Responsive Ad Slot

MIZORAM HMAR PAWLITIKS: ZANI, VOISUN LE ZINGAH

Sunday, November 5, 2017

/ Published by VIRTHLI
~ John Pulamte

You can fool all the people some of the time, and some of the people all the time,
but you cannot fool all the people all the time.
- Abraham Lincoln (1809-1865)

Thuhma
Hi thuziektu kei hi tuta truma HPC(D) le Mizoram sorkar inbieknaa palai laia pakhat ka nia. Hi thusep ruok hi chu ka palai sin thawna pawl ngaidan le thu fepui a ni nawa, ka mimal ngaidan le ka lungrila thu lo inhruolmum ka phorsuok ve mei mei a nih.

Zani
Mizoram-a Hmar haiin mani roinrelna nei nuom leia ralthuom hiel cheleka beipui ei thlakna hin kum 30 hmel a hmu ding an tah. Pasaltha tamtak thisen a luonga, hun le ni, sum le pai le hringna hlu tamtak ei chan pha ta bawk. Ei thu le hla loa ramhnuoia hnawtlut a, silai put ei ni zie Mizoram sorkar khomin a hriet ve tho lei mani ding, hun sawt riel lovin inbiekna dawkan a mi daw pek nghal a, hmaisana inbiekna vel iemani zat a mi nei pui hnungin July 27, 1994 khan MoS a mi ziek puia; a rasuok chu SHDC a nih. Hi inremna thuthlunga lungawi lo leia la chambang haiin HPC(D) hming chawiin an la beizui a; kum 2000 bawr vel anthoka Hmar hnam pumpui Inpui dinga bawl, Hmar Inpui chun ‘Hnam Sipai’ in a hung pom ta ngei bok.



HPC(D) hminga beipui thlakna (movement) hi thang khat (1 generation) zenzawn a ni taa chu chuong taka mimir hmu le hriet thei dinga danglamna le hmasawnna hmu ding a la um meu nawh. Tharuma sorkar sipai le inhmaisana chu 2008 laia Saipum khawdaia mi le March 28, 2015-a Zokhawthiang incident bak kha hahipa hril ding a um naw a; movement le inzawma hringna chan hlak a biela nekin a biel puoah a tam lem.

Mizoram sorkar bok chun HPC(D) le ngei khom formal le informal-in vel iemani zat infielin inbiekna lampui an dap ve ngei a; 2013 lem khan chu Ceasefire le Ground Rules hai siemin JMG chen khom indin a nia chu a thuphung anthawk thu an inhmutuo naw nghal pei leiin vel khat-vel hni bak inbie lovin a ‘deadlock’ nghal pei kha a nih.

Kum 2016 kum bul tieng anthok khan kil tum tum anthok norna (pressure) a um bok lei mani ding, August thla chawhnung tienga tran thar inbiekna ruok kha chu inunauna le inringzotuona chu a thulaimua hmanga inbiek a ni lei ni ngei a ta, tu chen hin a la fe tluong peia a hmor inbawk thei dinga um hiel a ni tah.

Mizorama Hmar haiin 6th Schedule hi phu hlie hlie’n ei lo inngaia chu a state sorkar roreltu, a mipui tamlem le NGO lien zuol haiin phu an mi lo ti pui naw chu a ni deu tak. “Chepa khomin, ‘awk t alai leng’ a ti annawm” tia hmu hmakhat thisen kang rawta bei chur chur thei a na; a thratak dota insiemrem phot a, a puo tieng anthok ni lovin a sung anthok thathara nor thei khom a ni vet ho. A ieng lem khom nisien tha inthlazul lova mar panga bei a ngai ve ve ding. Chu ding chun ei inpei chie am ti eini le eini ei indon a ei inhrietchieng a poimaw hle.

Tu chena hin a hnam le a mipui haiin ei thil phut tak ei hmuna dinga ei hun le ni le ngaituona, sum le puon le tha-le-zung ei suo dan hai ennon ruok chu a trul el ni lovin matheilo a nih tah. Ip set set lo chun, kum khat lai khan ‘Mizoram sorkar le HPC(D) inbierem’ hai sien ei nuomna leiin public rally chu ei lo huoihot ve ngei a. A dang chu a huhoa le pawl hminga ei pensuokna a tam nawh. 1994 hma kum iemani zata laia ei boruok le ei sosangna ang kha ei phak ta naw zie hril loa hmang a nih. Ei tha seng azira ei hmu ding hmu le hmu naw ding nisien chu ei hmu insang naw mei a tih. Media le sorkar in ‘Manipur based HPC(D)’ an ti vet khom hi andikna chin a um a nih. A biel pumpui huopa pawlpui ei nei anga ei ngai, HPC hlak a hringhroa um, chupa-khapa pawl ti nia, HSA takngiel khom pawl pahni ei insuo hman met a, active taka a umna khuo nekin mumal nei rak loa a umna khuo a tam lem bok. 

State sorkar hin min biepui thrak lovin mi tosan mei mei el ta sien iem ei law ding, ti khom ngaituo tham a nih. Boruok suk lumtu ding pasalthra le huoisen thla le kum iengzat dan am ei nei pei ding ti ringthua hril khom a harsa. Assembly Election tawm zatin sorkarin a min biekpui tiin a ieng a hmaa lo phunchier le nuorinpheng ei um lem hi chu thilmak le danglam a ni nawh. Politicks a nia, a thei tak tak le tak tak naw a um thei nawa; football pet khom hi a khelzawla nekin a khotlangah ei thiem lem seng. 

Voisun
Ieng po khom nisien, voisuna ei chuongkaina ngirhmun hi eini khata ei tlung a ni nawa, Pathien le sorkar le hnam roreltu dinga a ruothai zar lieu lieu a ni ti ei hriet a poimaw. Pawl 2 (pahni) hai dawkan dawa hmaisana inbiekna vel iemani zat an nei hnungin Draft Bill le Draft MoU chen buotsei a ni phak tah. Chu draft chu Mizoram sorkar le Hmar Inpui-haiin an namdet dinga ti a nia. HPC(D) Chairman hminga thusuok pakhata khan draft a hin pei le belsa nuom neihai ta dingin kot lien tak hong a ni thu ei hmua, mi iengzat charin am fumfe takin an peklut a hrietu ding haiin hrieng an tih. Hril hun a ni laia hril le zong hun a ni laia zong dinga infui ei ni kha. 

Thil pakhat chieng em em ruok chu: ralkanga anthoka mi thiemnawna hmu tum tral trala, a hrilna hmun le hun ding taka taka hril ngam si loa mani umhmun kunga lo inhrosaa social networking site vela lo inhok pum pumhai hin ramropui min tlun naw nihai ti hi a nih. Mizoram Hmar political issue hi thi hmin der sienkhom hieng ang mihai hin an voikhat bufak inhniknaw phana le an zan khat imu tuorem nawna khawm a ni naw el thei.

Ruohmanna anga thil a fepei chun hun sawtnawteah HPC(D) le Mizoram sorkar ‘Inremna Thuthlung’ ziek ning an ta; HPC(D) mi le sahai an thuomhnaw hai le in inlawi an tih. Hi hunser hi Mizoram Legislative Assembly-in Sinlung Hills Council Bill a pass a, Governor in a hrietpuina le remtina suoi a keia, Bills kha Act a ni hma/hnunga nei ding le ding naw chu pawl pahnihai ti dan dan ni el ding niawm a nih. Phur a um ruol ruolin hawphur a umna ruk tak a um.

Zingah
Inremna thuthlung ziek a ni anthoka hun sawtnawteah Council area pumpui chu biel 12-a threin Council Constituency siemrelna (delimitation) um a ta, inthlang dan kalhmang le dan le dun induon a ni zoa chu Sinlung Hills biela mipui chun an Council member ding mi 12 thlakdok an ta, Council thar le Mizoram sorkar inrawntuo in midang 2 (pahni) nominate nib ok an tih.

SHC member po po hi Hmar an ni naw khawma ni deu vong ngei ngei an tih. Council roinrelna chu Hmar trongin an bei a, thuthlukna khom Hmar trong ngeiin an ziek ding le ding naw chu ka hriet nawh; ni ngei sien chu ka nuom. ‘Trong hi hnam a na; hnam hi trong a nih’ ti hi zaah za indik naw sienkhom a zatve neka tam andik a nih. A trong hmang kher loa, Hmar em em ei uma; Hmar nia Hmar trong khom hrie sia hmang nuom lo khom ei um bok. A hnama Hmar ni siloa Hmar em em khom ei um a; Hming khelah Hmar inziek po po ‘an Hmar’ kher naw thei. Sailopa le Ralte pa khom a Hmar em em ve thei tho. Ramri khang bur thei an nawh. Kum khat laia Imphal HYA President chu Pachuau pa a nia; YMA President chu Joutepa a ni ve tlat. Biel pakhata HSA President chu Sailo a nia; MZP President ruok chu Hrangchal a ni ve nawk bok.

Hnam a um ding chun trong a um a ngaia; Hnam a dam ding chun trong a dam a ngai. Entirna pek hran a ngai nawh; ei kawl le kiengah a tak ngeia hmu le hriet thei ei hau. Ei culture, literature le pipu nun hai damkhawsuok sien ei nuoma a trong hmanga suklaar ei tum si naw chun khinginbai ngei ngei a tih. Ei meeting proceedings le resolution hai chen khom Hmar tronga tronga ei ziek ngam naw hma sawn naw hleng a tih. Hmar trong hi Court thupek le thuthlukna vela hring khawsuok le hmasawn dinga ei beisei a ni chun phak hla naw top ei tih. A paw tieng anthoka inthawluina lei ni lovin eini ngeia anthok a sungtieng anthok ei phusuok ding a nih.

Trong khela ka lungkham ruk nawk chu political party chungchang a nih. 1994 Accord anthok khan HPC kha underground ni ta lovin political party a hung nia; sienkhom, mipui beiseina tlung phak lovin a hringhroa um chu a ni deu tak. Sukhring le sukhrat tumin theitawpin hma latuhaiin an beia chu ei lel a, ei theinaw thret. Hotu inchuna leiin inkhik-inkhalna a suoka, court chen ei tlung phaa a poi ngot el. Khuo threnkhat khata a hmingin unit angin a um trawk trawka chu ngaituo um an tam.

Ei tonhriet enin, HPC(D) khom hi political party hung ni ve chie sien a dam khawsuok ding am, ti hi a nih. A biel sunga Congress/MNF/ZNP/BJP member le thruoitu tamtak hai hi Hmar tho ei ni leiin a Hmar hnam ang zawnga political party nei kher lovin ei nuomna tak party a seng insunglut inla a hadamthlak tak el naw dim ti hi ngaituo lo theilo a nih. Party pakhat lo zom ta laklaw hai hin an party maksanin Hmar party thar chu thafantakin an hung zom ring a um si nawh. Hmar party hin seat 12 lai seat 7 ah a thling naw hlak chun a muolpho thlak el thei bok si, lungkham a um ngei. Hi thu hi inhmaw taka a biel sunga hnam thruoitu le hnam hmakhuo ngaituhaiin beng sika an ngaituoa thuthlukna inhmawtaka an siem chu makmaw a nih.

1994 Accord hringsuok SHDC-a beseina insang la nei zinga, mani le mani inhlem chu thuhran, mipui thuoikawi tumhai ta ding ruok chun a chunga Abraham Lincoln thuhril khi ka changtlang pek ni raw seh.
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate