Responsive Ad Slot

Ṭawng a dam chun hnam a dam

Tuesday, November 11, 2014

/ Published by Simon L Infimate
~ H.Zaneisang.

(A hnuoia thu hi November 11, 2014 zân All India Radio Churachandpur Station a H Zaneisang thuhril a nih)

Vawisûna ei thupui chu, ‘Ṭawng a dam chun hnam a dam’ ti a nih a. Ei thupui hi hrilfie dep ngaia an lang leiin hieng ang hin hei hrilfieng ei tih. Khawvêla hin hnam chi hrang hrang, a lien deu le a ch$n deuhai khawm sûng tam tak ei um a. Chuong hnam hrang hranghai chun, mani  ṭawng seng chu inhmang lova ei hmang  pei a ni chun, hnam angin ei hringin ei khawsa pei thei ding tina a ni chu. Khawvêl chanchin ngun taka inchûktuhai chun, khawvêla hin iemani hun laia hnam changkûng tak tak lo ni tah tam tak chu, hnam anga hring zui pei ta lo hril ding tam tak an um tah, an tih.

Kum 2011 Census dungzuiin India rama hin recognise ṭawng chi hran hran 1635 a um a. Sawkâr laipui chun India rama ṭawng 1635-hai  laia 22 chau chu India dânpui VIII Scheduled hnuoiah ‘Major Indian Languages’ tiin a recognised-a. Chuonghai lai chun India hmarsak rama chênghai ṭawng pathum hieng, Assamese, Manipuri, (Meitei lawn ei ti el) le Bodo-hai an ṭhang ve.

Ei chêngna India ram lien taka hin hnam chi hrang hrang tam tak ei um a. Mani hnam bing seng kha sawrkar laipuiin mi hrie sien, hamṭhatna chi hrang hrang, entirna dingin, Sikul, College le University-haiah mani ṭawng inchûktheina, mania insawrkârna  State amanih, Union Teritory amanih, an naw leh Autonomous District Council am a nih mi pe sien, tihai chu hnam tin nuomdân le ditdân a nih. Amiruokchu, ieng chi le hnam khawm, India dânpui hnuoiah hnam pakhata pawm (recognise) a ni theina dinga pawimaw iemanih zâthai laia pawimaw tak pakhat chu, ‘Hnama recognise ding chu, ṭawng hran nei a ni ding a nih,’ ti chu sawrkâr dân ngîr zing chu a nih.

Hmar hnam khawm hi, population tam lâwm naw inla khawm, ṭawng hran nei a, culture hran nei ei ni leiin kum 50 nêka tam liemtah lai khan sawrkâr laipui chun tlângmi (tribal) hnam pakhatah a mi lo pawm (recognised) dai tah a. Hmar ṭawng hmanghai hi state hrang hrang panga, Assam,  Manipur, Mizoram, Meghalaya le Tripura-haiah the chekin um inla khawm, vawisûn chen hin ei ṭawng, Hmar Ṭawng hi ei la hmang hring zing leiin, hnam angin ei la ngrin ei hring thei a nih.

Amiruokchu, tu ngîrhmuna hnam pakhata la ngîr thei Hmar-hai hin, ei ṭawng hi hmang ta lovin, ei chêngna state ṭawng- entirna dingin Manipur-a chênghaiin Meitei ṭawng, Mizorama chêng le khawsa haiin Lusei ṭawng, Assam-a chêng haiin Assamese ṭawng hmangin, mani ṭawng hmang hring hnê lovin, literature khawm nei thei ta naw ang inla chu, hnam angin hring zing thei naw mei nih. A san iem? Ei Identity pawimawtak ei ṭawng ei inhmang tâk leiin.

Manipura chênghaiin ei hnai tak Pangal-hai hi entirna dingin hei lâng ei tih. Pangal-hai hi iengtik hun lai khan am a ni chu ṭawng pakhat, Meitei ṭawng ni lo hmang an ni ngei ring a um thei. Tu ruok hin chu ṭawng hran nei ta lovin, Pangal chun Meitei ṭawng an hmang vawng tah a, literature hran khawm an nei tâk naw leiin, hnam hran anga insâlin, an hnam ta dingin hamṭhatna hrang hrang sawrkar laipui le state sawrkârah hni theina Right an nei ta nawh.  Tuhin chu Meitei Pangal tia hriet le ko an ni tah. Muslim sakhuo an chel leiin hnam hnuoihnunghai chanvo, reservation an la chang thei mei mei a nih. Chu chu hnam pakhat anga an hring lei ni lovin, muslim sakhuo an zui lei lieu lieu a nih.

 ‘Anleh, Negro-hai hin ṭawng hran an nei ei hriet chuong nawh a; America rama Negro umhai khun English  hmang vawnghai sienkhawm hnam pakhat angin an la umpei tho an nawmanih?’ ei ti el thei. Negro-hai leh intekhi chi ni naw mei ni. Anni khâta khawvêl rambung tam tak hluo thei an ni el bâkah, an piengzie le an vun rawng hrimah danglam taka siem an nih. Nigeria rama Negro-hai chun Nigeria ṭawng hmangin, Uganda rama Negro-hai chun anni ṭawng hran lo hmang ve nâwkhai sien khawm, piengzie le vun rawngah, Negro chu khawlai rama khawm chêng sien Negro a ni zing el.

Eini India hmarsak rama tlângmi hnam chi hrang hranghai  ruok hin chu, ṭawng chi hran hran hmang inla khawm piengzie hrimah, ‘chu hnam, chu chi chu an nih’ tia thlier hran thei ei ni nawh.  Kan sûngkuo hin kan piengpui ṭawng, Hmar ṭawng hi hmang ta lovin Tangkhul ṭawng lo hmang ta ang inlang chu, kan thisen le kan thlâ chu Hmar ni zing siin, kan lungril chu Tangkhul lungril thlêkin thlêng kan ta, kan ṭhahnemngaina khawm Tangkhul society ṭhatna ding ni tlângpui tâng a tih. Chu char chu ei unau Mizorama chênghai inhmangna a nih. Hmar an nih ti inhre ve bawkhai sien khawm, Hmar hnam le society ta dinga ṭhahnemngaina tak tak an nei ta nawh.

Chuongchun, India hmarsak rama chêng Hmar-hai hi, khawlai hmun, khawlai state-a khawm chêngin khawsa inla khawm, Pathien mi pêk HMAR ṬAWNG mawi tak hi ei hmang hring sûng phawt hnam angin hringin khawsa zing thei ei ta; amiruokchu, mani ṭawng khawm thiem ta lo, an naw leh hmang thei ta lova ei inthlâ a ni pal chun, chu hun chu ei hnam khawm a boral hun nîng a tih. Chulei chun, tha sang rak khawm ngai ṭhak lova ei Hmar hnam ei sukhring zing theina pawimaw tak chu, ‘Mani ṭawng, Hmar ṭawng mawi tak hi ei thiem el chau ni lovin, ngaina taka ei hmang hring zing hi’ a nih. Chu mawphurna chu nang le keia innghat a nih.

Ka lâwm ie.




Don't Miss
© all rights reserved
made with by Simon L Infimate