~David Buhril
November 7, 2018. Kanan: Kanana dawntlangna hun kan hmang ding le inzawmin zing dar li (4:00 am) in kan tho a. Inhma tak a nih. Tahana inthawk darkar hnih le ti lampui a ni leiin prokram a hun taka nang a tul bawk si a. Minibus pakhat le SUV pakhat sip talin Tahana inthawk chun kan inthawk suok a. Burma ram ṭhatzie chu hmu rawnin a chieng. Vadung mawi tak tak haiin a ram ruong chu an thler sung a. Tahan le Kanan inkar ringawta khawm leilak sawmli neka tam a um. Leilak umna taphawtah vadung chu a um pei a lo ni bawk. Thlo hlawk thei zing ram a nih. Japan le Sap haiin lo inchu naw ruol an ni nawh. Meitei Rengpain Kabaw phai Burma sawrkar kutah a lo zawr lem kha chu Chalranghai damsung lusun khawp a nih. Hieng ang khawvel hi a siemtu pa’n an umtir nawk el ta awm bawk si nawh.
Changel khuoah inthei har malamin thingpui kan dawn a. Burma chauh ni loin khawsak ram haiin fakdawn hmun hai hi inhong (al fresco) huoua inhawi taka siem an thiem khawp el. An fakhai eini lai ei nei ve naw leiin fak ding zuk order el a harsa. An menu hai an tawngin an ziek vawng bawk leiin a tâm pa khawm a sukmawl hle thei bawk. Lekha chuong chen chu ka’n chuk a, ka tiem rawn ta a, ka ziek rawn tah tia Burma rama fak le dawn hmun hai va baw nawk el chi khawm a lo ni nawh. A ram sawrkar hin ramdang mi le sa hai hrietna a suknĕp tumna hlawl am a ni ding ka ti rum rum hman chu tie. Hotela suit le tie le bangbo deua kut zaizir leh insai- insik- insawi theina ram a ni tlat. Common sense hi common lo deu a nih.
Ringna, sakhuona le sumdawl hi ei lo hluor tawl chu a lo nih. Burmaa Buddhist sakhuo zuitu hai khawm chu kawnga chun duoi lo tak an nih. Pa pakhatin an one day market uor taluo thu a hrilnaa; ‘one day market nitin an nei’, a ti ang deu khan Burmaa insuk sakhuo mihai khawmin khawlaia hla suta sum dawl pawl dam, ṭawng inringna hmanga thawlawm ngen pawl dam leh lam sira bawm dawa nunghak le nupui an innghaktir el hai dam hmu ding a um. An sakhuo (Buddhist) thuoituhai chu in le lo le ro hrim hrim intel lo ding le an dawl suok suok chauh fa dinga inpe an ni leiin kutdaw chu an hringnuna bet tlat thil a lo nih. Ei sakhuona chu a ṭha ie! Ei siekhawl thei a; ei dawl/ daw khawl thei bok. An hril Kanan ram hnienghnarna hluo phak lo ding hai mizie ei sawmna chin khawm a umin ka hriet hlak. Inhnar insieknain ei ram a hluoa, dar le khuong a pung mei mei.
Kan ruolhai chun Khampatah an mi lo nghak a. Khampat khawtlang ṭhuoituhai chun Pu Keivom chu Khampata hunser tawite bek hmang loa a fethleng rem an ti naw a. Miin damna maktak an hril vet a, kei ruok chu Khampat kan tlung chun khawsawtna danglam deuin a mi hmuok a. Ka papui, famtah, Khupzapao in Zophaia a chanchin a mi lo hril hlak hai kha a hung thar suok a; a tuolchaina le ropui a lo relna hlak hmuna chun a hlimthla ka hmu a.
Khampat a chun felfai deuin hun kan hmang ngawi a; Pu Keivom ngainatu le ngaisangtu ṭhahnem tawk takin hunser chu an uop a. Pu Keivom hmu naw inlau le chibai naw inlau chu fena tieng tieng an bo nawh. Zoram Khawvel chungchang hriet belsa nuoma lo inthuok hlap hlap pawl lem chu a pawlin an lo um pei a ni tak. An hrietna le chu konga an dangcharna chu inza a um el chauh ni loin inhnar a um ka ti tawp nawh. “Kan khawtlang library-a ding lekhabu in hawn am,” ti zawna chu a tam ve hle. Pu Keivom lekhabu hlui le a thar iemani zat zet kan chawihai chu a’n chuin an inchu dar a ni tak. Lekha tiem mi tak tak ka hmu hlak; tha a suktho hle. Ziek mi le tiem mi ṭhangkhawm loa ram le hnam induong chu thil hau tak a lo ni hrim. Ram le hnam chi the pung ding lem chun ziek le tiem uor baka tha le tlo a um si nawh.
Kanaan khuo chu a hun takah kan tlung a. Dawntlangna dingin Presbyterian kohranhai hall-ah ruohmangna an lo siem a. Thuhmahruoi hril le chibai bukna hunser chu hall-ah kan hmang a. Zingbu, ruoi chu biek in choka le a tuolah kan the a. Fena tieng tieng ran that meua ruoi an lo the el hlak chu lawm a um dea chu inphalamum ka ti thei hle. Amiruokchu, job card sum hmanga ṭhe a ni chuong naw leiin kam an dĕn. Intodel tak an nih. “Zoram Khawvel mi hmathlir puiin Keivomin ami la kei khawm tawl a, kan thaw thei ve sun chu a hminga ruoi buotsai hi kan bat tlak ve thei dan a ni tlat”, an ti dai si a. Zoram khawvelah ka piengthar ve chauh a. Ka dama chu a baksam tlat. Ka lung a awia chu ka dangcharna an ril ṭan tlat. Ka hmua chu a kim naw tlat.
Chu khawvel chu ka ngaituo a; vanram ka lo kai a. Eden huonah Adam ang el khan kan then vir vel a. Ram kim em em ni si, famkim thei lo. Lungdithai khom um lo. A kai dinga ngaihai khawm um bawk lo. Reverend le Pastor hai umkhawmna, ‘sandam camp’ ah ka va fea chu Hmar tawnga biek ding an um bawk si nawh. Kei khawm chu vanramah Hmar ṭawng bawk ka lo hmang tum lei am a ni ding ka ti a. Ieng competitive exam result en amani ang deuin Hmar ṭawng hmang lem chu ka hmu naw a ni tak. Bawngnene le khuoizu lem chu ei du hnai tak hlak a ni bawk si nawh. Kan vir buoi nasa. Kir el thei a ni ta bawk si nawh. Kan vakvai velnaa chun “Zoram Khawvel” ti mawi em ema inziek boruoka chun signboard ang deua inzam phei hi a um a. Inbuo vangin kan pal lut a; Pu Keivom le mi sawm pahnih neka tlawm met chu an lo inthung a; “A tiem ei tlawm ĕm a nih”, tiin ami lo hmuok a. Chu chu Zoram Khawvel a lo ni si a.
Ruoiṭhe zo chun dawntlang dingin Presbyterian hai biekin sungah an mi hĕm lut ta dai a. An thawsuol hlak ni si lo; suol an thaw hlak ni bawk lo; ka buoi hman a. Biek in, sawng khatnaa innghat, inhawi em ema chun Zoram Khawvel ruoipui the ding chun Presbyterian biek in chu kan sip hmar a. “Pathien zara hi hun hi ei nei thei le ei hmang thei ding a ni leiin…” tiin biek in sunga chun L. Keivom chu an lawm lut a. Kohran inti ta laklaw; kohran dang danga inthawk Reverend/ Pastor le Upa khawm ṭhahnem tawk tak an um.Chuongchun, kohran le biek in kawtkharhai khawm chu a hung inhawng lien ta pei a. Pathien thilthaw hi chu a makin a ropui ngei; ka tlin nawh inti hai po po a hmang a. Khawvelin a sie hranhai a hmang a. A tlanse hai a hmang a. Nawchizawr dam a hmang a. Nga mantu hai dam a hmang a. Krista zuitu le thattu pa dam a hmang a. Keivom dam a hmang a.
Pathien zarin biek in sungah Zoram Khawvel chanchintha an thet ta ding laia; “…suol a inthawkin mi sansuok la…” ti a khawvel dang daia insie chi hlak ni der loin; kei Eden tlangval hin inthiemnawna ka lo pai ruk a. Darthlalangpuia ka lim an min entir chu, “Ka thlatu, kan siengna le inchuktirna fuk naw lei vawng a nih”, ti chu bangah kut thang loin a hung inziek a. An leh, fak thienglo theira chu ka lo fak rawn bik de! Pu Keivom chun pulpit pahnihna hmangin Zoram Khawvel thu mu chu a thet a.
Pu Keivom mak ka tina hlak chu “Pathien Biekin” ei ti sungah khom a khawsak le a thuhril hi a dang hran ngai naw hi a nih. Tuiṭhaphai, kalak kar tiet chauh ramthim hi, a hung inzin phat leh kan biek inah thu hril dingin ka lo hnipui hlak a; malsawmna kan dong hlak. Kanaana kan dang bik nawh. Malsawm ram rim chauh ni loin malsawmna kan dawng tlang seng. Hmar nu, Lalenkawli Pautu’n Zoram Khawvel hla vawng biek inah a hung ṭhe nawk lem chu sandamna bang sawng sarih ka zût a ni tak. Hartharna kan chang. Hello! Zoram Khawvel. Halleluia!
(Bethel Chimbuk, July 20, 2019 Saturday).
November 7, 2018. Kanan: Kanana dawntlangna hun kan hmang ding le inzawmin zing dar li (4:00 am) in kan tho a. Inhma tak a nih. Tahana inthawk darkar hnih le ti lampui a ni leiin prokram a hun taka nang a tul bawk si a. Minibus pakhat le SUV pakhat sip talin Tahana inthawk chun kan inthawk suok a. Burma ram ṭhatzie chu hmu rawnin a chieng. Vadung mawi tak tak haiin a ram ruong chu an thler sung a. Tahan le Kanan inkar ringawta khawm leilak sawmli neka tam a um. Leilak umna taphawtah vadung chu a um pei a lo ni bawk. Thlo hlawk thei zing ram a nih. Japan le Sap haiin lo inchu naw ruol an ni nawh. Meitei Rengpain Kabaw phai Burma sawrkar kutah a lo zawr lem kha chu Chalranghai damsung lusun khawp a nih. Hieng ang khawvel hi a siemtu pa’n an umtir nawk el ta awm bawk si nawh.
Changel khuoah inthei har malamin thingpui kan dawn a. Burma chauh ni loin khawsak ram haiin fakdawn hmun hai hi inhong (al fresco) huoua inhawi taka siem an thiem khawp el. An fakhai eini lai ei nei ve naw leiin fak ding zuk order el a harsa. An menu hai an tawngin an ziek vawng bawk leiin a tâm pa khawm a sukmawl hle thei bawk. Lekha chuong chen chu ka’n chuk a, ka tiem rawn ta a, ka ziek rawn tah tia Burma rama fak le dawn hmun hai va baw nawk el chi khawm a lo ni nawh. A ram sawrkar hin ramdang mi le sa hai hrietna a suknĕp tumna hlawl am a ni ding ka ti rum rum hman chu tie. Hotela suit le tie le bangbo deua kut zaizir leh insai- insik- insawi theina ram a ni tlat. Common sense hi common lo deu a nih.
Ringna, sakhuona le sumdawl hi ei lo hluor tawl chu a lo nih. Burmaa Buddhist sakhuo zuitu hai khawm chu kawnga chun duoi lo tak an nih. Pa pakhatin an one day market uor taluo thu a hrilnaa; ‘one day market nitin an nei’, a ti ang deu khan Burmaa insuk sakhuo mihai khawmin khawlaia hla suta sum dawl pawl dam, ṭawng inringna hmanga thawlawm ngen pawl dam leh lam sira bawm dawa nunghak le nupui an innghaktir el hai dam hmu ding a um. An sakhuo (Buddhist) thuoituhai chu in le lo le ro hrim hrim intel lo ding le an dawl suok suok chauh fa dinga inpe an ni leiin kutdaw chu an hringnuna bet tlat thil a lo nih. Ei sakhuona chu a ṭha ie! Ei siekhawl thei a; ei dawl/ daw khawl thei bok. An hril Kanan ram hnienghnarna hluo phak lo ding hai mizie ei sawmna chin khawm a umin ka hriet hlak. Inhnar insieknain ei ram a hluoa, dar le khuong a pung mei mei.
Kan ruolhai chun Khampatah an mi lo nghak a. Khampat khawtlang ṭhuoituhai chun Pu Keivom chu Khampata hunser tawite bek hmang loa a fethleng rem an ti naw a. Miin damna maktak an hril vet a, kei ruok chu Khampat kan tlung chun khawsawtna danglam deuin a mi hmuok a. Ka papui, famtah, Khupzapao in Zophaia a chanchin a mi lo hril hlak hai kha a hung thar suok a; a tuolchaina le ropui a lo relna hlak hmuna chun a hlimthla ka hmu a.
Khampat a chun felfai deuin hun kan hmang ngawi a; Pu Keivom ngainatu le ngaisangtu ṭhahnem tawk takin hunser chu an uop a. Pu Keivom hmu naw inlau le chibai naw inlau chu fena tieng tieng an bo nawh. Zoram Khawvel chungchang hriet belsa nuoma lo inthuok hlap hlap pawl lem chu a pawlin an lo um pei a ni tak. An hrietna le chu konga an dangcharna chu inza a um el chauh ni loin inhnar a um ka ti tawp nawh. “Kan khawtlang library-a ding lekhabu in hawn am,” ti zawna chu a tam ve hle. Pu Keivom lekhabu hlui le a thar iemani zat zet kan chawihai chu a’n chuin an inchu dar a ni tak. Lekha tiem mi tak tak ka hmu hlak; tha a suktho hle. Ziek mi le tiem mi ṭhangkhawm loa ram le hnam induong chu thil hau tak a lo ni hrim. Ram le hnam chi the pung ding lem chun ziek le tiem uor baka tha le tlo a um si nawh.
Kanaan khuo chu a hun takah kan tlung a. Dawntlangna dingin Presbyterian kohranhai hall-ah ruohmangna an lo siem a. Thuhmahruoi hril le chibai bukna hunser chu hall-ah kan hmang a. Zingbu, ruoi chu biek in choka le a tuolah kan the a. Fena tieng tieng ran that meua ruoi an lo the el hlak chu lawm a um dea chu inphalamum ka ti thei hle. Amiruokchu, job card sum hmanga ṭhe a ni chuong naw leiin kam an dĕn. Intodel tak an nih. “Zoram Khawvel mi hmathlir puiin Keivomin ami la kei khawm tawl a, kan thaw thei ve sun chu a hminga ruoi buotsai hi kan bat tlak ve thei dan a ni tlat”, an ti dai si a. Zoram khawvelah ka piengthar ve chauh a. Ka dama chu a baksam tlat. Ka lung a awia chu ka dangcharna an ril ṭan tlat. Ka hmua chu a kim naw tlat.
Chu khawvel chu ka ngaituo a; vanram ka lo kai a. Eden huonah Adam ang el khan kan then vir vel a. Ram kim em em ni si, famkim thei lo. Lungdithai khom um lo. A kai dinga ngaihai khawm um bawk lo. Reverend le Pastor hai umkhawmna, ‘sandam camp’ ah ka va fea chu Hmar tawnga biek ding an um bawk si nawh. Kei khawm chu vanramah Hmar ṭawng bawk ka lo hmang tum lei am a ni ding ka ti a. Ieng competitive exam result en amani ang deuin Hmar ṭawng hmang lem chu ka hmu naw a ni tak. Bawngnene le khuoizu lem chu ei du hnai tak hlak a ni bawk si nawh. Kan vir buoi nasa. Kir el thei a ni ta bawk si nawh. Kan vakvai velnaa chun “Zoram Khawvel” ti mawi em ema inziek boruoka chun signboard ang deua inzam phei hi a um a. Inbuo vangin kan pal lut a; Pu Keivom le mi sawm pahnih neka tlawm met chu an lo inthung a; “A tiem ei tlawm ĕm a nih”, tiin ami lo hmuok a. Chu chu Zoram Khawvel a lo ni si a.
Ruoiṭhe zo chun dawntlang dingin Presbyterian hai biekin sungah an mi hĕm lut ta dai a. An thawsuol hlak ni si lo; suol an thaw hlak ni bawk lo; ka buoi hman a. Biek in, sawng khatnaa innghat, inhawi em ema chun Zoram Khawvel ruoipui the ding chun Presbyterian biek in chu kan sip hmar a. “Pathien zara hi hun hi ei nei thei le ei hmang thei ding a ni leiin…” tiin biek in sunga chun L. Keivom chu an lawm lut a. Kohran inti ta laklaw; kohran dang danga inthawk Reverend/ Pastor le Upa khawm ṭhahnem tawk tak an um.Chuongchun, kohran le biek in kawtkharhai khawm chu a hung inhawng lien ta pei a. Pathien thilthaw hi chu a makin a ropui ngei; ka tlin nawh inti hai po po a hmang a. Khawvelin a sie hranhai a hmang a. A tlanse hai a hmang a. Nawchizawr dam a hmang a. Nga mantu hai dam a hmang a. Krista zuitu le thattu pa dam a hmang a. Keivom dam a hmang a.
Pathien zarin biek in sungah Zoram Khawvel chanchintha an thet ta ding laia; “…suol a inthawkin mi sansuok la…” ti a khawvel dang daia insie chi hlak ni der loin; kei Eden tlangval hin inthiemnawna ka lo pai ruk a. Darthlalangpuia ka lim an min entir chu, “Ka thlatu, kan siengna le inchuktirna fuk naw lei vawng a nih”, ti chu bangah kut thang loin a hung inziek a. An leh, fak thienglo theira chu ka lo fak rawn bik de! Pu Keivom chun pulpit pahnihna hmangin Zoram Khawvel thu mu chu a thet a.
Pu Keivom mak ka tina hlak chu “Pathien Biekin” ei ti sungah khom a khawsak le a thuhril hi a dang hran ngai naw hi a nih. Tuiṭhaphai, kalak kar tiet chauh ramthim hi, a hung inzin phat leh kan biek inah thu hril dingin ka lo hnipui hlak a; malsawmna kan dong hlak. Kanaana kan dang bik nawh. Malsawm ram rim chauh ni loin malsawmna kan dawng tlang seng. Hmar nu, Lalenkawli Pautu’n Zoram Khawvel hla vawng biek inah a hung ṭhe nawk lem chu sandamna bang sawng sarih ka zût a ni tak. Hartharna kan chang. Hello! Zoram Khawvel. Halleluia!
(Bethel Chimbuk, July 20, 2019 Saturday).
