Kan sumtuol Khawmawi, Tuithaphai a hin mumala ka um nawna kum sawmthum nekin a sawt ta a. October-November 2010 khan hun iemani chen hmang dingin ka hang inzin a. Nu le pa ruolthahai umna hmun ani leiin ka ngaina em em a, an huol veltu tlang le muol hieng-Teisieng tlang, Saidan tlang, Thimbung tlang, Churachand tlanghai le a phairuom sukmawitu Tuithapui phaizawl incham dei duoi le Tuitha vadung kawi ngeinguoihai hin lung a suk leng thei em em a nih. Venga kan zin chang a sevel khuo Saidan, Muolvaiphei, Saikawt, Ngurte, Rengkai, New Lamka, Lamka, Sielmat, Bijang, Hmar Veng, Tuibuong, Suonggel, Bethel, Molnom, Salbung le dang dang hai hih hun ka nei hmasatak ah thei ang angin ka fang kuol hlak a, thil danglam deu ka hmu chang chuh kan chik hlak. Tuta tuma ka thil hmu le danglam chu hi hi a nih.
Churachandpur khawpui hi Manipur a ding chun Non-Naga hnamhai tadinga khawpui pawimaw em em el ana, a khawpui sunga lo cheng hlun hnam tum tumhai hih Tibeto-Burman tawng hmang pawla mi ei ni tawl. Hi taka hin R-Group le G-Group ei um a, ‘R’ hawrawp hmang pawl chuh Hmar, Lushai, Pawi le dang danghai an na, ‘R’ hawrawp hmangnaw pawlhai po chuh ‘G’ group hieng- Kuki, Paite, Zo, Vaiphei, Gangte le dang dang an nive thung. Chungangin, ei tawng seng hmangin inthlier hrangna umlo, inrem diel diel ni awm tak chun ei um thlang a. Hieng G-group a mi Kuki, Paite, Zo, Vaiphei, Gangte le dang danghai hih a chawngpu ni thei dingin an tam tak a, khawtlang thilthawna iengkim ah an hrat a, hma an thuoi a, old and new Bazaar tiengpang Civil Hospital chenin ei hei leng kuolvela, New Lamka phei hai lem chuh NREGS an sawrin an thang hrat em em a, in building mawi le tha tak tak khawm a pung hrat. Churachandpur khawpui sukmawitu an ni a, lawm a um takzet. G-Group tawng hmang thiemnaw lem chun Auto Rickshaw khawm ei chuong theinaw vang an tah.
Chuongangin thlangtieng ei hung nawka Sielmat Christian H/S School a inthawk Tuibuong dawrhai le Ofis hmun pawimawhai ei leng vela, a khel tieng Khuo a pung hratin mi an tam hrat em em bawk. Tuibuonga Hotel pakhata thingpui dawn dingin a thlum insum ka tul ta leia a hang (chini pawl lo) dawn ding kati kha ka tawng hmang leh kan inman fuknaw deu alo ni awm a, a hang dawn dinga inngai chuh a thlum ka dawn pha ta ringawt a, pawi kati kher el. Chuongang peiin, R-group a mi hieng- Hmar, Lushai, Pawi, le dang danghai chuh a khawpui sunga hin ei tlawm lei le ei ram delna hmunin a zirnaw lei khawm nive tang a tih, a chawngpu nive siin, ei tawngin thingpui khawm ei dawn thei tanaw a hawia, neitu chan changa insan muka hei invilik rak khawma a nambarin mi ei phaknaw a, Andaman a hnam hnufuol Jarwa hai Shompen hai angin population khawm hi a khawpui sung taka lem chuh a tlawm tiel a hawi a, zingkar arasi ang elin inkhat phuorin hmu ding ei um phak chauvin ka hmuh. Mak tak a nih. Sawrkara chanvo tha hmu theihai hei buoipui ding lem chun ofis le organization hrang hranghai ah eini rawi hih hmu ding ei tlawmta bek bek a, ‘Santu ka ngai, ruoltha ka ngai’ ti kha ei hla dittak ani ta zing el. Chawngpu seng seng eiin thlau hle. Hi hi a nih saphaiin assimilation an ti chuh.
Abikin R-group a unau Hmarhai hi khawthlang nun, Inchukna tieng le politics a hai hin a hnungsawn zawngin hma a sawn hratin ngirhmun a thlasie nasa em emin ka hmu a. In pucca/RCC a mawi le ropui thar hmu ding a vang hlea, mi chepde kara khai leng leng ei thawa, thingtlang lo buvui lak thel ang elin inrieng ngawi ngawiin ei khawsa tawl a, kohran a hlak mi hai nuizat bur le tawng chek ekna ei nih ti hre nuom derlova Pathien hming lama pawl thi chil ngam vawng. Ei unau haiin pawl tam taluo hi khawtlang, ram le hnamin a sietpui zie, Setanin var taka Pathien hming sama ami dawivetna a nih tihi eini a inthawk hmuin, insiemthat nan an hmang pei a, eini nekin an inthang duok duok a. Ei pathien biek dan hlak hi hni ding le dingnaw khawm ngaituo lova invet sawisakin ei nuom nuom ei hni a, ei hril a. Hieng khawm kuhi sim a hun tah.
Politics a hlak mirawng vawkvai ang el, a lien hmasa sa sa rawt nam annawleh, inngek rawng rawnga sawisak. Ei phaktawk chuh a thlangpuiin suna inhlaw teng tenga zantienga Meitei leikai hrut vela, zu lai po pova a thanaw tak vai hnam hnufuol tawpkhawkhai dawn hlak RAKZU dawn a muolpho thei ang taka khawlai dunga inrui mei mei. Khawsung kei dara hausapu inchu, taptebula nuhmei le nauhai vuok-khawngna dinga mi huoisen le Kaina anga mani unau thisen insuona ding le sawisakna dinga thisen inza zawk zawk si hai ei ni’n ka hmuh. Hiengneka ei suol nawkzuol na chuh, hi hi ei nina a nih ti hrezinga insiemthat tum chuong derlo hnam ei ni hih. A pawi bek bek. Inhril hriet a umzie ei nei thei sinaw chun khawdur ei ngai ma ma ding chuh a ni awm.
India rama hin zalen taka ngaidan hril theina ei nei a, mimal, kohran, organization le tuelkhawm theida bik nei lei nilovin Churachandpur town sunga ei hnam darthlalang ni awm a ka hmuhai ka hei ziekve a nih.
November 11,2010
