25.07.2011
Hmar ṭawng hi ziek dik le tiem dik harsa tak ni awma hril a ni rawp el ta hi ka lo tlawmngai ve deu hlak chu tie! Abikin thumal ziek zawm ding le zawm lo ding hi a chieng naw niin an hril rawp a. Chuleiin, hi thua ka ngaidan hung phawr suok ve hrim hrim ka tih.
Ziek zawm le zawm lo hi ei harsatna lien tak pakhat niin a’n lang a. Sienkhawm buoi nawna dingah ei buoi mei mei a ni naw maw ka ti deu a nih. Ka hriet dan chun ieng ṭawng khawm ni sien, thumal (word) pakhat neka tam ziek zawm ngai a ni nawh a; Hmar ṭawng a ni lei sekin thumal dang dang ziek zawmna ding san a um bik ring a um nawh.
English-a chu word hi a chieng em em. ‘I am a boy’ ti sentence ei inchuk laia inthawk khan ei chieng dai tah a. Chuleiin, ‘I ama boy’ ti’n ei ziek ngai nawh a; ‘Iam a boy’ ei ti bawk nawh a; ‘I am aboy’ khawm a ni thei nawh ti ei hriet a nih. Asan chu letter pakhat bak ni sienkhawm ‘a’ hi thumal pakhat a tling a, part of speech-a khawm ngirhmun a ngei ve ngat ti ei hriet lei a nih. Tuva ei buoina tak chu ei ṭawnga thumal (word) ei hriet chieng naw lei a ni ring a um.
Pa pakhatin Independent hla a ziek sawng a; hi ang hin a ziek a:
Hang thlirin la, van khawpui khi,
In ṭhe naw na ram chu an lang;
Eiin ṭhe nia hung tlung hin
ṭhenawna ram ka ngai!
tiin.
Ziek suol a um zeu zeu; a tam nawh. Chun a ziek suol hai khi ngun taka ngaituoin ziek sien chu zieksuol ding khawpin a thiem naw bik ring a um nawh.
Tlar khatna: ‘thlirin la’ ti khi a’n dik nawh ti ei hmu thei. ‘Thlirin’ ti hi chu a um thei a; sienkhawm hi taka a thu fephunga inthawk hin chu ‘thlirin …’ a ni thei nawh a. ‘thlir inla’ a ni lem ding a nih. Hrilfie ṭulin a’n lang nawh.
Tlar hnina: ‘In ṭhe …’. Hi hi a nih, ei buoi tamna tak chu. Thumal hma tieng hin ‘in’ bel ṭulna lei hau em em –insuol, innei, inhal, inṭhe, inṭhung, inhnawm, insawisel, inhmelhriettir, inbakkei, etc, etc, le etc. Hitaka hin chu ‘in’ hi thumal pakhat a na, ‘ṭhe’ khawm thumal pakhat a ni ta dai el! Hang ngaituo met sien chu aw … a hriet awm em em vei leh. A khelah ‘naw na ram …’ hi hang en la, ‘na’ hi thumal a tling hrim am le? ‘Naw’ hi a khatin thumal pakhat a tling; sienkhawm hitaka hin chu ‘na’ le hin inkawp tei tei ding a nih. Sapṭawngin, ‘the sweetness of a sugar is …’ ti hi ‘sweet ness of ...’ tiin ziek inla chu ang deu chu a nih.
Tlar thumna: ‘inṭhe’ bawk a buoi nawk tah. Hril nawn hlak a ngai ta nawh a. Amiruokchu ‘nia’ ti a um a. Hmar ṭawng thumal ‘nia’ hrie ei um am le? A ziek suol pal hlau a nih; inṭhe ni a hung tlung thu hrilna a na; ‘ni’ hi thumal pakhat a na, ‘a’ khawm a khat chauvin thumal a lo ni ve tawp a nih ti a hriet vei leh, a ngaituo chieng naw leiin a ziek suok a nih.
Tlar lina: ‘Ṭhenawna …’ hi a zieik suol bawk. A hril tum chu ‘… no separation’ a na, ‘noseparation’ ti’n a ziek ang a nih.
A’nleh, keiin ka hung hril ngiel hi ka thiem bik lei a ni? A dawnna chu ‘a big ‘No’’ a nih. Khi hla thu khi indik thlapa ziek dingin Hmar ṭawng thiem lawm lawm a ṭul nawh a, ngaituona zuk pek met chau a ṭul ti ka hril nuom leiin ka hung ziek anih ie. (Hmm, kei tak khawm hi aw- ‘… ziek a nih ie’ ti ding ka la ziek suol vel a!)
Hmar ṭawnga hin thumal (word) hi a chieng tawk naw deu am a ni le? Insel theina a ni ring a um a. Chuleiin ziek dan kalhmang bik hi nei hram hram tum in la chu indik lo anga inlang khawm a kalhmang hrim a hung ni pha chu indik el a tih. Chuong lai zingin kalhamng anga ei inei tah, siemṭhat ngai a um thei bawk. Entirna: vawk in, bawng in, sek in, bu in, Thanga in, kan in, ka pi hai in, tiin ei ziek hlak a, Chu ang bawkin biek in le puon in khawm thumal pahni ei innitir hlak. Biek in le puoin in hai hi chu thil hming bik a na, thumal pakhat ni sien, inzawm el sien ṭha ding bah. Vawk in khawm thil hmign tho a nih ei ti am? Indik tho a ta; amiruokchu ei vawk vai kha ei zawr pha a inah kel ei sie thei a, chu pha chun vawk in ni ta naw nih. Biekin le puonin hi chu a danglam deu a nih.
Ziek suol bawk, hmang suol zing zing bawk chu ‘in la’ le ‘un la’ hai hi a nih. ‘In la’ a ni pha chun a hriltu (a ṭawngtu) kha a ṭhang ve a, ‘un la’ ti chu intirna ṭawgbau a na, a hriltu a ṭhang ve naw ding a nih.
‘Zingah va fe in la ṭha’ng a tih ie’. -A hriltu a fe ve ding.
‘Zingah va fe un la ṭha’ng a tih ie’. -A hriltu a fe ve naw ding.
Well, ka ngaidan a nih ie, ka hung hril hi.
Comments also welcome at ‘puhminga@yahoo.com’
