Doctor thar Nk. Ruth Laldinthar

Shillong, October 9, 2013: Nk. Ruth Laldinthar chun North-Eastern Hill University (NEHU) hnuoia Doctor of Philosophy (Ph.D) vawisun khan result a suoka, a lo zo fel der tah thu dawng a nih. Kum 2008 khan Department of Botany ah Ph. D Admission hmuin Prof. M.S Dkhar (Supervisor) le H. Kayang (Joint Supervisor) hai enkawlna hnuoia thaw a nih. A Doctoral thesis hi “Role of Earthworms on Soil Microbial Diversity and Leaf Litter Decomposition in Soils from Selected Forest Stands of Meghalaya” ti a nih.

Family Background
Nk. Ruth Laldinthar hi Pu Salsawmthang Inbuon le Pi Joulientling, Sielmat hai inkara nau malsawmna rila ra

President Pranab Mukherjee in Degree an hlan lai

paruk (6) an nei laia an milai a nih. Pu Salsawmthang hi tuhin ZEO Churachandpur District hnuoia Assistant Inspector of School sin chel lai mek a nih. Senvawn khuo suok an nia, ei hriet thei dan ding chun Pu Salsawmthang a pa hi Manipur South a ringtu hmasa pawltak Pu HL Thanga kha a nih.

Educational Background
Class X, Standard English High School, Sielmat, 2nd Division.
Class XII Science, Bethany Christian College, 1st Division.
B.Sc (Botany) Lady Keane College, Shillong, 1st Class, 9th Position.
M.Sc (Botany), North-Eastern Hill University, 1st Class, 4th Position.

Social thila khawm nunghak mi tlawmngai le taima takel, Kohran le HSA thil a hai khawm theitawpa inhmang mi ani bakah hmeltha, zaidam, ruol pawlmi tak khawm a nih ti chu ei hang belsa vat a nih.

Mama, Papa Nêng Nêng Dâwk

~H Rama Ralsun

Ka Thupui hung thlang hin a fuonkhâwm hne chie di’m chu ka hriet bîk naw a. A nuizat um zâwng khawmin a thawk lem el di’m!! Nikhat lâi khan bathroom ah kan sil zo chu kekawrte bun lovin towel chau veng/dierkei pumin kan room tieng ka pan phei a. Room a kan nu le ka naute hai umna lâi chun ka kekawrte chu bun ka hang tum a. Chuonga ka bun zo ṭêp, ka mal chen ka kei kâi lâi vêl ding char chun, “Mama, Papa nêng nêng dâwk,” ti’n kan naute kumkhat le thla kuo mi chau chun a nu chu a lo hril mawl mawl a. A hmu tak tak am a ni ti chu ka hriet bik chuong naw a; khang ang khan ni dang ka la thaw ngai naw a, mak a ti leia a ti khawm a ni el thei. Annawleh, ka puon dierkei inphân leia a lo hmu thlang am a ni ding. Annaw bêk le khawm, iemani tak chu a hmu leia khang ang ṭawngbau a nei chu ni ngei dingin ka ring a. Chuong ang ṭawngbau chu kan naute’n a nei ka ring ngainaw hrim hrim a. A zuk thaw dân ding um nghal lo chu, a nu leh kan inen a kan innui ta ringawt a.

A khaw hnunga ka zuk ngaituo lêt chun, thil tam tak min chûktir a nei ta lem hman hman a. A lo ni ngei el, naupang hai hin an nu le pahai châng chavai hi an lo enthlâk zing a ni ti dam a min hriettir thar a. Ei hrietlo le ei ngaituo naw lai khawma naupang hai hin nu le pa chet dan le khawsak dan hai an lo enthlak zinga; eini a inthawk hin thil an inchûk hlak bawk a nih. Ka naupa chu naute chau la ni sien khawm, tû inchûktir le hril khawm ngai lovin cigarette chu hâwp hlak a ni ti a hriet a, a pa thaw ang ang chun cigarette a hmu pha chun a hnera zepin a lâkkâina ding lighter a zawng vêl ruoi el hlak a nih. Ka ruolpa pakhatin, “kei chu nau nei kan ta leiin zu ka dâwn ta ngai le,” ti a mi hril chu a bengvâr tlâk hle in ka hriet chu tie. Ama chu pa bengvâr le râwnkâi taluo chu a ni hranpa nawh. Amiruokchu, pâ a ni tâk leia ama thilthaw haia inthawka a nau haiin thil ṭhanaw an hung inchûk suok ding a phal naw leia a thil ṭhalo chieng a zuk bânsan el kha pa bengvâr le entawn tlâk tak niin ka hriet.

Ei châng chavai le nungchang chau ti tâk lo chun, ei ṭawngbau hmang hai khawm fimkhur a ngai khawp el. Naupangin ṭawng an inchûk ṭan ta hrim hrim chun, ama hmangaitu a nu le pahai a inthawkin an chûk hmasa tak hlak a nih. Nu le pahaiin nau ei enkawlna a hin, naupangin an du le an dit dit ei inchâwk pêk el chau nilovin, an hriet hawia ṭawngbau ei hmang hai khawm fimkhur a ngai bawk a nih. I nauhai ṭawngbau ṭhalo in hang bie sin la, I hnung sâwt nâw te ah hung hmang ve nghal el an tih. Naupang hi ring nekin thil inchûk le mi entawn an lo hrât khawp el. An part lâkna zawng tak khawm ning a ti ie. Ah, hril ding a tam ngei a, zuk hril vawng chu thil harsa tak khawm ning a tih. A ieng ieng khawm chu lo ni sien, nêng nêng le nêng lo a hai khawm nu le pahai nau enkawlna a hin fimkhur taka hma lak a ngai a nih ti hriet thar hi a pawimaw tak. Naupangin ei châng chavai, ei khawsak dân, ei thil chieng, ei ṭawngbau le ei nungchang hai hi uluk takin an mi lo enthlâk zinga, sâwt nâw te ah an mi entawn ngei ngei hlak a ni ti ei hriet hi a pawimaw hle el.

Khaw mie! bei ta laklaw la hang keifân met ei tih. Ṭhuoitu hai khawm kui hi aw, mani khawsakin zir ngang lo chun midang siemṭhat chu kahâseh a ni ringawt el. Khawsung a inruithei chieng le zawr I khap a, notice hai siemin nasatakin dodal hlak la khawm, nang a ṭhuoitu pa takin I bufak inhnikna dinga zu-no I chel hlak inthla chuong lo chun a tu puchu’n am I thu ngaithla in zâwm I ring rêng rêng hlak leh! A rorelna khâwl cheltu I ni lei elin khawvêl kuhi nang a hervir vawng thei ni chuong lo chuh! Ka la zuk inhrosa met a nih. Ei hnam sunga ṭhuoitu hai ka tina khawm a ni da’l thei. A hrim hrimin, ram le hnam ngirsuokna ding hin chu a mipui hai nekin ṭhuoitu han mawphurna an nei rawnin ka hriet hlak. Ṭhuoitu haiin mani ngirhmun le pawimawna theinghil a ei kuong lo ding chen chen ei va nawr pha pha hin ei rawi hai khawm thaw ding le zâwm ding bîk hre lovin an chiâi zo hlak annawm. Pathien thu khawmin “I lum le lum la, I dei le dei law law rawh,” a ti ni kha tie. Ram le hnam tadinga in pumpêk ta laklaw si hin chu ei ngirna ah det taka ngir hi hlawtlingna lem a ni ka ring. Hotu ringawt ni lovin ṭhuoitu ni hi tum lem hlak inla. A hmingin ṭhuoitu chu in ti ve si a mani thaw ding le hmadawm hai theinghil khawp raka ei hmel ṭhatna ding ngaituo mana ramtin ramtang ei thaw khâwm pha pha hlawtlingna lampui ei hraw ṭhel lem hlak a ni el thei. Chuong pha pha chun annawm, ei rawihai khawma um dan ding le thaw ding bîk hrelo a an chiâi zo hlak chu. Kohran a inhnik, Biekin bâwl nuom le missionary sin ei invawi si si chun mission ah lutin rawngbâwlna nei law law lem inla Pathien khawmin ei kut mal a sâwm lem ka ring tlat. Ram le hnam tadinga tlan laklaw si chun, mani sin le hmadawm chau tinzâwnin kal pên inla, ei hnam sûnga kohran mipui le organization hran hran hai chu a mi thlawptu ding vawng ning an tih. Mani hmadawm chit taima takin muolsuo ngei tumin ṭhang la tlâng inla chu hmar haiin function ei nei phawt phawt a, “Aw kan Hmar Ram…” ti a in sanmar meua ei sak pum pum hlak khawm hi a tak tak neiin huoisen deuin ei khêksuokpui ngam ta ding bah!!

Thil iengpo khawm thaw ding ni inla, goal setting ṭha tâwk tak nei a ngai hlak. Chu ei goal ei tlung pha pha ei mission kha a hlawtling a ni el. Amiruokchu, ei goal a puitlingna ding chun setting fel tak nei a ngai hlak. Chutaka chun ṭhuoitu le an râwihai an pawimaw ve veh a. Ṭhuoitu’n an goal an tlung ngei na dingin feltakin a rawihai inpunin, hriltlângin, ngaituo tlângin, pumkhata hma an lak thei dân ding a ngaituoin a rawihai khawm a convince thei a pawimaw bawk. Chuong lai kawkâr a, goal mumal khawm neilo, inṭhuoi dan mumal um bawk lo le hmadawm mumal neilo chun hlawtling le kar chu hla tak ning a tih. A goal setting um lo puchun a ieng tak chu’m hlawtling an nih ti inkhina ding um ta lo chuh!! Chuong ang ngirhmuna ngir ei ni chun hnam ngirsuok ngai naw nih. Ram lem lem chu kahâseh a ni tawp!!

Tû huna ṭhuoitu hai ei var vat naw chun ei hnam hi ei lan zui deu deu ding a nih. Tûta ṭhuoitu haia inthawk hin nakie le ṭhuoitu la hung ni mêk ding an râwihai in an hmalak dân le ro-in-rel dân iengkim an  lâksawngin an sunzawm pei a ni sih a. Bathroom a inthawka kekawrte bun sa a suok na nâ na chun tu khawmin an nêng nêng an hmu ta ngai nawh. Ei ngaisamna lei hin ei hnam chu mi hnungah hrat deuin ei tlân an ta naw maw? Mi tukhawm football pêt lâi mi hnungah a um sung chu ieng anga hrât khawma tlân sien goal a thun ngai naw hrim hrim. Chu nêk hmanin mani ngirhmun le chanvo ei hlen zo naw ding a ni si chun, ei nêka hma ṭhuoitu ding ṭha siem suok vat dân ngaituo lem inla. Chu chu hlawtlingna lampuia sirbi pawimaw a ni lem el di’m?

Ka ti leh ka ti nâwk hlak, Hmar hai foreign fe ei tam po leh kohran a pung el khawm hi a ngaina ka hriet lo pakhat chu a nih. Inlalna le thuneina dittu Diebol, hi khawvêla suol hung phurlûta suol suoka min tângtirtu ei Pa ei puona pakhat chu a ni ve el naw ding am a nih? Hieng ang rawp rawp, nangni keini ti a ei tlân vel sung hin chu, ieng angin rawngbâwl fûtin in ngai hlak inla khawm, rawngbâwl dinga mi sandamtu le min dintu lâwm zâwng hin ei thaw phâk ngut di’m. A ieng po khawm chu lo nisien, kei mimâwl zuk ngai ve dân ringawt hin chun Hmar Kohran (Hmar hai inkhâi khâwmna pâwl pakhat hming) hi a ngir suok nawk ka ring ta naw hrim hrim a. Ka pa min chûktirna lei khawm a ni hran nawh. Ka ngaidân hi det burin ka chel ve ngat thung. Tuta HCLF hai hmalâkna zâra Sande Sikul subject angkhat le Joint Naupang Sande Sikul hmalakna zara Naupang haiin sabjek inang ei inchûk thei el khawm hi beiseina khêltieng a ni ta hman hman. Inchûklâi hai le sinthawna leia khawpuia um haiin Fellowship hminga chu chu kha kha ti um bîk lova lungruol taka inlâwi khawm theina an siem hai bêk hi keidar lovin pumkhatin fe zing thei sien ṭha ding a na. Hi khawm hi inthuruolna lampui mi sât pêktu le mi ṭhuoitu pawimaw tak khawm a la ni el rawi mawh!! Mani ngirna hmun hre lova tum a lu lawk lawk, tum foreign bepawp thei thei, tum ṭhuoitu phingbêl le officer deu nei thei thei ti ringawt ei in-el sûng chun dingchang ngai naw mei nih. Hieng hai kuhi bânsan vat chi chu an nih. Chu nêk hmanin, tû ngîrhmuna inthuruolna ṭha siem suoka, mani hmadawm hlên zo thei lo le vision ṭha tak neia Beramhai ei ṭhuoi a ni naw si si hin chu ei hnunga ding mi ṭha inngir suok tum a ṭhang lâk chu ei mawphurna a ni ve el naw ding a? Thaw ro, rawngbâwltu nau inruithei chieng hai po po suk rêmin, Krista Kohran, innghatna tlâk le mi ringzo, rawngbâwl dinga min dintu lâwmzâwnga rawngbâwltu ni tum ei tiu chuh!!

Khai, hril ding a va tam deh! A sei taluo ding a ni ie…… Mi tu el khawm, ṭhuoitu le mipui, hotu le a râwihai, nu le pa le ṭhalâi hai khawm ni inla, ei khawsak dân le ei thil thawna tinrêng a hin fimkhur taka kal pên a ngai takzet a nih. Eini a inthawk hin ṭhang la hung thar mêk, ei hnunga hnam le khawtlâng le kohran a ṭhuoitu ding hai hin an inchûk mêk a nih. La hung inchûk pei bawk an tih. Ra ṭha insuo tum seng ei tiu. Ram le hnam le Kohran ngirsuokna dingin chanvo pawimaw tak ei nei seng a nih.



Guwahati: 14^th Sept., 2012