PU SAWNGLIENTHUOM: SAI HLA PHUOK THIEM

By Prof Lal Dena

                                   

Hla phuok hi thiemfin (art) chi khat a nih a, mi nazawng thaw thei a ni nawh. Inchuk sang le

hriet rawn leia thaw thei a nih bawk nawh. Hla tienga piengpui thiemna nei hai chauh thaw thei a nih. Dannaranin, hla phuok thiemhai hi hlasak thiem le khawsawt thei an ni nuom vieu. Tulaia pop song sak thiem hai lem hi chu, song winter (hla siemtu/phuoktu) an ni deuh vawng. Eini lai khawm hla sak thiemhai hi a phuok khawm an thiem nghal vawng. Chulaia laia pakhat chu Pu Sawnglienthuom hi a nih.

Eini Zohnathlakhai laia SAI HLA phuok thiem thungna hmatawnga thung ngei dinga ka ingai chu Pu Sawnglienthuom hi a nih. Hla a phuok tlawma chu, a phuok sunhai, a hun lai le vawisun chena sak hlaw pawl tak laia mi an la ni zing. Hla hi a phuok le sak a thiem kawp tlat hi mi tam tak neka a chungchuong bikna a nih.

Ama hi Zawlkhawpui (Pherzawl)-ah May,1943-in a pieng a. (Late) Lalmanlien le (late) Sawmvel nau pasal upa tak a nih. A unauhai chu Lalramlien, Lalhuoplien, Sakhawlal, Laltanlien, Rinpui, Ruthi, Hlira le Lalhlunsiem an nih. Anni sungkuo hi Pherzawla inthawkin Saidanah kum 1944 khan an inpem. A Hmar tawng hmang hi (tu theida lo di'n) 'Zawlkhawpui Hmar Oxford Tawng' a nih. Ama hi lekha inchukna tieng chu Churachandpur Govt High Schoolah pawl thum chen an chuk a. Sielmat Christian High Schoolah pawl ruk chen a zo nawk a. Bethany High Schoolah pawl sawm a pasi. A naupang lai hun le tlangval hun sung po po Saidanah a hmang a nih. Pi Mannieng leh kum 1972 khan an innei a, nau pasal pahni le nau nuhmei 'Thangthar Tuonpui Hmeltha' ti khawpa hmeltha an neih. Anni nupa hi tu mawng benin tuhin Saidanah an khawsa mek.

Pu Sawnglienthuom hi pa khawsawt thei tak ani zie chu a hlaphuokhai hin an sukchieng hle. Hla a phuok tam nawh a, a phuok sun hai hi a hun laia lar em em le vawisun chena sak hlaw tak laia mi an la ni zing. Lenruol Hlabuah(LH) hin a hlaphuokhai pali a chuong a. A hlaphuokhai hi kum 1967 lai vela a phuok deuh vawng an nih. Khang lai hun khan Vai Hla thluk hmanga SAI HLA phuok an ching zuol lai a nih. Pu Laltlansang, Pu (Upa) Darkamlo, Pu Lalruotthang le mi dang iemani zat zetin SAI HLA tha tak tak Vai Hla thluk hmangin an mi lo phuok pek a, vawisun chena sak hlaw tak an la ni zing. Pu Darkamlo-in "Aw di, aw di, lungrunpui" (LH.214) ti a phuok lem hin chu Zoram khawvel a fang suok a nih tak. Ka Pu L.Keivom meuh khawmin "Dawn ve la, nunhlui thamral hnung"(LH.158) ti hi Vai Hla thluka a phuok ve ngat a nih. Ti ema chu Mizorama SAI HLA phuoktu hmasa Pu Lalzova, Pu Vankhama le mi dang dang hai khawm khan Sap hla thluk an lo hmang ve nasa hle.

Zoram khawvela hlaphuoktuhai laia Pu Sawnglienthuom danglam bik rieuna a um a. Mi dangin an ching ngai lo, Vai Hla thluk hmanga a phuok po po deuh thaw hi pasal le nuhmei insaksawk le sak ruol dinga a phuok hi a nih. Mi dang Vai hla thluk hmang hai chun nuhmei-pasal sak ding ti an thlier bik nawh. Pu Sawnglienthuom hlahai hi chu HSA inkhawmpui changa lemchangna (drama)-ah hai khawm sak an hlaw nasa hle. A hlaphuokhai a hmatiemin hei belchieng ei tih leh.

"Dawn tam suihlunglengin ka thlir che hi"(LH.166) hi a phuoktu L.Kiemlo tiin ziek a nih a, sienkhawm Pu Sawnglienthuom chun ama phuok a nih thu a mi hril. A chunga ei hril tah angin a hla thu le chang, pasal le nuhmei sak insawk le sak ruol ding a siem diem a, a thumal hmanghai khawm hi ama kamsuok ngei an nih. A hla chang thenkhat chauh zuk tarlang ei tih,

P.-- I hlim thla ka pawm kawp lai di angin,

N--Chantawk hi chu! PN--Aw ka tuor zo nawh!

P-- I dawn lungrukah kimten dawn la,

N-- Nang ngei khawm thiem inchang ka ring nawh!

PN-Ka lungriem mitthli leh ka ko che!

Nunghak le tlangval hlasak thiem ve vein Vaitingtang deuha video-ah insaih puma an hei sak hei en lem chun, mit a tlaih a,.Bollywood hran ei ngai tah nawh.

Lenruol Hlabu 173: 'Sangpui ka ko che' ti hi Pu Sawnglienthuom chun a phuok a nih naw thu a mi hril. LH.175: "Ka ngai em che" hi Pu Sawnglienthuom-in kum 1967-a a phuok a nih. Hi khawm hi Vai hla thluk hmanga nuhmei le pasal sak insawk le sak ruol dinga siem a nih. A hla thuhai hi chang khatna inthawka a tawp chen ei en chun, lo inngaizawng le inhmangai em em, Lal Solomon tawngkam, tawng khuoizu inhlanin, nau anga tanglaiah a pawm hnung le 'biethu ti'n tiema a tuoremsa, an thepui nawk, a ngai zie a phuokna a ni tak. Chang thumna chauh hi zuk la sawng ei tih:

P--Nun hlui ka ko, kir rengin mawi nawh,

N--Aw, ei lawm lai nia i sakhmel hlim;

PN-Vawikhat bek dar ang tawng nawk thei chang sien,

PN-Aw, ka ngai em che a nih, Parte.

Pu Sawnglienthuom hin "Hril le tawngkam thiem ka ni si nawh a" ti de sienkhawm, a. hla thuhai hi a tha thei em em. "Sakhmel tuokin singmit luoithli nula", "Et ram tuonnahai ka fang chang ni hin, Singmit luoithli nulin ka um hlak a" tiin a hang insam a, "Mitthla'n innui hieua dar ang tawngin, Nau ang ka pawm che tanglaiah" a hang ti dam hi a mawiin ngaituona a suksei.

"Vawitam biethu ei tiem" (LH.183) hi Pu Lalruotthang phuoka zieka um hi Pu Sawnglienthuom-in kum 1967 laia a phuok a nih. Hi hlaah hin chu nuhmei le pasal sak bik ding a the naw tlat. A thu umzie enin hi hla hi chu a phuoktupa'n leng dang sai a nuom naw zie, hmangai dang a nei naw zie le a ngaizawngnu the tum naw zie a hrilna a ni tak.

Aw! Nunkhuo ei nuom lai,

Aw! Sam ang inthe zai;

Aw rel loin par ang,

Vul zai rel nawk ei tih.

LH.211: "Ka ngai em che" ti hi Pu Sawnglienthuom-in kum 1970 laia a phuok a nih. A hlaphuok danghai ang bawkin nuhmei-pasal sak ding a the diem a. Ama hril dan chun hi hla hi a ngaizawngnu a phuokna, hmangaina par an tlan lai, inthe lo dinga thu tiema, vanglai hun an chen laia a phuok a nih. Tum khat Delhi tlanga insukhlimna ruoi nei tuma Pu Zaituokung-in felhet lukhumpar  khuma, rawl thum huma, "Lungdi" ti'n a hei insam a, Pi Rosylin-in a mit khu hmiei a, "Lungrun"ti'n a hei dawn let a, an pahni'n: "Aw di-i-i ka ngai em che, Nang naw chu lunglai hnemtu an um nawh, Ka di, ka ngai em che" ti a ruola an hang sak zo zet chun, tu khawm a thung thei an um ta nawh. Hi hla zet hin chu atar azur chen khawm a sukhlim a, mani umna sengah an lo insawi duol duol el a nih. A chang danghai:

Nangma ngaiin sunni kan tawi hlak a,

Dawntu um loin i hming ka ko hlak;

Aw hmangai mi zuk en la, mi hnem rawh,

Dawntu um loin i hming ka ko hlak.

Hril mei an nawh, ka ngai em che a nih,

Neisun hmangaina le ka hung pan che;

Ngai naw lai i um nawh, lawmna Parte,

Neisun hmangaina leh ka hung pan che.

Oriflame nalbuong chi hran hran nal le Paris rimtui inchulin, a kawppuipa liengkoah a nghei a pha hnepa, a kawppuipa'n "I sakhmel enchimlo a mi run ngei" a zuk tia, an pahni'n a ruolin, "Nang naw mi suklawm thei reng an um nawh" ti'n an heih insep sawi a. A thunawna:

Aw di-i-i, ka ngai em che,

Nang naw chu lung lai hnemtu an um nawh;

Ka di! ka ngai em che.

I sakhmel en chim lo a mi run ngei,

Nang naw mi suklawm thei reng an um nawh;

Leng dang thlir naw ning nang chauh en ka che,

Nang naw mi suklawm thei reng an um nawh-

Hmel hlim suoua, insuh duol duola heih lam dam kha, a man hisap seng a nih nawh. Hi hla hi chu a bula inthawkin a tawp chen a tha tluon suok par ringawt a nih. Ei thu le hla kungpui Pu Thangsawihmang Sawngate chun hieng hin a lo ziek a: "A hlaphuokhai hi Hindi film hla angin nunghak le tlangval intukna (insaina) hla deuh vawng an nih. Chuleiin an chuoi thei nawh. Tulai chen khawm hin TV local channel ei en chun, nunghak le tlangval ama hlaphuok sakin an intuk a, a hla thu zir ang peiin an inkuo vak, a inthe nawk vak, a en an hawih a, mit khawm  a tlaih a nih. Chuleiin ama hlaphuokhai hi Hindi film ei ngainat sung chu, chuoi ni nei ngai naw ni hai. Chun, a hlahai hi TV local channel-a sai hla (lengzem hla) suklartu le sukhausatu niin ei hriet".

Ei hriet seng angin, mi tin deuh thawin ei dittak le ei hmangai tak nuhmei/pasal ei innei kher nawh. Heih intiem chie inla chu, "Luahlo Lungdi" nei pawl hi a tam lem an ni el thei. Pu Sawnglienthuom khawm hi a ngaizawng hmasa tak leh khum hmun khatah salin dam lai nun hi a hmang ve nawh niin an lang. A tuolto thlukin hla pakhat char "Dawntam I suksei vawng vawng"ti a phuok hin a sukfie. A chang tawp taka hieng hin an sam a,"Ka pawm lai di nek khawmin ka ngai che" tiin. Kei chun hieng hin Pu Sawnglienthuom hmai sana kan dawn a,"A thu umzie enin, nuhmei i nei hnunga i phuok a ang bak a," ka tih a. Ama chun, hi hla a phuok lai hin nuhmei a la nei naw thu le a phuok khumnu Saikawt nunghak hming chen a mi hril a.(Mi nuhai an ni ta leiin a hming ei ziek lang naw a nih). Hi nu leh hin "tangnema inpawma thu tin lo inhril ta si, hnungkir ta hnung chu "Nau ang mi pawm nawk el rawh" tia inrieng taka a kona hla a nih. Hi nu a the hnunga, a ngaizawngnu a pawm lai mek nek khawmin, ama nu bawk hi a lungdumtu tak a ni zie "Ka thlang tak chu nang chauh i nih, Lam ang hung letin nau ang mi pawm nawk rawh" ti hin a sukchieng hle. Hi hla hi LH-ah a chuong ve naw leiin a hla pumpui zuk tarlang ei tih:

Nunhlui muol liem hnung ka hang dawnkir che chun,

Ka ngaina che dawn lungrukah a hung zuol;

Dawn tam i suksei vawng vawng ngei,

Sulhnung ka fang lem chun, ka ngai zuol ngei che.

    Bawite! Bawite! Ka ngai em che,

    Lenruol le tlangrel chena hlim lai ni;

    Riel ang an ral el ding chu, ka ngai ngam naw,

    Dawn tam i suksei vawng vawng ngei;

    Dawn tam i suksei vawng vawng.

Mitthlain ram tuonnahai ka thlir lem chun,

I dang chuong nawh, ngai nekin ka hmangaih che;

Tangnemah pawm lai biethu tin,

Riel ang an ral nawh, nang ka hmangaih zuol che.

Zan lungmawl le ei Lalpa niah hlim le,

Indi suihlungruola leng lai thu tin di;

Kimten lungrukah dawn kirin,

Ka the naw che, nau ang lengtuo rel ei tih.

Ka pawm lai di nek khawmin ka ngai che,

Kei chun ka ni tin el hin ka ngai zing che;

Ka thlang tak chu nang chauh i nih,

Lam ang hung letin nau ang mi pawm nawk rawh.

    Bawite! Bawite! Ka ngai em che,

    Lenruol le tlangrel chena hlim lai ni;

    Riel ang an ral el ding chu, ka ngai ngam nawh,

    Dawn tam i suksei vawng vawng ngei;

    Nau ang mi pawm nawk el rawh.

Hi hla hi Pu Lalbieklien Saikawt valin fawn hlep hlepa, video-a a sak lai enin I lo ngaithlak tam? Lo ngaithla ve reng ta; a thluk le a thuhai hi an chawi tawk bawk a, thu le hla khawvelah Pu Sawnglienthuom-in hmun insang tak a hluo ve zie hriet chieng pha ngei i tih. Hla a thluk that leia tha amani, a thu that leia tha amani khawm hriet an tak. Hi hla hi chu a thluk a tha bawk, a thu a tha bawk. Hi hla chauh hi lo phuok sien khawm, Pu Sawnglienthuomhin chawimawina nopui dawm a phu hrim hrim.

Pu Sawnglienthuom hlaphuokhai reng reng hi ei bi chieng a, thumal harsa pakhat khawm a hmang ve nawh. Thumal tlanglawnhai hi thiem tak le fie takin a hmang el a nih. Ama hi daktawr mi at thiem (surgeon) le tekhi rem takin ka hriet. Surgeon chun chemte le sakawrbakchep ngei tak hmangin, phingpui, lung, thin le kal chen a nuom dan danin a at hlak. Chuong ang deuh chun Pu Sawnglienthuom khawmin thlarau le lungril, zung le zam fang thei khawpin thumal tlanglawn tak tak hai a zuk rem khawm el a nih. Chuleiin, thu le hla khawvelah hin Pu Sawnglienthuom-in hlaro, rohlu chuoi thei ngai ta ngai ta lo ding a mi maksan pek a. Pathienin a hringnun suksei pei sien, hla dang khawm mi la phuok belsapek sien ei va nuom de!. Pu Sawnglienthuom dam sawt raw se.(Canchipur, 10 September,2015)