ngawi hih ei um naw a, inremna hnawt tukhawm ei um bawk nawh. Hnam dawi hi an um ngai bawk nawh. Thuoitu an huoi leh hnungzuitu an huoisen el. Thudik a nih.
Zawna hrim hrim in hmai pahni a nei hlak a. Chu zawna chun thuril a pai tei hlak a, mani that ti zawng ang pei in ramri khang in khingpui ei nei hlak a nih. Chuleiin un taka tawng insuolna khelmuola lut hai hrim hrim chun lungvar hmanga hrietna le thiemna in mani khingpui hai chu an buon thluk tum ding a nih (inzatawnna lungril thienghlim tak nei pum in). Dawha le thudik chenve tawnghai in hmun an chang naw a; dawnrilrem fumfe taka selkalrem (arguments) siem si lova sel ding ani lei ringawt a sel pawtawk thawtu chun thudik insanglem beiseina a nei naw a, thiltha lem dit na lungril a nei ngai bawk nawh. Chuong ang mi chu ieng ang dawnna tha, indik le thudik khawm pe la vawk hawn lai a lunghlu dehawn ang chau a nih. Chuleiin dawnna dawng tlak mihriem a ni naw a, a ning ning a in ning tir el ding an nih.
Thulaimu khel phak si lova mani khingpuihai mimal khawvel khawsakna dem tu chun mawl na chempui a vilik a nih ti an hriet naw a, an siengna (taksa insiengna ni kher lo) inhnuoi zie suklang in mi lai a mawng hlim a thaw anih. Khel hmanga hne na chang tum tu ruok chu boxing ring sung ah mi’n ke a hmang ang hi a nih. Dan ani naw a, hremna a phutawk pek a ni hlak. Ani naw tawp khawmin dan a bawsiet ang char a inkhingpui ning a ta, sawisel hrim nei thei naw nih. Chuongchu thil um dan ani zinglai in a var deu le thil hre deu a ei ngai, mani inchukna tieng khawm phak hla ve fut ta haiin tul lo le mi thil hril le inkungkeina nei lo em em a “hmathlir na a nei am aw!!” ti ang khawvel ah ei la cheng el hi chu hril a hai khawpel. Hnuoi ei en leh a dawng, van ei en leh an sang. Thiem inchuk hin mihriem hi varna le hrietna a lo pek de a chu hrietthiemna a lo pek sa ve kher kher ngai naw a lo nih. Ei khawtlang le hnam ngirhmun hi ei chantawk char a lo ni ding hrim a nih.
SAMURAI
Nikum khan “The Last Knights” ti film tlangzar a ni a. Hi film hi Japanese hai thurachi laia inlar em em “The Ronin 47” ti besan a siem en nuom um em tak a nih. Ronin 47 ti film tawp khawmin 2013 khan siem a lo ni ta bawk. Hi film hi chieng deu a ei en chun tienlai a inthawk hung inthlasawng pei a rengpui dang dang awpna hnuoi ah Japan a um lai a sipai hnam ti khawp rau a hriet Samurai inti hai khawsak dan thu tam tak hmu le hriet thei dingin a um a nih. Zaumna (dignity/ honour) hih an ngaihlu em em a, mani zaumna hum na dingin ani phawt chun an hringna khawm an chan ngam a nih. Samurai hai hin an nina le inzawma pehel hlek lo a an zawm ding an ‘bible’ chu ‘Bushido code’ ti a ni a. Hi dan bu a zui ding iemanizat laia pakhat chu ‘ringumna’ hi a nih. Hi ringumna hin thina khawvel hrietlo hma ah titna thang der lo a thaw ding chu thaw el ngam a huoisen na nei ding ti na a nih.
Samurai pakhat in a hotu le ama chunga thuneitu dingin mi pakhat kuomah sa phun a thaw ta chun chu pa ta ding chun thi chen in a ringum ding ti na a nih. A saphun na pa ta dingin ral do a ta, a lo hne naw pal a, ama le ama inat hlum (Seppuku/ Harakiri) dingin a sa phun na pa’n thu a pek chun makmaw thil, pumpel thak lovin chu thupek chu a zawm ngei ding a nih. Mi’n Seppuku a thaw ding chun chemte ngei tak el hi la in a nak nem a sun lut a ta, vawitieng a inthawkin changtieng keiin a chem sun lut chu hem a ta ama phing vek chu a at kawi ding a nih. Mani ringumna suklang a mani zaumna hum na ding a thil thaw lai chuh a turu le nasa pawl tak ni mei a tih. Thenkhat in an hril dan lem chun ral kutah an thi ding khawm in a thal zawnga thi hi an rin em em a, hmai in hnuoi sik a hmatieng baw zawngin bawk pum in thi an tum tei tei hlak an tih. Chu umzie chu thi ding khawmin hnung sawn lo ding, hmatieng pan ding ti ani tawp el a nih. A thei ani phot lem chun thluk lova ngir pum annawleh khup in hnuoi sik in inthung pum a thi tawp an thlang lem a, an chemsei chawiin an ke hai chu hnuoi leh sunde in an insun ding fawm a an thi el hlak ti dam in an hril. Pasal tak chu an lo nih!
Thil pakhat mak ve tak chu mani le mani inat hlum dinga thupek hi thuawi taka zawm in an thaw el hlak a nih! Asanchu Samurai nina dan in a khuop tlat leiin, ral kut a thi nek chun anni kut ngeia thi chu mani zaumna hum na lampui umsun chu a ni tlat a nih. An ni a zaumnah an hum hne phawt chun mani khingpui hai hne le hne naw thu khan an buoi naw nih. Thi leh ruom khatah, inthang leh tlang khatah ti a pi-le-pu haiin an lo changchawi buklung leh hin tum rik lem a ta? Hringnun hi huoisen na chau hi a lo ni naw nih. Nisienkhawm huoisen na hih inngaitlawm na le ringumna leh inkungkeina inril tak a nei tlat a nih khawlai hmun a khawm. Thil inkawkal ang deu ni si thudik chu a nih.
