A UM SA HMAN EI HUMHIM ZO NAW A, EI LEILET ṬHA HAI HNAM DANGIN AN INCHAWK MEK A, AN MI NEK MEK LAIA "LET'S BUY OUR LAND BACK" TI CHU UMZIE BO DER A NIH. PRACTICAL DEUA NGAITUO A, BAWZUI A, HRIL A, ZIEK A, HMA LAK A, THAW HI "THE NEED OF THE HOUR" A NIH. EI INCHAWK HMA'N EI NEI SA HAI HI ZAWR THLAWNG LOVIN EI HUMHIM HMASA PHAWT A ṬUL TINA A NI CHU! A HMASA LEM DING EI THAW PHAWT NAW CHUN A TU CHUN AM INCHAW LET A TA???
Lalthankunga Hmar
Aizawl
Hi thu hi mani tawka ka lo invawina a sawt tah a; tu hin chu hril khawm ka hril zui ta naw lem a na. Bakah kum khat lai khan HSA Shillong Jt Hqtrs-in an jubilee pakhat lawmna hrietzinga magazine ‘Kawlrawn’ an suksuok a, chutaka ding article ziek (ve) dingin an mi hung fiel a. Ka la hriet zing- ‘Ram Hmangai An Hril B A Lekhathiem’ ka ziek a. Ka thu fepui chu Pu Lalthankunga Hmar thuziek bawk khi a nih. Tiem a hlaw am ti le tiemtuhai ngaidan chu ka hriet met nawh a. Iengkhawm ni sien, HSA Shillong Jt Hqtrs bawk hin a hnung metah magazine dang ‘Kumpui Sul’ an insuo nawk a. Article ziek ve dinga mi fiel ta lovin, ngaina takin a copy an mi present ta lem a. ‘I article kha up to the mark a ni naw leiin kan inziektir ta naw che a nih. Hi magazine hi lo en la, hitaka kan inchuon article puitling hai ang hi a nih, kan dit’ an tina a ni thei dim ti damin ka zeldin a. Ka zeldin dan hi lo indik pal hlau sien, ka lo invawi ve zawng hi mihaiin iengtin am ngai an ta ti chu ngaituoum tak a ni ding a nih. Chulei chu a ni pakhat- hi thua hin chu inhram zawm pei naw lang a ṭha el awm de ti ngaidan ka nei hi. Amiruokchu Pu Lalthankunga Hmar thuziek tawite hin a mi revive bek a, imsum zo lovin ka hei inpawt ve nawk el a ni hih.
Hmarhaiin, ‘Aw kan Hmar Ram’ ei ti hlak chu khawlai am a um a? Ei biel anga ei ingai thei hieng Tipaimukh biel, Tuiruong phai, a khel meta Tuisuolral or Sinlung Council area, Hmarkhawlien le Muoltluong biel, Khaddum biel le Rengpui ram tienga ei mi le sa hai idel ram hai hi ni thei a ti? Ei nuom leh Tuiṭhaphai khawm inṭhangsatir inla. Hieng a chunga ei hril bielhai hi Hmar biel chu an ni ngei el; sienkhawm ka lungril mitthlaa a’nlang dan chun ‘Hmar Biel’ ni bik deu hlie hlie chu Parbung biel + Vangai biel + Tuiruong ruom a nih. Iengleiin am hi lai hi Hmar biel a ni bik a? Asan hril ding tam tak um a ta. Chulaia pakhat chu, hi biela hin iengtik lai khawm mipui ai aw dinga thlang hlak hai chu Hmar mi an ni lei le an la ni pei ding lei a nih. Hnam dang tukhawma hi biel hi inchu ngam ngai naw ni hai.
Amiruokchu invawi um bek bek, biel dang po po neka chan se lem chang zing zing chu abik taka Hmar Biel ei iti hi a ni tlat leiin ei ha a dam naw a ni hi. Hi biela pieng chu ka ni naw ngei; in le lo khawm ka nei nawh a, kan family tukhawm hi biela khawsa kan um nawh. Amiruokchu nang le kei hi Hmar ei ni tlat sih a, biel dang po po neka a-hmar-biel-bik-zuol hi ei invawi naw thei naw a nih.
A ngirhmun chu ei hriet seng; hril sei a ngai nawh a. Ka lung sukhangtu tak chu a biel ngirhmun siet zie nekin a neitu Hmar-haiin ei invawi tawk naw hi a nih. ‘Ei invawi annawm’ ti pawl hai kha; ih, ngaidan hran nei dingin zalenna ei nei seng leiin in ngaidan chu ka sawisel ngawt thei nawh a, pawm ruok chu pawm hliek naw’ng ka tih. Hmar biel mi, tlawma inchuk insang deu le khawvel lien lem fang thei hai chun hi biel hi siemṭha a, sukhmasawn a, umna tlaka siem nekin ‘a thei hram chun’ suoksan a, hmun danga inpemsan an nuom lem pei a na. Hi mentality hi a nih, ei ramin a ithawhla bek bek le lungril sukna ngawi ngawi hlak chu.
Sorkar sin hmu a, vai rama um hi a pawi ṭhak nawh. A pawi tak chu ei retire pha ei ramah kir nawk ding khawpa ei ram ei ngaina naw hi a ni lem. Vai rama in le lo nei khawm hi a pawina a um nawh a; amiruokchu ‘ei ramah in le lo ṭha indin dingin mi rama ei sum seng zatve-zatve bek ei seng phal am, chu ding khawp chun ei ram ei ngaina am’ ti zawna dawn hmasa zet hlak inla. Ruol-u haiin ‘Kawrvai-pui dar ang kan sai New Delhi’ tia, khuong le dar le an lo inawi Delhi khawpui-ah kum 22 zet lo khawsa ve ta langkhawm in le lo indin chu beisei phak ding chiah ka lo ngai ngai nawh a. Sienkhawm Hmar in; khawm chu Assam type le Hmar type tiem sa met lovin, pucca building ṭhal 50 chuong a um tah ni’n an hril chu tie! Ei rama ding chun pucca building hi ‘a ṭha-in a ropui rapthlak’ a, mi naran beisei phak lo a nih. Delhi khawpuia Hmar in zatve bek Hmar bielah pucca building um sien chu hmasawnna a’n ṭan zing a ni el ding bah!
Delhi hi ei sawisel bik a hawi a, a ni chuong nawh. Gauhati, Shillong, Imphal, Aizawl ti vel hai hi a zuolkai kai an la ni uo.
Hi hi ei ngirhmun a ni leiin, ka lo thlir ve dan chun, tuta inthawka kum 30 hnunga chu Hmar mi, tlawma in-iek thei met po vai le Meitei karah inzep ral vawng an ta; hnam dang sa phun an tih. An nauhai chun Hmar ṭawng inhmang an ta, a’n hmang inthuk thuk a phak insanga ngai ni bawk an tih. Ieng hril ve thei lo le fak hmu lo Hmar mi povin Hmar biel khi inkhat pharin hluo’ng an tih. Ka thlirna mit hi lo inkal hlau sien, ka hmu dan hi indik naw duoi el sien nuom a va um deh aw!
Ei ramah kohran sikul ṭha a hung um ṭan nawk met met tah a. Result ṭha tak tak a hung suok chang phuhlum suok vanglai ang elin ei inlap mur mur hlak a ni hi. An’leh hieng sikul ṭha le hming nei tham hai indin le enkawlna dingin cheng ei seng ngam am? ‘Saphaiin an hung seng ngam a ni leh a ṭha, fe pei sien; a ni naw chun ei biela rethei mawng ber nauhai chun sephung lo insiktir mei mei raw hai se’ ei ti di’m a nih? Kum 30 liem taha ei nu le pa hai khan chu sorkar sum le sapram sum beisei lo le hmang der lovin, mani kuta sin thawa an sum lam suok hmangin Hmar khuo po po mission sikulin an tuom suok a, a’nkhat mawi tawkin high sikul an lo intlar tuor el kha a na.
Ei ram thlalak indik tak ei en chang ei inzak chem chem hlak naw maw?
A thu-a hril ding a ni sung chu ei hnam-ei ram hmangai lo ei hmuzo ring a um nawh. Kum 2005/6 lai vel khan a umzie hre bek bek lovin HYG ka zawm ve a. Khang lai huna khawm khan ei ram le hnam ta ding ieng ieng thawlawm am a nih thawkhawm rawtna a hung suok a, ṭhahnem fu fu an pek tawl niin ka hriet a. Rawtna ṭha tak tak, sum ṭhahnem fut fut hai kha iem a chang zo tah … mi naran chun ei hriet phak nawh a, ei ram le hnamah impact/result a nei ei la hriet bawk nawh. Ei mi var le thiem hai hi kan naupang laia ‘hmun ṭi-ral ngam’ an ti kha an ang tawlin ka hriet. Ralkanga chu huoi em em le mi nek neka ngam; a hmunah ṭi duk si ei tam a ni ka ring.
Politics, economics, etc. ah ni sien, mi kut hmanga rulngan man tum tawk khawm ei um a hawi. Policy thar baw a hun lai lo to veng veng; mi’n an baw kaw huou pha a kuo-a lut chat chat hlak ang chi hi. Mizoramah ADC ei nei el ding ei sawn a, ei beisei em em vei leh a tlawl ta tlat el. A san dang rak umin ka ring nawh a; mi kut hmanga rul man tum hai lei a ni ka ring.
Ṭhangthar, lekhathiem tak tak, lungril thar le ngaituona inthieng tak put thei haiin ei ram le ei hnam, ei ṭawng hi hung invawi hai sien, ei mipuihai ta dinga hma hung la hai sien ei va nuom ngei de!
Nangni mihrang pasalṭhahai,
Hmar tlangpui ei ram khi en t’u;
Zopui sawl ang, par kar nghakhla’n,
Dawlai siktui ang a nghak cheu.
Comments, responses, views, etc. welcomed also at puhminga@yahoo.com
