Responsive Ad Slot

Jt. Hmar Literature Society Committee thlirletna

Thursday, January 8, 2015

/ Published by VIRTHLI
~ L. Thanmawia Pajamte

HMAR hnam sungah inhrietpawna, hmasawna lampui dap le Hmar ṭawng thuhai hriltlâng dingin Hmar Inpuiin Organization dang le mi pawimawhai October 2014 khan Umran, Megalaya-ah a ko khawm a. HLS, Manipurin a hung bawikawt a. Chu zo char chun Mizoram HLS (chulaia HLS naupangtak) chun Manipur HLS le inthuruolin Aizawlah December 2013 in Jt. Committee a hung ko ta lem a! Naupang thu zawmin fe tlâng a nih. Chutaka an agenda le declaration-hai chu puitak a nih.

Hi ṭum hin Assam tienga kan HLS Chairman Pu Tluonga Bapui le Rev. Hrilrokhum Ṭhiek an f e ve a. Keini Barak Valley tienga HLS hai chu kan fe ve nawh. Chu committee chun Jt.Coordination Committee an indin a ni awm a. Pu VL Tluonga Bapui chu Chairman-in an ruot a ni awm. Chu thu le an committee resolutionhai chu committee kovin a rawihai kuomah ami hril tawl nawh.

Tuta á¹­uma state 4-a HLS hai (including newly formed Megalaya) Nov. 18&19,2014 a Churachanpura Jt. Committee an ko kha phone-in kan lo hriet ve a. Barak Valley tienga HLS hai chun Emergency committee kan kova. “Hi Jt. Committee hi tu ko am? Notice ei hmu am? Agenda iem?” kan inti ton a, kan bar a khaih hle. Iengkhom nisien, tulaia Hmar á¹­awng ziekdan hung develop pei thua ngaidan inangnaw thu hi ngaituo tlâng ding niin kan ring leiin agenda siemin fe ve chu á¹­ha’n kan hriet ta a.

Chuongchun Barak Valley tienga inthokin palaiin kei (L.Thanmawia Pajamte) le Rev. Lalhuoplien chu tir kan nih. Program le agenda khom hmulo kan ni leiin kan bangbo hle. Churuchanpur kan tlung hnungin Hmasawnna chanchinbuah kan hmu chau a nih. State 4 meuva HLS Joint Committee nei ding chu Program hung semdar awmtak hai!

TIENG KILNEI PROGRAM A HOI
Tarik 18/11/2014 zing dar11:30-ah Rengkai Community Hall-ah Jt.Committee ûntak el chu inṭhung a ni ta a. Program kalhmang, Moderator-hai, Secretary, Seminer(?) paper present-tu-hai, invitee-hai popo chu lungril hmunkhat put an hoi deu.

A zinga chun inkhawm chu sunzawm a nia. Hun hmasataka chun thuhril dingin Hmar Inpui Gen. Hqrs. ko an nih. An hung nawh. A dotah HSA, an hung ve nawh. A dot nawka HYA, an hung nawh. Pre-plan program ang deu a ni leia an hung nuomnaw nia ka ngai a, an var ka tih.

Seminer paper chu a hmasataka Pu Lalthankunga Hmar-in hnesaw tak le thiem takin a hung present a. Khawvel á¹­awng le hawrop hrang hranghai besan a hmangin ‘Tr le a á¹­ulnnaa AW ri tawia O’ hmang chu ‘an dik nawh’ tiin a hung hril a. A pahninaa chun Pu Ruoivel Pangamte’n thu a hung hril nawk a. ‘Tr le O’ bok chu hnesaw takin a hung hril hnawm nawk a. Chu zova chun Pu VL Tluonga Bapui-in chuongang bok chun a hung hril nawk a. Anni sapawttuhai chun in rum tak tak le nuizatbur a hmangin ‘Tr le O’ hai chu an hung soisel a. Hmar Inpui le HPC-D hai khawmin hmang derlo ding an ti a ni thu an hung hril a. Hmar á¹­awng le literature hausakna dinga lekhaziek e tilo chun hringna chen khom derthawng thei hiel dingin a’n lang a. Lo hmang ve hai ta ding chun mengna ruol an kaw nawh. Hriltuhai hin an hriet bok, an thiem bok, an hnesaw bok. Mipuiin lawmin an kut an ben dur dur el, Chu zo chun Moderator-in, “Barak Valley tiengahai agenda leh hril zom chi a ni bok leiin Pu L.Thanmawia Pajamte’n hung hril raw seh,” ti a kobik ka ni ta a. Mithiem ‘kei’ ka ni inti á¹­hal, literature-a hmathlir nei sei raklohai hmaa kei telulin an thuhrilhai kalzawng deu le hmathlir sei nei a á¹­ulzie thu hei hril chu hawphurum ka ti hle. An hril extreme deu tawl leiin ka hril extreme ve deu niin kan hriet.

Hawphur tak pum le thiemnaw tak pum chun stage-a ngirin thu ka hril ve ta a. Kan agenda besana hmangin –“ A AW B hmanga lekhaziek, hmanglai zing le Hmar Literature Society ditdan anga MIL subject ziek le class-a inchuktir hi pom zing nisien. Ṭ, AW le O khom dehawn le bân ni naw sien. Amiruokchu textbook puotienga chu mi’n anni ‘own style’ hmanga lekhabu le article an ziekhai chu soiselpek le hnawlpek ni nawhai sien. Hmar literature (thu le hlaah) ei hausak theina dingin tu kut khom chel ni naw sien. A á¹­ulnaah ‘tr’ o, aw,g,j,x,z etc., hai khom Hmar á¹­awng ri a suok fel theina ding a ni phot chun an hmang phalpek ni sien. Khawvel á¹­awng tin hi a ziekdan an suk develop ve pei a. Ei enton le ei inchûktak Saphai á¹­awng lem hi chu century tin deuthaw a hin a ziekdan sukdevelop a nih. Hmarhai khom chu lampuia chun ei ngir mek a. Tulai SMS inthonnaa ei hmang mekhai khom hi ei la pom pei á¹­ul a tih. Khau taka kum100 liem taa hawrop ei hmang le ei ziekdan pangai ang zinga ziek ngei ngei ding le tulaia ziekdan thar hung suok mek hi dehawn letder dinga vote ei lak ding a ni chun keini Barak Valley, Assam chu kan inhnukdok ni raw se” tiin ka thuhril ka suktawp a. Kutben pakhat khom an um nawh. Ka thuhril pomtu um derlona hmuna thu ka hril voikhatna a la nih. History pakhat ka siem veah kan ngai.

Writer tamtakhai lekhaziek dan, thu fepui dan le ka thu fepui dan hi ka thi hnungin a hrethiem ṭhangthar la hung umpei ngei an ta, ka thlavâng hi la hung hauh ve ngei an tih. Chun, hi ṭuma ka thuhril, an lungrila hrethiem le support khom an um ve ngei chu ka ring.

Topic bik uma Seminer tluongtlama chu paper pakhat/pahni dam (related subject) a chu pek thei a ni hrim a, discussion khom harsatna taluo a um ngai nawh. Tuta ṭuma mi chu chuongang chi chu a ni naw a. Ditdan le ngaidan inkal tasa, khawvel hriet thua paper present a ni leiin presenttu pahni/pathum veve um a, atawpah a ṭhat-aṭhatnaw, a remchâng-a remchângnaw thu hritlâng ding awmtak ani a. Amiruokchu chuongang chun thaw a ni nawh.

Ka thuhrilnaa chun ‘á¹­i ri’ ei dit em em, inselnaa ei hmang hiel, a hnuoi chuk umlo le á¹­i ri suoklova lekha hi jat ei ziek hi iengtiziea ei soiselbik naw mana? ka ti a. Hi thu HLS hotuhai in an mi donnaa chun, “Ṭ hi a hnuoi chuk kher khera ‘á¹­i’ siem a á¹­ul nawh. Ṭi ri umna ding phawta chun a hnuoia dot (.) chuk kherlo khawma ‘á¹­i ri’ a tiem suok el ding a nih” an mi ti pek nawk a. Kei ka ditdan a chun ‘á¹­i ri’ a suok theina dingin ‘á¹­’ hi pe ngei inla. Ei pek thei lul nawleh ‘tr’ zukpe el inla ka ti a. Ṭ khom,tr khom hnawl naw inla tiin ka hril a nih.

‘Ṭi ri’ dit HLS hotuhai hin Ṭi a hnuoichuk hi an mi dehawnpek lem ding a hoi a, a poi awm ngei!
“‘Ṭ’ hi dehawn a ni nawh. ‘Ṭ’ a sutdok theihai chun an hmang zing a nih. Ṭ font neinawhaiin ‘á¹­i ri’ a suok naw ding poiti leia ‘tr’ hi hmang chau a ni lem. Sap hawrop iná¹­awmpui hnam, an á¹­awnga ‘á¹­i ri’ um taphothai chun ‘tr’ hi an hmang ve el a. Eini khawmin ei zukhmang ve hi iem a poina a um em ema?” tiin ka hril.

Chun, ‘AW ri tawia O’ hmang thu Committeenaa ka hrildana chun, ‘AW hi dehawn an naw a, aw ri tawiah O hmang a nih. Entirna dingin, ‘poimaw, somdawl, rongbawl, songdaw, kol-awk’ ti a ziek hin ‘ maw, dawl, bawl, daw, awk haia hin thluksei (^) inchikna (circumflex) pek kher a ngai ta nawh. A remchâng em em a, a ri kawk andik bok a nih. Amiruokchu – ‘ pawimaw, sawmdawl, rawngbawl, sawngdaw, kawl-awk tia ei ziek chun – maw, dawl, bawl, daw awk chungahai hin thlûsei pek ngei an á¹­ul a. A buor a, a ri kawk andik naw bok a nih. Aw le O ei pei nawh. Ri indik a suokna ding le a ziek an hawiin a fellem bok leiin a á¹­ulna hmunah Aw ri tawia O ei hmang lem a nih’ tiin ka hril a.

Mithiem pakhat chun ‘O’ hi awu/ou ri chauva hmang ding a nizie le aw ri tawia O hmang thei a ni nawzie che-êk takin hienghin a hung ti a. “O hi aw ria in hmang ding a ni chun ‘po po’ hi ‘paw paw’ ti ro” a hung ti a. Mipuiin lawmin kut an ben dur dur el. “Hosanna rawl’ chu danglamtak anih. Hi thu hriltu le Ṭi a hnuoi chuk kherlo khawma ‘á¹­i ri’ a tiem ding a hung hriltuhai le Hmar Inpui le HPC-D haiin ‘tr le o’ an khap bur thu hung hrilpahai hi don nawk ding avoihni Moderator kuoma hun ka hni khawmin ami pek nuom ta nawh.

Chuongchun vote lak a ni ta a. A á¹­ulna hmuna ‘tr’ le ‘ aw ri tawia o’ hmang hnawlna vote chu ‘absolute’ a nih. Khawvela major language-hai popo hi an á¹­awng ziekdan an thlakin an sukdevelop pei a. An hawrophai chen an sukdanglam a. Hmar á¹­awng ruok chu a ziekdan, a ri suok chienglem dan ding hmasawn peina ding chu hi Jt.Committee hin a khar ta a nih.

‘O’ hi hnam dang po povin ‘aw ri tawiah’ an hmang seng a. A á¹­ulnaah ‘O’ in an hmang bok a. Einin ‘ou, awuh ri chau- bo, do, fo ngo, etc., a chau ei hmang tum bik hi chu ei pasie a ni el. Anleh ‘O’ hi awuh/au ri chauva ei hmang ding a ni chun- nuom, suom, ruom, ruol, etc., haia hin O hi ‘aw ri’ in ei lamri deu chu annaw’m anih! O hi awuh/ou ri chauva hmang ding ei ti a ni si chun tuta inthok chu – nuawm, suawm, ruawm, ruawl tiin ei ziek el ding annaw’m a nih?

Pawl 2 kan thawlai 1951 lai chun á¹­hien thuthon-ah, ‘ka ruawl dittak’ tiin kan ziek hlak hrim a. Khalai standard-a khan ei kirnawk ding chu ni awmtak a nih. Chun, ‘Nghaka, nghal, nghawng, etc., tia ei ziek ta hi – Hngaka, hngal, hngawng, etc., tiin kan ziek hlak bok. Linguistic-hai chun khinga ziek khi an dik lem niin an hril bok. Ṭawng le a ziekdan hi a hung develop pei leiin iengtiklai huna inthok khan am ‘ ka ruol, nuom, suom, ruom, nghak’ tiin ei ziek thleng an ta a? Chuleiin á¹­awng le a ziekdan hung develop pei hi dang tuma thanglak rak hi thawchi an’naw el thei.

‘G’ hi ek/eg tiin ei lam a. Hawrop laia ei hmang nawtak a nih. Gilgal le Gina tihai baka hin chu ei hmang meuh nawh. Chuleiin ‘ge’ tiin lam inla ti dâm a nih. Tulai á¹­hangtharhaiin message-ah an rikdan angin ‘tak’ tinaah ‘tag’ tia an hung hmang á¹­an mek hi a awm vieu a nih. “ka zakuo an ek” tina dinga ‘an eg’ tia ziek hi an diklem el thei a nih. ‘S ri chang’ ah ‘X’ an hung hmang mek bok. HLS hai luinhaina ‘tr le o’ hi chu neptak la ni’ng a tih.

A AW B hai hi literature an ni nawh. Literature zieksuokna hmangruo chau an ni lem. Student á¹­henkhatin examnaah tr le aw ri tawia o an hung hmang zeu dam mark katpek hi a á¹­ha kher di’m chuh. Naupang an mark katpek a division inhnuoia an um le an failed pha hiel ei poiti naw el hi chu hnam hmangaitu ei ni thei di’m. Assama Hmar MIL answer paper entuhai chun, “Tr le O hmangtuhai chun an ring neka tlawm mark hmung an tih” an hung ti top el. Hiengang mi hi chu MIL a le HLS-ah nina nei naw hai sien nuom a um. Tulaia thangtharhai lekhaziek pom hun dam a la tlung chun tulaia dodaltuhai hi an thlarau bek an la hung inzak ring a um.

Barak Valley tienga kan agenda angin Lekhabu le Article á¹­ha ziektuhai chu ‘Literary Award’ inpek ni sien ti a rel a nih. Hi khom hi lekhabu tamtak le article za chuong ziek tahai nekin Manipur HLS hai ditdan anga ziektuhai chu lekhabu pakhat or article2,3 chau ziektuhai chu award pek lem ni mei an tih.
L. Thanmawia Pajamte

Kei khom lekhabu le article hi ka ziek ve dep dep a. A hma chun tulaia a hrethiem nawhai ang bok hi ka ni ve. Ka hung ziek rawn deu deuva. “The New Britannica Encyclopaedia” a ‘world languages’ zieknaah á¹­awnghai le a ziekdanhai an hung develop pei thuhai ka tiema ka sui chun ‘aw ri tawia o hmang hi’ indiklemin ka hung hriet ve ta pei a. Kum 20 sung hin chu ka hung hmang ve ta a nih.

‘TR’ khom hi khawlahai ‘á¹­’ ka siem ve theinaw lei le Mizo/Hmar font ka nei ve naw leiin ka hmang ve zeu zeu hlak a; á¹­ leh ka chokpol el hlak a nih. Lekhabu á¹­henkhat ka ziekhai, ‘á¹­’ pek theinaa chu á¹­ pek an nih. Article le lekhaziek naranhai chun ka hmang pol vawng a. Editor haiin an sukdanglam hlak a. Ka lak extreme nawh. Ka pom thiem vawng. Literature khawvel zau taka hin ngaidan chîn put hi á¹­ha’n ka hriet nawh.

“There is the first the literature of knowledge,
And secondly, the literature of power.
The function of the first is to teach;
The function of the second is to move”
-DE QUINCEY
Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate