Responsive Ad Slot

JINAM PHAIRUOM DIARY - II

Tuesday, May 27, 2014

/ Published by VIRTHLI

By Dr. John H Pulamte

May 4, 2014 (Tattephai, Ramvom, Mauchar)
Joseph le kan riekna khum kha ama ta ding chun a huntawk chara chu ka ta ding chun a lo tawi á¹­het leiin zingkar ka hang tho chu ka sil deu á¹­huom a. Zani hmasak anthawka ka hun hmang danhai a hmawsarum a, zanita ka lamlawnna kha ka sawl deu tho leiin in dêr lo lem chu ka ni nawh. Zing dar 5 vela tho dinga insiem kan nia chu kan ‘alarm set’ a hung inri charin kan hmethlum nghal leiin iemani chen kan in nawk a; dar 6 pêl metin kan prokram hmangna ding hmuna á¹­awng inringnaa volunteers hai an inko khawm riin a mi suká¹­hang a. Zing hmai khawm phi hran chuong lovin kan RV, tieng kan inpai phei a, kan inphifai sawk sawk nghal a. Zani zâna keini rawiin inret dêr loa kan tui insilna kha a bul hnai tuikhur a’nthawk an hung thak lût el ka lo sawna chu a lo ni naw fèt el. A bul hnai lai tuikhur hmu ding a um nawh; iemani chena hla a’nthawka an nunghakhaiin kan insil-insawpna ding lieua a zantieng a’nthawka an lo thakkhawl a ni zie ka hrietsuok a, inphalam um hle sienkhawm a thaw ngaina um ta lo a. Hmarhai pi-le-pu tlawmngaina le mikhuol chunga á¹­hat insuo tumna lungril hi vul zing raw seh!

Vantlang inkhawmna ding hmun anthawk chun ‘mipui hung khawm ta dingin’ a vél a vèlin an hang inko zawm deu par par a, prokram á¹­an huna chun á¹­hungna an rem hmunthuma á¹­hea hmun khat chu an hung hluobit ta a; kan hang á¹­an tak tak chie a chu a sir vela iná¹­hungna hmun remchang le deihliep a hai khawm an bit deu hmur tah a. Hnam le vantlang prokrama hun hmang indik hi chu a khawlai biel biel a khawm harsa chu ei ti seng a hawi. A zani zàn a’nthawk khan vawisuna Pathienni sande skul kai chu a hun an lo sawn inhnu met a ni leia an inhmaw naw lui a ni chu ka ring chuong nawh. An khawtlang le kohran á¹­huoitu, nunghak-tlangval le naupanghai hmèl le an khawsak dàn ka ena, ka lungril ngaituonain ramtin-ramtang a fang laiin ka thuhril hun a tlunga, ka nuom ang le tum ang khawmin ka hril suok zo ta nawa, pawi ka ti ang reng. Zani laia ka thu hriet le thuziek hmu – Hmar ni lo, hnam dang helpawlhaiin Muollien Gaobura an á¹­huoihmang thu dàm, Boro Arkap khuo mi 4 in bomb hmanga nga an man leia an á¹­huoi hmanga an sunghai kuomah pawisa sum a nuoi tel chawia inthlan suok dinga thu an pêk thu dàm le Jinam Valley Hmar khuo intina Household tax dawl a ni thu le mi lukipa cheng 5 pei an dawl hai leiin ka lungril sun angin a naa, a mi zim hle zing bawk. Kan ram ei tia khawm hnam danghaiin an nuom dán dànin an mi sawp let zing el chu a na!

Tattephai khuo hi hilai biela khuo danghai nêkin hmabak beiseium deu an neiin ka hmu; a san chu thil dang rak lei ni lovin a khuonawta tangka sum lamsuokna dinga ‘rubber bil’ an nei lei a nih. Hi thu hi an Assistant Gaobura khawma a thuhrilnaah uongthâu tiengpang deua zepin,“tuta inthawka kum 6 dang mi la enthlain mi ngaiven unla, kan la ngirsuok naw rawp chun thudang-hladang la rêlei tiu” tiin a hril ngat a nih; a mi suk thafân hlea, ka ditsakna insangtak kan hlan nghal. An naupanghai laia pakhat duthusam khawm, “rubber zawr pha, ka khal ding truck kan inchawk ding” ti a ni tawp. “Lekha theitawpin inchûk ka ta, officer/babu ka la ni ding” ti tiengpang a tam hmêl rak nawh.“Job card hlaw lak pha le, Bazarah for ei ta; I dit dit hril la inchaw pek ka ti che. Top-Up khawm thun ei ta (hello darling) ti’n in phone tuo zing ei ti” ti nêk chun a thupui lem hrim hrim. An Gaobura in kum thum sunga an khuo in sawrkar scheme dang dang hminga an sum hmuna le hmangna ‘record book/file’ chu iem an hriet a ni ding an mi ‘present’ hlauh a; sum le pai tienga an ‘lalpa’ ringum zie le a khuo-le-tuihai theitawpa a dawmsang tum zie mi hril an tumna khawm a ni el thei. An lalpa hi a hming ka hrieta chu a hmel ka la hmu nawa chu ka ngaisang rûk rieu. An khuo hminga Hmarpuon an min siltir lei chu a ni á¹­hak nawh.

An zîngbu mi buotsei pêk - nga sa le thlaihna dang dang chu a lawmnaw kan um nawh. Muongchangin kan faka, zîng inkhawm dinghaiin Biekin an pan zo a, keini leia inkhawm hman ta lo le um naw inlang khawm inkhawm lo rêng ding mi tlawmtehai le kan inchibaia, inngai tak siin kan suoksana, Ramvom kan pan tah a.

Ramvom hi chu Hmar khuo hlang hlak an nawa, a lal tak (gaobura) khawm unau Thado–Changsan hnama mi a ni nghe nghe. A in zawnga tiem chun Thado á¹­awng hmang chu an tam lem met bawk. Hmar á¹­awng hmanghai po chu a hma chun EFCI kohran an nia, tu ruok hin chu ICI an ni tah. A têlpuia chawp-le-chila kohran pawl an insawnna san an hril ka hriet thuoi vuot dàn chu nêp ka ti ta luoa, ka nui khawm anza nawh; politiks a thling nawh a; politriks khawm ni lovin‘poliá¹­hing’ ka ti lem; hril khawm ka hril sei pei nawha, ka ngaiven zui pei naw bawk.

A khuo lal tak pa chu pa fiemthu dú deu el le inpawlpui inhawi deu el hi a nia, a tlung hmasatak pawla á¹­hangin a la hung lo hai chu hang kokhawm vat vat dinga mi turtu takin a á¹­hang lem a. An hung khawma hun kan hang hmang chu a chawngpu le mikhuolhai khawm inhawi kan tia, hlawkpui hlein kan inhriet. Tlangram khuo kilkhawra um khawm ni inla, lekha inchûk nuom tak takhai ta ding chun inchûk sang thei a ni thu le a pawimaw le á¹­hat zie hril uor deu ka tumnain hmun dang le khuo danga ka la hrilsuok zen zen lo – NC Hills a hin mikhuol naran ka ni naw thu le Simtuiluong khuo-le-tui nina lo nei ve ka ni thu le ka hril dawk a. Naupangte kum 7 mi chauh ka ni lai zîng khawvar hlim anthawk zan inthim rak chena Simtuiluong le a a kawl hnaia Hmar, Kuki, Mirawng le Dierkei (Dimasa) hai Bazaar kaina, Hajaidisa anthawka Rel station hnai tak, Maibang chen kea ka lawn thu dàm ka hril pèka, an ngainuom ve phienniin ka hriet.

A khuo a hin HSA Unit a la um nawa, KSO khawm mumaltakin a um chuong nawh. HSA NC Hills & Karbi Anglong JHQ á¹­huoituhai chun hi khuoah hin HSA Unit indin phalna an Gaobura kuoma chun ‘indirect’ meta hni malamin anhma tieng an hung nawk ding thu an hril a; lalpa chun ‘aw’ a paw chie nawa chu chuong taka a lo khap chu ka ring chuong nawh. Ka lungril te te chun, “a HSA Unit nèkin ‘inchukna/education’ siemthrat hmasak dàn um thei sien chu” tiin duthu ka lo sâm a.

Hun kan hmang zo le inruolin kan suok dawk nawk nghala, zan inthim hmain Maucharkan tlung a. An khuo HSA Unit Secretary inah kan fekhawm hmasa phawt a, chu zoah chun pahni hnia kan tlungna le zantieng bu fakna dinga an mi lo riruong peka hai chun an mi thak a. Kan prokram chu zan inkhawm ṭin a ding a ni leiin iemani chen zet chawl hadamna hun kan hmua, a remchang hle. Mauchar khuo a hin chu a Ṭhiek pahnam le pahnam danghai khawma Ṭhiek ṭawng vawng an hmanga, an khawsungah chu an mikhuolhai khawm Ṭhiek ṭawng ngawtin an biek a ang. Muolhoi le khuo dangah an mikhuol ve pha an hmang zawm pei ding am ti ruok chu ka hriet naw tawp. Zân inkhawm ṭin chun kan tlungna, HSA President in tuolzawl, an LP School building compound ni nghal a chun phûr le thafân takin an hung khawma, prokram kan hmang lai poa chu a la phuisui taka, a khuo population le enkhi chun mihriem khwm an ṭhahnem hle.

Inkhawm keikhruoitu, an khuo LP School-a mi âi aw (substitute teacher) in mi sukphurna dinga a thil hang hril dàn le mi thuhril le hlasak a hang thluoi (comment) thiem dàn vèl chu insitum ka ti naw hlea; General Conference, mipui sáng tèla hmaa ngir ding khawmin insitum ka ti naw hle. A khawsunga á¹­huoitu pawimaw zuolhai inhmelhrietna a neia, an hming le nina chauh ni lovin an inhnik zawng le chemkalna zawng khawm thiem deuin a hrilsa pei bawk. An khuo HSA Unit President le kan thlungin pa a hang introduce-a, nga man inhnik le thiem a ni zie a hrilnaah “a hma bula chu Peter khawm anzak el a nih” a hang ti chun kawk a nei inthûk hle niin ka hriet.

Tlangval hlasak thiem, Immauel an neia, hla pahni a sakhai chu ‘Pistol Puokruk’ Pu Laltuoklien a hla, ‘Lam ei Tiu’ ti le ‘Aizawl Khawpui’ ti hai kha a nih. A hlasak laia ama ‘Pu Tuok a style chie’, a ke kawi deu ngieia a hang thên kuol vèl chu ‘slightly better than the original’ ti a awl hmel khep el. Amapa hi SM Dev College, Cachar-a Class XII inchûklai, insûng khawsak harsat leia a nuom ang khawma lekha inchûk á¹­ha thei lo, hun awl le chawl (vacation) a nei phaa thing àt le kut sinthaw remchang a hmu ang peia inhlaw hlak a ni lei mani ding Conductorpa khan, “ama hi inchûkna tieng Class XII a nia, thingàt tieng a ruok chu a Graduate tah” tiin a hril zai.

Prokram inhawi kan tia, hun changtuhai khawm kan induthaw tawl a, ngaithlatu naupang, nunghak-tlangval, nupui-papui hai inkhawm le discipline a ṭhaa kan thuhrilhai chu induthawtakin an ngai ṭhapa, thâ an suk fân hle. Hotupa Joseph lem chu anni Ṭhiek ṭawng ngatin thu a hril a, inhawi a ti bîk zuol. Prokram zoa an khuo kan zuk maksan ding lai lem chun an nunghakhai khan an inthla phal naw a ni deu tak; a hrana ama khata hi khuo hi a zu sir nawk khawmin mak tinaw tawp ka tih. Muollien khuo zânril lai zawi pawtin kan tlunga, kan riekna dinga an lo buotsaihai sengah an mi thaka zân imu chu anhnik nuom hle.

May 5, 2014 (Muollien, Boro Muolkoi)
Zing bufak khawp, dar 10:00-a dinga riruong prokram chu a tamlem thra tina leiin zing dar 7:00-a nei kan remti lem a; Hmar khuo danghai ang bawkin a hun taka tran chu harsa an ti vea, a vél a vèla á¹­awng inringna hmanga an hang inkokhawm hnunga dar 8 pel dawra kan tran hlak chun naupang hawklang á¹­hang lovin an community hall chu kan sip hmur nawk angreng si. Ṭan tawp ṭêpin zîng ruo á¹­hahnem tawktak a sûr leiin suonlam siem nuom chun siem ding chu a um. Vawitûka ruo hi zanita Tattephaia kan um laia sûr ni vei sien chu kan hung suokdawk dàn ding chu pang inhang thlâk ngawt a tih. Kan motorhai kha chirhak anthawk nuom elin intâl dawk thei naw tawp an ta; chuong a ni chun ‘paidal’-a kan hung bei tung ngai mei a ta. An cham le cham lovin driver pahnihai chu motor nghâk dingin kan maksan ngai mei a ta, ni iengzat hnung am an hung suokdawk thei ding hril thei ni bawk lo ding. Huishhh!

Sabjek bîk neia thuhrilna hun changtuhai ta ding chun khuo/hmun 8 vela ei hril tasa a ni leiin ei ‘bye-heart’ deuthaw taa, buoina ding a um nawh. Ra á¹­ha ansuo le ansuo naw chu thuhran. Prokram kan hmang zoa khuo lal (Gaobura) hai sungkuo bîka ruoi an mi buotsai pek kan kîl hmain kei le HSA President bâkah hotunu Lalramhnem hai a hran lieua inpawlpuina an mi neia; an Gaobura tak chun zani laia Naga helhaiin an á¹­huoihmanga, an dawp le vuok dan thuhai chipchier deuin a hrila, lung nat a um ie. Midanghaiin an khuo lal inthlasawng le inhlansawng danhai le harsatna neu neu an tuokhai an hril bawk a. Zuk thaw rak ngaina ka hriet nawa, á¹­hangpui theina ka nei phawt chun kan pei zing thu ka hril ringawt a; thurawn á¹­henkhat ka pêk bawk. Hril tham a ni nawa chu zuk hril el lang – kum 2005 Khrismas tawp ṭèp khan hi khuo lal (Gaobura), tuta pa tak hi chu nilo kha Naga helpawlhai bawkin an man a, pawisa sum tamtak an hni leiin ruol á¹­henkhat leh Camp Hebron, Dimapur khawpui anthawka Km 50 vela hlaah zantieng an hotu pakhat kan zun hmupuia, sawtnawteah an mi man khawm á¹­hatakin an insuo ve khiet chu a ni kha tie.

Kan prokram nawk chu zan dar 7:00-a Boro Muolkoi khuo a ni leiin sûn po hunawl kan neia, an khuoa ngaidi in inthawl le deidupa sûn chawl malamin namthlaka ka zâl a; imu hang that met ka tuma chu chulai biela Hmarhai fâk-le-dawn zawng dàn, an khawtlang inrelbawl dàn le khawsak dàn tlangpui le harsatna namenlo an tuok thu ramtin ka ngaituoa ka lungril an rim a, ka in el thei ta nawh; zuk thaw rak dàn ka hriet thlawt si nawh. NC Hills-a hin Hmarhai hin political movement le demand neiin hmasuon ei nei mêka, a ṭha. Chuong lai zing chun inchûkna ngainatu le inhnik Hmar tlangval pakhat dám hin All India Service chu hrillo, Assam Civil Service ekzam fethlengin, a district chu hrillo, Sub-Division pakhat el khawm hang awp ngat el sien chu a hnam pumpuiin nasatakin ei thrathnem pui awm de aw, ti dám ngaituo suok hiel a.

Zantieng Boro Arkap kan pan a, kan tlung le inruolin a khuoa Subsidiary Health Centre-a Pharmacist, Parbung khawsuok Thanglawrsang a quarter-ah uisa bawk an mi lo buotsai pèk chu kan fak a; an suong dàn style ruok chu ka ngaina chi a la ninaw chuong nawh. Jinam Valleya-a kan education promotional campaign team chu ‘Ui thlàn’chu kan ni ringawt tah. Keini le keini chu kan làn ‘bauh’ èm nawh!

A khuo hi Cachar phai an hnai ta leiin an nungchang le khawsakna khawm Muolhoi tieng nèkin Hmarkhawlien tieng a awn lem ta nisien a hawi. Kum 15 chungtieng phawt chu MAC candidate dinga qualify vawng an ni thu min an hril pek pha chu an lawm bèk naw thu ka hriet. Vawizan chu prokram conductorhaiin iem anhriet a ni ding, a hmasataka hun an mi pêk a; ka hril zo sawtnawteah mi an tlawm tiel tiela, a tawpna taka Joseph a huna lem chu an inkhat phier tah; tuol tieng anthawka tleirawl hawklak ruol mi hung khék khum pawl khawm an um hman; chuong mihai ang ta dinga kan prokram hi buotsai an ni nawha; a sawr ṭangkai tu ding le a trangkai ziek hrie phâk ding khawm an ni ta naw bawk.

Inkhawm ṭinin a khaw tlangval 2 in kan rieknaah an mi hung pana, kan hohlim a; hi lai biela inchûkna (education), fâk-le-dawn zawngna (economiks), khawtlang nun (social life) ngirhmun le harsatna ramtin kan hril tlang a. Politiks tieng le zani laia thiltlunghaia an lungawinaw zie innghaisan ding an neinaw zie an hrila, Jinam Valley Hmar Defense Force indin chen a nuom pawl an um ta thu an hril kai a. Zuk hril phûr rak inla lem chu a zing-zingnawka ramhnuoi lût ngam el khawm an um ka ringhla dèr nawh; thaw chi lem chu niin ka hriet ṭhak nawh. An mi ṭinsan hnungin Lalringum le Joseph leh room pakhata kan riek khawmna hmasatak khawm la ni mei a ta; kan la gawp sunzawm a, zîng dar 2 chen kan aw.

May 6, 2014 (Jinam Ghat, Silchar)
Kan hun hmang tawpna ding tak a ni ta a, a tîra nekin tha a zuoi tieng pang tah lei mani ding a tu tu khawm kan tha anthak ta nawa, kan zing tho khawm a thothang a ṭha ta nawh. Inhmaw rak lovin minute 10 lam chauh Jinam Ghat, P. Hmarlusei le a thlang tieng pohai Bazaar kaina hmun chu kan tlung thla a. A zîng, Nilaini chu an Bazaar ni a lo ni leiin a khuo nupui-papui a tamlemhai chu zawrsuma inchangtir thei ding maikhawm dingin ram le tui tieng an lo pan ta leiin nikhat pumhlum tha chaia mi lo nghak chu an tam ta naw a ang. Inthiem naw ding lem chu a ni ṭhak nawh. Bazaar shed a thawveng taka ṭhungna an lo remkhawm khawm chu a zatve hluo bit ding an inkokhawm zo naw a ni tak. Prokram kan hang hmang meu chun a hmuna kan thuhril hung ngaithla nèkin, trong inringna kan hmang tho ding ti an hriet leia an dawrte le in hai anthawka beng sika lo ngaithla an tam lem zie ka hung hrietsuok a. An khuochu Hmar Inpui President-in formal taka a sir vawikhatna tiin Hmar Thangsuopuon an mi lo insiltir vea, lawmum ka tia chu inphalamum ka ti lem. Hun hmasatak an mi chang tir nawk a; a hmunah mi an tam naw tho leiin ṭhung puma hohlim angdeuin thu ka hrila, kan hnik deu deu leiin ka suktawp thei naw ṭêp a nih. Jinam Ghat khuo hi hieng thlawta sumdawngna hmun pawimaw le district pakhat kawtsuo a nia chu electric meivar a la tlung bik ṭhak naw chu tie!

Prokram siemtuhaiin Jinam Ghat le a khuo inhnaipui, P. Hnachangzawl inkar lam kan lo hrietchieng naw lei mani ding, a khuo ngei tlunga prokram hmangna ding a hun le darkarin a mi dei tho vei leh. Chuong chu ni lovin, Jinam Ghat-ah hin anni hai khawm hung thla seng dingin kan lo beisei kha kan thawsuol met niin kan hriet a chu khuo anhnu zo tah. Mi sin inhawmthaw hun le ni a ni a ni leiin P. Hnachangzawl hai chu an HSA Unit President chauh Jinam Ghat prokram a chun a hung á¹­hang thei a. Amapa chu a hmêl en chun Student President ding chun a awm ta naw meta chu a hohlim le a á¹­hahnemngai dan anthok chun thluk lo rim an nam hle. HSA Unit hminga vawk (pig) an vâi thu a hril a, chu an vawk vâi chu thatin hung tlung ding Hmar Martyrs’ Day (May 16) chu umni khama hunser pangngai hmang lovin an khuo panna lampui umsun siemá¹­hatna tlángsin/hnátlang huoihawtin vadung leilâk daw an tum thu a hrila, a mi tawk em leiin ka thrang ve theina tiin Rs. 1000/- ka thawlawm ve tawp.

Ram sa hi ka du naw hrim lei ni lovin a thei chinah fàk naw ka tuma chu hi tûk hin chu ka fak á¹­awk el a, inhawi chu ka ti chie nawh. Bufak khawpin muongchang metin Silchar kan pana, motor pakhata Pu Sangkhum a rawiin Muolhoi tieng an direct-a, a dang po chawl hadam malamin Silcharah ‘follow-up’ prokram riruong malamin kan la riek.

Thu Tlangkawmna
Ni 6 sung Jinam Phairuoma ka châmsunga ka lungril suk uminhoitirnawtu pakhat chu a khuo haia sawrkar hnuhma hmu ding a um tlawm lei hi nitakin ka hriet. NC Hills hi India Independence zo hlim anthawk khan Sixth Scheduled (of the Indian Constitution) provision hnuoia um a nia; chuong sa khawm chun hieng hi a tlangram (villages) hai ngirhmun a ni chun Barak Valley (Assam), Tipaimukh (Manipur), Sinlung Hills (Manipur) le hmun danga Hmarhai, Sixth Scheduled hnuoia umlohai chu hmasawnna in a hnungsawn ram, ‘zangkhuo bungbu hnan’ rama um ding hrim ei lo ni el di’m chu, ti khawm ngaituo thei a nih. Annaw leh, Sixth Scheduled hnuoia ‘autonomy’ insâng um lei hin hleprukna (corruption) a suk hluor lem khawm a lo ni el rawi maw!

Tuolpui khuo kha chu a Jinam bielin a huop phâk lo a ni el khelah a danghai le tekhi ding chun khawpui khawm a hnai deua, a zie a la um met. P. Hmarlusei anthawka a thlang tienga Hmar khuo (kan sir) haiah chu a hmingin LP School chu a um senga; LP School, ME School le High School a pathuma umna khuo khawm 2 a um bawk. Sienkhom, chuong school-hai chu a hming takmeua um an nia, a naupanghai chu thuhran, an building le zirtirtuhai enin hieng school hai anthawk fâk hmuna ding khawpa kamdingna ṭha huondawk thei ding lekhathiem an sersuok chu thil awlai ni naw tawp a tih.

Jinam Valley-a Hmar khuo po hi khuo pakhat hluo dinga huntawk chauh ei/an nia chu mani khuo seng kha, ‘kan vang khawpui’ tihai ei/an ni leiin khuo pakhata inkarbûm rawt chu ‘vut laia vawi’ ang tho ning a tih. Mizorama MNF buoi laia sawrkarin ‘khawkar’ a thaw rak kha a hun lai chu an kûr-in-kûk puia, zaipu á¹­henkhatin khawsawt hla tamtak an phuok phaa chu á¹­hang khat (one generation) hnungah chu a lo á¹­hat lem zie hahîpin an hril tah a nih. Pathien thuá¹­ha le Bible thuá¹­ha hai khawm hi mani nuna tarlang nêkin midang zawm dinga hril anhawi lem a; Hmar thuvar pakhat, “Nga-in an tam an thipuia, Mihriemin ei tam ei dampui” ti khawm hi a taka sukdik tumtu chu ‘a tui luong naw zawnga inhlieu’ ni el thei dàn a um thlat. “Jinam Valley-a Hmar po hin Jinam Ghat, Boro Arkap le Muollien chenhang indâp/inzártung inla chu ‘khawpui ei inngir’ chu a ni el ding a na tie”ti khawm hi duthusam mei mei la ni phawt raw se!

Chuonga ei inkarbûm chun, “ka aithing bil, ka rubber/serthlum huon a hla awm em annawm” ti angreng suonlam hai chu zuk hnawl letdér thei ni kher naw nih. Sienkhawm, ei ram le lo hai chu ‘ei ta’ a la ni zing ding a na, midang-hnam danghaiin mi nei pêk el bîk nawng an tih. Ei ram le lo le pil tuihâng á¹­hatna hin á¹­hang (generation) iengzat chen am fak hmuna khawp a min suo pék zing thei ding, ti khawm ngaituo sa chi tak chu ni mei a tih!

Ka ti le ka ti nawk hlak – Ei Hmar Kohranhai khawm thingtlang/tlangrama chêng ei mi-le-sa hai taksa khawsakna, fâk le dawn zawngna le inchûkna hi hieng neka zuk buoipui thei met dàn dàm ei dap naw deu chu nitakin ka hriet. Ei pawlitisian le hnam á¹­huoituhai khawmin hieng lai hmunhai hi ei hnam nunphung (culture) le niphung (identity) phursuok le suk hringtuhai an ni zie ei inhmai ka ring nawh. Hnam le Pathien (kohran pawl thrangsain) ram ta dinga pensuoka ludum bawt ding mi inzawng inla hlak hieng lai biel tieng hi ei ngha deu á¹­huop awm bawk si. Abikin, naupanghai taksa ta dinga a huntawk fàk le dawn suktuo zo lohai hin mihriem ram le Pathien ram invawi dingin ei la beisei ṭûna, in tin deuthawah ‘ramthim bawm’ ei la hang daw pêk chu a na tie. Chuong nêk chun, ei kohranhai hin ei hnam sûnga biel á¹­henkhat hi chu ‘ramthim’ angin puong (declare) inla, chuong bielhai hringnun suk awlsam lem dan ding chu a telpuiin dap inla a thra awm de, ti dam hi mihriem duthusam a nih. Khuo á¹­henkhat a chu ‘kohran’ hmingin lo/huon an la hang neia, chawlkar tin nikhat bèk, chu lo/huon a ding chun nitha an la zuk pêk nawk hlak a nih. Khawpui lien le chîna uma mani du du faa dawn thei ngirhmuna uma, nuom nuom hril le ziek thei hai hin ieng zat percent char am ei ram le hnam le kohran ta dingin ei pêkin ei thawsuok ti khawm sui tham ni mei a tih!

Politiks á¹­awng taka ‘kan ram’ ei ti ve biel hi a tak takah chu a lo ni naw met khawm a hawi ka tih. Tutaka hi lai biel awptu tak chu hnam dang ‘sipaitehai’ an na; anni rawi hin uolâu takin Hmar in tin (every household) le mi lukipin thawlawm an dawla, mani dar (shoulder) chunga mani ludum la um zing dinga dithai chun a tam a tlawm hril loa pêk nawna chi ni nghal lo. Khuo lal (gaobura) an nuom nuom an ko kalânga, thukhel phuokfawma intumin Hmar khuoa ngei dàm an hlap hriel a; rama thingkung phûr le vadunga nga man dàn le inzawma an thupek (order) insuo zawmnaw tu chu a nuoi tel pawisa inchawitir dingin hla tak taka an kolet zing bawk.Tulai taka hilai biela khuohaia chênghai ‘moral down’ zie chu hrilin a siek nawh.

A biela inchûkna (school) a tam lem chu ‘a bila tho lo’, a zirtirtuhai khawm an sin pui tak neka ‘an thla hlaw ngai pawimaw hmasa lem an nih’, ti inla inkhel tam naw hlèng a tih. Sienkhawm, harsatna a um chun a sutkieng dan lampui a um. Jinam Phairuoma inchûkna ngirhmun siemthratna ding chun MAC le Sawrkar tienga thuneitu, Kohran, Civil Societies (Inpui, HSA, Village Authority) le a dang danghai á¹­hangruola hma lak thei ni taluong a tih. An school zirtirtu, tuta a hminga mei meia umhai anthawk chun beisei insang rak naw phawt inla hadam tak bawk a tih.



----------------------------------------------------
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate