Responsive Ad Slot

Manipur MLA Inthlang Thlirletna Le Hmar Hnam Chungthu

Friday, March 23, 2012

/ Published by Simon L Infimate
Kum 2012 January 28 ni a Manipur MLA inthlang kha, Hmar hnam ta ding chun inchik thlak a tling hle a nih. Puotienga inthawka hei bi thuok chun, ei sakhuo thuoitu/ thiempuhai mawnghlimna ni theia an lang ruol ruolin, a rilmu phawr meua hei bi thung chun, Hmar hnam ta dinga political rivival / renaissance hung tlung theina dinga Pathien hmangruo ni ding hiela ngairuot theiin a um bawk a nih.  Chuleiin, MLA election hun sunga thiltlung asie le atha popohai kha, tu thiem nawna le tu thawsuolna lei amanih ni loin, Pathien chun, ei hnam hi MLA hmangin amanih, state sawrkar hmangin amanih le sawrkar thlungpui hmangin amani thuoisuok a tum nawha; a thilthawtheina hmang ngeia sansuok a tum leia ei thiempu inzaum tak takhai chu, khang khan mi tamtak hriet phak lo thil ropui tak thawna hmangruoa  hmangin, ngaituona pawnlang tak neituhai leiin, mihriem ram ah chun suk hmaimawk an lo ni ta a nih. Sienkhawm, siemtu Pathien remruotna le thiltum hretu ta ding ruok chun, Hmar a khawm ‘Iemana’ ti á¹­awng hmanghai le khawvel siemtu le neitu, Israelhai Pathien Jehova thuthlung siem/ziekna   a kum za le pahni (102)  tlingna chie, 2012 kum a thla khatna le ni sawm hni pariet (28) ni a Manipur MLA inthlangna kha, A hming Maka Remruottu Chatuonpa Remna lal, um tasa le la um mek dinghai chunga remruottu Pathien chun, Hmar a khawm Iemana ti tawng hmanghai kher kher chu kei hara, South East Asia biela Sinlung suokhai chu hnam ropui taka indin a tumna kawngah, hmangruo pawimaw taka hmang a tum zie le, alo ruot lawk zie suklangna remchangin a hmang a nih, ti chu sungril inthuk taka paipum rana, hi a hnuoia ka thu hung thailanghai hi lo tiem dingin tiemtu taphawt ahmasan ka fielin ka ngen a nih.



2012 January 7  ni khan Rengkai VET ah, HISC chun Hmar hnam sunga ngaidan nei thei chin niawma a ngaihai chu a ko khawm a, kei ngei khawm thuhril dinga ruot ka ni ve a. Inkhawmna chu zing dar 11-a tan ding ti nisienkhawm, chawhnung dar 1 vel ah tan thei ani chau a. Kei ngei khawm chu inkhawm an tan ta’m tia ka vawithum kanna velachun an lo á¹­ an ta ngei a, Hall sung chu ka lut ve nghal a. Mi pawimaw bik zuol deuá¹­hungna ding niawm taka an siem á¹­hungna hmatawng, chair sawmthum lai lo indaw ah mi pathum vel ding chau lo inthunghai chu ka hei zawm ve chawt a. Inkhawm hunvawngnabu (programme) ka hei en a, hun lo nei mek pa dawta thuhrilna hun nei ding chu ka lo ni ran el a. Ka hei ngha kuol hlak chun, ka dawta thuhrilna hun nei ding Pu Lalropui HPC (D) C-in-C le, inkhawmna huna mi pawimaw tak laia pakhat, Pu Ngursanglur MLA hai pahni hmel ka hmu naw lei  bakah, inkhawmnaa thang dinga ka beisei mi tamtak an thang naw bawk lei chun, “Hmar mipui duthusam, HISC thiltum laia insang tak, Tipaimukh biel ah mi pakhat chau khingtu um loa MLA inni tir ding ti chu, Pathien remruot dan ani naw phawt chu ani awm a! Ieng lampui him thiltha ninga ti aw…” tihai ngaituona chun ka sungril chu hluokhat pu’rin, ka hun chu ka hang hmang ta khawng khawng a. Hmar hnam chu a lutna ding goal ah khallut lo ni ta ang sien chu, (Pathienin iná¹­hut a tumna hmun ni ngei dinga ringna hmun ah in á¹­hut thei lo ni ta ang nisien chu), world cup champion latu ram lawmna le a hming inthangna chu nep tak ani ding zie hrea, chu goal mawlh chu, khallut nuomna leia lungawi nawna ding hun le hmun awma ngaina hai ah, ieng ang mihriem hmabula khawm nisien lungawi nawna suklang ngamtu le, zai dawna ding hmun niawma ngaina hmunhai ah ieng anga ngirhmun hnuoihnunga ngirna hmunhai a khawm lo ngir ngam hlaktu le, channa ding hun niawma ngaina hun le hmunhai ah khawm mani nei bak le thei bak chu hrillo, mani hringna meu khawm chan ngamtu nia lo inngai ve hlak ni lang khawm, mihriem el ni ve na zarah, mihriem nina thuphmang chu a harsa ngang chu ninga tih, ka thuhrila chun ka cheng thei der dal a.  Thil liem ta hnung ka hrilhai chu thuhran nisien, beiseina la hung tlung thei ding nia ka ngai ka khekpuihai kha, Manipur MLA inthlangna lei khan a hung pieng naw ding zie ringna lien tak nei pum zingin, Pathien chu a bul le a tawp ani ang hrimin, Tipaimukh biela MLA ni tumhai sungrilah thil danglam tak an tlungtir  el rawi mawh, tia beiseina chanve nei pum runa ka hril ta mei mei ani leiin, ka thuhrihai kha, “Peihawn ding hlaka sa, fak ding hlaka su” an ti ang deu kha ani ngei ka ring a nih. Chuongchun, á¹­um hnina inkhawma khawm chun á¹­hang ta loin ka lo inlawi ta dai el a. Zantieng chun, HISC thuoitu pakhat chu phone-in Tipamiukh MLA ngir tumhai le an thutlukna chu ka hei indawna, “MLA ngir tum (aspirant candidate) hai chu intiemkamna kan inneitira Pu Ngursanglur ruok chu a hung naw leiin suoi ala kei nawha, remchang dang ah inkeitir el ding kan ti a nih” tiin a mi hril a. Kei khawm chun, “A á¹­ha chu tie! Tum danga la um ngailo, Tipaimukh biela MLA ngir tumha’n intiemkamna an nei hrim hrim chu ei hmasawnna pakhat ani ta reng reng an nawm! Lawm a um chu” ti’n ka hei hril tuihnai ve ta khawng khawng a.



Amiruokchu,1972 kum daia inthawk taa ei mi hmasaha’n duthu hahip le chiltuiput rak khawpa an lo sam hlak, “Tipaimukh bielah mi pakhat khingtu um loin MLA intling tir inla, chu besan chun biel pali, hieng Jiribam, Thanlon , Lamka le Saikawt bielhai hi hei tling vawng inla chu” ti, thumalhai hi Sinlung neitu ei ni hma, 1984 daia inthawka ka sungrilah lutin, mi ang lona chikhat min nei tirtu alo ni ta hrim a. Asanchu, thil khirkhan tak, thiem chun a ru-bawk chang thei, thiem naw ruok chun, a haihawbawk chau naw chu chang ding hrim um lo theina ding ngirhmuna inngirtira um rawp hlak ei nina hi, “RUOTBIK ei nina tak a nih” tia ngaidan neia, Pathien buon char char nia inngai ve ngat ka ni leiin, tuta á¹­uma Manipur MLA inthlang lek lem kha chu, a thlira hei thlir liem el ding chu ka thlarauin a phal thei lul nawh a.  Ka ta ding chun, zeng le kebaihai ta dinga Bethesda dil infawn thlirliem chi an naw ang tho kha a nih. Chuleiin, kha ka hmabul ela tuifawn (Manipur MLA inthlang) kha, en liem el tum bik loin intal theina kawng hrang hrang ah ka lo intal ve chiem a nih.

Kan taldan tlangpui: 1. Election committee indin dingin Hmar Inpui secy Pu Lalá¹­halien ka rawtpuia, mi phurpui hle sienkhawm, ring naw tieng daiin HISC a hung pieng hlau a. HISC hi Pathien remruot leia ngirah ka ngaia; keima tawkah lo invawipui hlein, ngaidan ka nei ang tawkte tehai chu ka lo thaw ve a nih.

2. Pu Lalá¹­halienin, “Kei chu voter capital 12000 lai nei ka na” tiin Hmar Inpui secretary ni zing si khawma 2012 MLA inthlang huna dingin Hmar hnam ninaa an nghat tawp ang deuin, Hmar hnam hi ei inthuruol phawt chun, Jiribam, Thanlawn, Churachandpur le Saikawt bielhai chu hunler /last hour a khawm thanglak thut chun tling theidan lampui aum tho an nawm tiin, nomination file-na hun ler tieng, January ni 7-a Rengkai VET a HISC-in inkhawm pawimaw a ko khawm khan, tuta tum MLA inthlangnana na kha chu ka zuom chieng em leiin, kha inkhawm khawm kha ka phur hle a nih. Indiktak chun, mihriem za tel inkhawmnaa hin thu vawithum vel ka hrilna ding chau ani bakah thuhril thiem lo tawngkhawng el ni lang khawm, phur ve em emin 6/1/12 khan Manipur ka hei vuonglut a, ni dang le zan dang naw ang takin kha hun lai kha ka lo hmang ve chu an sawn nawm! Sienkhawm, chungtieng thiltum chu hem danglam chi an naw zie hre thangtu ta ding chun alo inpai dam thei ta chawk hlak a nih.

3. Mizoram ah district ngenna leiin hringna tamtak ei cha’na, Manipur ah tangkasuma inchawk thei ding district um zing laia, inchaw thei loa hei en liem el ding chu ka lungril ana ngang ninga tih. Rengkaia inkhawm zo zantieng khan, Pu Sanglur MLA chu independent-in ngir a tum thu ka hriet hlau a, a zingah zingkar chun Imphal tieng tlan pheiin, “Pu Sanglur, independent-in ngir i tum thu ka lo hrieta, ka hung pan ngat che a nih.Tipaimhukh bakah Jiribam biela khawm nomination file sa la, Tipaimukh bielah khingtu um loa i tling dan ding lampui hung dap ka tih” tiin ka hril a, sienkhawm ka beiseina chun umzie a nei chuong ta lem nawh a. Chuphing chun, Kuki State Demand Committee chairman, Pu Chawngá¹­hahlei chu, “Iengkhawm an nawh, Pu Chawng, nangin Tipaimukh le Jiribam ah file tawp el rawh,” ka tia, kan buoipui zawm nghal a. Jiribam biela ngir ding chun, Jiribama file kher a ngai leiin Churachandpur town ah kan file ta lem a nih. Sienkhawm, á¹­um danga naw ang takin lekha pawimaw le tul alo tam em leiin, nihni sung chau chun kan sukfel hman ta ngang nawh a. Pathien remti zawng an nawh ninga tih, tiin lungawi takin kan um el tah a nih. Pu Chawng á¹­hahlei nomination kha Tipaimukh le Town-a khan lo fethleng ta ang sien chu, January ni 14 nia scrutiny  hma ni 13 khan, Tipaimukh biela ngir ve danghai kha inhnukdawk vawng dingin ngen a; an nuom naw chun, an nuhmeihai seng amanih le an nauhai seng bek hren peka inhnukdawk lo thei loa siem ding ti a nih. Asanchu, anni kha hren anni chun, office ah fea an van hnukdawk a ngai ding ani leiin, venghimna (security) thilah anni kha nilo, an inzawmpui hnai takhai chu hren an ngai ding tina a nih. Sienkhawm, Pathien chun, MLA election hmangin, CCPur district hi ami pek nuom ngang naw tina alo ni ta lem a nih. Kha thil kha lo hlawtling ta ang sien chu, Tipaimukh biela MLA chu, January ni 14 zantieng khan MLA a puong ni nghal a ta; Town-ah khawm chun, MLA biel khata tling ta meu chu a vote tu ta ding khawmin ngai ngam zanin vote thei ni tanga ta; alo tling naw pal khawmin, a i vote pa kha biel dang MLA khawm lo ni sien, MLA nei lo hlawl nek chun, a a á¹­ngkaipui ta tho tho ding a nih. Iemani tiha alo tling lem chun, “A nei taphawt pek bel sa ninga tih” ti ziek kha a hlawkpuitu ni ta’ng ei ta, chuongchun, Town-a MLA a nina kha inban loin la’nga ta; Tipaimukh biela MLA a nina kha inban lem a ta; sawt nawte hnungah Tipaimukh MLA chu inthlang ani nawk el ding a nih. Chu huna chun, tuta tlingpa hi a tling kher naw khawma, Tipaimukh biel hmangaia insal ngam ve tho an tling ding a nih. Chun Saikawt biel ah khawm HISC support kha lo thei loin a tling ding tina a nih. Chulei chun, hi thuziek tiemtu taphawt le vawisunnia ‘Iemana’ ti á¹­awng hmang popohai hin tuta ei thiltuok hi Pathien ruotah hmin hmakin, mani chan tawka khawm lungawi hmak bawkin, kha Manipur MLA inthlangnaa inthawka Pathien lesson min chuktir khawm chu, á¹­hangthar la hung mek dinghai ta ding khawma thiltha mangkheng hungni pei bawk sienkhawm, Tipaimukh bielah election hmanga CCPur Dist pumpui le Jiribam biel inchawk theina ding khawp er, tangkasum seng ngam sia, mipui duthusam, HISC in khang khawpa a khekpui hnung khawma, lulul lan suo tlathai chungchang hril nikhuoah chun, ngaidan chu a tam thei hle ring a um a nih. A thenin, “Israel hnamhai ngei khawm an lululna leiin, an na sukset pekin an um a, an hmu thei nawna dingin an mithai sukdel pekin an um khan, an chungah khan Pathien a lung a awi chie ei ti thei ding am? Chuleichun, ei hnam chunga khawm hin Pathien hi a lung lo awi chie sien chu, ei thlatuhai kha khang ang bek beka rethei khan alo sie dal thei ani aw!..” tia kut vei pam pam dam khawm chu an um el thei tho a nih.

4.  Hmarhai hin politics ram hi ei lo rausan man ta aw.. ti thei dingin aum hiel ta a. Hi chungchang hi nguntaka ngaituo chun, asan niawma inlang chu, 1972 kuma inthawk khan MLA – 1 nei ve zie ni inla khawm, sawrkar tieng thil ah hmasawn neka hnung ei hnawtna hi a nih. Hi lei hin tuta tuma MLA inthlang ding khawm kha, Hmar hnam ta ding chun hun remchang le hunhlu tawphawk nisienkhawm, MLA contest dinga hei the suok ding ei vang zie chu ei hriet seng ring a um. Sienkhawm, Pathien mizie hretu ta ding ruok chun, ei vangduoina le ei retheina tak hi beiseina hring le beiseina insang tak mi petu ani nawk thung si a nih. Chulei tak chun 2012 January 7 nia Rengkai VET-a inkhawm khawm kha, nomination file theina hun ni 3 chau um ta sienkhawm, HPC (D) Ropui/Sangber pawl khawma HISC thiltum hi Hmar mipui duthusam ani zie hrea an lo thlawp tak tak ani hlau chun, thangthar, Baal hmaa la dingthethuon ngailo ngat, Puhai, John H Pulamte, David Buhril, Vanlalhlun Taite le Zarzosanghai pali chu phone-in ka biek tawl a, Rengkai inkhawm ah hung ngei ngei inla, in hung naw khawmin hieng biel li, Jiribam, Thanlawn, Town le Saikawt bielhai ah hin nomiation in file ding a nih, tiin ka hril tawl a, anni khawm mipui ei inthuruol ding ani phawt chun an inzuomin ka hriet. Amiruokchu, report ka lo dawng hlak, “HISC thiltum hi HPC (D) Pu Ropui /Pu Sangber pawl khawmin an tlawp” ti hi thu belchieng dawllo alo ni zie chu, HPD (D) Ropui/Sangber pawlin 2012 January 7 nia RengkaiVET ah HISC-in inkhawm a ko, an ngaithana kha a nih. Inkhawmna huna thuhrilna hun nei dinga ruot ve meu, Pu Ropui hmel tak ngiel khawm chu a hei inlang ta naw el kha, Samson thukhir ang deu khan, Hmar hnam pumpui ta dinga thukhirkhan tak el a hril ve a nih. Chu thil chu iem ninga ta? ei ti chun, “Ka nakawra thulut popo kha khel ani chun, Hmar hnam hi hnam vangduoi tak, berampu, mani beramhai chirdûpa hlobet inpettir tum hlaktu ang, berampu nei hnam ei nih, tina ninga ta; ka thudawnghai kha thudik ani ruokchun, HPC (D) Pu Ropui / Sangber pawl thuoituhai hin, Hmar hnam ngirhmun hi hrie si loin anni mimal hmakhuongaina leia HPC (D) hi an lo thuoi mei mei a nih, tina ani bawk ding a nih. Chuchu ani si naw chun, HPC (D) thuoituhai hi Israel lal Ahab ang ela, Pathien hring le sakhuo thuoituhai baua thusuok tak ngiel khawm, pawisakna chang hre ta lo khawp raua chawlawl le suolna tuipui i chimpil an lo ni ve tah, tina ani ding a nih.

5. Jiribam bielah Hmar ngir ta lo, Thanlawn biela khawm ngir ta bawk lo, Town-a khawm ngir lo, Saikawt-a ruok chun, Pu Lalá¹­halien a ngir a. Sienkhawm Saikawt, ti lo biel dangah hin lo ngir ta ang inla khawm, HPC (D) Pu Ropui / Pu Sangber pawlin HISC thilthaw hi an support ve naw tlat si chun, ei tling zo chuongnaw ding a nih. Pu Lalá¹­halien hlak mi ngai bel thei dingin, inthlang hmasak khan Pu TN Haokip-in Hmar vote keihekna dinga an ngir tir nia an ringhlel lai zing, “Inthlang zo khan Hmar Inpui secy-in thlang tling a hung nia, MLA election ah a ngir nawk ding thu hrim hrim mipui mimir le khawthlang thuoitu lai khawm hril bawk lo, inthlang tawm ruoiin MLA election-a ngir a tum leiin Inpuia a nina an bana, chu hnung khawm chun khawthlang thuoituhai pakhatte khawm kan kuol lo” tia khawtlang thuoitu a tam lemin an hril lai zing, Olive Hna ruok chun Pu Lalá¹­halien kha ni loin, HISC mawlh kha a engto ani tlat bawk si. HISC thuthlukna chu, “Pu Lalá¹­halien chu Hmar mipui popoin vote seng ding” ti ani bur el si leiin, 2012 January 24 zan khan, Pilat-in Isu hemde ding chungchanga a kut a sawp ang deu khan, HISC chu hemde em chu ni loin, mawng hlim pek a nina ding leia ka KUT SAWPNA thu chu ka ziek a. Kawpi singkhat ka sut suoka, tarik 25 zingkar khan, Lamka HYA le Rengkai tiemin, Hmar khawtina V/A chairman/secy hai chu intinah lo sem dingin a semtuhai hlaw ding Rs. 1000/500 seng leh kei ngei thangin kan va pek a. Tuiring le Langzaa unauhai khawm chu hei pe malam bawkin, chuongchun, Manipur ram chu ka lo suok san nawk tah a nih.

6.  Saikawt biel chungchang bikah, Pu TN Haokip leh vawihni kan in biek a, ama chun, HNA delna huom sung chaua dingin thangpuina a ngena, “Kei chun, Saikawt biel Hmar mipui popo lungawina thama HISC thuoituhai dawr inzuom ani ruok chun hma lakpui tum ka ti che” tiin, ka phut tlat bawk a, kan inbiekna chun thulaimu um chie naw sienkhawm, KNO levela rel ding ti ani tlangpui a. Chu thil chu a ni tawpna tak / last day-athilthaw chi a nih a. January ni 26 zantieng khan, Hmarveng community Hall ah ka rawihai chu Hmar VA member popo kan ko khawm tir a, HISC á¹­huoituhai khawm an thang ve nghe nghe a. Chu tuma an thutlukna chu, “HISC thutlukna chu hnam thutlukna ni rawse” ti a nih. Amiruokchu, 27 ni khan, HPC(D) tiengin HISC thurel chu an bawsiet nia report a um leiin, mawphurtua ka sie, Pu NG Darngawn le Pu HR Khawbung HNA hai chun, Northern Hmar Village Association memberhai chu an khuo sengah Pu TN Haokip chu lo vote el dingin thu an pek ta lem a nih.

7. Saikawt biel hi Churachandpur district ta ding chau ni loin, Manipura Zohnathlakhai ta dingin a pawimaw hle a nih, ti chu hretu ei tam el thei! Chuleichun kei ngei khawmin ka ngaiven ve hle a. HNA hi MLA politics-a inhnamhnawi tum der lo ani lai zing, HISC ditdan hi a hlawtling theina dingin tlan theina popo ti thei ding hiel ah ka tlan kuol takzet a. Zohnathlak inpumkhatna thu ka ziek chu chanchinbuhai ah lo tiem ve leia mi zawng suok ve ngat tu le, Sinlung suok Zohnathlakhai laia ka lungril ang put ve tu nia ka hriet ve ngat, Pu Thanglianpau president ZRO/ZRA ngei khawm chu ka va hmu ve ta hlawl a. Ama chun, “Mi dang ta dingin nithum liem ta khan ka lo intlan tir chau a na, a pawi khawp el” a lo ti a. Martha á¹­awngkam, “Tuhin chu thu tanga tih, a thi na ni li an tah” a ti kha a min hrietsuok tir á¹­hawt el a. (Saikawt biela hin Zomi vote hi singkhat lai ding uma ngai a nih) Sienkhawm kum 13 veng vawng hmel inhmu ta loa phone hmanga inbie zeu chau hlak, Saikawt biel leia hmel hang inhmu ta hlawl el chu, kan hohlimna thenkhat lem chu Manipura Zohnathlakhai ta dinga thulawmum tak tak khawm saksuok nuol a nih. A bikin, Saikawt biela Hmar mipui ngirhmun hi enin, ei vote hai hi zawra zawr nek hlawl chun, a tling thei ding tak vote ngei inla chu, tuta a biel mipui beidawng mangangna hi tlawmin a sawk met el naw ding maw?  ti hi duthusam insang tak dawt ani ang hrimin,  sungril ngaituona ah khawm chun a riek ve zing naw thei naw a nih. Chuleiin, HISC thutlukna, “Pu Lalá¹­halien vote ding” ti bur hi Saikawt biel mipui ta ding le hnam pumpui ta dinga thilá¹­ha ani kher dim? tiin HISC sou chu ka hei dep ngiel a, thlak danglam ruol chi niin an lang bawk si nawh. Pu Laá¹­lhalien sou ngei khawm chu dep thei dan chi dang dangin ka hei dep ve ngiel a. Vawikhat chu, “Pu Lal á¹­halien, Pu Puia chu i laibungpa ani bawka hienga HISC-in an thawpui si che hin chu an phat em che chu ka ring naw khawp el! va hmula, kei ngei khawmin phone-in bieng ka tih, HISC ditdan hi fepui loa mi dang vote dinga mipui a phut hlau chun, Northern tieng panga khuo po hi TN vote dingin ka ti ding a nih” tiin ka hril a. A zantieng chun, Pu Lalá¹­halien hin, “Pu Ropui chu ka hmua phone-a inbiek tir che ka tuma chu, mi dang an hung lut nawk pei a, ama (Pu Ropui) chun, hienga HISC in an thawpui si che hin chu theitawp suo la, ei hnam sung ah khawm hin kohran thuoituhai hin campaign pui hai sien che” a tia, tiin ami hril a. Sienkhawm, ring naw tieng daiin tarik 27 zantieng khan, Saikawt tienga inthawk chun,  “HPC (D) chun HISC kal zawngin sin a thaw” an hung ti nawk ta dai el si a nih.

8.  Thanlawn biel, Town sung le Jiribam bielah hai hlak a ngir in-um ta bawk lo. HISC hlak an vawikhat thilthawna ani bawk leh mipui duthusam chu a pathumna (3rd   position) ah ei thla thei hram a nih. Amiruokchu, ei thukharna chu, tuta tuma Manipur MLA inthlang kha, mipui duthusam ang khan hei thawthei chie inla chu, eini lai hin a chapo thei ding le a uong ding ei kat nuk awm sia, chu thil chu siemtu Pathien ditdan an naw bakah, MLA amanih, State sawrkar amanih le sawrkar thlungpui amani hai chu hmang loa mi sansuok a tum lem, alo ni zie an lang thei ta a nih.

9. Tipaimukh biel inthlangnaa thil danglam ang reng tak pakhat chu, á¹­um dang naw ang takin, a bieltu MLA nilai zing chu a pathumnaah a hei um el kha, Hmar hnam politics hmel danglamna pakhat chu ani ve a nih. Pahnina dang nawk chu, Hmar politics ramah mihriem insit umlo tak, high profile pakhat nei bel ani bawk. A pathumna nawk chu, tum dang inthlangna ah 1990 kum ti lo, HEL a langchanga inrawl ngai der lo chu, tuta tum langchang taka an inrawlna kha ani nawk thung a nih. Inthlang tawm ruoi khan, a chalngenghai pathum chu hun intep tak karah kan hmupui tawl seng a. Hel thuoitu nisi, ngaituona pawnlang tak neitu ta ding chun, Tipaimukh MLA inthlang boruoka inpal-awk chu awlsam tak ani ding zie hmusuok niin kan hriet! Amiruokchu, inpal aw’k theina laka inthawk Hmar hnam Pathien i venga umin, hnam pumpui politics lampui hraw m>k chu, siemthat thei dan lampui hmusuok phana remchanga hmang alo ni ta lem a nih. Khawvel chu a changkang pei ang bawkin, Hmar hnam khawm chu politics ramah ei changkang ve met met pei nia an langna chu, tulai hnai el khan hmu ding le hriet ding aum zeu zeu a. Chuonga ei changkang met metna le hmasawn met metna thenkhathai chu:

(1) Mizorama HPC á¹­huoituhai chun Union Home Minister an zu hmua, HM chun an thilphut chu lo bawzui dingin, khau ang reng takin Mizoram sawrkar thu a pek a, Mizoram sawrkar ruok chun HPC (D) pawlhnia an in the leiin biek bik ding a hriet naw thu’n suollam a siem.

(2) NC Hills ah, Naga, Kuki le Hmarhai chu inzawmkhawmin, Hills Tiger Force (HTF) indin ani a. HTF chun NC Hills sungah District Council an ngenin, Dimasa khuo dam raw hielin, an Dimasa hel thuoitu dam an kaphlum a. Nasa taka beipui tlak an tum mek lai, Demasa thuoituhai chun, Assam state sawrkar le central sawrkar chu hmangin,, divide & rule policy chu zamkhumin, Hmar le Kuki chu a hran ve vein a biek ta lem a. HPC (D) chun Assam ramah thilphut lo nei ngai naw sienkhawm, Hmar hnam aia inbiekpui alo ni ta a nih. Ei vangnei chun, “Hnunglamah sabarh” ti ang deuin, NC Hills ah hin Hmar district annaw khawma Regional council bek chu pieng ngei dinga ring le beisei a nih. Assam sawrkar chun HPC (D) chu in thil ngen (demand) hung pelut inla inbieng ei tiu tiin a hnawin a hung hnaw a, HPC (D) chu an buoina ngang el! NC Hill a Hmar hnam sunga pawl hrang hranghai inpekzona zar chauin HPC (D) chun hieng chen hi a hung phak thei ta a nih.

(3) Barak Valley Hill Tribes Dev Council chairman kum 10 lai lo cheltu, Pu Sunthang chu hlepruka intumna leiin Jail bang a zut ve tlat. Hi thil hi politics rama ei ngirhmunin hmasawnna lampui ei dap ve tan tak zie suklangna nia ka hriet leia ka hung suklang kher a nih, Pu Sunthang kuomah ngaidam kan hni malam nghal bawk a nih.

(4) Hmar hnam suolsuok sa lieu lieu BVHTC chu hnam dangin an inchutlak zo sawtnawte hnungah, an hnam le an hnam kar buoina leiin kaphlum anih a, a tlaktu dingin Barak Valley mi indik tak, (aborigine) á¹­hangthar kum 32 vel ding chau thlangtling a nih.

(5) NC Hills besana indin Hmar Peoples Union (HPU) khawmin Hmar hnam pum huopa policy zam an riruong tum nia hriet a nih.

(6) Assam HNU president inthlang (election) khawm á¹­um dang naw ang takin a boruok an sang hle. An candidate hai sum seng khawm cheng nuoi tel tak meu a kai phak nia hriet a nih.

(7) Sawrkar thlungpui meuin Tipaimukh Dam le inzawmin Tipaimukh District ngena um chu a bengkhawn lai zing, Manipur sawrkar chun Pherzawl ADC chu hawng ani hma meu khawma, district puitlinga hlangkai khawm a nuom nia hriet a nih. Vangai Sub-Division khawm inthlang tawm ruoi khan hawng ani bawk.

(8) “Politics indik tak chun, unau nau naw a hriet nawh” ti ani ang hrimin, MLA inthlang laia Tipaimukh MLA ni m>k, Pu Ngursanglur kha, Pu Lalropui Famhoite, HPC (D) C-in-C  zawlpa nisienkhawm, MLA election lai khan a zawlpa chu thangpui loin, Pu Chaltonlien Amo chu a thangpui ta lem tlat a nih. Hi chungchanga hin kei ngeiin Pu Ngursanglur chu indawnna ka pek a, “Nang MLA ni bawk, i zawlpa hlak chu hnam revolutionary party pakhata C-in-C ni bawk bakah i biel awptu ni bawk. Iengleia hieng lawm lawma i biel hi hnufuol zing el am ninga ta? i zawlpa indik naw am? Nang in dik naw lem? Tiin kan dawn a. A mi dawn hma-in kei chun, “I zawlpa hi ani theidan lampui aum a nih, asanchu, revolutionary party thuoitu ani tlat leiin” ka tia, ama khawm chun ami tlawp ve tho nin ka hriet a nih. Hi chungchang ngei khawm hi ei hnam politics hmel danglam bik rieuna pakhat ani ve tlat a nih

(9) Ṭum danga um ngai lo, Pathien le mipui hrietpui ngeia HISC hmabula felfai tak le thlirbik nei der loa biel mipuihai rawngbawl ding le hnam pumpui rawngbawl dinga intiemkamna neitu laia mi ngei, state le central-ah sawrkarna la mektu congress party state vice-president ni bawk le, Hmar National Union (HNU) president ni bawk, Pu Chaltonlien Amo chu, tuta tuma Tipaimukh MLA a hei tling hi lawm aum takzet a nih. Amiruokchu, kawng khatah Hmar hnam ta dingin beiseina insang tak nei thei ani ruol ruolin, lungthawng umna lai khawm aum ve thei bawk a nih. Asanchu, HPC (D) sung buoinaah a hming an lang lai zing, inthlangna ngei ah khawm, khingtieng /chairman tieng pangin a lang a changa ama an thawpui nawk ta peina ah khan, mipui lung chu a sukthawng metna lai aum a nih. Chu khelah chairman tieng chu thisen insuo hmasatu an la ni nawk ta pei bawk leh. Chuleiin, ama Pu Chalton hin lungril zau tak neia politics rama ei hnam rawngbawlna sin hi, mani ta thawa thawna chang a hriet a á¹­ul nawk zuol ding a nih. Chuong naw chun, HPC (D) sungthu buoina hin sukbuoi phakin um venga ta; Hmar hnam pumpui rawngbawl chu hrillo, a biel mipui rawng tak ngiel khawm bawl hman lek loin a um theina lai a um a nih. HNA chun Pu Chaltonlien Amo hlawtlingna hi a lawmpui takzet a. Manipur huop inthlang result hang en hin, mi tamtak chun, “Khawvel huop khawma insit umlo high profile ei nei ve sun, Pu Lallukhum chu MLA hei ni ve reng reng sien nuomna le, ei MLA hrim hrimhai politician an um nawh, chuleiin MLA hi term tinin a thar tlak pei inla, hma ei sawnna chi khat a nil” tia lungril lo nei hlakhai chun, hnam ta dinga an hmathirhai chu  beisei boah an ngai el thei! Amiruokchu, Hmar hnam revolutionary movement lungril indik tak neia, tuta tuma Manipur MLA inthlang kha hei dilsut chun, “Hmar hnam Pathien hi a remruotna kawngah hin muongchang angin inlang sienkhawm an hmaw a nih” ti thei dingin a um na lai aum ve tlat a nih. Ama Pu Amo hi MLA a ngir hlim khan, a tling naw leiin sawrkara a doctor sin chel chu a zawm nawk a. Kha huna khan kei ngei khawmin, “Pu Tawn, political field-ah inchawm lut si chun, sawrkar sin hi iem a ta? i zawm nawk kher kher a? nang lem chu ei hnam sungah politics khel ding khawmin i tlin tak ding ana” ka tih a. Ama chun, “Vel nawka kan contest nawkna ding pawisa zawng a ngai si an nawm” tiin ami dawn a. Kei nawk chun, damdawi zawrna le clinic-hai dam hawnga, biel tieng damdawihai chu thawnlut peia, hriselna tiengpang le thil dang dang hmangin biel mipui rawng bakah hnam rawng i bawl thei ding an nawm! Ka la ti nawk ta awn a.(Hi kan hohlimna hi alo theinghil ta pal hlau chun: Kei Calcuta-a inthawkin ka hung vuong a, ama Silchar a inthawka hunglutin ka thunngna bul, ka sirah a hung inthung hlaua, chu taka ka hohlimpuina a nih, 1987 kum tawp tieng an naw khawmin, 1988 kum bul lai vel kha ni mei a tih). A vel nawk inthlang chun, hnam revolutionary party HPC hmai a enna leiin a ngir naw a; 1995 inthlang khan Tipaimukh MLA ngirhmun chu alo chang tah a nih. Kha á¹­um ngei khawm khan, ka lo hmu dan chun, a ngirhmun kha, mi dang tu amanih chu lo ni ta ang sien, “Deputy CM naw chu ka nuom nawh”  ati el naw ding maw? tiin kil khatah ka kam ka lo pet ngiel a nih. Amiruokchu, kum 25 lai ti thei ding hiel politics boruok lo dawng ve ta chawk chu, Doctor hlaw ang thim them inkhawl dingin a huná¹­hahai chu a hmang nuom bik ta naw ruol ruolin, state ruling congress party vice president meu khawm kum 5 lai lo chel ta bawk bak ah, HNU president hlut zie (community pakhat thuoitu nin ahlut zie) khawm hrie naw ruol ani ring aum ta naw bawk a nih. Chun, a hmaa ministerha’n HNU president nina chu an kekawr mansaah an pai ap birber ang em khan chu a pai-ap sunzawm em chu ring a um ve ta naw bawk a nih. Chu ruol ruol chun, tuta tuma inthlang tawm ruoi khan, vawihni kan inhmu a. A vawikhatnaa kan thupui chu Pherzawl ADC upgrate dan ding chungthu ana. A vawihninaah ruok chu MLA inthlang ding chungthu ani nawk thung. Hnam pumpui hmakhuo ngaia theipatawpa HISC hmalakna tlawp dingin ka fiela, amiruokchu, theidan kawng kawnga tling ngei ngei tuma beipui thlak alo ni ta leiin, biel dang le Tipaimukh biela mipui duthusam chu a sungril ngaituonaah chun an leng thei ta ngang naw nin an lang. Chu tuma kan hohlimna pakhat chu, “I tling hmasa tak á¹­um khan congress party sungah CM inchu pahni inbuk tawk tak kar ah, i kawpna tieng tiengin CM an chang el ding ani lei khan, kei chun, Pu Chaltawn ngirhmun ah hin ngir ngat lang chu Deputy CM ka ngen ngei ngei ding a nih, ka lo ti a nih,” tiin ka hril a. Ama chun, “Ni e, tling vawikhatna ani bawk a, a mik amak khawm ei la hriet bek nawha, tu hin chu ei senior ve ta an nawm” ati lai chun, kei chun, “CM ni khawm ngam ta naw ti nim maw?” ka tih a. Ama bawk chun, “Ngam e, tuta CM khawm hi thiemna insang le var taluo bik ni loa a huoisen le a senior lei an nawm” ati ve ngam ngat an tah. Chuleiin, lungngai naw mei niu! “Bihar politician ropui Laloo khawmin, “Singara sungah aloo aum sung phawt chu Laloo hi tlawm ngai naw nih” a tia. Inthlang nuhnung tak khan MP ala tling hrama chu a party an tlawm der tho kha. Chuong ang deu chun, “Sak le thlang, Sim le Hmar aum sungnana na chu Hmar hming hi bohmang naw nih” tita ang inla, belchieng a dawl lem naw ding maw?. Hi thumal hi Olive Hna-in a khekpui ang hin, Pu Amo ngei khawm hin ala khekpui ve ngei ring a um a nih. Tuta á¹­uma Manipur election kha, tlatu Noa’n khawvel alo thlirna tlanga inthawk khan zuk thlir ta ang chie inla chu, Hmar hnam Hel-hai kut hi Pathienin malsawmna tluontlingin mal a sawm mani aw!.. ti dinga aum lai zingin, ami awpdetu Chalrang hel le unau Ralleng hel hai ruok kha chu, “Mene mene tekel uphar sin” ti thumal hi an bangah hai an ziek ferfur el thei ani aw!.. Chuleiin, Pu Amo khawm nisien, Pu Zosangbera, Chairman HPC(D) le a thawpuihai khawm nisien, chapona, uongthuongna le thisen-insuo hmangna haia inthawka insie fihlim hram hram chu, “Hmar hnam Pathien rawngbawltuhai thawding awm hrim a nih” ti hi thupuia neia, Hmar mipui/hnam le a ram hi hmanga thil danglam tak thaw tum ni ngeia inlang, Israelhai Pathien Jehova hi chieng nawk zuola belchieng sau sau dingin, Olive Hnaa inthawka lak suok ngat, Olive zungzamin ei chengna piellei hi hawra, zung a kei thei sung phawt chu bo ngai lo ding, HNA ngenna cheu chu a nih.

Khieng a chunga ei tarlanghai khi, tuta á¹­uma Manipur MLA inthlang huna ei hnam sung boruok tlangpui ani a. CCPur Dist le Jiribam ah hin ei unau tawng dang hmanghai hi eini ngirhmun chie ah hin lo ngir ta ang hai sien chu, Manipur ah hin an ro chu a hrat hle ring a um.  Amiruokchu, Pathien chun hieng ngirhmun ah hin Hmar hnam kher kher a hei sie el hi ngaituo ding tamtak a um a nih. Chu umzie chu, a hnam thlang Israelhai alo keihruoi dana inthawk khan inchuk ding tamtak ei nei tina a nih.

Sinlung suok Zohnathlakhai hin Manipura inthawka beiseina insang tak ei nei thei chu, a hrana rorelna nei hi a nih. A hrana ro-inrelna nei thei dan lampui chu pathum uma ngai ani bawk a nih. Chu a hrana ro-inrelna hmutheina lampui pathum hai chu a hnuoia hai hi an nih.

A hrana roinrel thei dan lampui pathum hai chu:

(1) Hmar le Thadou hin hnam tlawm lemhai ringzo tawk dingin hma á¹­huoi ta ang inla, Kuki State or UT chu hmu thei dan lampui a um a nih.

(2) Hmar hnam hi inthuruolin Tipaimukh  bielah MLA inchutu um loin ei intlingtir thei chun, Jiribam, Thanlawn, Town le Saikawthai ah hin MLA ei tling seng thei bawk ding a nih. MLA-a ei thlangtlinghai chu mani hmasiel thei lek loin Hmar hnam revolutionary movement thlipui chun, Hmar hnam chu a lutna ding goal-ah chun, a peta petlut ni lem loin, a fenin a fenlutpui thei tawl ta ding a nih. Chu umzie chu, Hmar hnam hi Sinlung neitu ani ang hrimin, Manipura Zohnathlak hnam hai le an ram del chin hi Manipura inthawkin a suokpui thei ding, ti na a nih. (3) Zomi, Kuki le Hmar intihai hi, thiltum neiin inthuruola LUNGTHU angin hmunkhat sakhata ei ngir tlat chun, ei ram del chin ah hin tukhawmin ro hung nei thei nawng an ta; ei ni le eini ngei ro-inrel ei ta, chuongchun, hi khawvel politics khelmuolah ei lut / participate ve theina dingin, South East Asia biela Sinlung suok taphawt lungkim theina ding, Hnamthar (nation) indin theina lampui chu ei hraw thei ta ding a nih.

Hmar hnam chungthu: “Hmar hnam chu Sinlung neitu ani a; a mawphurna khawm, Sinlung suok a bikin Zohnathlak, Chin, Kuki, Mizo, Zomi le Hmar huomsunga hnam kaupeng hran hran hai hi pumkhata siema hnam (nation) pakhat indin chu a nih”ti ei hril rawp ta kha. Chu mawphurna chu hnam nawlpuia ei hriet theina dingin, siemtu Pathien chun 1988 kum tawpa inthawk khan ami lo inchuktir ta ani kha. Khang sung popo le vawisunni chena ei hun tawng le thil tawnghai ah hin, ieng inchuktirna’m a na, ei dawng? ti le, ieng ang charin am hlawk phana ei nei a? tia indawnna hi lo dawng ta ang inla chu, a dawn dan ding mumal hre lo ei tam ngei ring a um. Asanchu, ram le hnam hmangaia insal, mani hringna hiel khawm inro loa bawta hnam santuhaia inthawk hin, ei hnam ngirhmun le a lampui hraw mek hi mipui inhriettirna (awareness campaign) uor tawk naw lei hi ani ngei ding a nih.  Chuleiin, tuhin chu, a hrana roinrel theina lampui pathum ei i tarlang laia a pakhatna le pahninna khin, muol an mi liem san tah, ti thei ani a. Sienkhawm, pathumna ngei khawm khi, ei unau Kuki le Zomihai pahni hi thuklung pathum anga ngirpui theitu ding um sun chu,  Hmar hnam hi ei la ni ta tho tho a nih. “Ieng leiin am?” ei ti chun, ei unauhai pahni hi insawn theilona ngirhmuna ngir ve ve an niha; eini ruok hi chu vangnei thlak takin an pahni inkar ah a ruolrem thei dan dana thuklung nghet tawk tak anga ngir pui theina hmunah siemtu Pathien chun ami lan ngir tir zing a nih. Chu lei chun, hi ei ngirna hmun, a nuom taphawt ngir theilona hmun le, ruot bik hai chau ngir theina hmun, pheikhawk hlipna khawp raua hmun thienghlim ah hin, mani pheikhawk (Pathienah innghat ngam lona lungril) hai hlipthlakna chang hrelo tu le, mani tlin nawna popo hai ngei khawm inhmusuok tumna chang hre bawk lo, sim khawm tumna chang hre bawk lo ei la nitah awn chun, ei hnam (Hmar) chungthu chu hi chen miá¹­huoitu ei Pathien chun ieng ang takin am rela ta? ti chu, ngaituo tham takzet a tling ding a nih. Hmar hnam chungthua a KAIKUONGPA ( amawphurtu) ding chu, ram le hnam hmangaia insala silai puttu laia hotu lawkhai hi an ni awm sia leh! An hming meu salin aw! Pakhatna: Pu Lalhmingthang Sanate, President, HPC (D). Pahnina: Pu Zosangbera, Chairman, HPC (D). Pathumna: L. S. Lungtau (Lalthangsang Intoate) HNA hai pathum hi an nih. Anni pathum hi Pathiena mi pathum, Pa, Naupa, Thlarau thienghlim ang kha lo ni ta hlau elhai sien chu, Hmar hnam chungthu chu, “Nang Judai rama Betthlehem, Juda khawpuihai lai hin i chin tak naw tawp” ti ziek ang deu khan, “Nang Hmar hnama insal, khawvel mhriemhai lai hin i chin tak naw tawp” ti rawl chu khawtieng tlanga inthawk inam a hung suok ding? tia melkai awl ve tak ding a nih.

Mosie chun a chipui Israelhai chu a lungril popoin a hmangai a, an rinum tuornaa inthawk khawm chun sansuok theina ngirhmunah khawm ngirin an hriet. Amiruokchu, Mosie remhrietna chu Pathien chun peihmangin, Ama Uma intipa Israelhai Pathien Jehova ngei chun, a thilthawthei zie suklangna dinga Mosie chu mak le danglam taka a lo dawntlei ani zie chu, Horeb tlangah ngei chun Mosie chu alo hril ta lem a nih. Chuongang bawkin, Hmar mithiem le mivar tamtakin Manipura Sinlung suok, Zohnathlakhai kawlbun hlip thei dan ding lampui pathum chie, um nia an lo hril laia a pathumna chau hraw thei dinga um ta chu, hraw thei ani ding le ding naw chungchang chu, Hmar hnam chungthua a kaikuongpa ngirhmuna ngir mi pathumhai le Hmar hnam Pathien inkar thil ani ta ding a nih. Chuleiin, mipui thaw ding tul le awma inlang chu, “Tlang tiengahai khin ka mit hang inlen ka ta, khawtienga inthawkin am ami thangpuitu ding hung tlung a ta?” tia sungril ngaituona inthuk taka mani Pathien biek chit lo dawr mawl mawlh el chu ani ngei ding a nih.


TS Intoate,   22/3/2012


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate