Responsive Ad Slot

HMAR HAI HI TU HA'M EI NI A

Sunday, April 23, 2017

/ Published by VIRTHLI
By. VL. Khawbung


Mani nina hrietchieng hi a tul a. Chu nina inhrietchieng anga mi mi hriet ei nuom bawk. Mani ni nawna anga mi'n an mi hriet hi thil theida um tak ani hlak.

Hi hi hnam chung thuah khawm hin an dik anih. Mani nina hnama ei chieng a tula, chu ei hnam nina ang tak chun midang le sorkar khawma mi hri hai sien ei nuom hlak anìh Tu'm ka ni ti mi'n an mi hriet theina ding chun ka hming, ka umna, ka pahnam, ka sinthawna, ka pieng ka seilienna ram, ka sakhuo le nunphung hai an nih. Mingo hai mi awpde lai hun khan chu Kuki/Old kuki/Mar/Hmerh tia hriet lar ei lo nia. Amiruokchu Mizoram ei hung lût ding tawma HMAR hming puta, vawisunni chena HMAR ni ta hai chu ni awmin an lang.

India ramin zalenna a hung hmu hnungin, Scheduled Tribe list ah kum 1965 Febuary 12, zing dar 9 AM khan Hmar hnam chu khawvel um sunga bo ta ngailo dingin, chatuon chena dingin a hran lieuin ziek lût a lo ni tah.

Middle East, an naw leh, China ram sinlung an tia inthawka hung thlangtla, Himalaya tlang thut hung zuia Tibet le Myanmar-a Kachin ram hai fe tleng peia Irrawdy vadung hung zui a Kabo phaizawla kum iemani chen um hnunga, pahnam hnama inthre a Mizoram lo hlu lumtu hai chu ni'n an lang; kum iemani chen Mizoram inbengbel hnunga Sailo Lal VANHNUAILIANA in a rûna a hnawt darin Manipur, Tripura, Assam le Mizoram hmar tienga hung thlangtla pei hai chu ei nih.

Hnam nunphung hran, hnam zie hran, pi le pu dan hai le trawng hran nei hai chu ei nih.. Kumpui sang tam tak an herliem hnung chun ni le thla khawm chu a la danglam chuong nawa, khuonu remruot ang peiin hun le ni a liemin a hung thar peia. April 9, 1946 a hung inhersuok meu chun Mizo Union thlipui a hung hranga ei unau zohnathlak thenkhat haiin "insuihkhawm leh zai i rel ang u" tia an hung tlang khekri chun muoltin tlang tina an i hnawt dar tak Hmar nauhai lungril chu a chi zawp hne em em a, insuikhawm kar nghakhla in Mizo Union chu ei lo Amen pui a, a zûn eiin uoia, eiin tuiral zo anih. Unau  hmelhai ta hnung insuikhawm nawk chu ei pi le pu hai chun an nghakhla em em a, a tar a zuorin an lo inhnik pui hle.

 Kum 1939 lai daia lo ngir tah Hmar Students' Association(HSA) khawma a lo thlawp hle a, kum 1948 Manipur Legislative Assembly Election khawm an Boycott hiel ani kha. Ei pi le pu hai khan Mizo Uniön a khan ringna an innghat lien hlea, kum 1946-1949 sung khan nasa takin an bei anih. Manipur Premier PB Singh khawma "Mizo Union bansan unla, Mizoram a inbet nek chun Regional Council peng ka ti cheu" ti'n kum 1949 Parbung an zin tumin, an tiema, sienkhawm Mizo Union zûna in uoi mek le insuikhawm kar nghakhla em em Hmar hai chun "kan unau hai kan phatsan thei nawh; mizo district a pieng ding anih ti'n Regional council meu khawm a lo hnawl ani chu.


 Amiruokchu Hmar ha'n beiseina insang tak an nei li mek chun Lusei hai chun "Lushai District" a lungawi sanin, an milo phatsan a. Regional Council meu khawm lo hnawltu insuikhawm kar nghakhla em em ei pi le pu hai chu trawng bau khat khawma rawn derna um lovin an lo thlauthlak el ta chu lungnat a um tak zet anih.


 Hieng ang a lo ni ta chun ti'n Hmar hai chun August ni 14, 1954 kum chun Hmar National Congress(HNC) an lo indina, chu HNC chu a that lem le remchang lem dinga ngaiin Hmar National Union(HNU) ti'n kum 1958 an thlaka, India Prime Minister kuoma khawm Hmar Hills District hnina an lo pek lût nghe2 anih. Hmar National Movement chu a fe peia, Mizoram a khawm pa hausa Pachhunga khawmin nasa takin thrang a laka, fenngo federation hai indin in Mizoram a khawm Hmar movement nasa taka fepui ani bawk. Chuonga, movement vung taka fepui ani mek lai chun Mizo National(MNF) a hung lien a, MNF President Laldenga chun " Hmar hnam bik tan chauh movement kalpui a rem lovang, tawp san ula Greater Mizoram i siam ang u" ti'n a thlem nawk a; hmun tina Hmar nauhai chun "vawihni em em chu hlemin um kan ti'm ei ti ni rawi naw nim" ti'n MNF Movement a chun ei lungvar le ei ngaituona popo ei hmang zo nawk a. Sienkhawm, a tawpa chun Greater Mizoram chu hrillo, chu movement chu Hmar hai ta dinga kawkbo nau ang trapna ding cho a hung ni nawk tah. Mizo Union a an lungawina bawka chun MNF chun India sorkar chu inremna a siempui nawk ta a, unauhai ti zing si khan vawihni ngawt hlemin ei lo um a, thil harsa le thil theilo a lo ni khawma trawng bau hni khat beka inrawn derna umsien chu lungawi dan khawm um rawi naw nim maw???



Hun a hung fe peia, kum 1987 chun HPC Party a hung pieng nawka chu pawl chun Sinlung Hills Autonomous District Council ei hung Demand nawk ta, ei hmalakna sorkarin a ngaithlak naw lei chun Peace Really le Total Bandh dam nei lai chun sorkarin sipai tha hratna hmangin ami hnawt dara, ei nunghak le tlangval tam takin hliem an tuor a. Chuong chun ei cham lovin ramhnuoia hnawt lûtin ei um a, hnam hmangaitu tam takin an hringna an chán pha a, vawisunni hin fahra lo ding fahra in mi tam tak an um pha an ta hi. Kum 1994 chun Mizoram sorkar chun HPC chu kumhni sung Interim Period a um a, kumhni hnunga District puitlinga hlangkai ding ti'n inremna Accord a sign pui ta a. Chu khawm chu ei thuoitu hai mumal naw lei am ani ding vawisunni hi ei tlung a Hei ha! Hui ha! Ei ti nawk hlak ani hi.


 Ei unau Lai haiin "Hmar hai chu unau laia khawm nau mitlum tak le pa duot in ni leiin, u hai sa kap sa, lo lawmtu in nia; thiempu hnam in ni leiin Politics khawm thiem bek bek nawng in tih." an milo ti hi thudik ani el dim aw ka ti hlak. Ei lekha thiem hmasa le thiem hnuhnung hai sakhuona thila ei fe vawng el khawm hi hnam danglam tak chu ei ni reng reng anih.(sakhuona ka sawisel an nawa ei danglam zie ka hril tumna anih) an leh hieng ang ani ta si chun vawisunni a ei phak china hin ei lungawi el ding ani? Thangthar lanu val ruolhai ngun takin ngaituo ro le. Mani nina chieng hi a pawimaw tak chu anih. I nina ah i chieng chun, i hmasawnna ding le chankang, i ngirsuok theina ding chu ngaituo ngei i tih. Hi kawnga hin Israel hai khu entawn tlak an nih. Isu'n rawng a bawl laia sipai zahotu sûk, a sukdamna dinga juda hai trawng bau kha ngaituo hman ta-"Hi pa hi thrangpui tlak anih. Ei hnam a hmangai a, kan inkhawmna in dam a mi bawl pek" an ti chu! An hnam nina (Jewis Identity) ah an chieng hle anih. An ni anga hnama chieng le tu ham ei ni ti hriet a tul tak zet. Mi rama khawm zion hla an rem nuom naw ani tawp ani kha. Mingo hla phuoktu Sir, Walter Scott lem chun " hi hi ka ram, hi hi ka hnam ti na chang hre lo chu thi hni-a thi tlak anih; Ama chu ta lo, inpâk lo le chawimawi lova trawngsie inphur tlak anih." a lo ti hiel ani kha. Ei nina tlangpui chu ei hriet ta a iengtin am thawng ei ta le? Siemtu Pathienin hnam a mi pek sukvul ding le chawisang ding hin mawphurna in bel ngam am? Beiseina khamhrui ang chela, beiseina de hlet hlet neia kutchawi pawl ha'n thlang tieng kawlrawn an liem mek lai hin nang le kei hin iem thawng veng ei ta? The Government of Hmar/Manmasi/Sinlung ti siem thei ding hin hnam thisen paitu i nina angin mawphurna i nei ve anih. Ei unau zohnathlak dang hai Racist zie hi i ngaituo ve hlak am? Mingo thlahai indo zing zing el keikhawm/ remkhawmtu le ram pakhat indintu Temujin(Chiggis khan) khan chu a hrat theina ding le hnena a chang theina ding ani phawt chun a hmelma(Borgigin tribe nilo) khawm a General ah a si nuom hiel ani kha tie! Ei pansak unau pawl thenkhat ruok chun unauhai ti zing siin ei nina ei identity chimral tuma, police le Magistrate hai neka thu nei lem insawna, Mobrule hmanga, châng nuom hieltu ha'n an mi bei mek lai hin ei thranghar chu a hun ta tak zet. Ei Sinlung khawpui indinthar nawk dinga vawisuna thrangthar ha'n hma ei lák naw chun tuta Primary School inchúk mek hai hin kum20 hnungah ei hnam hi inlusük san rawi an tih ti inlau a um tak zet.

Dated : Mauchar, Sinlung Rûn,  06 May 2015
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate