Hnam tin le ṭawng tinin mani hnam zie le rang, khawsakna, fak zawngna le nunphung izir peiin thumal hmang inlar bik, hmang uor bik le hrietthiem zawng ei nei seng a. Chu dungzui chun chibai inbuktuona ṭawngkam khawm ei nei tawl niin a’n lang. Sap rama (England) chu ruo a sur a sur el a ni awm a; zing hang tho va, khuo inthieng vuk el, tuk ṭha hmu a’n khat hle el a ni awm a. Ṭhal lai le iemani tuk nisa suok sen ier-a hang hmu dam, nisa tla ding sen-eng sur el hang thlir liem dam chu an lawm a, an thlakhla em em hlak ni’n an hril. Chu ang khawvela seilien le kahwsa hai duthusam chu zing khawvar inthieng mawi taka nisa var inno sawra hung suok chu a na. Chuleiin an inchibaina, duthu an insampektuona ṭawngkam chu ‘Good Morning’ a hung ni tah a a nih. Tulai ei artiste ṭhenkhatin drama an inching a, a dialogue an suk-tulai tumna lamah ‘Zing ṭha’ an intitir ve ngawt hi chu a zienaw deu a nih.
Vaihai ve thung chu zing nisa suok mawi le mawi naw tieng an buoi ve nawh. Tu’m a’n sang a, tu’m a’n hnuoi ti hi an buoipui tak a na. Hnam insang le inhnuoi thu hi kum sang tam tak liem taha inthawka an buoipui, an fekhel thei der lo a ni ve thung. Mi an va biek nuom a, dit le beisei an nei chun an dawpa lut a ṭul a. Chuleiin an inchibaina ṭawngkam chu ‘Namaste’ a nih. ‘I hmaah ka kun’ ‘I bow before you’ tina a nih.
Eini ve thung chu kum tina fak ding buoipui hlak, kum khat fak ei inthar kum chu ‘kum ṭhat kum’ ti hlak ei nih. Chu umzie chu kum khat fak ding ei nei dai naw chang a tam tina a ni nghal bawk a. Chun bu chu nei hrim inlakhawm hme ei ngai thupui vieu bawk a. Ngaipawimaw vieu e ti lo chun neikhawl tumna chu ei tlasam vieu si. Chuongchun, ei thupui tak chu ‘buchangrum le sa’ a nih. Ruoithe nikhuoah mani dier sutthawlin, phing hmul inkhat phuor khawpa fak ei tum hlak kha. Ei hla thenkhat lem chu hnam danghai, abikin Jain hai le Buddhist-hai sak ngam chi khawm annawh.
A lu, a lu a hang pen mai,
Ka bawl di, ka arpui tui lai
Dul hmul khat phuarin ka ne mai di.
(Sinlung suok tawng chi dang dang chawkpawl hla a ni awm)
Lusei biel tieng khawm hla turu ve tak an lo nei a …
Uisa, uisa, lengmaser,
Sa dang aiin a tui chuang e.
an lo ti ve.
Bu le sa hi ei hei ngaisang khawp a; mo lawm hnai an um chun ‘present’ ti vel ngaituo lem lovin ‘ha ei lo tat ngei’ lem hlak a ni kha. Chuong a lo ni lei chu ni rawi nawni’m, ei inhmu zata ei indawn rawn tak, ei inchibaina ṭawngkam ang deu chu ‘Bu in fak ta?’ ti hi a nih. An fak tah a lo ni leh, ‘Iem in hmeh a?’ ei hei ti zui kher bawk a. Northeast tienga inthawkin Delhi le vairampur hmun danga umhai an hung phone chang khawma an indawn sa tei tei chu ‘Bu in fak ta?’ tho hi a nih.
Sekibusuok khawm hi ei tienlai-duthusam pakhat chu ni ngei dingin ring a um. Siel ki hi chu ei hriet lar hle a. Zu no, silaihlo/zen bur (fungki?), hlasak changa khuong, etc le etc- a hmangna tam tak a um a. Amiruokchu a hmangna chi tam tak ei nei ta hnunga khawm duthu bek samin bu le sa hmin sa mi pe theitua hmang ei la nuom ta rawp chu a lo ni awm kha!
Sekibusuok thu chau annawh, ei tienami dang tam takah buchangrum le sa (fak le dawn thu) a la um. Sakhilawngdar a tienami-a belte phai thei lo thu, Lalruong dumbura sanghal sa thun thu, Liendo le Tuoisielin lal ropui Lersi se zang sa an fak thu, Lalruongin sa neka zawngṭa a hlut lem zie a hril dam … hril ding tam tak um a ta. Ei ṭawngchanglakna hieng ‘bahawnga nau inchawk’, ‘dit tak le chu bahra khur …’ ti hai ang khawm hi ṭam tuor hlak ei ni zie tarlangna niin ka hriet.
Sura tienamia an hril dan chun Sekibusuok chu a lu tieng ei ben leh buchangrum (a hmin sa ni awm tak a nih) a suok a, a mawng tieng ei ben chun sa a suok thei a. Suok zo ti nei lovin ei ben pei sung chu a suok el ni awm tak a nih. Bu chu ieng bu khawm suok sien a pawi nawh ie; sa hi ieng sa tak am a suok hlak hriet ni lo; saphivawk sa hringthau but hmin hlawl annawleh chepa sa emhmin (grilled skunk) sahmaiṭha sa hring, sizo ṭhang lova hmepawk suok el sien chu a beidawngthlak awm deh aw.
Hi thu le inzawm hin ngaituona ram ka fang ta pei a, ṭam thu chu a sulhnung sui peiin mautam ka tlung a, ka paltlang nawk tah a. Hnam danghai chanchin chu ka hriet tam nawh a; eini ta ding chun ‘mautam’ ti hi ‘ṭam’ Ifamine) tina ang thlawt a na; dik tak chun an inzawm chau khawm annawh; ‘mautam’ ti chu ‘tam’ (famine) tina ang hiel a ni lem.
Ei pi le pu haiin ‘Thingpui Intam’ thu le a rapthlak thu an hril hlak a. Amiruokchu Hmarhaiin ‘Thing Tam’ ei hril hi Sinlung suok hnam danghai hin an hriet ve am … ka hriet nawh.
Chuongchun, fak le dawna buoi zing zing hnamhai lai Hmar hai hi a buoi nasa bik hnam ei lo ni el rawi awm de aw tiin ka ngaituo hlak.
Mau a’n tam naw huna khawm Hmar biel tieng chu ṭam a tla zing zing tho va. Ei Pu Sura Sekibusuok kha ama hun lai (Sura Age) nek hmanin vawisun ni hin ei mamaw lem khawm a hawi ka tih. Lusei biel tieng, Paite ram dam, Kuki biel tieng dam ei en chun eini nekin ṭan a tla inkhat lem a hawi. Chu khelah buchangrum kher naw hieng vaimim, bal le bahra (yam), fanghra le therhlo bua ring thei an nih a, ṭam a tla khawma eini nek chun buoi nep ngei dingah ka ngai a. Hmarhai mama hi ei nih, Sekibusuok mamaw chu.
Vawisun nia ei sekibusuok chu ie’m a nih a? Annawleh Sekibusuok chu khawla’m hmu thei ei ta?
Hnam dang le ram hla mi ni bik lo, ei unauhaiin butak (rice) kher naw khawm faa an khawsa thei lai eini’n harsa ei ti bik tlat hi a san tam tak umin a’n lang nawh a. Ei lungril puthmang lei ni lem dingin ring a um. Chuleiin thlai dang hieng vaimim, bal, bahra, thingkawlkai, kawlkai, fanghra hai faa insukkhawp dan inchuk ve inla ei ta dinga Sekibusuok hnai tak a ni el naw ding maw?
Abikin bal lem hi chu ‘thlai rangkachak’ inbuk tlak niin ka hriet a, sekibusuok indik tak a ni thei ka ring a nih. A ching a’n hawi em em; hun a lak sawt naw bawk. A iengkim hi hmang ṭangkai thei a na, a zung ti naw chu pei ding hrim hrim a um nawh a. Hieng anga thlai ṭangkai famkim hi khawvelah thlai dang a um hiel dim a nih!?
A bul-bal (bal hming puttu tak) hi fak ding tak chu a nih a. But hmin tawpin, nisa-nga deng le hme el thei a na. A sie, a lo thu deu a um chun ‘ba-ar-ek’ an tih a, a’n hnik hlei hlei a. A hawng le a hna hring hi, a hna kuong pumin, vawkbu dinga duthusam a lo ni nawk a. Chun a hna kuong hring hi ei hlek a, nisaah ei em tawl a; annawleh rapah ei inhak ṭawl chun ‘dawl-hro’ a nih. Hme inhnik tak pakhat a ni el khelah nau nei thar, nene tui nei tlawmhai ta dinga vitamin ṭha tak a lo ni nawk a. A hna hring hi ei lak (‘phi’ an tih) hman nawh a, a lo vuoi-ṭawl khawma pei chuong lo ding; ‘ba-pawn’ a ni nawk a; sathu hmea suong dinga duthusam; khawvel hmun dang dang hieng Europe, American Continent, Middle East le Far East-a khawm zawng inla a angpui takngiel khawm hmu ding um lo a lo ni nawk a. A zung hi ei pei leh … a ni ṭawk a … ei pei nuom naw leh vawkthlaia hmang sa thei a ni tho.
Bal chi hrang hrang ei nei- ba-tung, ba-hlip, rawsen, kawrbawt, ba-sai ke, ba-tluong, mit-vawm, ba-hnar tam, … ka hriet bek nawh a, nupuihai indawl el ei tiu. A’n hnik dan a tum tum a la ni nawk.
Lo vat rabawkah bahlip pui ei zel fai a, kutphaah ei tuk phek phawk phawk a, sizo lak thar hlawl leh ei hei ‘bai’ ngei a. A rimin ruom zui rum rum khawpa nisa-nga annawleh bekan thu leh ei hei suong so but but el kha chu … five star hotel-a khawm a angpui le a tlukpui a um nawh ie. Rabawk thlang vadungah ei insil fai zovah mei awi malamin ei hei fak tak tak chu thukhawchang hril hman a ni nawh.
Chun Silchar le Karimganj vaihaiin kum tina an dit le mamaw, an inep thei der lo chu bal hi a nih. Hmarcha, si, pat, aithing ti hai hi thawfuk chang a man a’n sang ul a, sumhnar ṭha a hawi vieu. Sienkhawm zawr thei kum hi a um zeu zeu chau a na. Bal ruok chu zawr thei naw kum a um nawh ti inla, ei ṭawngsuol kher awm nawh.
Tuiruong le Tuiriel kam hrut phai zawlah hei ching inla, thlai ching inhawi pawl tak a nih. April-May vela ei tu kha a hna a ṭhat vanglai tak, a la puitling naw ei sawn lai zingin zawr a lo hun a. Fur pui hnuoiah, July-August thla hi a zawr hun a ni chuh! Thla li thlai a nih. Vaihaiin sawpfai an dit nawh a, pil kawp nuoi kha an dit lem leiin pil ei zawr sa ṭeu nawknghal! A hna kuong khawm fit khat vela sei hla ding a la hei ni nawk! Hlep ruok, hlep ruok!
Hmar biela hun harsat lai le sum vang zuol hun- fur-se lai taka bal quintal 500 vel chau, quintal-ah Rs. 800 vela ei hei zawr hem hem el kha chu aw … Sekibusuok a lo um hlak ti chu ei hrietfuk naw kha tie.
‘Hmar var a’n hnu’ khawm lo ti hai sien ei invet zing pei chu ring a um bik nawh a; bal hi a but le a bai ringawt ni lo, fak dan dang dang la hung hmusuok ei ta. Ei ṭhalaihai, leklhatiem lem le var lem, chincahng hre lem hai, abikin hotel tieng panga degree nei hai dam ei hung um ta pei hi. Nakie chu bal hi pakora, cake, biscuit, roti, naan, samosa an ti hai ang dam hin la hung siem an ta. Bal chau ni lovin thingkawlkai khawm hi milk powder, maida tivel la hung inchangtir an tih.
Kum za liem taha khawm khan bal hi ei sawr ṭangkai em em a, a iengkhawm pei um der lovin ei hmang vawng a na. Hi let tama sawr ṭangkai dan ei hung hmusuok pha lem chu ‘sekibusuok’ ni el lovin ‘sekibusuok tha mi’ la ni ngei a tih. Hmm, i awi ṭha nuom rak naw maw? Ei pi le puhai Shan phaia an um lai dai khan telkawng/chaldawng (Lusei: telh-hawng) hi fak theia siem dan an hmusuok a; engleiin am ie ei ṭhalai, mi thiem haiin ṭangkai lema bal ei sawr dan an hung hmusuok naw ding? An hmusuok awm em el.
Nupuihaiin ‘bal’ an ti ngei hi a lo ni awm a nih, ei Sekibusuok chu.
