Responsive Ad Slot

Dan Inza Nawtu Inchukna-in/Skul (School) A Um Am?

Monday, March 9, 2015

/ Published by VIRTHLI
 ~ LRS Puruolte
           
An khat tawkin, India ram hmun tum tum hai ah Skul naupang/inchuklaihai chungah dan pawisa der lova chetna- naupang hremna rapthlak tak tak, sexual abuse le thil indiklo/ditumlo tak tak hriet ding a um vet el ta hi, nu-le-pa/inchuklaihai hin ei himna dingin Dan ei hriet hne a tul ta hle in an lang. Dan pawisa der lova a chuongaliem/a taluo kai a naupang chunga che le hremtu ei hriet ani chun thuneitu hai kuomah ei report vat vat hi ei thaw ding le ei mawphurna chu a nih. Inchuklaihai hi zinga ei Ram le Hnam, Kohran le Khawtlang Thuoitu ding le Insung la hung enkawltu ding hai chu an nih a. Ei duot le an harsatna hai hrie a, an inchukna le an hringnun a mi hlawtling le mi thangkai tak an hung ni theina dinga, ei thangpui chu ram le hnam thuoitu, ram roreltu, nu-le-pa, hotu le mitin thaw ding makmaw chu a nih.

Skul a Naupang hrem hih!
Skul (School) chu dan kengkawna hmun a ni leiin inhremna chu bo ngai kher naw nih. Headmaster pakhat chun a staff hai kuomah, “Naupang in vuok a ni khawmin, sign (hnuhma) an lang ding a ni nawh,” tiin an fui mawl mawl hlak. Hnuhma inlang derlo hremna chu a na bek di’n ring a um naw a, Corporal Punishment (Taksa hremna) taktak khawm tling naw mei a tih. Nu-le-Pa hai khawmin an ngaidam thei deu seng ring a um.

Pi Malsawmthangi, Director, School Education, Govt. of Mizoram chun, “A chuongaliema inhremna (Taksa hremna/corporal punishment) hin mihriem a siemtha nawa, hrem tuortuhai ah a thanaw zawngin a thawk lem hlak a nih ti hi thudik a nih. Ei vuok khan an lungril sukhrat a nekin, ei suk thlabar a, ei suk zam a, an ralmuong naw sawt bawk si a, an lungril a mangang tiel tiel el ding a nih. Chun, nataka vuoka a hliem chun dam hun a nei nawk el a. Chu neka pawi lem le inthuk lem, re ve mai mai lo chu an lungril a hliem kha a nih, ti hi ei hriet a pawimaw hle…” a lo ti a, an dik khawp el.

The Commission for Protection of Child Rights Act. 2005 le Integrated Child Protection Scheme hai chu sawrkar laipui Ministry of Women & Child Development chun India rama naupanghai humhimna dingin an duong suok a. Mizoram a khawm hmang a ni ngei theina dingin Social Welfare Deptt. Chun Nodal Agency (Mawphurtu bik) indinin hma a lak mek bawk anih. Hieng bakah hin Fundamental Rights khawmin Naupanghai indikna chanvo insang tak a pek a. A hranpa lieu lieuin Juvenile Justice (Care and Protection of Children) Act. 2005 (Amendment Act 2006) a la um nawk bawk. Hriet ding a pawimaw em em India sawrkar/Supreme Court in thupek an suo pakhat nawk chu, Inchukna-in anthawka inkhi-in 100 Yards biel sunga Dawr haia dum hmanga siem fak-hawp-le-hmuom (Tobacco) zawrna a um ding an nawh, ti hi anih.

Tharum amani tawngkam hmanga naupang sawisak/suk nawmnat chu Indian Penal Code (IPC) Section 89,319,320,349,350,351 hmanga hrem thei a nih. Juvenile Justice Act bawsietna a ni a, National Charter for Children le United Nation Convention of Child Rights (UN CRC) bawsietna a ni bawk. Corporal Punishment (Taksa hremna) hin naupang-in  indikna chanvo, zalenna le inzaumna a nei a bawsiet pek vawng a nih.

Corporal Punishment huom chin:
Supreme Court chun Dec. 1, 2000 khan Corporal Punishment hmang a khap besan hin National Commission for Protection of Child Rights chun India ram state popo a Chief Secretary hai thupek an suo a, a huom chinhai chu- Kut chang vuok, pen, sir, hnek, taksa khawlai amani sik, sawi/thin, ret, hmangruo hmanga chuk le vuok, hmangruo chi hran hran, kawnghren, ting, rulrin (ruler), pencil hmawrzum hai a suk nat, Taksa rinum khawp a inngirtir, inthungtir, insawizawitir, inzun le inhnawm phallo, tuola nisa le ruosur hnuoia inngirtir, nakawr kei/pawt, dawkan chunga inngirtir, dawkan hnuoiathung theilo, ngir theilo a in um tir hai, hur suolna tieng awn zawnga tawngkam le chetzie a sai/suk nawmna le naupang lungril sukna khawp a tawngkam hmang khum, midang hmu a an zaumna sukse (inzakum) zawnga hrem hai an nih.

Hieng bakah hin Corporal punishment (a tesep) huong a mi- Physical Punishment, Emotional Punishment le Negative Reinforcement an ti hai leh chu naupanghai hi hrem thienglo hulhuol tluk ani tawp el a nih. Chun, Corporal Punishment hin naupang-ah thil pathum an tlun thei- Titna, Theidana le Lungsenna hai an nih.

School ni tlingna dinga nei ngei ngei ngai (infrastructural facilities) neilo le a hminga School ni ve si tam tak ei ramah a um a. Sawrkar chun mipui mamawna (Social demand) leiin Registration an pek el hlak  a,  Board recognition an pek sa hlak bawk. A tlangpuiin hienghai hi a area-in a mamaw dan a zir le population le in mil tawk pei a  pek a ni bawk. School building insawn (shifting of school building) lem chu dan in a phal naw bur el anih.

Zirtirtu tha lo, trained nilohai chungchangah ieng am I thaw thei a?
Thuneitu/Department-ah fe in zirtirtu thlakna ding ngenna thu in tlun thei I tih. I thil ngiet chu a hlawtling naw in amani, a thlaktu zirtirtu-ah lungawi nawna I la nei ta rawp a ni chun Thuneitu/Department kha Consumer court-ah deficiency of service hmangin I khing thei ta ding a nih.

Chun, Right to Education (RTE) Act dungzuiin kum 2001 hnunga inthawk a teachers hai hrim hrim chu training an lak ngei ngei a tul tah a. 2 years diploma course training-na neilohai chu sawrkar-in a ban thei zing an nih.

Admission I sukfel hnungah school/college kha un-recognised ani thu I hriet suok nawk si a. Iengtin am ning a ta?
Sawrkar hin private a inchukna-in indin phalna dan le dun a nei a. Hi hi private inchukna-in hai hin an zawm ngei ding a nih. An zawm naw a ni chun inrangtaka I lak suok a him tak.

Syllabus chu Education Board-in a siem anga fepui a ni nawin iengtin am ning a ta?
Inchukna-in thenkhat a chun Board in a duong ang nilo deu hleka fepui an um hlak. Hiengang hi hriet suok ani chun thuneituhai kuoma intlun nghal ding a nih. Iengkhawm hmalakna a um naw a ni chun inrang taka inlaksuok a tha. Fee khawm re-fund (lakkir) nawk vawng thei a nih.

Fee lakkir nawk i nuom a, I hni kir a, Headmaster/Principal-in a lo phal naw a ni chun Iengtin am ni tang a ta?
Headmaster/Principal/Thuneitu-in fee re-fund a phal naw chun Consumer Court-ah deficiency of service hmangin khing thei I tih. Inchuklai kha kum laklaw a ni am, a phak chin (an chuk chin) char a khan cut an ta. A bak chu an pek kir nawk ding a nih.

Fimkhur lo lei, suk suol an nei lei le dan an zawm naw leiin I Exam thei nawa, iengtin am ni tang a ta?
Inchukna-in suksuol lei amani a hiengang ngirhmuna harsatna I tuok ani chun I hun khawral hai, kum in hmanghai, I sum seng thlawn, a dang dang leiin Consumer Court-ah deficiency in service hmangin khing thei I tih. Chun, compensation (zangnadawmna) phut sa thei bawk I tih.

Hi thil hi Unfair Trade Practice a ni a. Inchukna-in chun a bo a bang um lovin I sengso rul nawk ding che a ni a.Chunleiin, zangnadawmna phut sa thei bawk I tih.

Merit  list-ah I thang zing khawma donation/capitation fee I pek thei naw leiin admission ah hnawl I lo ni tah a. Iengtin am ning a ta?
Supreme Court chun iengti kawng zawng khawma pawisa khawn/phut  (donation/capitation fee) hi a khap tlat a nih. State sawrkar-hai khawmin hi dan hi an kengkaw bawk ding a nih. Inchuklaihai chungah hiengang fee khawn hi a tlung ding a ni nawh. Hi harsatna ilo tuok pal a ni chun Criminal Court ti lo, khawlai Court a khawm zuolko thei I tih.

Admission I sukfel vawng hnungah inchukna-in chun infrastructure facilities a tlasam hle ti I hung hrietsuok a, Iengtin am ning a ta?

Inchukna-in chun infrastructural facilities-khelmuol tha, library, laboratory, furniture, hostel inenkawlna tha le a dang dang a nei ngei ngei ding a nih. Hiengang hi a neinaw an chun deficiency of service hmangin consumer court-ah I zuolko thei a. Chun, zangnadawmna phut sa thei bawk I tih. Hieng bakah hin inchukna-in chun a huongsung ah zun-le-ek in (Toilet) fai le tha tak bakah Tui dawn ding thienghlim le hrisel tak a nei ngei ngei ding a nih.

Boarder/Hosteller-hai fak le dawn a sie a. Chun, naupanghai enkawlna a sie hle (sub-standard) bawk a. Iengtin am ning a ta?
Fak le dawn thienghlim le hrisel pek chu inchukna-in neituhai thaw makmaw a nih. Sawisel a kai ding an nawh. Fak le dawn hrisel naw leia naupang hriselna in a tuor amani harsatna a tuok ani chun inchukna-in neitu/thuneitu-in a maw popo phur vawng a tih.

Thu incha (P.S.) :- Ei chengna India ram Sawrkar-pa a tha a. Hnam in hnuoi le boral el thei ding hnam tenau deu deu hai khawm a mi enkawl tha in, a mihai khawm a mi duot tawl em em a. Khawvel mihriem a chu India rama ei lo pieng le cheng hi chu ei vangnei tawl em em el a nih.  Tulai hun a ding chun khawvel a khawm ram inthang le hmasawm hrat tak laia mi khawm ei hung ni tah nghe nghe. Mipui changkangna dinga Scheme (kalhmang/remruot suok) tam tak, kawng hran hran, an duong suok a um teu tah a. A hlawtlingna ding chun, Indikna kengkaw zing pumin Mipui le hotu/thuoitu thang tlang a, ei thang ruol a tul takzet a nih. Minority Scholarship, SSA, Right to Education, Mid-day meal,… hril ding hamthatna a tam ta hle. A taka hmang le sawr thangkai a ni theina ding chun Inchuklaihai le Nu-le-pa hai khawm ei bengvar a tul tak zet. Chu ding chun insiemthar ei tiu khai. Inchukna chau naw chun khawvela ei damlai ni a, ngir suokna ding a um der nawh!

Siemtu Pathien hre zingin Inchukna ngaisangin, thiemna, varnahai chawi sang pei ei tiu aw… Thuvarin- “Kawlhnam nekin Ziekfung-in thil a thaw thei lem,” a lo ti dam, Hrietna hi thilthaw theina a nih,” a lo ti hai dam kha hre zing ei tiu. Insung el bakah ram le hnam ngir suokna ding a pawimaw tak a ni si a. Chengrang nekin Ziekfung hi thang la hung thar pei dinghai khawmin thlang rawp ei tiu. Pu L.Ruoivel Pangamte’n, “SEKIBUSUOK,” a lo ti rawp hlak le Pu MK Gandhi’n, “Inchukna hi ei pieng hlim a’nthawkin an tan a, ei thi hin thlan hmun ah a tawp chau a nih,” an lo ti te kha Inchukna pawimaw zie an lo hriet chieng vang vang ngei de maw??...


Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate